חזרה לדף הראשי של מכון מעלה אדומים                             tornar a la pajina prinsipal del Instituto

   חזרה לדף הראשי של אוצר הלשון הספניולית    tornar a la pajina prinsipal del Trezoro

 

 



 

 

אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה – המילון המקיף ההיסטורי

מילון המובאות: קופלאס ופיוטים

לפי סדר אלפביתי

 

 

Trezoro de la Lengua Djudeoespanyola (ladino)

 a traves de las Epokas - Diksionario amplio istoriko

Diksionario de sitasiones: Koplas

Segun el orden alfabetiko

 

 




150

abaldado adj.

נכה, בעל מום, משותק

crippled, disabled, invalid, paralytic, paralyzed.

Ke kon tal gran gerra de tantos dias, askier de tantas vias, su sensia baldada, ke no izo nada. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



190

abandonar v.

עזב, נטש, זנח; הזניח, הפקיר; ויתר על; דחה; התפטר, הסתלק

leave, abandon, desert, forsake; cast off, neglect; forfeit; reject; resign, leave.

I el, abandonando su grande karinyo, korio alegre onde su karo ninyo; (Im afes, Papo 1894)



290

abashado adj.

מנוזל, מצונן; שנפל, ירוד

caught a cold; fallen, inferior, low, lesser

pense en su alma la presiada de lugar santo es abashada, si terna zahud sera sonalsada kuando va de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



330

abashar v.

ירד, פחת; הוריד, הפחית, הנמיך; העמיק (בשאלה/נושא)

decline, descend, come down, to be reduced, to be lessened; lower, reduce, diminish; to deepen, to go deeper

ensanyose i abasho, -asi seas bivo i sano (Toledo, Koplas de Yosef)

En este dia abasho el Dio en Sinay i milarias de mal'ahim kon el (Ketuba de la Ley)

grandes dolores ke le venga i le abashe me'huma: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kon estos abasha asta la fondura de la mar, la mar se aze delantre de ti un sanegor. (Donme, sig 18)

kon tres malahim abasho mishemé rumá; los malahim le izieron la kama, kon neshiká le tomo su neshama (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

por su pezar es abashado i por su pezar es afigurado, i por pizar es kriado a venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



360

abasho adv.

מטה, למטה

down, downward

se echavan de boka abasho i se enkorvavan a mi maso.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

a ti A' todo modo de kriansa sea de arriva sea de abasho dan edut ke eyos se depiedren i tu estas para siempre (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



440

abastado - El Abastado

שַׁדַּי, אלהים

god

entendido de gran sensia, kerido de el Abastado, (Toledo, Koplas de Yosef)

komo la espiga uno sovre otro nisim ke nos amostro el Dio Abastado alto i enshalshado. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bendicho el abastado ke mos dio dia onorado, kada shabat amejoreado (El Dio alto)

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



490

abastar v.

הספיק

to be sufficient

Ya es bien abastado lo ke aviamos pasado; mandamos a el untado, mashiah de Israel. (El Dio alto)

Haserim son de saver no ay ken los entienda no les abasta a ver para sus biviendas (Purim, De-Fes, sig. 18)



520

abasteser v.

סיפק, כילכל, צייד

supply, to provide for, to feed and clothe, to equip

ken puede abasteser por alavar tus senyales (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



550

abastesimiento m.

הספקה, אספקה, צידה

supply, provisions

siendo ke keria askier muncho i no tenian abastesimiento para todas las males (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



610

abatido adj.

מדוכא, מדוכדך, מוכה (גם נפשית), נדכא; קודר, עגום, נוגֶה; מיוגע; המום, נדהם

depressed, to be down, beaten (also mentaly), despondent, humiliated; dark, gloomy, bleak, sad, melancholy, doleful; exhausted; shocked, stunned, astonished, amazed

Muncha mala djente son, estan esparsidos sobervios de korason i no abatidos (Purim, De-Fes, sig. 18)

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



630

abatir v.

דיכא, השפיל העיק על; פגע ב- הלם, היכה, המם; הפיל, הפיל ארצה, מיגר; התיש; פחת

to depress, oppress, humiliate, to press on; to harm something/someone, to beat, to strike, to hit, to stun, to shock; to drop, to drop down, eradicate; to wear out, exhaust; decline

De suyo se meldava la eskritura porke el Dio de la altura aze gran milagro abate ombre agro (Purim, De-Fes, sig. 18)

Komo ver esto Elia en la tierra los batiera por esta djente tan negra komo estan muriendo puevlo santo del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



650

abatirse v. refl.

נדכָּא (נעשה מדוכא), נחלש; התמוטט; כמש, נבל

to become depressed, to weaken; collapse; to wilt, to wither, to dry out

A Haydar ya arrivimos, de haftonas mos konsomimos, tres dias estuvimos, de ansia mos abatimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



750

abediguar v.

תמך, סעד, סייע, חיזק; החיה

to support, take care of, to nurse, to help, assist, strengthen; resuscitate, revive

i toda ija ke nasiese al naser abediguase. (Koplas de Par'o, 1901)

Yamo: ''Ya Dio, abedigua a este ijo de la aniya, toma la yave de la luvia ke no podesta sovre todas dos Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Despues de las palavras las estas, engrandesio el rey a 'Haman, ijo de Hamdata, i puzo su siya de todas las siyas mas alta; a el ke kiere abedigua, i a el ke kiere matar, mata; ke no ay kien le diga ni si, ni no. (sova semahot, Livorno 1782)



755

abediguarse v. refl.

הוחיה, הוקם לתחיה; קם לתחיה

to be resuscitated, to be revived, to be raised from the dead; to raise from the dead

i toda ija ke nasiese al naser abediguase. (Koplas de Par'o, 1901)



840

abilidad/abilitá f.

זריזות, כשרון, מיומנות, חריצות, תבונת כפים, כשרוניות

quickness, agility, talent, skill, diligence

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



890

abismo m.

תהום

abyss, chasm

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)



1140

abogador/abogado m.

עורך דין, פרקליט, סניגור

lawyer, attorney, defence attorney

De buena razon seras mi abogado, (Poema de Yosef)

Yosef penso ese dia ke seria su abogado. (Poema de Yosef)

Komo la flama mi amor, kema, bushka al Kreador, no ay a mi abogador (Donme, sig 18)



1210

abolar

עף, טס, ריחף, עופף, ריחף, פרחנמלט במהירות

fly, hover, escape quickly

i komo la polvorina ke abola, (Untane Tokef)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



1330

aboltar v.

סובב, הקיף; הפך; חזר, שב, הלך בחזרה; החזיר; הפנה; החליף; השתנה

to turn, to spin, to surround; to turn over an object; to return, to come back, go back; return an object; refer; replace; to become changed

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



1340

aboltarse v. refl.

התהפך; הסתובב; חזר מנסיעה; שינה טעמו; המיר דתו

turn over; turn around; to come back from a trip; to change taste; to convert religion

i se bolto por kruel sovre su ijo, su kerido. (Toledo, Koplas de Yosef)

atras se boltaron toda su djente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Leshos de milias kuatro atras se boltaron ke no les venga el tiro ayi abasharon (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kon grande shakeka ayi se asento; el mazal se le bolto, en lugar de fuersa yazio en la fuesa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



1470

abonar v.

החתים (על כתב עת וכו'); עשה הנחה, הוריד מחיר

to obtain a signature, to make someone sign (to a magazine etc.)

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)



1590

aborreser v.

שנא, תעב, בחל ב-, מאס

hate, loath, despise, to abhor, detest

sus ermanos se selaron, enyadieron a aborreserlo; (Toledo, Koplas de Yosef)

tahbulot i ormot munchas azemos todo es ke lo enganyemos, i despues lo aborresemos lo desterramos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



1920

abrevar v.

השקה; השקה הצאן

to water; to water the flock

Tambien mando abevrar kon atuendos finos no merese de yerrar ni ke manke vino (Purim, De-Fes, sig. 18)



2030

abrigar v.

נתן מחסה, הגן

to give shelter / refuge, protect

I le disho su padre: el Dio santo mos abrigara, i el karnero El mos amostrara, veluntad de muestro Dio en nos se afirmara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



2050

abrigo m.

מקלט, מחסה

shelter, refuge, hideout

Ansi el mandado del enperador ke lo tiene en amor el es su amigo tambien su avrigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

ken es enemigo se repentira, tanbien se verguensara, por esto bendigo al Dio mi abrigo (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



2310

abudaraho m.

קוויאר יבש, ביצי דגים מיובשות

dry caviar

Uvrizikas de ternera, ava, mansana i pera, avgotaraho sin sera porke es bueno para bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



2720

achik (t.) adv.

בבהירות, בבירור

with clarity, clearly, explicitly

le ara algo de provecho si es achik ke se trave asi a ser tsenua (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



2748

achiktá (t.) adv.

בגלוי, תחת כיפת השמים

esto ke vieron en la madre achikta fue por la ihteza ke demandaron ot i siman (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



2900

ad ayom (ebr.) adv.

עד היום

to this day

Ad ayom la nemistad la tienen guardada, mos amostran amistad komo eskarada; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



2930

adalet (t.) m.

שמחה, עליזות; גיבוב כלים וחפצים

happiness, joy, cheerfulness; pile of objects and instruments

i las kazaron kon muncho adalet i konsograron kon djente grande ke mas antesdita djente grande no lo begeneavan a dito padre de novia ni por mesharet (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



3040

adar (ebr.) m.

אדר, חודש אדר

adar (Jewish month)

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



3130

adelantado adj.

מתקדם, מתקדם בדעותיו; מוקדם; כשרוני

advanced, advanced in his opinions; early; talented, skillful

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)



3160

adelantar v.

התקדם, השתפר; הקדים, קידם

to advance, to progress, improve

Una boz ya le grito ke se adelantara. (Puertas de veluntad)

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)



3520

adientro prep.

ב-

in, at

burakadas por adientro i inchidas a no mas (Gizados de berendjena, siglo 18)

las vaziava por adientro i les deshava los fondikos (Gizados de berendjena, siglo 18)



3870

adjidear (t.) v.

ריחם

to pity, to have mercy on

miravan de enfrente sin esvarear, no avía adjidear de los enemigos a presio de igos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



4040

adjuntado adj.

מחובר, מלוכד, מאוחד, מצורף, מוצמד, נלווה

connected, attached, linked, consolidated, united, added, accompanying

Fuerte era por ser uno fueron adjuntados. (Donme, sig 18)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



4070

adjuntar v.

חיבר, איחה, איחד, צרף, הוסיף, הצמיד, עשה אגודה אחת; כינס, אסף, הפגיש; שידך בין אנשים, הפגיש

to link, connect, join together, merge, unify, join, add, attach, ; assemble, gather, collect; bring together (people), match (people)

Veni, todos adjuntemos, a su nombre bendeziremos i de El demandemos la bendision de Israel. (El Dio alto)

Venid vos i adjuntad los prinsipes mios kondes i djentios (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tenemos de adjuntar todos los vizinos para tanyer i kantar i prevar los vinos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Kuando todas las kriaturas se van adjuntar / i por azer bien todo ombre se va aprontar / todos los djudios se van alegrar / i kada uno jenerozo se va mostrar (La Amerika, 1916)

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



4090

adjuntarse v. refl.

הצטרף; התכנס, התקבץ; התחבר, התאחד, התלכד, התאחה, התמזג, התווסף

to join with; to be assembled; to become connected, to become linked, to become unified, to be joined together, to become merged, to become united, to be added

Ya vee ke el sielo en mi envelunta; Mi korason a su dezeo se adjunta; (Im afes, Papo 1894)



4135

adjustarse v. refl.

התווסף

to be added

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)



4220

administrasión f.

מינהלה, מינהל, ניהול, הנהלה

administration, management, managing

la administrasion sinagogal i su prezidente / a los senyores maftirim es muy rekonosiente (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



4340

adó? interog.

איפה?, היכן?

where?

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



4370

adolensiar v.

החליא, הכאיב

to make sick, to hurt

Guay a mi por mi madre ke se adolensiara! (Puertas de veluntad)



4490

adoloriarse v. refl.

הצטער, התעצב

to be sorry, to become sad

Siendo ansi en su tino se desbaratara i kostumbre le vino se adoloria (Purim, De-Fes, sig. 18)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



4700

adornado adj.

מקושט, מעוטר

decorated, adorned

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



4860

adrer /adrir v.

שרף, הבעיר, הדליק; בער

to burn, to set on fure, to light; to burn (passive)

Ora ke mi kuerpo en el fuego se adrera, un poko de seniza por mi rekodro guadrara, (Puertas de veluntad)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



5250

afalagado adj.

מנוחם; מרוצה

condoled; pleased

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



5260

afalagador/dera n. & adj.

מנחם

gives condolence

Uno ke se yamava djudio falaguero; (Poema de Yosef)



5280

afalagar v.

הרגיע, ניחם, ריצה, השקיט; נתן סיפוק

to calm, console, appease, to please; to give satisfaction

Duro por ensanyar, i lejero por afalgar. (Untane Tokef)

A mi madre yevara i kon esto se afalagara. (Puertas de veluntad)

A' a el lo endechava: kuando pekaron Israel el me afalagava, i ruah akodesh lo alavava (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



5350

afamado adj.

מפורסם, ידוע, נודע, בעל שם; רעב, משתוקק ל-

famous, publicized, well-known; hungry, craving/yearning for -

Los de Belogrado eran afamados, agora no son kontados porke no tienen parás ni dukados (Asidio de Belogrado 1788)



5380

afán m.

עמל, סבל

labor, suffering

porke mueras kon afan, I tanbien piedras la jornada. (Toledo, Koplas de Yosef)



5590

afedentar v.

הטריד, הטריח

to trouble, to bother

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



5650

afeitar v.

איפר, פירכס, קישט

to apply make up, to adorn, to embellish

Yosef respondia razon muy afeitada: (Poema de Yosef)



5670

afeite m.

קישוט, עיטור; איפור

decoration, adornment; make up

Tamar no demandava kolor ni afeite no menos se untava dingun azeite (Purim, De-Fes, sig. 18)

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)



5850

afermoziguarse v. refl.

התייפה

to become beautiful, to beautify oneself

Mordehay no lo indinyo ni kijo umiliarse kon imaje ke sinyo por aformoziguarse (Purim, De-Fes, sig. 18)



5880

aferrar v.

תפס, אחז, החזיק; תפס (שכלית), הבין; הגיע

catch, hold; comprehend; to arrive

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



6040

afigurar v.

צייר, צייר דיוקן; פיסל, עיצב; שיווה בדעתו, שער בנפשו, צייר בדעתו, דמיין

paint, to paint a portrait; sculpt, design; imagine, assume

por su pezar es abashado i por su pezar es afigurado, i por pizar es kriado a venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



6330

afirmar v.

אישר, אימת, קיים, חיזק, חתם, נתן תוקף; טען/הצהיר בתוקף

confirm, verify, fulfill, to strengthen, to sign, validate; argue/to declare firmly

yevalos a su asiento. afirma, Senyor, el djuramiento (Toledo, Koplas de Yosef)

de afirmar la Ley tanto kon proveza komo tener muncha bonansa: (Ketuba de la Ley)

Grande zehut tiene el senyor parido, ke afirmo la misva de Avraam avinu. (El rey Nimrod)

kavod grande tu ternas si al yetser no eskucharas, a mis mizvot tu afirmaras, las ke se azen en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



6340

afirmarse v.

התגשם, התממש, יצא לפועל (נדר/איחול/תחזית)

to come true, materialize, to be fulfilled (vow/wish/forecast)

Los suenyos se afirmaran ke tu as sonyado.'' (Poema de Yosef)

Veluntad de muestro Dio en nos se afirmara i la siya de su onra oy se relustrara (Puertas de veluntad)

I le disho su padre: el Dio santo mos abrigara, i el karnero El mos amostrara, veluntad de muestro Dio en nos se afirmara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

O puevlo de Israel! / del esklavaje eskapar si keres / mira de ser umilde komo Sinay / para ke poze entre ti Adonay / i se afirme: ''Veanavim yirshu arets''. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



6710

afogarse v. refl.

טבע, השתנק; השתעמם עד מוות

drown, to choke; to be bored to death

Pregon salio por todas las sivdades: Todo ijo ke nasiese al naser afogase (Koplas de Par'o, 1901)



6930

afortunado adj.

בר מזל, מאושר, עשיר; דואג, חרד

lucky, happy, rich; anxious, worried

Para ora komo esta tan afortunada (Koplas de Purim, 1545)



7140

afriido adj.

מעונה, רדוף; סובל מהעדר דבר מה שהוא משתוקק אליו ביותר

tortured, pursued, haunted;

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



7160

afriir v.

גמל, מנע, שלל, קיפח; עינה, רדף; העני (הפך לעני)

wean, prevent, deny, to deprive of; torment, persecute; to make somebody poor

ke a su alma afrie kayentura i gran fierve.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



7170

afriirse v. refl.

נגמל, מנע מעצמו; התענה

to be weaned, to deprive oneself; to be tormented

Puertas de veluntad es ora de avrirse; dia ke mi kuerpo deve afriirse, (Puertas de veluntad)



7215

Afrika f.

אפריקה

africa

En estando yo en la Afrika / me determini de avlar de Amerika / me asenti a eskrivir estac poezia / i rogo ke kada uno la melde demazia (La Amerika, 1916)



7240

afrisión f.

מניעה, מחסור; ענות, עינוי, סבל, ייסורים, עוני

hindrance, prevention; torment, suffering, poverty

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)

se apiado el Dio de ver muesra afriision / estavamos kon tanta pasion / se tomo kon todo el mundo de nasion / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



7260

afrito adj.

משולל, חסר, מנוע, מקופח; מסכן, נענה, מעונה; מתאווה ל-, רעב ל-, משתוקק; ילד רע

deprived of, lacking, deprived; wretch, tormented; longing for, lusting; 'bad boy'

apiadame en el presio, ke el alma tengo afrita. (Toledo, Koplas de Yosef)

-''akeya korkovadika kon el alma muy afrita, (Toledo, Koplas de Yosef)



7450

afuera adv.

בחוץ; חו"ל; בהשאלה: בבית הקברות

out; abroad; in lending; at the cemetery

no kreemos en ninguno fueras de ti. Dio kerido. (Toledo, Koplas de Yosef)

Su ermana la nevia una barka le aria, por adientro i por ahuera la enpezaria, (Koplas de Par'o, 1901)

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



7530

afuerte adv.

בחוזקה

with might

komo le viene afuerte para bever un vazo (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



7610

aga (t.) m.

אגא, ראש, מנהיג, שר; תואר לאדם מכובד חסר השכלה

chief, head of, leader, minister; a title for an honorable man who lacks education

ni katan aga ni mahkeme ni emir, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

enkomendo a el buluk bashi i a el kol agasi (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



7740

ágila f.

נשר, עיט

vulture, eagle

por alkansar la rikeza se aze komo la agila lejera (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



7810

agizar (fr.) v.

השחיז, חידד

sharpen

Rogo, senyor padre, bueno de atarme i el kuchio aguza antes de kortarme. (Puertas de veluntad)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



7815

aglomerasión f.

יישוב; התכנסות, התקבצות

settlement

grande aglomerasionde damas i senyores / vienen a sintir el kante delos amatores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



7860

agora adv.

עכשיו, כעת, עתה

now

Yaze komigo agora, non sea mesturada.'' (Poema de Yosef)

Disho kando le azia: ''A mi vernas agora!'' (Poema de Yosef)

De estonses asta agora, travajando por Israel. (Donme, sig 18)

Respondio 'Ester: yamen a 'Haman i venga agora, i konbite se arme en esta ora. Le Disho el rey: si, senyora, ke tu dicho no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



8030

agradar/se v./v. refl.

נשא חן, מצא חן

to please, to be liked

ke no le agradava vaka sino la buena kordera: (Gizados de berendjena, siglo 18)

La segunda si oyish vos agrada mas i mas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



8060

agradeser v.

הודה

thank

agradeses el karnero ke le mostrates, i no olvidas el padre ke aprevates. (Im afes, Papo 1894)



8570

agrito adj.

חמצמץ

sourish

kon vinagre fuerte i limon ke salieran bien agritas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



8580

agro adj.

חמוץ; כינוי לאדם מחוספס, רגזן, מחמיץ פנים, ממורמר

sour; a nickname for a person who is rough, bad-tempered, bitter

De suyo se meldava la eskritura porke el Dio de la altura aze gran milagro abate ombre agro (Purim, De-Fes, sig. 18)



8710

agua f.

מים

water

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Dio su fuego a mi alma por kemar, munchas aguas non pueden amatar. (Donme, sig 18)



9180

agudo adj.

חד, מחודד, מושחז, מלוטש; שנון, חריף, חד שכל; חד (צליל, כאב), צורם

sharp, sharpened, polished; witty, sharp minded; sharp (sound, pain), unpleasant

La su boka agudika kon un pinyon la tapare. (Donme, sig 18)



9510

ahadut/ahadud (ebr.) m.

אחדות, איחוד, סולידריות

unity, solidarity

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)



9590

aharayú(d) (ebr.) m

אחריות; סיכון, סכנה

responsibility, liability; risk, danger

resivio el aharayut de lo ke mankara en eya (Ketuba de la Ley)



9650

aharvado (ebr.) adj.

חבוט, מוכה; מקולקל, רקוב; מוכה כלכלית

beaten; spoiled, rotten; financialy beaten

aharvados de espada i kombatidos de saetas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



9680

aharvar (ebr.) v.

היכה, הלקה, חבט, עינה; צלצל, דפק

to hit, to beat, to torture; to ring, to knock

enpesaronse a harvar ke les entro grande pleito, (Toledo, Koplas de Yosef)

Alshten (?) kon haftonas , al apelo mas i mas, bloko vas i shtupo vas kon krueldad, mos aharvavan sin peadad (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)



9690

aharvarse (ebr.) v. refl.

היכה עצמו

to hit oneself

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



9805

aher (ebr.) adj.

אחר

other

mando a dezir si ay mas shohad angusio a djudio i no aher / lo komio moneda de ribi Avraam Elkahed / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



9995

ahteza (t.) f.

צורך

need

esto ke vieron en la madre achikta fue por la ihteza ke demandaron ot i siman (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



10130

Aífto m.

מצרים

egypt

las albrisias de Ayifto las traiya en un biervo. (Toledo, Koplas de Yosef)



10180

aína adv.

בחפזון, מיד

in a hurry, immediately

i se alevanto en un punto muy presto i muy aina. (Toledo, Koplas de Yosef)

respondiole el su padre, muy aina i muy luego: (Toledo, Koplas de Yosef)

Aina i presto mos frague el santuvario: (Ketuba de la Ley)

Alkansolo a saver el rey Nimrod esto, mando ke lo traigan aina i presto: (El rey Nimrod)

Fuese 'Ester a el rey aina, le Disho: Bigtan i Teresh te kieren entosegar komo una gayina; Mordekay el Judio me lo Disho asina. Por esto guardese el rey ke no lo entosigan, no. (sova semahot, Livorno 1782)



10200

aínda adv.

עוד, עדיין; בכל זאת

still, yet; nontheless

Para eya konortador ainda no nasio. (Puertas de veluntad)

Ainda oy esto existe / i kada uno azerse grande insiste / i ansi es ke ay miles de komunidades / en Nuyork i en otras grandes sivdades (La Amerika, 1916)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)



10240

aírar (1) v.

הכעיס, הרגיז, עורר כעס

to anger, to enrage

Hahamim van airando detras de muestro goel (Donme, sig 18)



10270

aire m.

רוח, אוויר, הבל, דברים בטלים; מנגינה, נעימה, לחן; מראה, דמיון

wind, air, steam, idle things; tune, melody; appearance, similarity

Kon aires i vientos se desvanesio kaje ke le paresio ke un andjel lo asota bien le va derrota (Purim, De-Fes, sig. 18)

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



10650

ajada f.

רביכת שום

garlic roux

karne asada kon ajada se asentan ija i madre, (Gizados de berendjena, siglo 18)



10670

ajeno n. & adj.

זר, נוכרי

alien, foreign

Fuese a la korte de konsuelo ajena (Koplas de Purim, 1545)



10690

ajiko m.

שן שום - סגולה כנגד עין הרע

garlic clove

kon sus ajikos mundados dientro de una kaldera. (Gizados de berendjena, siglo 18)

i ensima le echava salsa kon un ajiko majado. (Gizados de berendjena, siglo 18)



10850

aká adv.

כאן, פה

here

'Ven aka, mis amores, kierasme konortar; (Poema de Yosef)



10955

akalsear v.

לסלול (כביש, מסילה)

to pave (a road, a track)

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



10990

akantidar v.

העריך (כמות), כימת

to estimate (amount), quantify

i non por akantidiar katriguas de tu onra, (Untane Tokef)



11000

akantidarse v. refl.

שם לב, חש ב-

to pay attention, to sense

su padre, terah nombrado, entre tanta mala djente, (Toledo, Koplas de Yosef)



11020

akantonar (port.) v.

דחק לקרן זוית; צבר (נאמר בד"כ על דברים ללא שימוש)

to press to a corner\ secluded place

Los transportos mos kansaron, de lager en lager mos yevaron, a la fin de la trajedia a Belzen mos akantonaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



11160

akavado (de) adj.

זה עתה הסתיים/נגמר

just now ended

'Espigas eran eyas mucho akavadas. (Poema de Yosef)



11220

akavar v.

סיים, כילה, גמר; חפר; הרעיב

to finish, consume; dig; starve

Yosef ke akavava akestas razones (Poema de Yosef)



11270

akavidado adj.

זהיר, מתון

careful, cautious, prudent, moderate

por muncho ke fue akavidada i tanbien akondjurada lo echa detras de la espalda i se apega kon la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



11300

akavidar v.

הזהיר

warn

Lo akavido mas ke non la troke por otra ley ni ke sierva avoda zara (Ketuba de la Ley)

Yamo i los akavido kon muy klaros biervos: ansi es mi partido kon vos los mis siervos (Purim, De-Fes, sig. 18)

I les dio patenta i les konbido tambien los akavido ke kon gana todos esten a sus modos (Purim, De-Fes, sig. 18)



11310

akavidarse v. refl.

נזהר, נהג זהירות

to be careful, to be cautious

por esto akavidate i avre muy bien el ojo, (Toledo, Koplas de Yosef)

kuando toma el ben adam alguna tarla se akavida ke no sea serka de la sivdad ke no lo miren todos (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



11370

akayamiento m.

השקטה, השתתקות, חזרה לשקט

quietening , falling silent

I kon shofar grande es tanyido, i boz de akayadura se oye. (Untane Tokef)



11480

akel pron. dem.

ההוא

that, that one

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



11490

akea/s cf. akeya/s

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



11520

akerensiado adj.

אהוב, שמחבבים אותו

loved, that is liked

Avraam Mihael Kardozo i mor Shabetay Tsevi estan kon amor de sienpre i muy akerensiados. (Donme, sig 18)



11590

akeya /akeyas pron. dem.

ההיא/ההן

that one/ those (female)

Los nueve ermanos fueron en akesta traision; (Poema de Yosef)

Ke akesas tus kolores me avrian de matar. (Poema de Yosef)

Y mucho lo amava en akesas sazones (Poema de Yosef)



11630

aki adv.

כאן, פה

here

Lo vine a bushkar si esta por aki; si es ke esta bivo me konsolo yo. (El rey Nimrod)

De aki aya, i es para Tevaria, ordenes de gerra mas ke la primera. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



11690

akistar v.

רכש, השיג, קיבל; זכה; הרוויח

acquire, to get, receive; to win; to gain

kargo kon lenyos su kuesta delikada, i akisto una fama inulvidada. (Im afes, Papo 1894)



11760

aklarar v.

האיר; הבהיר, הסביר, באר

illuminate; make clear, explain, interpret

i no por aklarar enshashamiento de tu nombre. (Untane Tokef)



11830

akodrar v.

הזכיר; זכר

to remind of; to remember

No ay provecho del padre, desha fechos kon tu madre i a su dicha akodre. (Donme, sig 18)

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



11840

akodrarse v. refl.

נזכר, העלה בזכרונו

to be reminded of', to recall

Dio !Akordate de akeyo ke izo! kontra su ijo la peadad dezizo. (Im afes, Papo 1894)

I rekontas i kontas, i te akodras todas las ulvidadas de mozotros. (Untane Tokef)

En el dia ke djuzgare a mi puevlo amado me akodrare de la ara, del atan i el atado. (Puertas de veluntad)

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)



11870

akojer v.

אסף, ליקט, קיבץ, אגר

collect, gather, assemble, hoard

Gerreros ke akojga de todas las partes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hevrot salen akojer de kaza en kaza, bushkan de arrekojer asigún su kavza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

todo esto supo el pastor fiel, akojo i apanyo a todo Israel, de todos demando mehilá el (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



11900

akojido m.

אסופי; פליט

foundling; refugee

Hasidim eran todos konsejo tomaron i fueron akojidos i shofar yevaron i el Dio yamaron kon boz de yoro (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



11970

akometer v.

הבטיח

to promise

-''tu ke tal akometistes eyos iran de mal en mal. (Toledo, Koplas de Yosef)

i djuro kon djuramiento dar lo ke akometi, (Toledo, Koplas de Yosef)



12130

akompanyar v.

ליווה; הגיע לאותה רמה, השתווה בהישג

to escort; to reach the same level, to equalize in achievement

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



12310

akondjurado adj.

מושבע, מחוייב בשבועה; מחוייב בנדר

sworn in, obligated by oath; obligated by a vow

por muncho ke fue akavidada i tanbien akondjurada lo echa detras de la espalda i se apega kon la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



12385

akonsejarse v. refl.

התייעץ

to consult with

Le kayo en suerte ke los entendio Bigtan i Teresh prendio ke se akonsejaron en su mal pensaron (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)



12420

akonteser v.

קרה, התרחש

happen, occur

lo ke nunka akontesio ni en sivdades ni en viyas. (Toledo, Koplas de Yosef)

Maraviyas susedio mas ke las de Ayifto siendo ayi no kontesio sino un gran sodjifto (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Oyid lo ke akontesio en tiempo de avante i lo ke se enrikesio ke es koza de enkante (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke sean savientes, tambien entendientes, para konoser lo ke a de konteser, es profetezia kon mas demazia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Repari ke no es bien salir sin konsejo de el senyor, i tambien ombre grande i viejo, komo el espejo ke arreluze, todo antes lo dize lo ke akontese komo si lo viese. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)



12450

akontesimiento m.

ארוע, מאורע, מקרה, התרחשות,מעשה; ''בריחה'' במכנסים

event, occurrence, incident; to wet oneself in the pants

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



12550

akordarse v. refl.

הסכימו זה עם זה

to agree with one another

me akordo anyos pasados / la forma ke shabatot eran sonalsados (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



12680

akosado adj.

חרד, נתון במצוקה

anxious, in a state of distress

Ah, senyor padre presiado, en buen lugar es mi estado, me espanto no sea akosado del yetser de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



12720

akostar v.

התקרב, ניגש אל; הגיע אל המזח; היטה

to draw near, to approach; to arrive at the pier

si no tiene zahud eya va penando, los mekatregim la van akosando, i por el mundo va bolando, na vanad en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



13240

aktual adj.

עכשוי, נוכחי, ממשי, אקטואלי

current, contemporary, substantial

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)



13340

akudirse v. refl.

התאושש; נחלץ לעזרה

recover; to come to someone's rescue

todo djenisero en Belibakcha se akudio. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Dieron eyos konsejo: presto akudivos kon gran sehel i rijo mira de fuyirvos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



13710

akuzar v.

האשים; אישר קבלה

to accuse; to confirm reception

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)



13740

al (a el) prep.

אל, ל-

to

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



13780

ala f.

כנף; סנפיר

wing; fin

En tu entrar en este mar toma a ti dos alas, la una es anava i la segunda sea temor. (Donme, sig 18)



13920

alado prep.

ליד, על יד, סמוך ל-

beside, near, close to, nearby, by the-

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)



14130

alanseado adj.

מדוקר, דקור, הרוג, חלל, שהוכה בחנית

stabbed, dead, slain, fatal casualty, that was with stabbed with a spear

i los ke sos alanseados de sus enemigos eyos dezvainan espada kontra eyos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



14140

alansear v.

היכה/דקר בחנית

to hit / stab with a spear

Hasid ke entro de la puerta Zimri kon Kozbi esta en buelta uno el otro apreta alanseolos a los dos Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



14320

alarovez adv.

להפך, היפוכו של דבר

on the contrary, just the opposite

Zihri avlo un romez, todo agas arevez ven bushkate vez en vez (Donme, sig 18)



14330

alarze m.

ארז; נחושת, פליז

cedar; copper, brass

No kijo ningun palo, alarze ni pino loke Aman el malo metio en su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)



14400

alavado adj.

מהולל; מפורסם

praised; famous

rogamos a ti, Dio alavado, ke perdones muestros pekados (Toledo, Koplas de Yosef)

Yis.hak muestro ijo kiere embezado la ley santa de el Dio, muestro alavado; (Puertas de veluntad)

Vido Eliau malparado desharon a el Dio alavado konpesan a servir a el idolo ke alevanto Izevel enemiga de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

estas komplas son alavadas por el padre de la Ley son ordenadas, por la petira son deklaradas del sinyor de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



14440

alavar v.

שיבח, הילל, פאר

to praise, glorify, to adorn

alavaremos kon alegria lo aremos de basho de tu siya (Toledo, Koplas de Yosef)

Es razon de alavar ael Dio grande i poderozo (Ketuba de la Ley)

i lo alavaron los djidiós. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Komo un erizo el se enkosho kon un grande enojo lo topo meldando i al dio alavando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Alavare kon gozo a el verdadero por kavza ke nos izo el nes por entero; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Alava ati prove Yeuda ke para sienpre fizistes (Donme, sig 18)

Kon ayuda del Dio alto ke no mos aga nada falto; lo alavo i lo kanto, ke le tenemos ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Todos djuntos alavemos porke muncho le devemos; después de esto beveremos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

al Dio alavaron kon muncho plazer, porke estavan bezer grandes komo chikos, proves también rikos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

le fuera eskuzado esta desdicha, se topó en estrecha; mozotros kantemos, al Dio alavemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

A' a el lo endechava: kuando pekaron Israel el me afalagava, i ruah akodesh lo alavava (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ken puede abasteser por alavar tus senyales (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



14460

alavarse v. refl.

התרברב, התפאר

boast, brag, to be proud

ke no vayan i se alaven ke eyos sierven a lo sierto; (Toledo, Koplas de Yosef)

I perdio el su tino i se alavaria ke en toda su via no pudo verla (Purim, De-Fes, sig. 18)



14470

alavasión f.

שבח, תשבחות, הלל, תהילה

praise, glorification, glory, fame

a ti es los sekretos ke non ay somportamiento de alavasion i penserio (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



14560

alba f.

שחר

dawn

Luego amanesio la alva alva klara i espejada. (Donme, sig 18)



14625

albala (arc.) f.

מסמך, תעודה, תעודת משלוח

document, certificate, shipment certificate

Tomaron kon arte albalas setenta, (Poema de Yosef)



14710

albersia /albirsia f.

בשורה טובה

good tidings

Albirsias nos vinieron kon gran reboltina, kon kartas ke eskrivieron los de Kostantina, muncha esklamatina (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mozotros esperando ke el ya entrava, vimos uno bolando ke ya se bolava albrisias el dava: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



14860

alborotado adj.

מבולבל, נטרד, נסער

confused, bothered, agitated

Eya dio apeyido, i fue alborosada. (Poema de Yosef)



14920

albrisias f. pl.

שי בשורה (שי הניתן למביא הבשורה); תודות

a gift that is given to the messenger of good news/ tidings; thanks

las albrisias de Ayifto las traiya en un biervo. (Toledo, Koplas de Yosef)

alvisias demos al Dio por todo pasado, kien se toma kon djidió merese enkolgado; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



15290

alechar v.

היניק; ינק

breast feed; suck

Toda mujer ke alechase, ke venga a­ dar teta a Moshe, (Koplas de Par'o, 1901)

Porke yo ya tengo a ken me alechara, porke so kriado del Dio verdadero. (El rey Nimrod)



15440

alegrar v.

שימח

to make happy

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)



15450

alegrarse v. refl.

שמח, עָלַז

to be happy, to be cheerful

Los djidiós todos kantavan, kon el bien se alegravan i agora todos endechavan (Asidio de Belogrado 1788)

Kuando todas las kriaturas se van adjuntar / i por azer bien todo ombre se va aprontar / todos los djudios se van alegrar / i kada uno jenerozo se va mostrar (La Amerika, 1916)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



15460

alegre adj.

שמח, עליז, תוסס, מאושר

happy, joyous, cheerful, lively,

Muy alegre soltava este suenyo, Yosef. (Poema de Yosef)

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



15480

alegría f.

שמחה, גיל, חדווה, עליזות,ששון, צהלה

happiness, cheerfulness, gladness, joyous cry

Disho: ''Faz alegria, non estes desmayado. (Poema de Yosef)

Luego el dia tersero, el rey izo alegria (Poema de Yosef)

Resivieron los djidios ke en akea via Purim todos los anyos kon gran alegria (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kon un rey djigante el Ahashverosh kantare kon grande boz i kon alegria esta maravia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)

Las kazas ke eran de alegrías de yenas se izieron vazías, las patronas yoran de día en día (Asidio de Belogrado 1788)

Viniendo la ora sesh de el primer día en la meza enpesesh kon muncha alegría; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)

ke en todas las alegrias del mundo no ay komo simhat ledat ben zahar u-bifrat kuando es mahpul (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

nunka me vo olvidar akea alegria / ke sintia la bendicha djuderia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



15600

alemán/o n. & adj.

גרמני

german

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)



15780

aleshado adj.

רחוק, מרוחק; מבודד, מתבודד

far, distant; isolated, reclusive

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



15810

alesharse v. refl.

התרחק, נסוג, שמר מרחק מ-

to move away from, to become farther away, to retreat, to keep away from-

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



15920

alevantar v

הרים, הקים, העלה, זקף, הגביה, הניף; קומם, המריד; שיקם; העתיק; אסר

to lift, to raise, elevate, to swing; cause to rebel; to rehabilitate; to forbid

Todas se levantavan, ovedesian a la mia; (Poema de Yosef)

penso de tomar plazer kon otras maneras mando presto a traer munchas eskaleras sean muy lejeras a levantarlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Vido Eliau malparado desharon a el Dio alavado konpesan a servir a el idolo ke alevanto Izevel enemiga de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)

Ya es tiempo ke mos levantemos / i la bandiera de Tsion alsemos / azer en el mundo djudio una yamada /por rekojer una fuerte armada (La Amerika, 1916)



16030

alevantarse v. refl.

קם, התרומם; קם ממיטתו; מרד, התמרד; הפסיק; (על השמש/היום:) זרח; סמר; יצא לדרך

to rise, to rise up; to rise from bed; to rebel; to stop; to rise (the sun / the day); stiffen, bristle (hair, fur, feathers); to go out

Luego se levantavan, non avian soltadores (Poema de Yosef)

tres se alevantaron: Yildizloló y Hali[l] y Ahmed, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Se alevanto un rey muy riko Ahav su nombre era dicho Izevel mando kon su dicho ke sirvieran idolos en lugar del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

A la entrada de la puerta, el rey se levanto a el; (Donme, sig 18)

i kuando lo suves en las tasas de la balansa non se va para abasho la tasa i non se alevanta para arriva (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

se alevanto para irse a erets Israel para ser zohe a ser niftar be-erets Israel (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



16310

alforia/alforía/alforiya (port.) f.

גאולה, שחרור (לעֶבֶד)

liberation, redemption, release (for a slave)

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)



16360

algo m.

משהו, דבר מה; מעט

something; few, a little

Les demando a sus mosos si algo vieron; estuvieron kayados i no respondieron. (Puertas de veluntad)

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



16470

alguaya f.

אנחה

sigh

Le murio el ijo de la aniya suvio lo echo en su aliya yoro su madre una alguaya: ''Si por matar a mi ijo vinites por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



16490

alguayar v.

זעק, נאנח, התאנח

to shout, to cry out, to sigh, to moan

Alguayad a mi madre, ke su gozo lo pedrio! (Puertas de veluntad)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



16650

alhad/alhá/alhat (arab.) m.

יום ראשון

sunday

kon mal pensa para se lo pensa / en dia de alhad lo metieron en la prensa / Yegen se topo un grande guerguensa / dalkauk bien lo meresio (manus. Teza, 1820)



16950

aliado adj.

בעל ברית

ally

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



16960

aliansa f.

איחוד, ברית

union, pact, alliance

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)



17080

alilá (ebr.) f.

עלילה, השמצה, דיבה; הוצאת דיבה, הוצאת שם רע

false charge, slander, libel; slandering, smearing

ande via ombre de golor / metia su ojo kon grande folor / le alsava alila kon grande dolor / no desho givir ke no lo irio (manus. Teza, 1820)



17170

alimento m.

מזון

food

Deske vido el ansi los sus pensamientos entraron de si a si en sus alimentos (Purim, De-Fes, sig. 18)



17260

alimpiar v.

ניקה, טיהר, מרק; ''גילח'' ממישהו את כל רכושו

to clean, cleans, to spruce; to steal away all of somebody's possession

Fue notado para no ser mas alimpiado lo de Avraam kon su ijo regalado. (Im afes, Papo 1894)

le disheron: vos azimos arraviar, i mozotros pekimos ke vos bushkimos de apedrear, guestro korason mira de alimpiar muestro si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



17310

alimunyarse v. refl.

אבֵל, התאבל

to mourn

su neshama yora i se alimunya (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



17720

aliyá (ebr.) f.

אשכבה (בעת קבורה); גרעין עליה; עלית גג

burial, funeral; aliyah groop; attic

Le murio el ijo de la aniya suvio lo echo en su aliya yoro su madre una alguaya: ''Si por matar a mi ijo vinites por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



17750

alizar v.

החליק, ליטש, מֵרֵק, צחצח; החניף

to smooth, to polish; to flatter

sys dichas muchigua i sus avlas aliza i muchigua por tomar nedarim i kuando ya sale a el espasio esbivla sus palavras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



17900

alkansar v.

השיג, הגיע ל-; הספיק; הצליח

achieve, to reach to-; to reach in time; to succeed

'alkansa ya un bokado, sino, del chanto metevos. (Toledo, Koplas de Yosef)

ke Ya'akov muestro padre alkanso a tener doze ijos, (Toledo, Koplas de Yosef)

para poder ponerlas i ke suvirian los alkansarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Alkansolo a saver el rey Nimrod esto, mando ke lo traigan aina i presto: (El rey Nimrod)

Despues de matada i arrematada su pekado le alkanso en muy prestos dias (Purim, De-Fes, sig. 18)

No alkansimos sus fechas antes ke modo era (Donme, sig 18)

Si keresh ayi topar una koza no alkansas (Donme, sig 18)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)

tu sos aunado i en sekreto de tu aunamiento los savios de sezo se maraviyan ke no alkansan a saver ke es (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



17905

alkansarse v. refl.

הושג

achieved

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



18115

alkóhol m.

פוך

geese feathers

Sus ojos kon alkoholos pintadas i su boka redonda komo rozas, kon su luenga avlava grandezas. (Donme, sig 18)



18230

Allah (t.) m.

אלהים

god

Kelal de este Purim es avrir las manos, diziendo Alláh kierim i biva, ermanos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



18320

alma f.

נשמה, נפש

soul, spirit, mind

i torno kon muncha alma a servir a la verdad, (Toledo, Koplas de Yosef)

Metio su noble korason sovre su palma, por amor de servirte kon toda su alma. (Im afes, Papo 1894)

todas las almas en monte de Sinay estuvieron (Ketuba de la Ley)

Solamente kon una era bastante azer matar de una mas de almas vente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Porke muncho ke me amo en todas las vias mas munchas manzias mi alma siente (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke nos salieramos, almas ke eskapamos, komo aves bolar, no es ora de burlar. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

El día de Kipur de manyana el nemsí mos vino asta la ventana, los djidiós se les kema el alma (Asidio de Belogrado 1788)

Yashar ke oyo esta fama tomo lansa en su palma metio su alma en su palma se enfeuzio en el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Echaronse en una kama dos puerpos i una alma (Donme, sig 18)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



18690

almendra f.

שקד; טבעת דמוית שקד

almond; almond-like ring

kon almendras blankeadas i majava un biskocho, (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon sevoya i almendra las azia un toron (Gizados de berendjena, siglo 18)



18700

almendrada f.

משקה חלב שקדים ממותק

sweetend almond milk

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



18890

almiskle m.

ניחוח, בושם; מוּשְּׁק (סוג של בושם); מור

aroma, odour, perfume; musk; myrrh(plant)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



18950

almodrote/almodroti/almudruti m.

פשטידת חצילים אפויים בגבינה

a pie made of eggplant baked in chees

i las yamava por nombre la komida de almodrote. (Gizados de berendjena, siglo 18)



19180

alondjarse v. refl.

התרחק, ניצב מרחוק; התארך

to go far, to draw away from, to stand distant/far away from; to be lengthen

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



19330

alsar v.

העלה, הרים, הניף, נשא

elevat, to lift, raise, carry

Sentavanse i komian, i sus ojos alsavan, (Poema de Yosef)

Apresurada mente alsaron a Yosef (Poema de Yosef)

Y sus ojos alsava aya donde se iva (Poema de Yosef)

Kuando vino su marido, luego la boz alsava: (Poema de Yosef)

Aunke en tu alma el es muy amado, alsamelo por korban a tu regalado en el monte Moriya, en medio la shara. (Puertas de veluntad)

El kijo matarse, por el Dio selo sus ojos en el sielo estavan alsados i al Dio katados (Purim, De-Fes, sig. 18)

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)



19355

alsarse v.

התרומם

to rise up

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



19360

alsasiones f. pl.

קורבן/קורבנות, עולה/עולות

sacrifice/sacrifices, burnt offering/s

lo ato a Yis.hak komo barvez de alsasion; (Puertas de veluntad)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



19570

alteza f.

גובה, רום, רוממות, הוד מעלה

altitude, height, superiority

Derecho el ke vide su grandeza, torno el bien i le izo tristeza, por su kavod por onrar su alteza (Donme, sig 18)



19620

altiguez/altigueza f.

יהירות, יוהרה, שחצנות

pride, arrogance, boastfulness, bragging

Kontoles tanbien su grande altiveza (Koplas de Purim, 1545)

I la su djustisia se va aserkando se le tira su mando i la su grandeza i su altigueza (Purim, De-Fes, sig. 18)



19700

alto adj.

גבוה, רם, נישא, מרומם, תמיר

high, supreme, lofty

En el mas alto estavan mandjares muy konpuestos (Poema de Yosef)

i kon ayuda del Alto este ijo le nasio. (Toledo, Koplas de Yosef)

El Dio alto kon su grasia mos mande muncha ganansia, (El Dio alto)

Enpesar kero a kontar echas del Dio alto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hatan i kala avian dientro de nekuda alta (Donme, sig 18)

Mi Dio, mi Dio Tu sos alto, kien no kree el es falto. Nafshi, mi korason salto para loar a Tu Nombre. (Donme, sig 18)

Kon ayuda del Dio alto ke no mos aga nada falto; lo alavo i lo kanto, ke le tenemos ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Es verdad ke en alto moro / ma sovre el arrebashado miro / ''Lama teratsedun 'harim gavnunim, 'ha'har / hamad Eloim leshivto yishkon lanetsah'' (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Despues de las palavras las estas, engrandesio el rey a 'Haman, ijo de Hamdata, i puzo su siya de todas las siyas mas alta; a el ke kiere abedigua, i a el ke kiere matar, mata; ke no ay kien le diga ni si, ni no. (sova semahot, Livorno 1782)

Vino blanko trusheron de Espanya, i kolorado de alta Alemania, i de muchas maneras de Transilvania; no kedo modo de vino ke no se trusho, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



19850

altura f.

גובה; גבעה, תל

height, altitude; hill, mound

Save lo enkuvierto el senyor del altura; (Poema de Yosef)

por ke de las alturas traven tus bondades, Dio asentado en sia de peadades! (Im afes, Papo 1894)

Bendicho el Dio de la Altura sienpre estuvo en su ayuda les enbio una chuma empesaron a morirsen para modre de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

ya kumplieron sus mision a la altura / por la sezon del invierno oy es la klotura (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

Ansiose 'Ester i yamo a el Dio de la altura, i levanto sus ojos kon amargura, Disho: Dio de verdad i no de tortura, no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



20030

alva adj.

בהירה, לבנה

bright, white

La su kara alva klara komo leche en la sangre (Donme, sig 18)



20165

alvisiar v.

התענג

to enjoy, to savor

Komer, bever, alvisiar en paseos, nada eyos, i todos son vazios, si pensara no ay provecho de eyos, (Donme, sig 18)



20220

alvorada f.

שחר, עמוד השחר; חגיגה משפחתית של הצגת הנדוניה

dawn; family celebration of presenting the dowry

Aman luego madrugo por la alvorada i apresuro luego kon vista siegada (Purim, De-Fes, sig. 18)



20400

amado m. & adj.

אהוב

beloved

veas Dio selozo grasiozo i piadozo, y amado (Toledo, Koplas de Yosef)

no deshes deperder un puevlo amargado, desendiente de un patriarka amado! (Im afes, Papo 1894)

Aunke en tu alma el es muy amado, alsamelo por korban a tu regalado en el monte Moriya, en medio la shara. (Puertas de veluntad)

Kerido del Dio Eliau, amado del Dio Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Pendones yevan erijidos lavrados de sus amadas (Donme, sig 18)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



20490

amahar (arab.) v.

שיכך, ריפא, הרגיע, השקיט כאב, ריכך; נרגע, נחלש, שכך (הכאב); החליש חריפות הבצל

to lessen, to cure, to calm, to stop pain, to soften; to become calm, to be weakend, subside; to reduce the pungency of an onion

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



20505

amal (ebr.) m.

מקצוע

profession

Riko era por su mal i por su kevranto antes era su amal barbero en un kanto (Purim, De-Fes, sig. 18)



20510

Amalek (ebr.)

עמלקי; איש אכזר; אדם המשתמש בתבונתו לרוע

amaleky; cruel man; a person who uses his wisdom to do evil

por azer konkiyas a el Amalek, ago banyo kon telek; todo va un kuento, no mires el resto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)



20590

Amán (ebr.)

המן; ערום

haman; cunning, shrewd

Aséret bené Amán estavan deskuidados: no dieron aman zemán, presto enforkados; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Bushko Amán el mamzer de kerer merkarmos esto lo kijo azer para atemarmos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



20620

amán! (t.) interj.

בקשת חנינה: רחמים!; קריאה חסרת סבלנות: הלוואי!

pardon plea: mercy!; impatient cry: i wish!

Aséret bené Amán estavan deskuidados: no dieron aman zemán, presto enforkados; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



20700

amaneser m.

שחר, הנץ החמה

dawn, break of dawn

Al amaneser vide ke se enkuvrio de una; dishe: No es este el Dio vedradero. (El rey Nimrod)

Luego amanesio la alva alva klara i espejada. (Donme, sig 18)



20720

amaneser v.

האיר/הנץ השחר; השכים קום

to light/come forth (dawn);

ke vido el sol amaneser, penso ke era el kriador; (Toledo, Koplas de Yosef)

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



20790

amanyana/aminyana adv.

מחר

tomorrow

Ke veni amanyana al konbite odrenado (Koplas de Purim, 1545)



20810

amanyanear v.

השכים קום

to rise early

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



20843

amanziante adj.

מעורר רחמים, אומלל,מסכן, עלוב

pitiful, miserable, wretched, poor

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)



20850

amanziarse v. refl.

ריחם, נכמרו רחמיו, חמל, התמלא חמלה

to pity, to have mercy on, to be filled with compassion

Andjeles de merkava se amanziaron, ofanim i serafim por eyos esklamaron; (Puertas de veluntad)

I muestro padre rahman de ti se amanziara. (Puertas de veluntad)



20910

amar v.

אהב

to love

Su senyora le amava, prendieronle temores, (Poema de Yosef)

Todos los senyores se arrodiyavan i se enkorvavan a 'Haman, i senyor sobre todos los senyores lo yaman, i el rey i los senyores a el aman, ke de kuanto demandava, no se le dizia no. (sova semahot, Livorno 1782)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



20960

amargado adj.

נעצב, ממורמר

sad, embittered

no deshes deperder un puevlo amargado, desendiente de un patriarka amado! (Im afes, Papo 1894)



21030

amargo adj.

מר, מריר; עגום; זריז, מוכשר, ערום; כינוי לקפה

bitter; melancholic; quick, talented, crafty, cunning; a nickname for coffee

De ke pekado mos vino este mal amargo i preto?; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Muncho lemuniozos estan los djidios rogando todos al dio amargos estavan tambien endechavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

A Atah mandara ke le pregunte i ke todo le konte porke esta amargo, yo tengo su kargo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)



21110

amargura f.

מרירות; עצב, עוגמה; מרור

bitterness

Apiadate, rahman, de la amargura de Sara. (Puertas de veluntad)

sus korasones kontentes, sus yoros de amargura. (Puertas de veluntad)

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)

Ansiose 'Ester i yamo a el Dio de la altura, i levanto sus ojos kon amargura, Disho: Dio de verdad i no de tortura, no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



21200

amariyo adj.

צהוב

yellow

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



21430

amatar v.

כיבה; הרגיע; מחץ בין האצבעות

extinguish, to put out; to calm; to crush between the fingers

ke todo el mundo savia ke al fuego amata el agua; (Toledo, Koplas de Yosef)

ke so mayoral del agua; al fuego amatare.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Dio su fuego a mi alma por kemar, munchas aguas non pueden amatar. (Donme, sig 18)



21470

amator (fr.) m. & adj.

חובב, חובבן

fan, amateur

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)

grande aglomerasion de damas i senyores / vienen a sintir el kante delos amatores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

tizku le-mitsvot grupo de amatores / ansi alas nobles damas i estimados senyores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



21660

ambezado adj.

משכיל, מחונך, מלומד, בעל השכלה; מורגל ב-, מלומד ב-; שנלמד; מורגל

educated, scholarly, well-bred; accustomed to-, educated in-, that was learned; accustomed

Dezgrasiado Auschwitz ke rovino nuestras famiyas, embezados en muncho bueno, arrastados sin manzia (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



21680

ambezar v.

לימד, הורה; למד

teach, instruct; study, learn

Por azer su komando de el enshalshado, lo yevare a la yeshiva para embezar Tora. (Puertas de veluntad)

ke ansi la anbezo su konsuegra bula Lena. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



21700

ambezarse v. refl.

למד

study, learn

ke ansi se lo anbezo la suegra de Moshe Dasa. (Gizados de berendjena, siglo 18)



21860

ambos

שניהם, שתיהן

both of them (male), both of them (female)

Vinieron entranbos ala dicha komida (Koplas de Purim, 1545)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



21870

ambre f.

רעב, כפן; בולמוס, רעבון

hunger, famine, starvation; ravenous hunger, ravenousness

Sera fanbre granada siete anyos en la tierra, (Poema de Yosef)

Ken en la ambre, i ken kon la sed. (Untane Tokef)

Vistio grasia i mersed en el terser dia muerta de anbre i sed de ver tal manzia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Zakai le disho a la madre: ''Traye pan ke yo tengo ambre''. Disho la ija de buen padre: ''No tengo mas ke esta arinika. Ke te are Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Belzen tomba umana, onde pedrimos nuestra ermana, si deperdieron i munchas ijas por la ambre i la vida mala (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



21930

ambrera/ambrerea f.

רָעָב, כפן, בצורת

hunger, famine, starvation, drought

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



22050

amejorado/amejoreado adj.

משופר

improved

Bendicho el abastado ke mos dio dia onorado, kada shabat amejoreado (El Dio alto)



22140

amén! (ebr.) m.

אמן!

amen! amen to that!

abasta, senyor, abasta. amen, ve-nomar amen. (Toledo, Koplas de Yosef)



22180

amenazar v.

אִיֵּם

to threaten

Ke yo lo se por sierto ke te an amenazado.'' (Poema de Yosef)



22280

amezurado (fr.) adj.

מדוד, מחושב; מוגבל; דחוק (כלכלית); זהיר; מלאכותי; שעבר בדיקה; מיופייף, מגונדר

measured, calculated; limited; hard-pressed (financialy); careful; artificial; that was tested; beautified, embellished, dandified

kién i kién se apara por ver un maymón kolgado en un timón: el sinyor onrado bien amizurado. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



22410

amigo m.

חבר, רע, עמית, ידיד

friend, companion, comrade

'Amigos, komo estades a tan desmayados? (Poema de Yosef)

las mandava a las amigas, kada una kon pichel. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Ansi el mandado del enperador ke lo tiene en amor el es su amigo tambien su avrigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ken izo Vashti tambien a las sus amigas por ke les krese su bien komo las espigas (Purim, De-Fes, sig. 18)

hazak ve-emats dire a ken es amigo: sienpre yo lo kantare sin ningun fatigo; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

hesed grande aze konmigo eskapame del enemigo, vos ke sos padre amigo, sennyor de toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



22520

amistad/amistá f.

ידידות, רעות, חיבה

friendship, companion, fondness, affection

Ad ayom la nemistad la tienen guardada, mos amostran amistad komo eskarada; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Por no olvidarmos esta nimistad meldamos kon amistad de la vieja istoria, tenerlo en memoria. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



22920

amor m. (Sal.)/f. (Izm./Ist.)

אהבה,חיבה; אהוב

love, fondness; beloved, sweetheart

Tan mal ke le akeshavan akeyos sus amores. (Poema de Yosef)

Amor de mi emuna ke es muncha, komo la mar la grande i la ancha, en mi korason komo un entorcha. (Donme, sig 18)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



23150

amostrar v.

הראה; הוכיח

to show; to prove

i amostramos ya salvasion de puevlo kruel i tanbien salion. (Toledo, Koplas de Yosef)

komo la espiga uno sovre otro nisim ke nos amostro el Dio Abastado alto i enshalshado. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Damos, Senyor, tu bendision kon la buena kondision; amostramos tu salvasion de el bet mikdash Ariel. (El Dio alto)

I de munchas vias mando a traer amostrar a su aver i la su grandeza kon muncha rikeza (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ad ayom la nemistad la tienen guardada, mos amostran amistad komo eskarada; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

I le disho su padre: el Dio santo mos abrigara, i el karnero El mos amostrara, veluntad de muestro Dio en nos se afirmara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



23910

anavá (ebr.) f.

ענווה, צניעות

humility, modesty

Por ke deprenda el ombre i tome la anava por manto: (Ketuba de la Ley)

En tu entrar en este mar toma a ti dos alas, la una es anava i la segunda sea temor. (Donme, sig 18)



24150

ancho adj.

רחב; נח לבריות

wide; affable, nice

Amor de mi emuna ke es muncha, komo la mar la grande i la ancha, en mi korason komo un entorcha. (Donme, sig 18)



24420

andar m. (port.)

קומה בבית, דירה; הליכה

floor in house, apartment; walk

Luego en akeya ora el le avlava: Andavos la mi madre de la meara, (El rey Nimrod)

Marineros i sus naves se andan kon feuzia, ke era mar de Genosar el se izo gan va-sor. (Donme, sig 18)



24430

andar v.

הלך, צעד, פסע, התהלך; עשה בלהט

to walk, to march; to do passionately

Segun ke lo departe la nuestra eskritura (Poema de Yosef)

Mas gran envidia avian komo andava Yosef. (Poema de Yosef)

Y sienpre andava El Dio kon Yosef. (Poema de Yosef)

I ke fuese un ombre bien apregonado i ke diga por nombre kuando va andando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Anda a el rey i avla kon el, ke no se pierde Yehudah ni 'Ariel, i no sea por tu mano fin de Yisrael, ke no venga tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Viendose Vashti en eya tanta fealdad, Disho: yo no puedo ir; vos andad; i a el rey de mi parte saludad, ke esto muy mala, no puedo ir, no. (sova semahot, Livorno 1782)



24500

ande/andi adv.

איפה, היכן? לאן?; אצל

where?; at

Devemos azer djunbúsh en estos dos días, sovre inchir el rabúsh ande los Nahmías; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

bushkad de Horev, demandad de Sinay, ande se eskombro esklavo de A', el ke kito de Mitsrayim lehol 'hamonay (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yerrado esta el ke se kontiene kon los vestidos ke el tiene, pare mientes de ande viene ke todo sale de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



24600

andjélo /ánjel/ándjel/ándjeli/ándjel

מלאך

angel

I luego respondiera el angel a Yosef: (Poema de Yosef)

en sekreto de andjeles de la santedad, (Untane Tokef)

Andjeles de merkava se amanziaron, ofanim i serafim por eyos esklamaron; (Puertas de veluntad)

El hasidut de Abraham los andjeles ya vieron, (Puertas de veluntad)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



25290

angustia f.

תוגה, צער, יגון, עצב, דאבה; מחנק; גועל, דחייה, רצון להקיא; בוז

grief, sorrow, sadness; choking; disgust, rejection, desire to vomit; contempt

angustia grande se rebolvio. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

en la angustia serkano nuestro Dio. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Muncho tiempo en angustia, en mi korason da feuzia, mi delunsiador delunsia, (Donme, sig 18)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



25320

angustiar v.

צרר, התנכל, לחץ, דיכא, גרם חרדה

to harass, to press, to suppress, to cause anxiety

mando a dezir si ay mas shohad angusio a djudio i no aher / lo komio moneda de ribi Avraam Elkahed / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



25370

aní (ebr.) m. & adj.

עני, דל, רש, דלפון;רעב ללחם

poor; hungry for bread

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



25540

animalia f.

חיה, חית טרף

animal, predator

Yom sinko de Elul le dio dolor en su entranya, i luego la avla perdio komo la animalia; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



25700

aniyim (ebr.) m. pl.

עניים

poor people

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



25740

aniyo m.

טבעת

a ring

Komo entro una dedo dientro de un aniyo (Donme, sig 18)



25810

anke (it.) prep.

למרות ש-; הגם ש-, נוסף לכך, יתירה מזאת; אף על פי כן, בכל זאת

despite of; moreover, add to that; nevertheless, in spite of

anke esta desmanparado su korason enfeuzyado, (Toledo, Koplas de Yosef)

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



25910

anocheser m.

רדת הלילה

night fall

vido [despues] anocheser la luna kon su derededor, (Toledo, Koplas de Yosef)

Al anocheser vide a la luna, konti a las estreyas una por una. (El rey Nimrod)



25920

anocheser v.

ירד הלילה; באירוניה: נזכר בחלומו במטלה ששכח לבצעה

the night has fallen; to be reminded of a task you fotgot to do in a dreem

kon todo esto le parese ke para esto el krese, no save ke se anochese i se eskurese la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



26170

ansí adv.

כך, ככה

so, like that, thus

A sus ermanos yamava, i ansi les dezia: (Poema de Yosef)

ansi fue: de los tres el mas grande kayo; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

ke ansi lo vido azer de Pavucha de Firmon. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Aman luego apresuro i ansi lo izo kon korason eskuro en lugar de rizo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Todos djuntos alavemos porke muncho le devemos; después de esto beveremos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



26190

ansia f.

צער, סבל, ענות; דאגה, חרדה; קמצנות, אהבת בצע

grief, suffering; concern, anxiety; stinginess, greed

Non veamos mal ni ansia, a nos i a todo Israel. (El Dio alto)

Siente muncha ansia en lugar de gozo, komo un palo tezo ansi kedaria asta el terser dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Aun ke me viene ansia, Tu le das a mi pasensia, muchigua a mi sensia (Donme, sig 18)

A Haydar ya arrivimos, de haftonas mos konsomimos, tres dias estuvimos, de ansia mos abatimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

nada no keda de esta ganansia, su vida es kon muncha ansia, su yetser kon su dezgrasia lo eskombra de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



26210

ansiado adj.

נטרד, סובל, עצב, דואג, חרד

troubled, suffering, sad, worried, anxious, fearful

ke la neshama no esta ansiada ni triste (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



26270

ansiarse v. refl.

התענה, הצטער, התעצב,התמלא דאגה; שאף ל-, חתר ל-

to be tortured, to be sorry, to become sad, to become worried; to aspire to-

Ansiose 'Ester i yamo a el Dio de la altura, i levanto sus ojos kon amargura, Disho: Dio de verdad i no de tortura, no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)



26290

ansina/ansine/ansín adv.

כך, ככה

so, like that, thus

Fuese 'Ester a el rey aina, le Disho: Bigtan i Teresh te kieren entosegar komo una gayina; Mordekay el Judio me lo Disho asina. Por esto guardese el rey ke no lo entosigan, no. (sova semahot, Livorno 1782)



26400

ante adv.

לפני, מול

infront of

Muy alegre viniera Antel rey, Yosef. (Poema de Yosef)



26530

antes adv.

קודם, פעם, לפני כן

beforehand, first, once

Fijo, i antes mueras ke lo fagas, Yosef!'' (Poema de Yosef)

las metia en el forno antes de kemar la braza. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Antes de esto, avlo el kon la su mujer se determino tambien sus amigos kojer (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bueno es ke se fuygan agora en sekreto, mas en antes ke vengan los dias de apreto, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



26540

antes prep.

לפני, קודם

before, first

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



26670

antiguo /antigo adj.

עתיק, עתיק יומין;מיושן

ancient; old-fashioned

i su puerpo es mas grande de el puerpo de tierra sien i setenta tantos segun amostrasiones (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



27310

anyada f.

תקופת השנה, יום השנה; משכורת שנתית

a period in a year, anniversary; yearly salary

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



27410

anyo m.

שנה

year

Seran anyos siete ke vienen de fartura.'' (Poema de Yosef)

Resivieron los djidios ke en akea via Purim todos los anyos kon gran alegria (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

El ijo ke de 90 anyos eya lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio; (Puertas de veluntad)

Bivas tu munchos anyos, el rey mi amigo, ke eskapes de danyo siempre te bendigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

No tuvimos deskanso asta el otro anyo, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)

me akordo anyos pasados / la forma ke shabatot eran sonalsados (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

tino pozo a azer mas danyo / izo azer dos papeles en un anyo / el papel salio i el kedo enel kanyo / mal tenga ken aze mal al djudio (manus. Teza, 1820)



27555

anyublado (arc.) adj.

שדוף, מוכה שידפון

blighted

Suvian despues deyas otras anyuvladas; (Poema de Yosef)



27580

aogado m.

טבוע, טובע; חנוק

drowned, drowning; choked

Ken aogado en las aguas, i ken kemado en el fuego. (Untane Tokef)



27840

apalpar v.

מישש, גישש, גישש באפילה; קיבל כסף

to feel, to touch, to search your way in the dark

I ayi no avian apalpar ni de uzansas (Donme, sig 18)



27910

apanyamiento m.

תפיסה, אחיזה, לכידה; אסיפה, התכנסות; הכנסה; תיקון; המאסף

holding ,grasp,capture; assembly; bringing in; correction, repairment

I apanyamiento de los aguas mares yamastes (Donme, sig 18)



27930

apanyar v.

תפס, אחז, החזיק, לפת; חטף;כינס, אסף; תיקן

capture, to grasp, to hold , to catch; snatch; assemble, collect; to repair

Eya le disho apanya los djudios (Koplas de Purim, 1545)

Mordehay luego apanyo a todo el puevlo disholes: se ensanyo el Dio en el sielo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Gozar kijo el su bien en akeos dias mando i apanyo tambien a sus kompanyias (Purim, De-Fes, sig. 18)

Al hazán lo apanyaron, onde el abdán lo yevaron; todos los djidiós yoraron (Asidio de Belogrado 1788)

todo esto supo el pastor fiel, akojo i apanyo a todo Israel, de todos demando mehilá el (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Enbio 'Ester a Mordekay, Bilgan, i le Disho: apanya a los Judios de Susan, i ayunen konmigo treze, i katorze i kinze de Nisan, para ke no nos deperdamos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



28030

apararse v. refl.

התייצב, ניצב מול, הופיע, הראה עצמו במקום גבוה, ניצב בחלון, נשען על אדן החלון

to present oneself, to stand infront of, appear, to stand infront of the window, to lean on the window ledge

Aparesvos mi Sherifa de la ventana de plata i veredesh a Adonenu kon la shehina ensu kara (Donme, sig 18)

kién i kién se apara por ver un maymón kolgado en un timón: el sinyor onrado bien amizurado. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



28080

aparejado adj.

מוכן, שהוכן, שיועד

prepared, that was prepared, that was designated

Na la lenya i el fuego ya es aparejado, i ande esta el barvez ke sera ayegado? (Puertas de veluntad)

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



28110

aparejar /aparijar v.

הכין, ערך, התקין

prepare, to set, to set up

Vido el rey su vision ke se aunaron Ester i Aman prizion le aparejaron, djuntos se kazaron i el kornudo (Purim, De-Fes, sig. 18)

es komo la espondja kon la portukal, aparejen un bokal, después una bota, no keda ni gota. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



28120

aparejarse v. refl.

התכונן, הכין עצמו; הציג עצמו; מישמש ובא

to prepare oneself, to get ready; to present oneself; to be upcoming, to be approaching

Vino el espino en el konsejo para Aman se aparejo ya se la estrena le viene muy buena (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yamo a el su savio, i lo konsejara ke para otro anyo se aparejara, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



28130

aparejo m.

הכנה, סידור

preparation, arrangement

Enpeso a eskojer de dime ahay de la muerte de Mordehay dame el konsejo i el aparejo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



28250

apareser v.

הופיע, נגלה

to show up, to appear, to be revealed, to become known

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



28270

aparesido adj.

בעל הופעה, נאה, לבוש יפה; לילד: נראה גדול מגילו

that has aesthetic appearance, handsome, nicely dressed; looks bigger than his age (for a child)

Eliyau anavi nos sea aparesido i daremos, loores al verdadero. (El rey Nimrod)



28420

apartado adj.

נבדל, נפרד, מופרד, מופרש, מובדל, מבודד; רחוק, מנותק; שמורבצד; נסיך, משוח

separated, distinguished, isolated; far, disconnected; kept aside; prince, anointed

Aava ke enporta tredje es uno onestedad i ke seran komo uno no sean apartados. (Donme, sig 18)



28480

apartar v.

הפריש, הבדיל, שמר בצד, הקדיש; הפריד, הבחין; ניתק, הרחיק; גישש באפילה; חסך

to set aside, secrete, distinguish, dedicate; separate; to cut off, to distance; to feel your way in the dark; save (money, food)

El rey ke apartava a los sus varones, (Poema de Yosef)

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



28540

aparte adv.

לחוד, בנבדל, בנפרד

separately, individually

Luego favlo aparte el rey a Yosef: (Poema de Yosef)

Loen todos los djudios ke en toda parte nisim de los dos anyos, kada uno aparte, komo el diamante (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



28700

apasentar v.

רעה

to shepherd

sus ermanos a las vias, a pasentar las ovejas. (Toledo, Koplas de Yosef)

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



28860

apaziguar v.

השקיט, הרגיע; השלים בין,השכין שלום

to quiet, to calm; to make peace between, to make peace

Ken sera apaziguado, i ken sera kastigado kon yisurim fuertes. (Untane Tokef)



28880

apedreado adj.

נסקל, שנרגם באבנים; שהוקע ע''י דעת הקהל

to be stoned; to be harshly criticized by public opinion

Ken sera aogado, i ken sera apedriado. (Untane Tokef)



28900

apedrear v.

סקל, רגם באבנים

to stone

le disheron: vos azimos arraviar, i mozotros pekimos ke vos bushkimos de apedrear, guestro korason mira de alimpiar muestro si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)



29090

apegarse v. refl.

נדבק; דבק ב-, נקשר ל-; נדבק (שאריות אוכל לסיר)

to be stuck, to be glued; to stick/cling to-, to be connected to-; to be stuck (food leftover)

De dia i de noche kon ti me apegare: (Ketuba de la Ley)

Salvo kon eya se apegara (Ketuba de la Ley)

Grande amor tomate, de El non espantate, en la ley apegate. (Donme, sig 18)

por muncho ke fue akavidada i tanbien akondjurada lo echa detras de la espalda i se apega kon la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



29135

apel (fr.) m.

מיפקד במחנה ריכוז

census in concentration camp

A las tres de medianoche, al bloko 20 arrivimos, los apeles empesaron, en los friyos mos apuraron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



29170

apelo m.

קריאה; מפקד; ערעור

call; commander, captain; appeal

Alshten (?) kon haftonas , al apelo mas i mas, bloko vas i shtupo vas kon krueldad, mos aharvavan sin peadad (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



29310

aperfijado adj.

מאומץ, ילד מאומץ; חוסהבמוסד נוער

adopted, adopted child; charge at a youth institution

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



29470

apetite/apetito/apetit m.

תאבון, חשק, התאווּת; כשרון, נטיה; יֵצֶר

appetite, crave for, longing, lust; talent, inclination; impulse, instinct

Tamar ke ansi oyo echo un invite: loke kero yo i mi apetite ke en el mi konbite vos ayegesh vos i Aman djunto kon vos mos asentaremos djuntos beveremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Diole la su intesion de azer un konbite siendo ansi su intesion no ay ken se lo kite el su apetite i su veluntad (Purim, De-Fes, sig. 18)



29495

apeyido (arc.) m.

קריאה

call

Al moso non fayava, fizo grande apeyido (Poema de Yosef)

Fizo grande apeyido, i disho estas razones: (Poema de Yosef)

Eya dio apeyido, i fue alborosada. (Poema de Yosef)



29555

apiadado adj.

מרוחם

pitied

Apiadado yo sere, yora por mi tu mi madre, non alegri para siempre. (Donme, sig 18)



29580

apiadar v.

נחלץ לעזרה, סייע ל-, עזר ל-

to come to the rescue, to aid/ assist to-, to help to-

apiadame en el presio, ke el alma tengo afrita. (Toledo, Koplas de Yosef)

apiada Senyor sovre mi por santidad de tu nombre. (Toledo, Koplas de Yosef)

Le respondio su padre: El Dio mos apiadara i tambien el karnero El mo lo mostrara; (Puertas de veluntad)

Apiada a mi alma A-donay, yevi males munchas bevaday, konsolame kon luz de rey Shabetay. (Donme, sig 18)

lo aprezo a chilibi Yosef Mordehay / en akea semana mos izo nes el Dio Hay / presto mos apiado / ke ansi envelunto el Dio (manus. Teza, 1820)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos el Dio apiadara (manus. Teza, 1820)



29590

apiadarse v. refl.

חמל, ריחם

to have pity on, to be compassionate towards

Apiadate, rahman, de la amargura de Sara. (Puertas de veluntad)



29930

aplazear v.

עינג; ריצה, השביע רצון

to pleasure; to please, to satisfy

Tambien El mos aplazo komo novio kon grande hiba (Ketuba de la Ley)



30170

apokar v.

המעיט, הפחית, הקטין; מיעט, צמצם; הקהה; פחת, התמעט; העליב

to reduce, diminish; minimize; to dull; to be reduced,to become diminished; to insult

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



30180

apokarse v. refl.

פחת, התמעט

to be reduced, to lessen

torno, la vido en menguante, ke eya se va apokando; (Toledo, Koplas de Yosef)



30690

apozentar v.

יצר משקע/שכבה; איכסן, אירח

to create sediment; to house, to accommodate

Don[a] Krensia deske lo vido komo rey lo apozentara (Donme, sig 18)



31070

aprestar v.

הועיל, היה לתועלת

to benefit, to be useful

ni aprestes ni mas ni manko ke el suenyo del perro.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



31105

apresuradamente adv.

במהירות, בחיפזון

quickly

Ivan se lo soltar apresurada mente. (Poema de Yosef)

Apresurada mente alsaron a Yosef (Poema de Yosef)



31140

apresurar v.

זרז, האיץ, החיש, דחק

to catalyze, to urge, goad

Luego apresure i are tu dicho anke eres maldicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Aman luego apresuro i ansi lo izo kon korason eskuro en lugar de rizo (Purim, De-Fes, sig. 18)



31150

apresurarse v. refl.

מיהר, נחפז, הזדרז, אץ

to hurry, to rush, to hurry up,

De enfrente vieron una nuve klara, se apresuraron a fraguar la ara; (Im afes, Papo 1894)

I los mal'ahim se apresuran, i dolor i tembla les trava, i dizen: (Untane Tokef)



31155

apresurozo adj.

ממהר, נחפז

in a hurry, hasty

Kavayeros salieron muy apresurozos alegres anduvieron i muncho gozozos (Purim, De-Fes, sig. 18)



31200

apretado adj.

לחוץ, דחוק, הדוק, מהודק; קמצן, קפוץ יד; ביישן, נחבא אל הכלים

compressed, pressed, tight; stingy; shy

I por tanto duelo azed teshuva muestra orasion suva ke estash apretados por muestros pekados (Purim, De-Fes, sig. 18)

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



31280

apretar v.

הידק, לחץ, דחק; בלם; הכביד על, העיק; הפעיל לחץ, הכריח, כפה; איית; לחץ, עינה, נגש, דיכא, הכניע; הטריד; גרר, החזיק בכח

to fasten together, tighten, to press; to stop, curb, restrain; to be a burden on, to distress; to apply pressure, to force; to spell; to pressure, to torture, oppress, to subdue; to bother, harass; drag, tow, to hold by force

muy klaro i muy visto de apretarlos i no para matarlos komo aki keria asta la famiya (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hasid ke entro de la puerta Zimri kon Kozbi esta en buelta uno el otro apreta alanseolos a los dos Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



31360

apreto m.

לחץ, מועקה; עינוי, ענות, מצוקה, רעב, דוחק, ייסורים

pressure, stress, distress; torment, suffering, hunger

ke yevan grande apreto; guadran tu ley kon gran tormiento (Toledo, Koplas de Yosef)

Enkorvandomos tu nombre envokamos, En nuestro apreto la akeda kontamos; (Im afes, Papo 1894)

Tuvieron Yisrael grande apreto: (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Teilot a el Dio alto estonses las dimos en oras de apreto ke mos respondimos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Eya guardaria este sekreto por muncho ke apreto porke muncho presto sale bien de esto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dio, porke mos traesh en tal apreto, ke fue este sekreto? (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bueno es ke se fuygan agora en sekreto, mas en antes ke vengan los dias de apreto, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)

tsar li meod! mi flakeza i de mi korason el apreto / me impidio de kontinuar a mi grande regreto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)



31420

aprevar v.

העמיד בנסיון; ניסה

to put to a test; to try

agradeses el karnero ke le mostrates, i no olvidas el padre ke aprevates. (Im afes, Papo 1894)



31430

aprezado adj. & m.

אסור, אסיר, שבוי

imprisoned, prisoner, captive

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)



31450

aprezar v.

אסר, כלא

to imprison

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)

diziendo a kojer moneda / de muncho ke no tenia devda / lo aprezo al ke no tenia devda / diziendo kon mal los desnudo (manus. Teza, 1820)

lo aprezo a chilibi Yosef Mordehay / en akea semana mos izo nes el Dio Hay / presto mos apiado / ke ansi envelunto el Dio (manus. Teza, 1820)



31680

aprometer v.

הבטיח; הציע

to promise; to offer

te dare tu buen presio yo, pago lo ke aprometo.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



31730

aprontar v.

הכין, עיבד; ערך (שולחן), סידר, ארגן; ערך/סידר משהו במהירות

prepare, to process; to set a table, arrange; to set/arrange something quickly

Yitshak apronto su kueyo delikado, i su padre se aego a su lado (Im afes, Papo 1894)

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



31770

apropiado adj.

מתאים, הולם; מיועד

fitting, appropriate, suitable; intended, destined

Nombre de Tu apropiado, antes de todo fayado, Tova, no esta kayado (Donme, sig 18)



31840

aprovado adj.

מוכח, מאושר; מנוסה, בדוק, שנוסה; מוסכם

proven, approved; tested, tried; agreed upon

Y sera provada la palavra de Yosef. (Poema de Yosef)



31900

aprovechar v.

הפיק תועלת, ניצל; הועיל, היה לתועלת, סייע

to make use, to use, to take avantage of; to be beneficial, to be useful, assist

Kon todas estas kozas no le provecharon no pudo echar kazas ni manko mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Sutlach i kozas de leche a el ken kome le aproveche; a dormir ke no se eche, ke no es ansí el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



32065

apuesto (arc.) adj.

מקושט; יפה, נאה

decorated; beautiful, fair, handsome

Muy apuesto andava komo rozas i flores. (Poema de Yosef)

Kon sortija apuesta, i bendision granada, (Poema de Yosef)



32150

apunto adv.

מייד; זה אך, לפני רגע; בדיוק; בזמן, ברגע ש-

immediately; just now, a moment ago; precisely; when, while, at the moment when-

Taanit apregonó Mordejay el djusto, ninguno dezayuno tres días apunto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



32260

apurar v.

טיהר; ריכז בהרטבה או אידוי; דחס, צמצם, צימק; גרם ענות, לחץ

purify; to condense through wetting or evaporation; to compress, minimize; to cause suffering, to pressure

A las tres de medianoche, al bloko 20 arrivimos, los apeles empesaron, en los friyos mos apuraron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



32310

ara f.

מזבח

altar

A el ke dishites: ''Tu ijo presiado sovre la ara sea sakrifisiado''. (Im afes, Papo 1894)

De enfrente vieron una nuve klara, se apresuraron a fraguar la ara; (Im afes, Papo 1894)

Te rogo, membrame en lo ke mi alma djuzgara: atan i el atado i la ara. (Puertas de veluntad)

Nafshi kema komo fuego de ara, sin estajar no save komo fara. (Donme, sig 18)



33070

arder/ardir cf. adrer

El ijo ke de 90 anyos eya lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio; (Puertas de veluntad)



33165

Ardjel f.

אלג'יריה

algeria

el kunyado de David el ke vino de Ardjel: (Gizados de berendjena, siglo 18)



33170

ardor m.

להט, התלהבות, להיטות, דבקות; התפרצות

passion, enthusiasm, eagerness, determination, devotion; outburst

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)



33210

arel (ebr.) m. [pl.: arelim]

ערל, גוי, נוכרי

gentile, non-jewish, foreigner

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)



33620

arina f.

קמח

flour

biskochadas kon guevos freskos i un poko de arina has (Gizados de berendjena, siglo 18)

les batia mucho guevo en un poko de farina (Gizados de berendjena, siglo 18)

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Komo oyo esto Elia, disho: ''En el Dio ten figuzia no se ateme el azeite ni la arina komo palavra de Dio ke avlo a Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



33820

arka f.

תיבה, ארון (הברית)

chest, ark of the covenant

metio la mano en la arka - se sano de su maka. (Koplas de Par'o, 1901)



33830

arká (t.) f.

אחוריים, עגבות; תמיכה, סיוע; מטען גב

backside, buttocks; support, aid; back cargo

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)



34010

arko/arkol m.

קשת (בענן), קשת (נשק), קשת (כינור); קימור, ארקדה; קולב

rainbow, bow/arch (weapon), arch (violin); arching, arcade; clothes hanger

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



34080

arma f.

נשק; שלט אצולה

weapon; aristocracy signpost

kada uno a su arma sinyo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

djente del rey por tierra armas sinyeron; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Fuertes mas ke fierro el las kevranta, tambien los arremata sin arma i sin gerra, deskansa la tierra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I bolsas mandara a el reinado, ke le viniera el mando kon armas bastantes, mas de las de antes. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



34090

armada f.

חיל, צבא, ארמדה, אוגדה

army, division(army), armada

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)

Ya es tiempo ke mos levantemos / i la bandiera de Tsion alsemos / azer en el mundo djudio una yamada /por rekojer una fuerte armada (La Amerika, 1916)



34100

armado adj.

חמוש, מצוייד

armed, equipped

armados de dia i de noche non deshan dormir; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)



34150

armar v.

חימש, צייד; טען את הנשק; ביצר

to arm, equip; to load a weapon; to fortify

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)

I para dormir kon eya grande traision armara (Donme, sig 18)

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)



34170

armarse v. refl.

התחמש, הצטייד

to get armed, to equip oneself

Respondio 'Ester: yamen a 'Haman i venga agora, i konbite se arme en esta ora. Le Disho el rey: si, senyora, ke tu dicho no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)



34380

arnaút (t.) adj. & m.

אלבני, כינוי לאדם בעל שער פרא

albanian, a nickname for a person with 'wild' hair

ke la yevo el arnaut i kedo dezmamparada: (Gizados de berendjena, siglo 18)



34680

arrankar v.

עקר, עקר מן השורש; קטף, תלש בכח, קרע, שבר

to uproot; to pick, to detach/pluck with force, to tear, to break

se vistió de luito la reina Ester, ansí fue demenester por un ombre malo de el mundo arrankalo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

tsorer el yetser el malo no lo desha despegarlo, su tino es por arrankarlo de kaminos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



34720

arrankarse v. refl.

נעקר, נקרע מעל; נכסף, השתוקק; נעצב

to be uprooted, to be torn of; to yearn; to become sad

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



35170

arrastado (port.) adj.

נסחב; מָשוּך;מסכן, עלוב

to be carried' to be dragged; wretch, miserable

Dezgrasiado Auschwitz ke rovino nuestras famiyas, embezados en muncho bueno, arrastados sin manzia (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



35230

arrastar (port.) v.

גרר, סחב, סחף, משך אחריו; נשרך, נהג בעצלתים; החריב, הרס

to drag, carrie, to pull after oneself; to trail behind, to walk very slow, to act lazy; to ruin

De muestras kazas mos kitaron, en una braza mos enkasharon, de dehi en dehi mos arrastaron (Asidio de Belogrado 1788)

Al Pereo dezbarkimos, komo los perros mos arrastimos, munchos keridos ayi pedrimos, i para Haydar prosegimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)



35380

arraviar v.

הכעיס, הרגיז; לא עמד בדבריו; סירב לשלם חובו אחרי הפסד במשחק

to anger; to not stand behind your words; to refuse to pay a debt after losing a game

le disheron: vos azimos arraviar, i mozotros pekimos ke vos bushkimos de apedrear, guestro korason mira de alimpiar muestro si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



35480

arrazgar v.

קרע, שיסע; בילה

to tear, to tear to pieces; to wear out (material)

Mas tambien estradavan sako i seniza i los mas arrazgavan sayo i kamiza (Purim, De-Fes, sig. 18)



35500

arrazgarse v. refl.

קרע לעצמו (בגד); נקרע

to rip oneself's clothing; to be torn

I luego se razgava sus panyos, por Yosef. (Poema de Yosef)



35540

arrebashado adj.

מושפל, מדוכא

humiliated, depressed

Ken sera arrebashado u ken sera enaltesido. (Untane Tokef)

Es verdad ke en alto moro / ma sovre el arrebashado miro / ''Lama teratsedun 'harim gavnunim, 'ha'har / hamad Eloim leshivto yishkon lanetsah'' (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



35570

arrebashar v.

השפיל, זילזל, העליב, השמיץ, הוציא לעז, לעג ל-, ביזה, הנמיך

humiliate, degrade, to insult, to slander, to mock, to put someone down

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



35580

arrebasharse v. refl.

התרפס, השפיל עצמו, ירד על ברכיו לבקש טובה

to grovel, to humiliate oneself, to get down on your kenees to ask a favor

Salvo en monte de Sinay ke se arrebasho tanto (Ketuba de la Ley)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



35730

arrebolver v.

הפך, בילבל; הזכיר, רמז; החיה מריבה ישנה; חש ברע; טילטל, נפנף

to invert, to confuse; to mention, to hint; to bring back to life an old fight; to feel bad; to shake, to wave

Andad i matemos nuestro rebolvedor! (Poema de Yosef)



36260

arreglar v.

סידר, ערך, הסדיר, אירגן, תיכן, כונן, התאים, תיקן; סירגל קווים

put in order, to set, regulate, arrange, establish, adjust, to fix; to draw lines with a ruler

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)



36510

arrekodrar v.

הזכיר; נזכר (במאמץ)

mention, to remind of; to recall

Pozole punyal en pecho por ver si arrekodrara (Donme, sig 18)



36560

arrekojer v.

אסף, כינס, ריכז, קיבץ, קבץ, צבר, ליקט; הקהיל; הלביש, כיסה; מיזגאוויר החדר; נתקף התכווצויות בפה

gather, assemble, collect, concentrate, accumulate; to assemble people; to dress, to cover; to air-condition a room; to have spasms in the mouth

ke rekojgas kon kortezia a viejos tanbien famiya. (Toledo, Koplas de Yosef)

Vino a su kaza I mando rekojer a sus amigos i a Zeresh su mujer (Koplas de Purim, 1545)

Rekojola el gran rey deriento su pecho deshola guardar su ley eskuentra su despecho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hevrot salen akojer de kaza en kaza, bushkan de arrekojer asigún su kavza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)

Ya es tiempo ke mos levantemos / i la bandiera de Tsion alsemos / azer en el mundo djudio una yamada /por rekojer una fuerte armada (La Amerika, 1916)



36890

arrelumbrar/se v./v.refl.

האיר, הבהיר, זהר, קרן; שפך אור; הואר; שימח

to light up, illuminate, brighten, to glow, to shine; to throw light; to be lighted; to make happy

Ayi en el midbar vidi arrelumbrar las tavlas de la ley vidi abashar (Pizmon de Moshe, 1893)

Mi mazal hue eskura, el shem santo me alumbra, kon dolor hue mi petira. (Donme, sig 18)

tanto gusto eya tomava kuando en tripa eya estava, un sirio le arrelumbrava ke vea toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



37060

arrematado adj.

כלה/הושמד בידי שמים; שסולק ממקומו

perish/ to be destroyed by the heavens; that was expelled from it's place

Despues de matada i arrematada su pekado le alkanso en muy prestos dias (Purim, De-Fes, sig. 18)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



37070

arrematar v.

סילק; כילה, השמיד, הרס, נתן מכת מוות

expelle; to exterminate, to destroy, to give a death blow

matad i arematad, toda alma se pierda, destruilda asta ke le tape yerva, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Gavriel eskrivia loke arrematava Shimshi loke enkuvria el livro lo avlava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Fuertes mas ke fierro el las kevranta, tambien los arremata sin arma i sin gerra, deskansa la tierra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



37080

arrematarse v. refl.

הסתלק, ברח

leave, go away, run

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



37170

arremendar v.

תיקן, הטליא, איחה; בסיפור: השלמת פרטים לעשותו יפה ואמין

to fix, to patch, mend; in a story: to complete details in order to make it more aesthetic and reliable

Lo ke el rey non savia, Yosef le enmendava. (Poema de Yosef)



37440

arrepentido n. & adj.

מתחרט, מתנחם, בעל תשובה

one who repents, one who finds religion

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



37460

arrepentirse v. refl.

התחרט, ניחם (על), חזר בו מהבטחתו/התחייבותו; סרב, ויתר

to regret, to go back on oneself's promise or commitment; to refuse, to give up

Od despues se arrepintio de averla matada (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya se arrepintieron de este mal echo, el grosh ke tenía[n] todo ya lo dieron, bushkaron remedio por lo ke perdieron; me pisho en sus karas ke tal mos izieron. (Kalumnia de sangre, sig 18)

ken es enemigo se repentira, tanbien se verguensara, por esto bendigo al Dio mi abrigo (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



37740

arresavido adj.

נבון, חכם

wise, smart

Arrondjaldo kon trabukos, porke es resavido! si Dio lo eskapa es el verdadero. (El rey Nimrod)



37780

arreselar v.

חשש, חשד, נרתע מפעולה

to fear, to suspect, to recoile from action

'guay de mi, el desventurado, ke de mi me lo reselo! (Toledo, Koplas de Yosef)



38000

arresgatar v.

שחרר, חילץ, גאל, פדה

to release, to rescue, to redeem

Ya, Dio!, arresgatamos de esta nasion, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

De manos de Par'o yo te arresgatare (Pizmon de Moshe, 1893)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



38250

arresponder v.

ענה, השיב; הגיב; קיים התחייבות, עמד בהתחייבות

to answer, to reply; to respond; to fulfill the undertaking

El rey le arrespondio en ora muy presta: a Mordehay el djudio kumple tu repuesta (Purim, De-Fes, sig. 18)

El rey le arrespondio en ora muy presta: a Mordehay el djudio kumple tu repuesta (Purim, De-Fes, sig. 18)



38520

arretornarse v. refl.

חזר להכרה; לחוש בטוב מחדש

to return to consciousness; to feel good again

El ke la mirava se desmayava despues se arretornava porke era grasioza i muy namoroza (Purim, De-Fes, sig. 18)



39130

arreyenado m.

ממולא, תבשיל ירקות ממולאים (באורז, בשר או גבינה)

stuffed, stuffed vegetable stew (with rice, meat or cheese)

las kortava por en medio, las azia reyenadikas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



39140

arreyenar v.

למלא ירקות במילויים שונים

to fill vegetables with different fillings

despues las enreyenava guevos, muezes i azeite, (Gizados de berendjena, siglo 18)



39400

arriftar v.

העמיד מחדש, זקף; תיקן טעות (דיבור, כתיבה), תיקן את הקורא בתורה

to re-erect, to erect; to correct a mistake (speech, writing), to correct the reader in the Torah

Reuven esa ora mucho era de revtar, (Poema de Yosef)



39500

arrimarse v. refl.

נשען; חסה, מצא מחסה/מקלט זמני; הכין עצמו למנוחה קצרה

to lean; to find temporary shelter; to prepare himself for a short rest

Esklavos vendidos, a tu mandado siempre lo an baldado, a mi no me estiman no se en ke se arriman (Purim, De-Fes, sig. 18)



39690

arriva adv.

למעלה

above

i inchidas por arriva i les metia taponikos, (Gizados de berendjena, siglo 18)

a ti A' todo modo de kriansa sea de arriva sea de abasho dan edut ke eyos se depiedren i tu estas para siempre (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



39810

arrivar v.

הגיע; עגן; הצליח; קרה

to arrive; to dock; to succeed; to happen

A Haydar ya arrivimos, de haftonas mos konsomimos, tres dias estuvimos, de ansia mos abatimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

A las tres de medianoche, al bloko 20 arrivimos, los apeles empesaron, en los friyos mos apuraron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)



39940

arrodear v.

סובב, הקיף, סבב, חג, גלגל; תעה, שוטט ללא מטרה; חיפש בכל מקום

to rotate, to encircle, to roll; to wander, to wander aimlessly; to search anywhere

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



40020

arrodearse v. refl.

הסתובב, התגלגל, הסתחרר; הקיף עצמו ב-; חיפש משהו שלא נמצא במקומו; הִתְיַפָּה

to turn, to roll, to spin; to surround himself with; to look for something that is out of place; to beautify

I todos lo yaman al rey segundo mandava en todo el mundo i a el se arrodeavan i se enkorvavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

Despues de dias ke se arrodearon, a la senyora Ester ayaron, delante 'Ahashverosh la yevaron. Disho: esta sera reina, i otra no. (sova semahot, Livorno 1782)



40070

arrodiyarse v. refl.

כרע ברך

to kneel

Todo el mundo mucha onra le davan, i senyor todos lo yamavan, i todo el mundo a el se arrodiyavan, otro ke Mordekay ke no kizo aridiyarse, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Todos los senyores se arrodiyavan i se enkorvavan a 'Haman, i senyor sobre todos los senyores lo yaman, i el rey i los senyores a el aman, ke de kuanto demandava, no se le dizia no. (sova semahot, Livorno 1782)



40130

arrogar v.

הפציר, התחנן, הפגיע, ביקש, התפלל

to plead, to beg, to ask, to pray

Por el grande del fonsado al Dio arrogaron, por eskaparlos a eyos todos se aunaron: (Puertas de veluntad)



40160

arrojado adj.

מושלך, זרוק; גולה, מגורש, מורחק, מסולק, מוחרם, מנודה; זנוח, דחוי

discarded, drop; exiled, expelled, confiscated, ostracized; abandoned, rejected

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



40200

arrojar v.

גרש, סילק; הדף, זרק, יידה, השליך, הטיל, דחה; פלט; גרש; שתה בלי להשתכר; פיטר

to expel, to remove; to repel, to throw, to cast, to reject; to emit; to drink without getting drunk; to fire

Arrondjaldo kon trabukos, porke es resavido! si Dio lo eskapa es el verdadero. (El rey Nimrod)

siendo ke buena su pasada, salir no kere de su estada, por fuersa es arrondjada ke aga mizvot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



40770

artarse v. refl.

שבע, אכל לשובע; סיפקאת עצמו

to be satiated, to eat to satiety; to satiety himself

su aver prearon la djente, todo el / i de su bien se artaron i prearon kada uno para el /i a su korason razgaron, i kon todo esto / no de ti se ezmovieron sus senderos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)



40790

arte m.

אמנות; נכל, הונאה; ערמה

art, craftsmanship; scam, fraud, deception; cunning;

De un ombre sin arte, otro si de mizura (Poema de Yosef)

Tomaron kon arte albalas setenta, (Poema de Yosef)

artifisios ke aga de todas las artes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



40900

artifisio m.

פקחות, שנינות, כשרון; תחבולה, תכסיס; נכל, רמיה; אמצעי

cleverness, wit, talent; trick; cheating, deceit, fraud; a means

artifisios ke aga de todas las artes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



41120

arto adj.

שָּׁבֵעַ

satiated

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



41170

artura f.

שׂובע, רוויה

saturation

Seran anyos siete ke vienen de fartura.'' (Poema de Yosef)

Sivera sea guardada en anyos de fartura. (Poema de Yosef)



41200

arur (ebr.) adj.

ארור, מקולל; רשע, רמאי,נוכל

cursed; evil, deceiver, swindler

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



41490

asado adj.

צלוי, קלוי

roasted

i en el forno bien asada a la luz de la kandela. (Gizados de berendjena, siglo 18)

karne asada kon ajada se asentan ija i madre, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Miren de komer pishkado, frito, kocho i asado i ke no manke salado porke aze bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



41700

asaná bukata- dar asaná bukata (t.)

להכות מישהו מכות נאמנות

to hit someone hard

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)



41720

asar v.

צלה, קלה

to roast, to toast

las asava en el orno, las komia kon kucharikas. (Gizados de berendjena, siglo 18)



41870

asasinar v.

רצח

to murder

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)



41920

asaventado adj.

משכיל, נאור; שיודע דבר מה, ''בעניינים'', מתוּדָע, שהודיעוהו,שתִּדעוהו

educated, enlightened; who knows something, "in matters", who is aware, who has been informed

Ke sean savientes, tambien entendientes, para konoser lo ke a de konteser, es profetezia kon mas demazia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



42490

asembrador m.

זורע

sower

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuranpor trayer algun remedio (La Amerika. 1913)



42540

asemejado adj.

דומה, מושווה, מוצב לשם השוואה; בר השוואה

similar, compared, placed for comparison; comparable

Vayan a ribi Hiya todos aunados meara ke en eya estan enterrados los asemejados a los tres padres (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo so livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



42570

asemejansa f.

דמיון, קירבה, אנלוגיה

similarity, proximity, analogy

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



42590

asemejar v.

דמה ל-; השווה; הופיע

to be similar to; to compare; to appeare

Ke toda semejava al padre de Yosef. (Poema de Yosef)

Por nombre semejava ke yamavan Yosef. (Poema de Yosef)

Muy flakas estavan, semejavan dolientes (Poema de Yosef)



42850

asentado adj.

יושב, ישוב, מיושב, עומד יציב במקומו; מסודר במקצועו

sitting, seated, standing steady in his place; settled in his profession

Ya se va Moshe por el su mandado topo a Par'o en la meza asentado (Pizmon de Moshe, 1893)

I por mas espasio kon muncho oro el muy bien los enduro todos sus estados estan bien asentados (Purim, De-Fes, sig. 18)

La ová de Belogrado el nemsí está ayi asentado, el turko kedó maraviyado (Asidio de Belogrado 1788)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



42900

asentar v.

הושיב, יישב; ארגן; חיבר (שיר, סיפור); הותיר משקע

to sit, to settle; to organize; to compose (song, story); to leave a residue

Sentavanse i komian, i sus ojos alsavan, (Poema de Yosef)

revanadas asentava debasho de una gayina (Gizados de berendjena, siglo 18)



42920

asentarse v. refl.

ישב, התיישב; התיישב בכל כובד משקלו; שקע בשל כובד משקלו; נפל על הכסא; פשט רגל

to sit down; to sit in all his weight; to sink due to his weight; to fall on the chair; to go bankrupt

i te asentas sovre eya kon verdad. (Untane Tokef)

karne asada kon ajada se asentan ija i madre, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Kon grande shakeka ayi se asento; el mazal se le bolto, en lugar de fuersa yazio en la fuesa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



43010

asentensiar v.

הרשיע, גזר דין, חייב בדין;העניק

to convict, to sentence, to prosecute; to grant

yo so el mayoral, luego ire i asentensiare (Toledo, Koplas de Yosef)

Ah, Yoheved madre presiada, resive la gezera del Dio ke fue asetensiada, para esto fuites kriada de enterrar al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



43140

aserkado adj.

מקורב

approximate

De luego de las aves tu seras bien cerkado (Poema de Yosef)



43150

aserkamiento m.

גישה, התקרבות

approach

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



43160

aserkar v.

קרב

to get closer, to aproach

Mas no aze nada ke su kevranto aserko el Dio santo su ora se ayega sus ojos se siegan (Purim, De-Fes, sig. 18)



43170

aserkarse v. refl.

התקרב, ניגש אל, הגיעאל; הראה דמיון כלשהו

to get closer, to aproach, to reach to; to show some resemblance

Las aves me serkavan, todas sin asmamientos. (Poema de Yosef)

ke se van aserkando todos a la serka komo azer peshka. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I la su djustisia se va aserkando se le tira su mando i la su grandeza i su altigueza (Purim, De-Fes, sig. 18)

No paso munchas dias, ya el pasha venia; serka de nuestras vias se aserkaria, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



43410

asfiksiar v.

החניק

to suffocate, to strangle

En el gas asfiksiados, en el fuego fueron kemados las kriaturas sin pekado al son de la muzika fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



43605

ashir (ebr.) m.

עשיר

zavolandeo ashir i dal / mos dio a komer sevada i chavdal / penso de atemar al ke tenia kavdal / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



43740

ashlik (t.) m.

דמי כיס, מעות; דמי שתיה

a burn, a scar of a burn

merken martiyikos i shekierdjilik, en kaza deshen ashlik, el ke va beviendo se vaya riendo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



43820

ashugar m.

נדן, נדוניה, מערכת לבוש לכלה

dowry, bridal attire

Yevo kon eya la ashugar ke trusho de kaza de su padre (Ketuba de la Ley)

Enporto todos entre ashugar i tosefet i kontado (Ketuba de la Ley)

ke va azer por ashugar i kontao i shevah i bohcha (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



43930

así adv.

כך, ככה

so

Ke asi lo e fayado en la mi estreyeria.'' (Poema de Yosef)

El rey ke asi vido izole pregunta (Koplas de Purim, 1545)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)



44030

asiento m.

מושב, כסא; בסיס, כן; מקום, משטח ישיבה; קרן; איתנות, יציבות; הסכם; בסיס כלכלי; עכוז; מצב צבירה; מעמד, תפקיד

seat, chair; base, place, seating surface; firmness, stability; agreement; economic basis; buttocks; state of matter; status, role

yevalos a su asiento. afirma, Senyor, el djuramiento (Toledo, Koplas de Yosef)

Vido a Mordehay estar en su asiento (Koplas de Purim, 1545)

Ijo de Agag el perro kon mal pensamiento kon el rey se asento serka su asiento (Purim, De-Fes, sig. 18)

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



44230

asigurar v.

ביטח, אישר, הבטיח, נתן אחריות, נתן בטחונות; שרת (נתן שרות ל-)

to insure, to confirm, to assure, to give warranty, to give guarantees; to serve (to give service to)

Yorando noche i dia, yamando siempre madre mia, mos fue dicho i asigurado ke en el fuego fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



44375

asimentar (2) v.

הזריע (זֶרַע)

to produce seed

I sakastes tierra ve-esev va-ets asimenten simientos (Donme, sig 18)



44590

asistensia f.

סיוע, תמיכה, סעד, עזרה; מענק; ציבור נוכחים; נוכחות, מפגש

assistance, support, relief; grant; attendance, meeting

zelo grande i muncha kerensia / manifesta toda la asistensia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

devuado grupo delos senyores maftirim / ke entuziasma la asistensia kon los shirim (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



44630

asistir v.

נָכַח; סייע, עבד בשיתוף עם

to present; to assist, to work in conjunction with

tenemos el dover de felisitarlos / asistir a sus melodias i enkorajarlos (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



44900

askier m.

חייל, איש צבא, לוחם; צבא; המון בלתי נעים

soldier, military man, warrior; army; unpleasant crowd

I kon el traia armas de gerras de modos de maneras, koza de enkante, kon askier bastante. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ke kon tal gran gerra de tantos dias, askier de tantas vias, su sensia baldada, ke no izo nada. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)

siendo ke keria askier muncho i no tenian abastesimiento para todas las males (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



45030

askozo adj.

מבחיל, מגעיל; בזוי, מאוס

disgusting; despicable, loathsome, repulsive

Si non es guardada el tiempo ke es askosa (Poema de Yosef)



45250

asodeser v.

קרה, ארע, התרחש; הופיע לפתע

to happen,to occur; to appear suddenly

Gaste mos asodesió por modre un perro; no ay ke no mos vensió, mashko muncho fierro. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



45780

asoplar v.

נשב, נשף, אוורר

to blow, to exhale, to ventilate

porke le asoplo el espirito de la gran gloria divinidad, (Toledo, Koplas de Yosef)

i komo el aire ke asopla, (Untane Tokef)



45970

asotar v.

הצליף, הלקה; ביקר בחומרה

to whip, to flog; to criticize severely

Kon aires i vientos se desvanesio kaje ke le paresio ke un andjel lo asota bien le va derrota (Purim, De-Fes, sig. 18)



46110

asperar v.

חיכה, המתין, ציפה; קיווה

to wait; to hope

Yo aspero enel Dio ke es piadadero (Koplas de Purim, 1545)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



46240

aspro (gr.) m.

פרוטה, מטבע שנהג במזרח (''לבן''); נדבה

a penny, a currency used in the East ("white"); handout

Aspros dad kon las dos manos a proves guestros ermanos i a turkos i krisianos aunke no mos pueden ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

En esto muncho atenta: a guestra kaza bien kotenta, los aspros dalde sin kuenta, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

I en esto muncho enyado: aspros gasta kon punyado; el Dio los da demaziado i vos keda a dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

I tanbién yo esto kero: kada uno a su barkero i al shastre i barbero le de aspros i a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



46260

asta prep.

עד, עד ל-

until

No tuvimos deskanso asta el otro anyo, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

De estonses asta agora, travajando por Israel. (Donme, sig 18)

asta ke enforkaron a Amán basha: era un grande pashá, todo el ke sintía no se lo kreía. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

aze la onbría komo el dever: enpesemos a bever día i la noche asta ora dodje. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



46900

asumar v.

סיכם (בחשבון)

sum up

Yayin bushken de tomar ke sea Gomendja, se beve sin asumar kupikos duyundja; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



47040

asuvir v.

טיפס, עלה; העלה

to climb, to rose; to bring up

Mirad mirad ke sinyor es Moshe Rabenu ke asuvio i abasho alos altos sielos (Pizmon de Moshe, 1893)



47160

atadero m.

קשר, אגד; שנצים (קישוטים) לסוס

bond, bundle; ribbons (ornaments) for a horse

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



47200

atado adj.

קשור, מחובר, מאוגד, צרור; מחוייב; אדוק

tied, connected, bound, bundled; committed; pious

En el dia ke djuzgare a mi puevlo amado me akodrare de la ara, del atan i el atado. (Puertas de veluntad)

Porke era su frente klara komo el sol no tuvo ningun mihshol porke era kazada kon su tio atada (Purim, De-Fes, sig. 18)

Entri en mar de el amor, vidi dos namorados atado uno kon otro eran muy aunados. (Donme, sig 18)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



47570

atakar v.

התקיף, תקף, התנפל על; נדלק, החל לבעור; הבעיר

to attack, to pounce on; to ignite, start to burn; to burn

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)



47670

atamiento m.

חיבור, הצמדה; חיבה, דבקות

connection, linkage; affection, devotion

sus modestia, sus atamiento a la relijion / damas i senyores formavan una fuerte lejion (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



47675

atán (lad.) adj.

עוקד

binder

En el dia ke djuzgare a mi puevlo amado me akodrare de la ara, del atan i el atado. (Puertas de veluntad)

Te rogo, membrame en lo ke mi alma djuzgara: atan i el atado i la ara. (Puertas de veluntad)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



47730

atar v.

קשר, חיבר, צרף, אגד, איגד; סגר עיסקה; סמך על, נתן אמון ב-

to bind, to connect, to attach; to close a deal; to rely on, to trust in

Lo ato a Yis.hak komo barvez de alsasion; (Puertas de veluntad)

Rogo, senyor padre, bueno de atarme i el kuchio aguza antes de kortarme. (Puertas de veluntad)

Mira ke vos ato i tambien vos mato (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



47970

atarse v. refl.

התחייב, קשר עצמו, נקשר; נעשה סמיך

to commit, to bind oneself, to be bound; to become thick

Sovre este amor biva mi alma, be-emet se ato kon rey Shelomo, i en mi korason es una flama. (Donme, sig 18)



48100

atemado adj.

חסר אונים, אפס כוח (שרוי באפיסת כוחות); הרוס, מושמד, מוכה

asigun es el bien son los yisurin kon porsion, nu bien kunplido ni mal atemado (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



48120

atemamiento m.

החלשה, כילוי כוח; כלה, כיליון

a ti son las vidas ke non podesta sovre eyas atemamiento (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



48125

atemante m.

מכלה, משמיד

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



48130

atemar v.

התיש, ייגע, הוציא את הנשמה; כילה, השמיד, איבד

to exhaust, to tire, to take out the soul; to destroy, to bring loss

Porke Aman el mamzer mos kijo matarmos tambien atemarmos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los ire sigiendo i los matare tambien los atemare viejos i famiya todos en un dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bushko Amán el mamzer de kerer merkarmos esto lo kijo azer para atemarmos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)

vido ke todo le kaminava / kuento azia ninguno no avlava / al ke keria akel lo atemava / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



48140

atemarse v. refl.

נבעת, נחרד, התייגע; כלה, נשמד; התאבד

to be terrified, to be bored; to, destroy; to commit suicide

Veamos vengansa en los enemigos ke presto se atemen: (Ketuba de la Ley)

i komo la nuve ke se atema, (Untane Tokef)

Komo oyo esto Elia, disho: ''En el Dio ten figuzia no se ateme el azeite ni la arina komo palavra de Dio ke avlo a Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



48280

atentar v.

שם לב, נתן את הדעת; תקף, פעל באופן חתרני

to notice; to atack, to act subversively

si lo keresh atentar, eskuchaldo kon repozo: (Toledo, Koplas de Yosef)

tanbien esprito les mankan, komo ven komo atentan.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

mirad bien i atenta ke no es koza poka ni ay fuersa en la boka (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mirando en el sielo i bien atentar para konoser al Dio de la verdad. (El rey Nimrod)

Disho Zeresh la loka ke poko atenta: agale una forka de pikos sinkuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Atento Ahashverosh kemado en braza ke el primo de kazaros vino a la kaza (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

En esto muncho atenta: a guestra kaza bien kotenta, los aspros dalde sin kuenta, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Atirinas muy bien fritas, masapán i melopitas, panes de kaza i pitas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



48450

atersiado adj.

מחולק לשלושה, משולש

divided into three, threefold

los atersiantes a ti, santedad atersiada. (Untane Tokef)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



48460

atersiar v.

חילק לשלושה חלקים, שילש

to divide into three parts, to triple

los atersiantes a ti, santedad atersiada. (Untane Tokef)



48560

atinar v.

הבחין, הבדיל, הרגיש, שם לב; מצא את מה שגישש אחריו, גילה בעיניו; למד; קבע בדעתו

to discern, to distinguish, to feel, to notice; to find what he groped after, to discover with his eyes; to learn; to determine

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)



48895

atordir v.

שם לשוטה, שיטה; הדהים

to make a fool of, to astonish

Lo atordio el vino en el seten dia (Purim, De-Fes, sig. 18)



48920

atorgar v.

הודה, הכיר ב-; התוודה; הצהיר; הבטיח; נעתר

to admit, to recognize in; to confes; to declare; to promise; to agree

i kon ti atorgare; i si no, sere reveyador.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke al rey tienda el virdugo de reino a akeya tal se le otorgan vidas (Koplas de Purim, 1545)

Atorgaras i kreeras ke no ay mas ela Hu. Saver savras i serviras no fayaras ela 'Hu (Donme, sig 18)

Don[a] Krensia deske lo sintiera luego se los atorgara (Donme, sig 18)



49095

atorserse v. refl.

התעוות

to contort

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



49130

atorvado adj.

מודאג, מבועת, נפחד, הלום פחד; משתומם, מבולבל

worried, terrified, frightened, shocked fear; astonished, confused

Estonses el presiado Mordehay el djusto muncho fue atorvado de ver tal desgusto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Samael le vino a el senyor presiado; no do mi neshama a ti ke sos enkonado; muncho fue atorvado de ver al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



49160

atorvar v.

הבעית, הפחיד; בילבל; עכר

to terrify, to frighten; to confuse

Tanto su luz da relumbrores ke ala shehina atorva (Donme, sig 18)



49170

atorvarse v. refl.

נבעת, חרד, דאג

to fear, to be anxious, to worry

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



49300

atrás adv.

אחורה, מאחורי; מלפני (זמן), אחרי

back, behind; before (time), after

Tornadvos atras, andjeles de mi fonsado!, este zehut restara para Tsiyon guadrado: (Puertas de veluntad)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)



49610

atrazado adj.

מפגר, מפגר אחר האופנה, מפגר (בזמן), נחשל; מושהה, דחוי

retarded, retarded after fashion, retarded (in time), backward; delayed

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)



49840

atristante (fr.) adj.

מצער, מעציב, מדאיב מייאש

unfortunate, saddening, depressing, discouraging

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)



49860

atristarse v. refl.

הצטער, נעצב, התעצב אל לבו, נעגם

to be sorry, to be saddened

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)



49880

atrivido adj.

חצוף, חוצפן, חסר בושת; נועז, אמיץ, נחוש, מסכן הכל, החלטי

cheeky, shameless; bold, brave, determined, risking everything, decisive

Negro le fue su mazal de este bandido: komo perro de kazal era atrivido; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



49900

atrivir v.

העז

to dare

Ni tal me atrivo de venir al rey porke es kuentra su ley, ten muncha pasensia tomare lesensia (Purim, De-Fes, sig. 18)



50090

atuendo m.

כלי, כלי מטבח; מי שמהססים להטיל עליו אחריות; סיר לילה

utensils, kitchen utensils; those who hesitate to take responsibility; potty

Tambien mando abevrar kon atuendos finos no merese de yerrar ni ke manke vino (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)

ma yo so yerme i guzano, polvo de la tierra, un atuendo yeno de verguensa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



50360

aumado adj.

מעושן, מעלה עשן

smoky

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



50415

aumoristikano m.

הומוריסטן, בדרן

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)



50420

aún adv.

עדיין, עוד, אפילו

still, more, even

Ke non la deshe aun ke vaya por kamino: (Ketuba de la Ley)



50460

aunado adj.

מאוחד; מאחד, מייחד; בהסכמה עם

united; unifying; agreed with

Vayan a ribi Hiya todos aunados meara ke en eya estan enterrados los asemejados a los tres padres (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Entri en mar de el amor, vidi dos namorados atado uno kon otro eran muy aunados. (Donme, sig 18)

Porke kada uno keriamos ser rey / i kada uno azer su ley / todo lo ke mos plazia izimos / i aunados nunka estuvimos (La Amerika, 1916)

Si de akel tiempo estavamos aunados / i estar kon kada uno ermanados / nozotros no pedriamos la independensia / ni menos una de nuestra provinsia (La Amerika, 1916)

tu sos aunado i en sekreto de tu aunamiento los savios de sezo se maraviyan ke no alkansan a saver ke es (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



50470

aunamiento m.

איחוד, התאחדות; איחוד, האחדה; אחדות, אחידות; תמימות דעים, אחדות דעות, פה אחד

union, association; unification; Unity, uniformity; consensus, unanimous

tu sos aunado i en sekreto de tu aunamiento los savios de sezo se maraviyan ke no alkansan a saver ke es (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



50475

aunamente adv.

ביחד, פה אחד

together, unanimously

I diran todos a unamente ashre 'ha-am she-kaha lo: (Ketuba de la Ley)



50490

aunarse v. refl.

התאחה, התאחד

to unite

Por el grande del fonsado al Dio arrogaron, por eskaparlos a eyos todos se aunaron: (Puertas de veluntad)

Vido el rey su vision ke se aunaron Ester i Aman prizion le aparejaron, djuntos se kazaron i el kornudo (Purim, De-Fes, sig. 18)



50540

aunke cf. aún ke

Aunke en tu alma el es muy amado, alsamelo por korban a tu regalado en el monte Moriya, en medio la shara. (Puertas de veluntad)

Aspros dad kon las dos manos a proves guestros ermanos i a turkos i krisianos aunke no mos pueden ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



50575

Austía/Austría f.

אוסטריה

Austria

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)



50870

av (ebr.) m.

אב; נשיא, יו''ר

father; president, chairman

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)



50900

ava f.

שעועית, פול; פריחה מגרדת

peans; itchy rash

Uvrizikas de ternera, ava, mansana i pera, avgotaraho sin sera porke es bueno para bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



51190

avansado adj.

מתקדם; שנחסך, שחסכוהו

advanced; that was saved, that was spared

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / kuando vinites deskalso i deskavenyado / oy ke estas ganando i ke estas avansado / dia i noche vas djugando (La Amerika, 1914)



51230

avansar v.

התקדם, קידם; השתפר; חסך

to advance; to improve; to save

luego enkomendaron un lagum azer kon esto penso el mamzer ke avansaria i los mataria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

El mishne no avanso ni mos izo danyo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I kuando aki vinites i ke lavor tuvites / muncha moneda izites / ma kualo avansates i a ken ayudates / de tanta moneda ke ganates? (La Amerika, 1914)

Pensa bien emigrado, pensa bien emigrado / ke nada non tienes avansado / todo tu ganado i todo lo ekonomizado / se van a la karta i al dado (La Amerika, 1914)



51390

avante prep. & adv.

לפני כן; ימי קדם

before; the old days

Oyid lo ke akontesio en tiempo de avante i lo ke se enrikesio ke es koza de enkante (Purim, De-Fes, sig. 18)

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)



51550

ave f.

עוף; כינוי לאדם חסר יוזמה, כבד ומסורבל

fowl; a nickname for an uninitiated, heavy and cumbersome person

Las aves me serkavan, todas sin asmamientos. (Poema de Yosef)

De luego de las aves tu seras bien cerkado (Poema de Yosef)

Ke nos salieramos, almas ke eskapamos, komo aves bolar, no es ora de burlar. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



51700

avenir v.

סידר, ארגן; קרב; פעל להשגת הסכמה

to arrange, to organize; to act in order to obtain consent

Y ansi se avinieron echar su maldision (Poema de Yosef)



51830

aventurado adj.

נועז, שנוטל סיכונים; עני, אומלל; מאושר, ממוזל, בעל מזל

daring, risk-taking; poor, miserable; happy, lucky

Gad i Asher de un fado, los dos en bien aventurados; (Toledo, Koplas de Yosef)



51880

aver (ebr.) m.

אוויר, רוח; אווירה, אטמוספירה; אקלים, מזג אוויר, סבר פנים

air, wind; atmosphere; climate, weather, hospitality

Plata, oro i perlas i las djoyas, todo aver de el mundo kon eyas, mi korason menospresia a eyas. (Donme, sig 18)



51960

aver m.

רכוש, נכסים, הון; מו''מ עסקי

property, assets, capital; business negotiations

Todo su aver ponia en manos de Yosef. (Poema de Yosef)

i olgesh en este mundo kon bienes i kon averes, (Toledo, Koplas de Yosef)

I de munchas vias mando a traer amostrar a su aver i la su grandeza kon muncha rikeza (Purim, De-Fes, sig. 18)

su aver prearon la djente, todo el / i de su bien se artaron i prearon kada uno para el /i a su korason razgaron, i kon todo esto / no de ti se ezmovieron sus senderos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



51970

aver v.

היה (יש), היה לו, הכיל, היה ל-, התקיים, קרה

to have, to contain, to exist, to happen

Y kon la alegria uvoselo olvidado, (Poema de Yosef)



52100

averguensar v.

בִּיֵּשׁ, השפיל, פגע בכבוד, העליב, ביזה

to put to shame, to humiliate, to offend, to insult, to despise

Vaday a de demandar de el ombre: Saves a el Dio i saves Su Nombre? Si pensa, no a verguensar siempre, (Donme, sig 18)



52110

averguensarse v. refl.

התבייש, בוש בחברה, גילה חוסר בטחון עצמי

to be ashamed, to show insecurity

ken es enemigo se repentira, tanbien se verguensara, por esto bendigo al Dio mi abrigo (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



52320

aviasión f.

חיל אוויר; אוויראות, תעופה

air force; aviation

De muestras kazas mos ketaron, a l'aviasion mos entraron muestros trezoros mos tomaron, al vapor mos embarkaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



52400

avierto adj.

פתוח, חשוף, פרוץ; מפולפל, גס, בלתי צנוע, נהנתני; ישר, נוהג בפתיחות, נבון, בהיר, זריז, פעיל

open, exposed, burst; peppery, rude, immodest, hedonistic; honest, open-minded, intelligent, bright, agile, active

Las puertas tened aviertas a meskinos i kojetas i a los ke meten bonetas porke es gusto de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



52580

avistar v.

חש, הרגיש, הבחין, ראה

to feel, to notice, to see

ojos tienen i no avistan, i orejas i no oyen; (Toledo, Koplas de Yosef)



52640

avizar v.

הודיע, פירסם, מסר הודעה, הכריז, תידע; הזהיר

to announce, to give notice, to declare, to inform ; to warn

Ven oye, ley aviza, tov saver, es rikeza, tirate de mal riza. (Donme, sig 18)

Mordehay manda i dize: Todo djudió ke se avize, en Adar katorze i kinze miren muncho de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



52670

avizo m.

הודעה, מודעה, בשורה, ידיעה; דעה; עצה

message, ad, in line, news; opinion; advice

de ayi se demostra nes ke se mos izo teneldo en avizo. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



52680

avla f.

דיבור, דבר; נאום, הרצאה, דרשה, שיחה (ברדיו, בציבור), כושר דיבור

speech, lecture, sermon, conversation (on the radio, in public); speaking ability

Madre, la mi madre, ke avlas avlas? un ijo presiado, komo lo deahas? (El rey Nimrod)

Yom sinko de Elul le dio dolor en su entranya, i luego la avla perdio komo la animalia; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

sys dichas muchigua i sus avlas aliza i muchigua por tomar nedarim i kuando ya sale a el espasio esbivla sus palavras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



52760

avlador/dera m.

מרצה; דברן; מליץ יושר

lecturer; talker; advocate

Lenguajes setenta non es favlador.'' (Poema de Yosef)



52770

avlar v.

דיבר, הירצה, שוחח, החל בשיחה

to talk, to lecture, to converse, to start a conversation

Y ansi le dezia, i ansi le avlava: (Poema de Yosef)

Madre, la mi madre, ke avlas avlas? un ijo presiado, komo lo deahas? (El rey Nimrod)

Komo oyo esto Elia, disho: ''En el Dio ten figuzia no se ateme el azeite ni la arina komo palavra de Dio ke avlo a Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

vido ke todo le kaminava / kuento azia ninguno no avlava / al ke keria akel lo atemava / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



53110

avodazara (ebr.) f.

עבודה זרה

idolatry

perdidores mamparado i avoda zara sirviente. (Toledo, Koplas de Yosef)

Lo akavido mas ke non la troke por otra ley ni ke sierva avoda zara (Ketuba de la Ley)



53180

avot (ebr.) m. pl.

אבות

patriarchs

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



53360

avrir v.

פתח, פקח, חלץ פקק, נתן סם משלשל

to open, to inspect, to extract cork, to give a laxative drug

por esto akavidate i avre muy bien el ojo, (Toledo, Koplas de Yosef)

Avrid ami las puertas por siba de las lagrimas, Zihr''i fizo por nombransas. (Donme, sig 18)

De estonses avrira tu ojo saver a el Dio, Tova dize: A ti remez ke no kedares hamor. (Donme, sig 18)

Kelal de este Purim es avrir las manos, diziendo Alláh kierim i biva, ermanos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



53630

avrirse v. refl.

נפתח; הנץ; פתח עצמו, התוודה, גילה ליבו; קרע, פרם; התגבר על ביישנותו

to be opened; to bloom; to open himself, to confess, to reveal his heart; to rupture; to overcome his shyness

Las puertas de piadad ya se avrieron; (Puertas de veluntad)

Puertas de veluntad es ora de avrirse; dia ke mi kuerpo deve afriirse, (Puertas de veluntad)

Kavakadura de tsimtsum be-hoah se avrio (Donme, sig 18)

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)



53660

avtahá (ebr.) f.

בטחון; תקווה; ביטוח

confidence; hope; insurance

tefila agan todo Israel / ke mos mande ya el goel / i mos frague bet el / 'havtaha tenemos enel Dio (manus. Teza, 1820)



53720

avuelos m. pl.

אבות

patriarchs

Tu as de deprender de tus aguelos, tus ojos en el sielos al Dio ke es uno tres dias de ayuno (Purim, De-Fes, sig. 18)



53770

ayá adv.

שם, שמה

there

Aya donde yazia, tomaronle temores. (Poema de Yosef)

Ke aya donde te yevan, tu seras bien onrado. (Poema de Yosef)

De aki aya, i es para Tevaria, ordenes de gerra mas ke la primera. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



53960

ayar v.

מצא

to fund

Fayolos en los yermos a todo ese dor, (Poema de Yosef)

Al moso non fayava, fizo grande apeyido (Poema de Yosef)

Ke asi lo e fayado en la mi estreyeria.'' (Poema de Yosef)

Disho ke non fayava tales tres entinsiones (Poema de Yosef)

Hazak a su neshama, Avraam Haliva yama, enkuvrira en Una para fayar emuna. (Donme, sig 18)

Despues de dias ke se arrodearon, a la senyora Ester ayaron, delante 'Ahashverosh la yevaron. Disho: esta sera reina, i otra no. (sova semahot, Livorno 1782)



54010

ayarse v. refl.

נמצא

to be found

Tsadik uno se ayo Mordehay se nombra ke kativo el kayo en la su solombra (Purim, De-Fes, sig. 18)



54150

ayegar v.

הגיע, התקרב; הגיע להשג, השיג, הצליח; הקריב קרבן; זכה לראות

to reach, to approach; to achieve, to succeed; to make a sacrifice; to get to see

Na la lenya i el fuego ya es aparejado, i ande esta el barvez ke sera ayegado? (Puertas de veluntad)

Ya avia ayegado en lugar muy serka, dos oras le a faltado para nuestra serka; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Preva diezena ke Avraam fue prevado del Shem Yitbarah fue komandado ke por korban sea ayegado su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



54170

ayegarse v. refl.

התקרב, בא עד, הצטרף

to approach, to join

Mas no aze nada ke su kevranto aserko el Dio santo su ora se ayega sus ojos se siegan (Purim, De-Fes, sig. 18)



54210

ayer adv.

אתמול, ביום אחר שעבר

yesterday

ainda ayer la izi eya, de un madero del servisio. (Toledo, Koplas de Yosef)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)



54230

ayí/aí adv.

שם, שמה

there

I todos los lenyos fruto ivan dando; de ayi lo eskapo el Dio verdadero. (El rey Nimrod)



54430

aynó (ebr.) adv.

כלומר, דהיינו; כמעט

that is; almost

Ayno ke lo azemos por mitsvá presiada kon repozo tomemos de la manyanada: (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



54450

ayom (ebr.) adv.

היום

today

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)



54490

ayuda f.

חוקן; עזרה, סיוע, תמיכה, סעד

enema; help, assistance, support, relief

i kon ayuda del Alto este ijo le nasio. (Toledo, Koplas de Yosef)

Bendicho el Dio de la Altura sienpre estuvo en su ayuda les enbio una chuma empesaron a morirsen para modre de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Kon ayuda del Dio alto ke no mos aga nada falto; lo alavo i lo kanto, ke le tenemos ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)



54540

ayudar v.

עזר, סייע, תמך, סעד, הושיט יד

to help, to assist, to support

Van pensando mal para el djidió, perdieron el savor de el mal ke el Dio les dio; Imanuel ke vino, presto se kindió, ande va djidió ke lo ayude el Dio (Kalumnia de sangre, sig 18)

En su fuego del Goel Shabetay Nafshi kon mi puerpo i lo ke ay, ayudara Goel Tsevi Shabetay, el es malhut Tsevi Sultan Shabetay. (Donme, sig 18)

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)

I kuando aki vinites i ke lavor tuvites / muncha moneda izites / ma kualo avansates i a ken ayudates / de tanta moneda ke ganates? (La Amerika, 1914)



54600

ayunar v.

צם, התענה, ישב בתענית

to fast

Ayunen tres dias grande I pekenyo (Koplas de Purim, 1545)

Enbio 'Ester a Mordekay, Bilgan, i le Disho: apanya a los Judios de Susan, i ayunen konmigo treze, i katorze i kinze de Nisan, para ke no nos deperdamos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



54610

ayuno m.

תענית, צום

fasting

es razon de azer ayuno, pedron, senyor del mundo (Toledo, Koplas de Yosef)

i travole gran retenbla, en ayuno se kedo; (Toledo, Koplas de Yosef)

Tu as de deprender de tus aguelos, tus ojos en el sielos al Dio ke es uno tres dias de ayuno (Purim, De-Fes, sig. 18)

Se metio en un kanto kon gran ayuno su korason a uno i kon grande pasion izo la orasion (Purim, De-Fes, sig. 18)

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)



54630

aza f.

ידית (של ספל או סירּ); גרזן

handle (of cup or pot)

Kon vazo sin aza beven a heshbón, non azen ningún elbón de ninguna koza, van komo la roza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



54870

azeite m.

שמן

oil

despues las enreyenava guevos, muezes i azeite, (Gizados de berendjena, siglo 18)

i kon azeite en el forno paresia un prasifeche. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Tamar no demandava kolor ni afeite no menos se untava dingun azeite (Purim, De-Fes, sig. 18)

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Komo oyo esto Elia, disho: ''En el Dio ten figuzia no se ateme el azeite ni la arina komo palavra de Dio ke avlo a Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



55120

azer v.

עשה, יצר; עזר, סייע, הושיט עזרה

to make, to create; to help, to assist

'Gaviyas sonyava ke faziamos un dia, (Poema de Yosef)

Gran djura fazia de no ferlo, Yosef. (Poema de Yosef)

Birkia 'ha-shamayim sol i luna fizistes Et kol 'ha-be'hemot ve-et kol 'ha-taninim ke es peshes (Donme, sig 18)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



55405

azerado adj.

פלדי, עשוי מפלדה

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



55420

azerse v. refl.

נעשה, הפך ל-, היה ל-; העמיד פנים, עשה עצמו; הבשיל, השלים בישולו; מת

to become; to pretend, to make himself; to ripen, to complete its ripening; to die

Bilbul grande se izo las kartas meldando, i komo el erizo se van detravando, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



55640

azienda f.

רכוש, הון, עושר, נכסים, נחלה

property, capital, wealth, assets, estate

Todas sus aziendas gastan en plazos i en botas i vazos (Purim, De-Fes, sig. 18)



55880

aznedad f.

חמוריות, סכלות, התנהגות מטופשת

acingt like a donkey foolishness, stupid behavior

en kreer en aznedad por ser nos kriansas nesias.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

are saver tu aznedad a todo ken lo oyera.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

'perdidos estan toda la djente en tal grande aznedad''. (Toledo, Koplas de Yosef)



55980

azno m.

חמור

donkey

azno komo un konejo, mas bestial ke una vaka. (Toledo, Koplas de Yosef)

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



56385

baal tsedaká (ebr.) m.

בעל צדקה

philanthropist

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)



56840

badjá (t.) f.

ארובה; צוהר לאוורור

chimney; ventilation window

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



56880

badkol (ebr.) m.

הד, בת קול; גילוי שמיימי

echo; heavenly revelation

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



57310

bahur (ebr.) m.

בחור, עלם, רווק

guy, youth, single, bachelor

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



57370

bailar v.

רקד, חולל

to dance

ken es el primero salga a bailar, no pirkuren de avlar: ke estén kantando, paras vayan dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



57410

baile m.

ריקוד, מחול

dance

De lo ke kero enmentar nada yo no falto kon baile i salto i kon gran plazer (Purim, De-Fes, sig. 18)



57600

bakas(h)ot/d/ (ebr.) f. pl.

בקשות, שירת הבקשות

bakashot (religious piyyutim)

por kuenta izo tefilot kon bakasha, por no enterrarse en el midbar ke era busha, muncho dezeo de entrar laarets akedosha (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



57710

bakshish (t.) m.

דמי שתיה, מתנה עבור טובה, בקשיש

tip, pourboire, bakshish

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



57770

bala f.

צרור, חבילה, משא סוס; כדור (משחק); קלע, כדור (רובה)

bundle, package, horse freight; ball (game); sling, bullet (rifle)

si keresh ser bivos i no detardar, las ropas tambien atar i azervos balas no deshesh ni tavlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



57920

balansa f.

מאזניים, משקל; מאזן; שיווי משקל; מזל מאזנים

scales, weight; balance; equilibrium; Libra

i kuando lo suves en las tasas de la balansa non se va para abasho la tasa i non se alevanta para arriva (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



58080

baldar v.

ביטל; ביטל גזירה; שבר; הפסיק, עצר; עשה לבלתי חוקי, ביטל חוקיות

to cancel; to undo shear; to break; to stop; To make illegal, to invalidate

A Dio, kon tu sensia balda esta setensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Esklavos vendidos, a tu mandado siempre lo an baldado, a mi no me estiman no se en ke se ariman (Purim, De-Fes, sig. 18)

Vieron toda la konpanya komo baldo esta setensia enpesaron alavarla: ''Bendicha madre ke salio de eya Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Tova meldo koza alta, de esto muncho se espanta, siendo ke las mitsvot baldo, yiten lanu a este bien. (Donme, sig 18)

planta en mi penserios tu temor, setensia sovre mi setensias buenas i balda de sovre mi setensias malas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Respondio 'Ester: yamen a 'Haman i venga agora, i konbite se arme en esta ora. Le Disho el rey: si, senyora, ke tu dicho no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)



58090

baldarse v. refl.

שבת, חדל

to cease working, to cease

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



58140

baldes adv.

בחינם, חינם אין כסף

free without paying, free

el uno semejado a Moshe rabenu otro a David malkenu siendo djentes grandes no sarlesh en baldes'' (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



58200

baldío adj.

בלי יסוד, בלי בסיס, לא מדוייק, בטל, ריק, חסר ערך

Without foundation, without basis, inaccurate, void, empty, worthless

Komo la solombra pasan los dias, no ay a eyos ke no fueron baldias, si pensa ke aze asi manzias, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)



58450

balsa f.

שלולית; מאגר, אגן; בריכה

puddle; reservoir, basin; pool

Non ay tinta ni papel para deskrivir la vida de Belzen, kashkaras de rapas a komer i agua de balsas a bever (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



58545

baluk (t.) m.

דג

fish

resta de peshkados de tauk baluk, les tomaron el suluk; muerte a la moda lo izimos boda. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



59000

bandido m.

שודד, גזלן, לסטים, פושע; מישהו משולי החברה, נבל, מנוול

robber, criminal; someone on the fringes of society, a villain, a bastard

Negro le fue su mazal de este bandido: komo perro de kazal era atrivido; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



59010

bandiera f.

דגל, נס

a flag

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)

Ya es tiempo ke mos levantemos / i la bandiera de Tsion alsemos / azer en el mundo djudio una yamada /por rekojer una fuerte armada (La Amerika, 1916)

Ansi fue ke akel dia mizmo / ke en Sinay pozo el Dio grandisizmo / i deklaro aboz alta el monotizmo / ke es la bandiera del djudaizmo. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



59470

banyo m.

אמבט, אמבטיה, מרחץ; רחצה; חדר אמבטיה; עיר מרחצאות

bath; bathing; bathroom; city of baths

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Melizelda, melizelda la ija del enperante ke venia de los banyos de los banyos de lavarse (Donme, sig 18)

por azer konkiyas a el Amalek, ago banyo kon telek; todo va un kuento, no mires el resto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

In Auschwitz mos desbarkaron, de nuestros keridos mos separaron, al banyo mos entraron, los kaveyos mos kortaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



59940

barato adj.

זול

cheap

es de komer i gozar de lo bueno i barato. (Gizados de berendjena, siglo 18)



60020

barbarikamente cf. barbaramente

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



60060

barbero m.

ספר, גלח

barber

Riko era por su mal i por su kevranto antes era su amal barbero en un kanto (Purim, De-Fes, sig. 18)

I tanbién yo esto kero: kada uno a su barkero i al shastre i barbero le de aspros i a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



60360

barka f.

סירה

boat

Su ermana la nevia una barka le aria, por adientro i por ahuera la enpezaria, (Koplas de Par'o, 1901)

Bastesio el a mandar por munchas komarkas siendo por tierra andar navios kon barkas (Purim, De-Fes, sig. 18)



60370

barkero m.

ספן, שייט; בעל סירה

sailor; boat owner

I tanbién yo esto kero: kada uno a su barkero i al shastre i barbero le de aspros i a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



60540

barragán n. & adj.

גיבור, אמיץ; חזק, חסון; גברי; מי שמפגין את שריריו (אירוני), בעל כוח

hero, brave; strong, sturdy; male; who demonstrates his muscles (ironically), has power

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



60590

barraganería f.

כוח, עצמה, עוז, שריריות, גבורה, עזות נפש; פילגשות

sStrength, power, courage, muscularity, heroism, courage; concubinage

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)

a ti A' la grandeza i la barragania i la ermozura i el vensimiento i la loor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

a ti la barragania ke en su sekreto se kansan muestros penserios por estar, ke te enfortesestes de mozotros muncho (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



61000

baruh 'hu/baruhú/barihú (ebr.)

ברוך הוא

Blessed is He

Yamo i disho el Dio Baruh Hu a los djidios mi kompanya ermoza (Ketuba de la Ley)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)



61070

barut (t.) m.

אבק שריפה, חומר נפץ (בארוד); אוכל חריף וצורב את הגרון; חמום מוח; כינוי לילד שובב וקשה

Welcomes to all who are present!

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)



61080

barva f.

סנטר; זקן

chin; beard

no kreo ke esto es barva sino kola de kavayo. (Toledo, Koplas de Yosef)

deshose venir un viejo, kon su barva larga i blanka (Toledo, Koplas de Yosef)

La su barva redondika mansanikas de djugare (Donme, sig 18)



61160

barvez m.

כבש, איל; כינוי לבעל זקן מדובלל

sheep, ram; a nickname for a shaggy beard person

abandone su amor paternal esta vez, degoyeme i ardame komo un barvez. (Im afes, Papo 1894)

Lo ato a Yis.hak komo barvez de alsasion; (Puertas de veluntad)

Na la lenya i el fuego ya es aparejado, i ande esta el barvez ke sera ayegado? (Puertas de veluntad)

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



61290

basar vadam (ebr.) m.

בשר ודם, אדם

flesh and blood

ke somos basar vadam. (Untane Tokef)

Avrid ojos benadam ke tu sos basar i dam, venistesh en el olam para fayar emuna. (Donme, sig 18)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



61350

bash (t.) m.

ראש; מומחה, ''אלוף'' (במובן שלילי: מוכשר למעשים רעים)

head; expert, "champion" (in a negative sense: competent for bad deeds)

asta ke enforkaron a Amán basha: era un grande pashá, todo el ke sintía no se lo kreía. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



61510

basheza f.

שפלות, שפלות רוח, אי מוסריות, נבזות, גסות, המוניות, נבלה

meanness, immorality, contempt, rudeness, vulgarity, villainy

segun la fortaleza de tu grandeza, mizmamente es la fin de mi protvedad i mi basheza (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



61520

bashí (t.) adj.

ראשי

chief

enkomendo a el buluk bashi i a el kol agasi (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



61570

bashiko adj.

נמוך, נמוך קומה, מעט נמוך, נמוך לגילו; שפל, בזוי, נבזה, נקלה, נבל

short, slightly short, short for his age; despicable, vile

i me konto la bashika ke se sonyo kon guarita; (Toledo, Koplas de Yosef)

ke Eliya Almud, el bashiko, el naniko, es esto kompuesto; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



61680

basho m.

אדם שפל

a mean person

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



61690

basho adj. & adv.

נמוך; שטוח; שפל, בזוי, נבזה, נקלה; מרמה נמוכה, מאיכות ירודה

low; flat; mean, contemptible, despicable; of low level, of poor quality

a tu puevlo el desdichado, desendido en basho grado, (Toledo, Koplas de Yosef)

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)



62130

basta adv.

די, מספיק

enough

Este negro yerro le fue gran fesat; basta ke no esté kiesat, komemos kon gusto, bevamos endjunto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



62150

basta! interj.

מספיק! די!

enough!

abasta, senyor, abasta. amen, ve-nomar amen. (Toledo, Koplas de Yosef)



62220

bastante adj.

מספיק, די, למדי, מאוד

enough, quite, very

konbaras bastantes de gran kantidad para derrokar sivdad; no aprovecharon ninguno mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I bolsas mandara a el reinado, ke le viniera el mando kon armas bastantes, mas de las de antes. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I kon el traia armas de gerras de modos de maneras, koza de enkante, kon askier bastante. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



62230

bastante adv.

מספיק, די, למדי

enough, quite

Solamente kon una era bastante azer matar de una mas de almas vente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



62350

basteser v.

היה מסוגל, יכול

to be able

Bastesieron a mandar en toda la sivdad, kojeron grandes i chikos de poka edad; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

ke los vean los turkos i maraviyados ke no son uzados toparse en gerra komo les bastesera i estan kontentes de ver gerras fuertes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bastesio el a mandar por munchas komarkas siendo por tierra andar navios kon barkas (Purim, De-Fes, sig. 18)

bastesio a mandar kon munchas komarkas / a azer mal kon fortaleza / tanto a chiko komo grande de kaneza / de anbre la sivdad la undio (manus. Teza, 1820)



62610

batal (ebr.) adj.

בטל, חסר מעש, בלתי פעיל; חסר תעסוקה, מובטל; בטלן, הולך בטל, מתבטל; פנוי

idle, inactive; lacking employment; idle person, vacant

i djente batal se kontentaron por poko de nada a beklear las noches (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



62900

batido adj.

מנוצח, מוכה, כתוש

defeated, beaten, crushed

las enbolvia kon guevos batidos en una tasa, (Gizados de berendjena, siglo 18)



62990

batir m.

כעס, חרדה, מצב רוח עכור, רעידה מרוב כעס/חרדה, אי שקט פנימי

anger, anxiety, turbid mood, trembling from anger/anxiety, inner restlessness

les batia mucho guevo en un poko de farina (Gizados de berendjena, siglo 18)



63000

batir v.

דפק, הלם, הקיש, המם, היכה

to knock, to hit, to tap, to stun

Terah vido tal dezastre, el korason le bate. (Toledo, Koplas de Yosef)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



63920

bayrak (t.) m.

דגל, נס

flag

i sovre sus bayrakes kada konpanya tiene su senyal (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



64250

bealá (ebr.) f.

זעקה, צרחה

a cry, a scream

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



64700

beemod (ebr.) f. pl.

בהמות

animals

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



64780

begenear (t.) v.

חיבב, אהב

to like, to love

i las kazaron kon muncho adalet i konsograron kon djente grande ke mas antesdita djente grande no lo begeneavan a dito padre de novia ni por mesharet (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



65050

beklear (t.) v.

שמר, השגיח, צפה, עמד על המשמר, חיכה

to watch, to be on guard, to wait

i djente batal se kontentaron por poko de nada a beklear las noches (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



65470

Béljika f.

בלגיה

Belgium

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)



65480

beljikano m. & adj.

בלגי

Belgian

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)



65530

Belogrado f.

בלגרד

Belgrade

La ová de Belogrado el nemsí está ayi asentado, el turko kedó maraviyado (Asidio de Belogrado 1788)

Los de Belogrado eran afamados, agora no son kontados porke no tienen parás ni dukados (Asidio de Belogrado 1788)



65630

ben (ebr.) m.

בן, צאצא

son, offspring

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)



65680

ben zahar (ebr.) m.

בן זכר

male son

ke en todas las alegrias del mundo no ay komo simhat ledat ben zahar u-bifrat kuando es mahpul (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



65690

benadam (ebr.) m.

בן אדם, אדם, איש,גבר; ''בן אדם'' - אדם בעל יושרה; אף אחד

man; "benadam" - a person with integrity; nobody

Avrid ojos benadam ke tu sos basar i dam, venistesh en el olam para fayar emuna. (Donme, sig 18)

tsadik Moshe, yo me entremetere en tu kevura, lo ke no zahá beadam miyom shenivrá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



65820

bendezido adj.

ברוך, מבורך

blessed

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



65840

bendezir v.

ברך, שיבח, הילל

to bless, to praise

bendiziremos a el Alto ke mos salvo de kevranto, (Toledo, Koplas de Yosef)

Enpesar kero kontar en esta kantiga el ke la oye kantar ke el Dio bendiga (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Veni, todos adjuntemos, a su nombre bendeziremos i de El demandemos la bendision de Israel. (El Dio alto)

Bivas tu munchos anyos, el rey mi amigo, ke eskapes de danyo siempre te bendigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Venid mis ermanos al Dio bendezir porke los kriasianos estaban hazir; el perro del blanko ía hazir, viejos, los kortaron komo un hazir. (Kalumnia de sangre, sig 18)

ken es enemigo se repentira, tanbien se verguensara, por esto bendigo al Dio mi abrigo (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



65870

bendicho adj.

ברוך, מבורך, מקודש

blessed, sacred

'bendicho el Dio del sielo. El uno i su nombre uno; (Toledo, Koplas de Yosef)

bendicha sea tal vientre, i madre ke tal pario. (Toledo, Koplas de Yosef)

Israel ke oyeron la boz del Dio Bendicho (Ketuba de la Ley)

i ansi todo salio todo el su rijo lindo i bendicho. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bendicho el abastado ke mos dio dia onorado, kada shabat amejoreado (El Dio alto)

Ke es tu demanda yo te la are mi reinado partire por konplir tu dicho lindo i bendicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bendicho sea el Dio ke a sus temientes de su sensia despartio, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Zemirot es de kantar a el Dio el alto, sus maraviyas mentar, el Bendicho i Santo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Bendicho el Dio de la Altura sienpre estuvo en su ayuda les enbio una chuma empesaron a morirsen para modre de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Vieron toda la konpanya komo baldo esta setensia enpesaron alavarla: ''Bendicha madre ke salio de eya Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Kantare a El Gadol bendicho eskapara a mi alma de saar, El es rahman i el es Dio derecho (Donme, sig 18)

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

nunka me vo olvidar akea alegria / ke sintia la bendicha djuderia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

bendichos seash del Todo Poderozo / ke korresh para la orasion i el kante relijiozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)

Ya se le dio a 'Ester la bendita la korona de Vashti la maldita, la ke izo kon las Judias tal desdita, ni kon esto se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



65940

bendisión f.

ברכה

blessing

Kon sortija apuesta, i bendision granada, (Poema de Yosef)

bendision, devosion, muestra intesion toda esta en el; (Toledo, Koplas de Yosef)

Damos, Senyor, tu bendision kon la buena kondision; amostramos tu salvasion de el bet mikdash Ariel. (El Dio alto)

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



66080

benefisio m.

רווח, תועלת, הנאה, יתרון, הכנסה ; הטבה

profit, benefit, enjoyment, advantage, income; bonus

-''olgare mi benefisio kon muy buena kondision, (Toledo, Koplas de Yosef)

komo te enkorvas en eya kon tan grande benefisio? (Toledo, Koplas de Yosef)

salio un gran benefisio ke trespaso a su padre. (Toledo, Koplas de Yosef)



66240

berahá (ebr.) f.

ברכה

blessing

i al el kantaron kon sus berahot agomel i shevahot por el nes ke vieron de muerte salieron. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



66350

berbante n. & adj.

נוכל, רמאי, גנב, נבל

crook, swindler, thief, villain

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



66780

besimán tov! (ebr.) interj.

בסימן טוב! (נאמר לחתונה או ללידת בן)

Good luck! (said for a wedding or the birth of a son)

Saludemos agora al senyor parido, ke le sea besiman tov este nasido; (El rey Nimrod)



66850

besorá (ebr.) f.

בשורה טובה

good news

Besorot nos vinieron supito i muy presto kartas ke eskrivieron muncho en sekreto: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



66870

bestia f.

חיה, בעל חיים, בהמה; חיית טרף; כינוי לאדם גס ותוקפני

animal, beast; a beast of prey; a nickname for a rude and aggressive person

kuanto disho es verdad, ke somos komo unas bestias (Toledo, Koplas de Yosef)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



66880

bestial adj.

בהמי, חייתי, אכזרי, גס

beastly, animalistic, cruel, crude

tirando el gran bestial, ke a el desho sano, (Toledo, Koplas de Yosef)

azno komo un konejo, mas bestial ke una vaka. (Toledo, Koplas de Yosef)



66920

bet amikdash (ebr.)

בית המקדש

Temple

Damos, Senyor, tu bendision kon la buena kondision; amostramos tu salvasion de el bet mikdash Ariel. (El Dio alto)



66930

bet din (ebr.) m.

בית דין (רבני)

rabbinical court

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



66935

bet el(ebr.) m.

בית אל, בית המקדש

Temple

tefila agan todo Israel / ke mos mande ya el goel / i mos frague bet el / 'havtaha tenemos enel Dio (manus. Teza, 1820)



67005

betoh de (ebr.)

בתוך ה-, תוך כדי

while

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



67120

bever v.

שתה, לגם, גמע; רימה, הערים; נתן אמון ב-

to drink, to sip; to deceive; to trust in

Tamar ke ansi oyo echo un invite: loke kero yo i mi apetite ke en el mi konbite vos ayegesh vos i Aman djunto kon vos mos asentaremos djuntos beveremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Beven komo puerkas dientro de sus serkas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Los neviim izo matar profetas falsas izo kitar: ''Komed i beved i gostad i no tengash miedo de Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

I tanbién yo esto kero: kada uno a su barkero i al shastre i barbero le de aspros i a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Mordehay manda i dize: Todo djudió ke se avize, en Adar katorze i kinze miren muncho de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

aze la onbría komo el dever: enpesemos a bever día i la noche asta ora dodje. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

kien es de linaje aga bien dikat de no se azer sakat, de bever sin pezo: estén en su sezo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Yayin bushken de tomar ke sea Gomendja, se beve sin asumar kupikos duyundja; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Non ay tinta ni papel para deskrivir la vida de Belzen, kashkaras de rapas a komer i agua de balsas a bever (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Bevian vino viejo a maraviya, Susan i Babel, Egipto i Aleksandria, konbido diziocho mil de la juderia, ke no falto de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



67300

beveres m. pl.

משקאות

beverages

De diversas maneras I modos beveres (Koplas de Purim, 1545)



67325

beverse v. refl.

נשתה, נלגם, נגמע

to be drunk

Los vinos demudados ke se bevian, de Fransia, i Florensia i Esklavonia, mil dukados kada vazo valia, por ser vinos ke no avia presio para eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



67330

bevida f.

משקה, שיקוי; לגימה, שתיה בבת אחת

beverage, potion; sip, drinking at once

Vengamos a la komida: sea muncha i sin medida; mas en la bevida sea muncho el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



67455

beya/beyo adj.

יָפָה/יָפֶה

beautiful

i al deredor las siete las mas lindas i beyas; (Toledo, Koplas de Yosef)

Shim'on i levi de un fado, muy valientes i muy beyos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Enpesaron a eskojer mosas i donzeyas galanas i beyas (Purim, De-Fes, sig. 18)



67590

bezar v.

נישק, נשק; התאים (זה לזה), התחבר היטב

to kiss; to match (to each other), to connect well

la bezo i se umiyo, ke le perdone su pekado; (Toledo, Koplas de Yosef)



67740

bezer (t.) adj.

שהגיע עד רוויה, שנמאס לו, שהגיע לקצה כוחותיו; מלא צער ויגון

who had reached saturation, who had reached the end of his power; full of sorrow and grief

al Dio alavaron kon muncho plazer, porke estavan bezer grandes komo chikos, proves también rikos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)



67890

bezo m.

נשיקה

kiss

La sus bezos koloradas parese fino korale (Donme, sig 18)



68300

bien m.

רכוש, עושר, הון, ברכה; טוב; יתרון

property, wealth, capital, blessing; goodness ; advantage

i olgesh en este mundo kon bienes i kon averes, (Toledo, Koplas de Yosef)

Ken izo Vashti tambien a las sus amigas por ke les krese su bien komo las espigas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Gozar kijo el su bien en akeos dias mando i apanyo tambien a sus kompanyias (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los djidiós todos kantavan, kon el bien se alegravan i agora todos endechavan (Asidio de Belogrado 1788)

Los gevirim kon el bien penaron, a los podrunes lo guardaron, al kavo los fraikores se lo yevaron (Asidio de Belogrado 1788)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



68330

bien adv.

היטב, מאוד, למדי; חוץ מזה

well, very, quite; beside that

no keria redondikas sino ke fueran bien largitas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



68400

bienaventurado adj. & m.

אשרי; מאושר, ברוך, בר מזל; תם, באירוניה: טיפש

happy, blessed, lucky; innocent, (in irony:) stupid

I las aguas de este es fuego fuerte, eyos ke kemaron en el lo bienaventurados. (Donme, sig 18)



68490

bienes m. pl.

נדל''ן, רכוש, נכסים, הון, קרן, מלאי; אחוזה

real estate, property, assets, capital, inventory; estate

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)



68740

biervo m.

מילה

word

las albrisias de Ayifto las traiya en un biervo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Yamo i los akavido kon muy klaros biervos: ansi es mi partido kon vos los mis siervos (Purim, De-Fes, sig. 18)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



68770

bifrat (ebr.) adv.

בפרט, במיוחד

in particular, especially

ke en todas las alegrias del mundo no ay komo simhat ledat ben zahar u-bifrat kuando es mahpul (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



70170

birmuelo m.

לביבה, סופגניה; מאפה חלבון ביצה; מאפה לפסח; רקיק

pancake, donut; egg white pastry; pastry for Passover; wafer

las enbolvian kon guevos, las azian birmuelikos (Gizados de berendjena, siglo 18)



70380

biskochada f.

מאפה קלוי

toasted pastry

biskochadas kon guevos freskos i un poko de arina has (Gizados de berendjena, siglo 18)



70400

biskocho m.

תופין, רקיק, כעך

wafer, cake

kon almendras blankeadas i majava un biskocho, (Gizados de berendjena, siglo 18)



70950

bivienda f.

מחיה

living

Haserim son de saver no ay ken los entienda no les abasta a ver para sus biviendas (Purim, De-Fes, sig. 18)



70960

bivir v.

חי, התקיים, גר; ניהל חיי הוללות

to live, to exist; to lead a life of debauchery

ke salvo ke torne de sus karreras las malas i ke bivira. (Untane Tokef)

Bivas tu munchos anyos, el rey mi amigo, ke eskapes de danyo siempre te bendigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

No uvo muerte para el vidas del mundo bive el djuntos vengan kon el Goel ek enbien a vos a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



71050

bivo adj.

חי, מלא חיים; ער, ערני; תוסס,שובב, עליז, זריז; פיקח, מבריק; בוהק

alive, full of life; alert; lively, playful, cheerful, agile; clever, brilliant; shiny

i seash bivos i sanos kon servisio del Dio; (Toledo, Koplas de Yosef)

ensanyose i abasho, -asi seas bivo i sano (Toledo, Koplas de Yosef)

si keresh ser bivos i no detardar, las ropas tambien atar i azervos balas no deshesh ni tavlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Lo vine a bushkar si esta por aki; si es ke esta bivo me konsolo yo. (El rey Nimrod)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



71370

bizinieto m.

נין

great-grandson

Al saká no vos enmento ni en kuenta de ombre lo meto del ijo de un perro el biznieto; kon todo dalde a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



71580

blandiko adj.

רך במקצת, רכרוכי

slightly soft, soft

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)



71690

blankeado adj.

לבנבן, מולבן

whitish, bleached

kon almendras blankeadas i majava un biskocho, (Gizados de berendjena, siglo 18)



71870

blanko adj.

לבן, צח, צחור

white

deshose venir un viejo, kon su barva larga i blanka (Toledo, Koplas de Yosef)

Venid mis ermanos al Dio bendezir porke los kriasianos estaban hazir; el perro del blanko ía hazir, viejos, los kortaron komo un hazir. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Vino blanko trusheron de Espanya, i kolorado de alta Alemania, i de muchas maneras de Transilvania; no kedo modo de vino ke no se trusho, no. (sova semahot, Livorno 1782)



72270

bloko m.

גוש, נדבך; מצור; בלוק פוליטי; בלוק (צריף) במחנה ריכוז

block, tier; siege; political block; a block (barracks) in a concentration camp

A las tres de medianoche, al bloko 20 arrivimos, los apeles empesaron, en los friyos mos apuraron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Alshten (?) kon haftonas , al apelo mas i mas, bloko vas i shtupo vas kon krueldad, mos aharvavan sin peadad (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Los kaveyos nos kortaron, deznudas nos desharon, los vestidos mos tomaron, al bloko 20 mos mandaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



72500

boda f.

חתונה; בהשאלה: דבר מה בלתי נעים

wedding; a nickname for something unpleasant

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)



72980

bogchá (t.) m.

חבילה, צרור; חבילת מגבות ושאר צרכי מרחץ; חבילת בגדים ישנים; עטיפת/מעטפת החבילה

package, bundle; a package of towels and other bathing necessities; a package of old clothes; package cover

ke va azer por ashugar i kontao i shevah i bohcha (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



73200

boka f.

פה, לוע

mouth, muzzle

se echavan de boka abasho i se enkorvavan a mi maso.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

-''padre sienta tu sentido lo ke sakas de la boka (Toledo, Koplas de Yosef)

mirad bien i atenta ke no es koza poka ni ay fuersa en la boka (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Penso Aman de darle su ija la loka para nada no vale fedionda de boka (Purim, De-Fes, sig. 18)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



74170

bokado m.

נתח, ביס; שוחד; הצטננות

slice, bite; bribe; cold

'alkansa ya un bokado, sino, del chanto metevos. (Toledo, Koplas de Yosef)

i en kada dos bokados beveresh vuestro viniko, (Gizados de berendjena, siglo 18)



74300

bokal m.

בקבוק, צנצנת, קנקן

bottle, jar, jug

es komo la espondja kon la portukal, aparejen un bokal, después una bota, no keda ni gota. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



74540

bolado adj.

שאיבד את ראשו, נואש; נפעם משמחה

who lost his head, desperate; excited by joy

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)



74630

bolar v.

עף, טס, ריחף, עופף, פרח; נמלט במהירות; נפטר (באירוניה)

to fly, to hover; to escape quickly; to die (ironically)

i toda la djente avian pasando las konbaras bolando entre eyos pasavan i no les tokavan (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ke nos salieramos, almas ke eskapamos, komo aves bolar, no es ora de burlar. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mozotros esperando ke el ya entrava, vimos uno bolando ke ya se bolava albrisias el dava: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

si no tiene zahud eya va penando, los mekatregim la van akosando, i por el mundo va bolando, na vanad en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



74730

bolarse v. refl.

התעופף; הסתלק במהירות, נעלם במהירות

to fly; to get away quickly, to disappear quickly

Mozotros esperando ke el ya entrava, vimos uno bolando ke ya se bolava albrisias el dava: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



74830

bolema f.

כדור בשר טחון בעלה כרוב/חסה

a ball of minced meat in a cabbage/lettuce leaf

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



75030

bolsa f.

שק, שקית; ארנק, חריט; תיק, אמתחת; גביע נייר; פגם בבגד, גזרה פגומה

sack; wallet, basket; paper cup; defect in garment, damaged cut

I bolsas mandara a el reinado, ke le viniera el mando kon armas bastantes, mas de las de antes. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



75095

bolviense v. adj.

מתהפך

turn over

En sus manos flama de la espada la bolviense (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



75100

bomba f.

פצצה; הפתעה; שקר, רמיה

bomb; a surprise; lie, deception

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



75160

bombardear v.

הפגיז, הפציץ

to shell, to bomb

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



75300

bonansa f.

רוגע, שקט ימי; שפע, תקופה טובה בעסקים/בעולם

calmness, calm sea; abundance, a good time in business/in the world

de afirmar la Ley tanto kon proveza komo tener muncha bonansa: (Ketuba de la Ley)



75360

bondad/bondat f.

טוב; טובה, שירות

goodness; favor, service

Yosef kon bondades del feron preguntados: (Poema de Yosef)

Onbre de bondades, ke tema al kriador; (Poema de Yosef)

'Yeno de bondades i de saviduria, (Poema de Yosef)

Vijita tu revanyo kon peadades, ovejas ke esperan en tus bondades (Im afes, Papo 1894)

Pensa mi korason koza buena, kere bondad i no mal a ninguna, de fuego de el amor es yena, dia i noche kema por la emuna. (Donme, sig 18)

Vaday El ya save a mi veluntad, ke yo kero por saver a su vedrad, fara a mi agora este bondad (Donme, sig 18)

esta es la olgansa i la eredasion ke non ay fin a su bondad i su ermozura (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



75430

boneta f.

מצנפת רבנים

rabbinical bonnet

Las puertas tened aviertas a meskinos i kojetas i a los ke meten bonetas porke es gusto de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



75660

bora (gr.) f.

סערה; כעס אלים

a storm; violent anger

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)



76010

borrachón adj.

אלכוהוליסט, שיכור, שתיין

alcoholic, drunk

Mandole a responder: Borrachon perdido vos tienes ke entender en el tu sentido (Purim, De-Fes, sig. 18)



76370

bota f.

מגף; גיגית, חבית, תיבת לחם, אגן, אמבט; רחצה באמבט; חנות גדולה

boot; tub, barrel, bread box, basin; bathing in the bath; great store

Todas sus aziendas gastan en plazos i en botas i vazos (Purim, De-Fes, sig. 18)

es komo la espondja kon la portukal, aparejen un bokal, después una bota, no keda ni gota. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



76440

bote m.

צנצנת, כד; מגף, מגף קצר

jar, jug; boot, short boot

i el kezo sin manzia i azeite kon el bote (Gizados de berendjena, siglo 18)



77060

boy (t.) m.

גובה; מידה, גודל, ממד, שעור, קומה; גיל

height; size, rate; age

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)



77480

boz f.

קול, קול בהצבעה, צליל, טון

voice, vote, sound, tone; tune

Kuando vino su marido, luego la boz alsava: (Poema de Yosef)

Bozes dava la djente, al rey de esta manera: (Poema de Yosef)

Una boz ya le grito ke se adelantara. (Puertas de veluntad)

Yenas kon kantigas i kon boz alta gozan sin aver falta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)

Ansi fue ke akel dia mizmo / ke en Sinay pozo el Dio grandisizmo / i deklaro aboz alta el monotizmo / ke es la bandiera del djudaizmo. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



78340

braso m.

זרוע; ענף, סמוכה

arm; branch

i dio de eya en el fuego, la kavesa i los brasos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Su vientre rozas vayadidas, dos sus pechos inyudos milisiadas, sus brasos a el Dio espandidos. (Donme, sig 18)

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)



78500

bravamente adv.

בעוז, באומץ, בגבורה

boldly, bravely, heroically

Bravamente enbio por los eskrivanos i las kartas las siyo mizmo por sus manos (Purim, De-Fes, sig. 18)



78540

bravo adj.

אמיץ, גיבור; ישר, נאמן; מכובד, בעל ערך

brave, heroic; honest, loyal; respectable, valuable

'hedad a vozotros bravos kantores / para la relijion sosh buenos faktores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



78630

braza f.

גחלת, גחלים

burning coals

las metia en el forno antes de kemar la braza. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Atento Ahashverosh kemado en braza ke el primo de kazaros vino a la kaza (Purim, De-Fes, sig. 18)

De muestras kazas mos kitaron, en una braza mos enkasharon, de dehi en dehi mos arrastaron (Asidio de Belogrado 1788)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



79180

brisko m.

אפרסק (פרי)

peach

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)



79240

briyar v.

זהר, הבהיק, הבריק, התנוצץ, נצץ; הצליח כלכלית, חי ברווחה, זרח מעושר/סיפוק/רווחה (גם באירוניה); תאם

to glow, to shine, to sparkle; to be financially successful, to live in well-being, to shine out of wealth/satisfaction/well-being (even in irony); to match

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



79530

brozlado m.

כלי זכוכית עם עיטורי זהב

glassware with gold ornaments

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



79665

brusalí m.& adj.

בן העיר ברוסה (בורסה)

resident of the city of Brusa (Bursa)

kon ajikos i pimienta en kasuela brusalia (Gizados de berendjena, siglo 18)



80120

budak (t.) adj.

'עין'' בקרש; כינוי לעקשן; טיפש, שוטה; אדם פשוט וגס

'eye' on the plank; a nickname for stubborn; stupid, foolish; a simple and rude person

El nemsí dizen que es budalá, mos enpesó a echar kunbaras asta ke se kemó la sivdad (Asidio de Belogrado 1788)



80220

buelta f.

סיבוב, סיור, הטיה; שינוי, חילוף, היפוך; החלפת דעה; מעקף

rotation, touring, tilting; change, exchange, reversal; change of view; bypass

Komo la buelta de Aman, ke kayo, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)

Hasid ke entro de la puerta Zimri kon Kozbi esta en buelta uno el otro apreta alanseolos a los dos Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



80520

buendad /buendá f.

טוב לב, נדיבות לב, חמלה, אדיבות; תמימות; טובה, מעשה חסד

kindness, generosity, compassion, ; innocence; favor, an act of kindness

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



80660

bueno adv.

היטב, בסדר

well, okay

Bueno es ke se fuygan agora en sekreto, mas en antes ke vengan los dias de apreto, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



80760

bueno m.

טוּב, טוּב לב; טובה

kindness; favor

es de komer i gozar de lo bueno i barato. (Gizados de berendjena, siglo 18)



81330

bula (bulg.) f.

אשה מבוגרת בת העם; גברת, בעלת הבית; גיסה; אחות גדולה; באירוניה: דודה; גברת, מטרוניתה

an older woman of the people; the landlady; sister in law; big sister; In irony: aunt; Madam

ke ansi la anbezo su konsuegra bula Lena. (Gizados de berendjena, siglo 18)

La de diez i ocho las azia bula Flor de Yaakov Masa: (Gizados de berendjena, siglo 18)



81640

bulgar/o/búlgar/o adj. & m.

בולגרי; בולגרית (השפה)

Bulgarian; Bulgarian (language)

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)



81660

Bulgaría f.

בולגריה

Bulgaria

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



81690

bulisa f.

גברת, מטרונית, אשה כבודה, גברת; בעלת בית זקנה, אשה מבוגרת; רעיה

lady, honorable woman; landlady, elderly woman; wife

La onzena las azia la bulisa de Sisilia: (Gizados de berendjena, siglo 18)

La setena las azia la bulisa Pelestrina, (Gizados de berendjena, siglo 18)



81780

bultiko m.

תפיחה קטנה, גוש קטן

small swelling, small lump

A los ke traen siriikos, hazán, shamash, mezamerikos, aspros darles kon bultikos, porke ansí el dever (Mandjares de Purim, sig. 18)



81850

buluk (t.) m.

כמות גדולה של, המון

large quantity of, lots

enkomendo a el buluk bashi i a el kol agasi (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



82050

burakado (port.) adj.

מנוקב, מחורר

perforated

burakadas a la larga al modo de un makaron, (Gizados de berendjena, siglo 18)

burakadas por adientro i inchidas a no mas (Gizados de berendjena, siglo 18)



82120

burakar (port.) v.

ניקב, חורר, קדח; חיפש בצורה נוקבת ועקשנית; החריש (החריש אזניים); ציער

to puncture, to sperforate, to drill; to search sharply and stubbornly; to deafen (deafening ears); to cause grief

las burakava por adientro, les sakava la simiente, (Gizados de berendjena, siglo 18)

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



82530

burla f.

צחוק, שחוק, לעג, משובה, לגלוג, לצון

laughter, ridicule

'ken verna por konprador, are burla de estos nesios.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Pandelo i mustachones, yeva dulse a las nasiones i kontaldes las razones ke no agan burla de el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



82590

burlar v.

לעג, לגלג, צחק ל-; פלירטט

to mock, to laugh at; to flirt

Ke nos salieramos, almas ke eskapamos, komo aves bolar, no es ora de burlar. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



82900

bushkador/dera m.

מחפש; חוקר; קונה

looking for; researcher; buyer

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



82950

bushkar v.

חיפש, ביקש

to seek

Mas de muy mal talento los bushkava Yosef. (Poema de Yosef)

Ke bushkas sinyora o ke es tu kerer (Koplas de Purim, 1545)

Lo vine a bushkar si esta por aki; si es ke esta bivo me konsolo yo. (El rey Nimrod)

Madre, la mi madre, ke bushkash aki? Un ijo presiado ke deshi aki (El rey Nimrod)

Mando Ahav a bushkarlo por toda djente i reinado: ''Si lo tuvieres guadrado a el ke va vestido de manto ke su nombre Eliau? (Koplas de Eliau, sig. 18)

Ke bushkash el rey Tarkino tales oras en mi kama? (Donme, sig 18)

Zihri avlo un romez, todo agas arevez ven bushkate vez en vez (Donme, sig 18)

Bushko Amán el mamzer de kerer merkarmos esto lo kijo azer para atemarmos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Hevrot salen akojer de kaza en kaza, bushkan de arrekojer asigún su kavza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

bushkad de Horev, demandad de Sinay, ande se eskombro esklavo de A', el ke kito de Mitsrayim lehol 'hamonay (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



83140

butika f.

חנות

shop

yevole a la butika en medio de la plasa; (Toledo, Koplas de Yosef)



83460

buyir v.

רתח; הרתיח; בהשאלה על מעיים: בעבע (גזים)

to boil

las buyia i las kozia i les sakava el kokote (Gizados de berendjena, siglo 18)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



84310

chalgí (t.) m.

תזמורת מזרחית/תורכית

Oriental/Turkish orchestra

Seguro ke agagí no lo pensó esto: de kantarle kon chalgí todo su rejisto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



84725

chanto (arc.) m.

כלונס, מוט מחודד הננעץ בקרקע

pole, pointy rod sticking in the ground

'alkansa ya un bokado, sino, del chanto metevos. (Toledo, Koplas de Yosef)



85230

chark (t.) m.

גלגל מכונה, מדחף, גלגל אנטיליה; גלגל המזלות

machine wheel; propeller; a mechanical water lifting device; zodiac

i en 29 dias arrodea su charki i kamina el kamino de su fila (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



85740

chavdar (t.) m.

שיפון, כוסמת

buckwheat, rye

zavolandeo ashir i dal / mos dio a komer sevada i chavdal / penso de atemar al ke tenia kavdal / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



85950

chelebí (t.) m.

אדון, בן למשפחה נכבדת, תואר שבו פונה המשרת לבעל הבית

sir, member of a distinguished family, title in which the servant turns to the landlord

lo aprezo a chilibi Yosef Mordehay / en akea semana mos izo nes el Dio Hay / presto mos apiado / ke ansi envelunto el Dio (manus. Teza, 1820)



86430

chezmez (t.)

מגפיים רחבים

wide boots

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)



87040

chikitiko adj.

קטנטן

tiny

las eskojia chikitikas i ke sean redondikas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



87130

chiko adj.

קטן

small

ke eres chiko de edad, i si kere el te mata. (Toledo, Koplas de Yosef)

Todos grandes i chikos muy enfeuziados (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Entonses 'Haman se menospresio kon sus manos de deperder un Judio entre sus ermanos. Disho: kiero matar chikos i grandes i medianos; no deshare de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



87160

chiko m.

נער, ילד קטן

little boy

al Dio alavaron kon muncho plazer, porke estavan bezer grandes komo chikos, proves también rikos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



88950

chorrear v.

זינק (זרם נוזלים), קלח, נבע, התפרץ, זרם; טפטף

to flow, to stream, to gush, to burst out; to drip, to trickle; to pour slowly

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



89050

chorro m.

זרם, שטף, זרם מים; פריצה פתאומית ועזה של נוזלים

current, flow, current of water; a sudden and violent burst of fluids

Esperamos a sus chorros komo un gadol rio. (Donme, sig 18)



90520

dado m.

קובית משחק; מתנה, נדבה; אצבע

dice; gift, alms; finger

Pensa bien emigrado, pensa bien emigrado / ke nada non tienes avansado / todo tu ganado i todo lo ekonomizado / se van a la karta i al dado (La Amerika, 1914)



90800

daka! interj.

תן לי אותו!

give it to me!

Dad al ken dize «daka» i al pazvant kon la toyaka; en puerta no metas tranka: vengan todos a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



90935

dal (ebr.) m.

דל, עני

poor

zavolandeo ashir i dal / mos dio a komer sevada i chavdal / penso de atemar al ke tenia kavdal / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



91130

dalkauk (t.) m. & adj.

חנף, חנפן המתפרנס מחנפנותו, טפיל

a flatterer, a flatterer who makes a living from his flattery, a parasite

kon mal pensa para se lo pensa / en dia de alhad lo metieron en la prensa / Yegen se topo un grande guerguensa / dalkauk bien lo meresio (manus. Teza, 1820)



91160

dama f.

גברת, גבירה; אבן משחק בדמקה; מלכה במשחק שחמט/קלפים

lady; game-stone in checkers; a queen in a game of chess/cards

grande aglomerasion de damas i senyores / vienen a sintir el kante delos amatores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



91790

danyado adj.

פגוע, ניזוק, נפגע, מקולקל; מושחת; שנכנס בו דיבוק, מכושף; זועף, זועם, רגזן

damaged; corrupt; haunted, enchanted; sullen, angry, grumpy

De senyor de los sielos Avraam fue yamado: Tu luzero presiado no sera danyado. (Puertas de veluntad)



91890

danyo m.

נזק, הרס, פגיעה; כעס, רוגז, מצב רוח רע; שגעון חולף, זרות, מוזרות, אקסצנטריות

damage, destruction, injury; Anger, resentment, bad mood; a transient madness, alienation, strangeness, eccentricity

el rav Abulafia kuando les darshava los enfeuziava no azer danyo (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

ke no entre ningun moro ni ombre estranyo a azermos danyo (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

El mishne no avanso ni mos izo danyo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I haviari bien dezecho, no mires danyo ni provecho; a Amán aze despecho i mira bien de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)

tino pozo a azer mas danyo / izo azer dos papeles en un anyo / el papel salio i el kedo enel kanyo / mal tenga ken aze mal al djudio (manus. Teza, 1820)



92030

dar v.

נתן, העניק, מסר; תרם, נדב; צלצל; הכה; התרחב (בגד, נעל); (כאשר מופיע שם אחרי הפועל:) גרם, עשה

to give, to bestow; to donate; to ring; to strike; to expand (garment, shoe); (when appears after the verb :) to cause, to do

Disho:''Non le demos muerte, vendamoslo a los moros (Poema de Yosef)

pimienta i mucha espesia ke no le diera durera (Gizados de berendjena, siglo 18)

Dame tu un rijo ke onra dare (Purim, De-Fes, sig. 18)

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



93370

darsar (ebr.) v.

נשא דרשה, דרש, נאם, הרצה; נזף ב-

to deliver a sermon, to give a speech, to lecture; reprimand

el rav Abulafia kuando les darshava los enfeuziava no azer danyo (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)



93380

darse v. refl.

התמסר, הקדיש עצמו

to dedicate oneself, to devote oneself

ke eyos poko lo saven, i yo ya me do por muerto, (Toledo, Koplas de Yosef)



94470

debasho adv./prep.

מתחת, תחת

under

kon sevoyas revanadas debasho de una kasuela, (Gizados de berendjena, siglo 18)

I kriastes a el ombre, todo debasho pozistes (Donme, sig 18)

gran kavod eya tenia de estar debasho de la siya, muncho sar eya sentia de venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



94715

dechidirse (it.) v. refl.

בא לידי החלטה

to come to a decision

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)



95000

dedo m.

אצבע; כל דבר בעל צורת אצבע/ממדי אצבע

finger; anything with a finger shape/finger dimensions

las tomava a una a una, las kavakava kon el dedo, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Komo entro una dedo dientro de un aniyo (Donme, sig 18)



95660

degoyado adj.

שחוט, שנשחט בידי שוחט, טבוח

slaughtered, slaughtered by a slaughterer

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)

Pregonero salio por toda la kalsada: mujer ke kon su marido fuere mal avlada, matada sea i degoyada; despues no digan ke no lo oyeron, no. (sova semahot, Livorno 1782)



95700

degoyar v.

שחט, טבח; ''שחט במחיר'' - מכר ביוקר רב

to slaughter; "to slaughter at a price" - to sell at a high price

Kavrito de kavron luego lo degoyaron. (Poema de Yosef)

abandone su amor paternal esta vez, degoyeme i ardame komo un barvez. (Im afes, Papo 1894)

para degoyarlo kon orden del Kreador ke era en akel momento su spektador (Im afes, Papo 1894)

El ijo ke de 90 anyos eya lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio; (Puertas de veluntad)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)



96230

deke interog.

למה, מדוע

why

'Deke de esta prizion tu fueres soltado, (Poema de Yosef)



96280

deklarar v.

הצהיר, גילה דעתו, הודיע, הכריז; הסביר, הבהיר, פירש, שפך אור

to declare, to express his opinion, to announce, to declare; to explain, to clarify, to interpret, to shed light

A la fin le deklaro tu enkomendansa de sakrifisiar su unika esperansa; (Im afes, Papo 1894)

estas komplas son alavadas por el padre de la Ley son ordenadas, por la petira son deklaradas del sinyor de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



96350

deklaro m.

הסבר, באור, פירוש, הבהרה, הארה; ברור נוסח של טקסט

explanation, annotation, interpretation, clarification, enlightenment; Clarifying the wording of a text

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



96400

dekolgado adj.

תלוי, כפוף ל-, תלוי ב-, קשור, מחובר

dependent, subject to, depending on, tied, connected

i en ti su ojo dekolgado por djuramiento de Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)



96520

dekontino adv.

בלי הפסק, בהתמדה; תמיד

non-stop, consistently; always

Ke la melde i la yeve en su pecho dekontino (Ketuba de la Ley)



96760

delantre adv. & prep.

לפני, מול, נוכח, בפני; קדימה, לפנים; בהשוואה ל-

before, opposite, forward; compared to-

El rey ke favlava, parosele delantero: (Poema de Yosef)

Kon estos abasha asta la fondura de la mar, la mar se aze delantre de ti un sanegor. (Donme, sig 18)

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Despues de dias ke se arrodearon, a la senyora Ester ayaron, delante 'Ahashverosh la yevaron. Disho: esta sera reina, i otra no. (sova semahot, Livorno 1782)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



96905

deleitarse v. refl.

התענג

to enjoy

Komigo a tus savores te kieras deleitar; (Poema de Yosef)



96980

delgadiko adj.

דק, דקיק, עדין, צנום

thin, delicate, slender

las azia salatika, delgadikas komo tri. (Gizados de berendjena, siglo 18)

las kortavan a revanadikas, pedasikos delgadikos, (Gizados de berendjena, siglo 18)



96990

delgado adj.

דק, צנום, רזה, דקיק; עדין, רך; חריף

thin, slender; delicate, soft; sharp

un maestro muy delgado en todo modo de figura; (Toledo, Koplas de Yosef)



97090

delikado adj.

עדין, ענוג, רגיש, שביר, רופף; אדיב; רזה, כחוש; אנין; טעים; חריף; מצויין

delicate, sensitive, fragile, loose; kind; thin, skinny; gourmet; tasty; sharp; excellent

kargo kon lenyos su kuesta delikada, i akisto una fama inulvidada. (Im afes, Papo 1894)

Yitshak apronto su kueyo delikado, i su padre se aego a su lado (Im afes, Papo 1894)



97210

delito m.

עבירה, עוון, פשע, הפרת חוק

offense, sin, crime, breaking the law

kisas por de su delito aras olvidar (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



97370

demanda f.

בקשה, שאלה, משאלה; דרישה, תביעה, הפצרה; ביקוש; עתירה, עצומה

request, question, wish; demand, claim, pleading; Demand; petition

I todas tus demandas yo kumplire (Ketuba de la Ley)

Halil se enganyo, demanda le pidio: (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Ke es tu demanda o ke es tu kerer (Koplas de Purim, 1545)

Ke es tu demanda yo te la are mi reinado partire por konplir tu dicho lindo i bendicho (Purim, De-Fes, sig. 18)



97470

demandador/dera n.

עותר, מבקש, דורש (דורש עבודה); קונה, לקוח

petitioner, applicant, demands (requires work); buyer, customer

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



97500

demandar v.

שאל, ביקש, דרש, תבע, ביקש במפגיע

to ask, to demand

'kero demandar perdon, ke de los dos no es ninguno; (Toledo, Koplas de Yosef)

La mujer de Terah kedo prenyada, de en dia en dia le demandava: (El rey Nimrod)

Les demando a sus mosos si algo vieron; estuvieron kayados i no respondieron. (Puertas de veluntad)

Hushi mi ija Ester enpesa i demanda ke por ti kero meter todo a una vanda (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

No demandas, no te prevas, no pensas mas, ela Hu (Donme, sig 18)

bushkad de Horev, demandad de Sinay, ande se eskombro esklavo de A', el ke kito de Mitsrayim lehol 'hamonay (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

todo esto supo el pastor fiel, akojo i apanyo a todo Israel, de todos demando mehilá el (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Todos los senyores se arrodiyavan i se enkorvavan a 'Haman, i senyor sobre todos los senyores lo yaman, i el rey i los senyores a el aman, ke de kuanto demandava, no se le dizia no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



97630

demanyana adv.

בבוקר, מוקדם בבוקר; בוקר; מחר בבוקר

in the morning, early in the morning; morning; tomorrow morning

Sea bendicha en eya fiesta de demanyana i de tadre a nos i a todos Israel. (El Dio alto)



97750

demazía f.

עודף, כמות עודפת, מעל הנדרש, יתרה

excess, excess amount, over required, remainder

Salvasion esta i demazia (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Ke sean savientes, tambien entendientes, para konoser lo ke a de konteser, es profetezia kon mas demazia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



97830

demazía adv.

עוד, יתר; מעל, הכי הרבה/השיא

more; above, most/peak

En estando yo en la Afrika / me determini de avlar de Amerika / me asenti a eskrivir estac poezia / i rogo ke kada uno la melde demazia (La Amerika, 1916)



97850

demaziado adj.

מוגזם, מופרז, יותר מדי,יתר על המידה, עולה על גדותיו

excessive, too much, overflowing

akontesio ke tadraron demaziado akel dia. (Toledo, Koplas de Yosef)

i le konto kuanto izo i un poko demaziado; (Toledo, Koplas de Yosef)

I en esto muncho enyado: aspros gasta kon punyado; el Dio los da demaziado i vos keda a dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



97880

demenester m.

צורך

necessity

se vistió de luito la reina Ester, ansí fue demenester por un ombre malo de el mundo arrankalo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



98285

demostrarse v.

הורְאָה, הופגן, הודגם, הוכח

to be demonstrated, to be proven

de ayi se demostra nes ke se mos izo teneldo en avizo. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



98370

demudado adj.

חיוור, חיוור כמת; שהשתנה סבר פניו; כחוש, צנום; משונה, מוזר, יוצא דופן, בעל הליכות מוזרות; קטנוני, נוקדן; בעל טעם בלתי רגיל/יוצא דופן

pale, pale as dead; that changed his countenance; skinny; strange, unusual, with strange manners; petty, pungent; has an unusual/unusual taste

Y sera demudada segun vee Yosef.'' (Poema de Yosef)

De ke tenesh la kara tan demudada? Eya ya savia el mal ke tenia. (El rey Nimrod)

Solias de tener kolores i agora estas demudada (Donme, sig 18)

Los vinos demudados ke se bevian, de Fransia, i Florensia i Esklavonia, mil dukados kada vazo valia, por ser vinos ke no avia presio para eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



98430

demudar v.

שינה, החליף; החוויר, שינה פניו, השתנה, עבר תמורה; נפגם, התקלקל

to change, to replace; to become pale, to change his face, to change, to undergo change; to be damaged

No vidi en mi vida ningun mundo, las yagas de mi, sienpre no demudo, veluntad de mi Dio es fondo fondo (Donme, sig 18)



98730

denunsiador/dera n.

מלשין, מוסר; מבשר, מודיע

informer, submitter; announcer

Muncho tiempo en angustia, en mi korason da feuzia, mi delunsiador delunsia, (Donme, sig 18)



98740

denunsiar v.

הודיע, גילה; הכריז, פרסם; הלשין, מסר

to announce, to reveale; to published; to inform

Luego le denunsiava a sus fechizeros; (Poema de Yosef)

Vino su kompania i de el pidio denunsio ke era djidio ke su ley guardava tal no se enkorvava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Muncho tiempo en angustia, en mi korason da feuzia, mi delunsiador delunsia, (Donme, sig 18)

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



98830

depedrer v.

האביד, גרם אובדן (נפשי, כלכלי), הרס, השמיד

to cause loss (mental, economic), to destroy

no deshes deperder un puevlo amargado, desendiente de un patriarka amado! (Im afes, Papo 1894)

Belzen tomba umana, onde pedrimos nuestra ermana, si deperdieron i munchas ijas por la ambre i la vida mala (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

shamayim vaarets yoravan i dizian: el hasid de la tierra se depedreria i derecho en el onbre no avria komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

a ti A' todo modo de kriansa sea de arriva sea de abasho dan edut ke eyos se depiedren i tu estas para siempre (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Entonses 'Haman se menospresio kon sus manos de deperder un Judio entre sus ermanos. Disho: kiero matar chikos i grandes i medianos; no deshare de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



98840

depedrerse v. refl.

הלך לאיבוד, איבד דרכו; נעלם; מת, נהרס, אבד; התבולל

to get lost, to lose his way; to disappeare; to die, to be destroyed; to assimilate

Enbio 'Ester a Mordekay, Bilgan, i le Disho: apanya a los Judios de Susan, i ayunen konmigo treze, i katorze i kinze de Nisan, para ke no nos deperdamos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



99210

deprender v.

למד

to learn

Por ke deprenda el ombre i tome la anava por manto: (Ketuba de la Ley)

Tu as de deprender de tus aguelos, tus ojos en el sielos al Dio ke es uno tres dias de ayuno (Purim, De-Fes, sig. 18)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



99420

derashá (ebr.) f.

דרשה

sermon

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



99550

derechedad f.

יושר, הגינות, ישרות, כנות, תום לב, צדק, חוקיות; זכות

honesty, fairness, sincerity, good faith, justice, legality; right

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



99630

derecho adj.

ישר, צדיק, נקי כפים, הגון, כן, תם לב; ישר, זקוף, ניצב, אנכי; ימני

honest, righteous, decent, sincere; straight, upright, perpendicular, vertical; rightist

Derecho el ke vide su grandeza, torno el bien i le izo tristeza, por su kavod por onrar su alteza (Donme, sig 18)

shamayim vaarets yoravan i dizian: el hasid de la tierra se depedreria i derecho en el onbre no avria komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



100080

derredor adv.

מסביב

around

i al deredor las siete las mas lindas i beyas; (Toledo, Koplas de Yosef)

ke venian guestros masos a deredor sin enbaraso, (Toledo, Koplas de Yosef)



100090

derredor m.

סביבה, הקף; אווירה; משפחה, קרובים

environment, circumference; atmosphere; family, relatives

En vuestras sivdades todas en derredor; (Poema de Yosef)

Al rey dieron respuesta todos en derredor: (Poema de Yosef)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



100280

derrokar v.

הרס, ניתץ, החריב, השמיד, איבד, השם; דירדר, הפיל; אימלל, גרם אסון

to destroy, to smash; to deteriorate, to overthrow; to make unhappy, to cause disaster

Derokar Izmir asta la piedra, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

konbaras bastantes de gran kantidad para derrokar sivdad; no aprovecharon ninguno mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No desho todas kozas ke eran kavzantes para derrokar kazas i kon los morantes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I en esto yerrose a Aman el loko esto lo derroko (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yo so Tova ke kayi en fuego, i kon esto mi puerpo derroko (Donme, sig 18)

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)



100310

derrota f.

תבוסה, מפלה, כשלון

defeat, failure

Kon aires i vientos se desvanesio kaje ke le paresio ke un andjel lo asota bien le va derrota (Purim, De-Fes, sig. 18)



100870

desbaratar v.

הרס, החריב, פרק

to destroy, to dismantle

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



100872

desbaratarse v. refl.

נהרס, נחרב, התפרק

to be destroyed, to disintegrate

Siendo ansi en su tino se desbaratara i kostumbre le vino se adoloria (Purim, De-Fes, sig. 18)



100875

desbarate m.

הרס, חורבן

destruction

disho la mujer del shastre: ''ken izo este desbarate?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



100900

desbarkar v.

הוריד מהאוניה, פרק את מטען הספינה; ירד מספינה/מטוס

disembark from the ship, unload cargo; get off a ship/plane

Al Pereo dezbarkimos, komo los perros mos arrastimos, munchos keridos ayi pedrimos, i para Haydar prosegimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Al vagon mos entraron, sin komer mos desharon, katorze dias viajimos, in Auschwitz dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Al vapor ya entrimos, komo sardelas mos estefimos, diez dias navegimos, al Pereo dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



101420

desde prep.

מאז.., למן, מ-, מן

since ... , from ?

Oid puevlo su djustedad siempre sere por la santedad desde ke estavan en el midbar salio su fama de Eliau. (Koplas de Eliau, sig. 18)



101490

desdenyado adj.

מבוזה, מזולזל; רוחש בוז

despised; feels contempt

'Tu fasme enamora i soy tu desdenyada; (Poema de Yosef)



101600

desdicha f.

חוסר מזל, ביש מזל, מסכנות, אומללות, מזל רע, רוע מזל

bad luck, misery

le fuera eskuzado esta desdicha, se topó en estrecha; mozotros kantemos, al Dio alavemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Ya se le dio a 'Ester la bendita la korona de Vashti la maldita, la ke izo kon las Judias tal desdita, ni kon esto se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



101610

desdichado adj.

אומלל, חסר מזל, מסכן

miserable, unlucky, poor

'desdichado de el, viejo loko tiene el tino muy perdido. (Toledo, Koplas de Yosef)

La katorzena las azia la desdichada de Merkada, (Gizados de berendjena, siglo 18)

No le tura toka en la su fermedad ni en su desdichad yena de dolores tinya i fedores (Purim, De-Fes, sig. 18)



101840

desender/desenderse v.

ירד; היה צאצא של

to descend; to be a descendant of

A Adjivto desenria kon los moros, Yosef. (Poema de Yosef)

Los moros desendieron a tierra de Adjivto; (Poema de Yosef)

a tu puevlo el desdichado, desendido en basho grado, (Toledo, Koplas de Yosef)



101870

desendiente m. & f.

צאצא, שמקורו הוא; יורד

a descendant, whose origin is; who goes down

no deshes deperder un puevlo amargado, desendiente de un patriarka amado! (Im afes, Papo 1894)



102010

desfamado adj.

ידוע לשמצה, בעל שם רע, שאיבד את שמו הטוב; מושמץ, שהוציאו עליו דיבה

notorious, of bad name, who lost his good name; slandered, defamed

Mas kiero bivir kon onra i no morir desfamada (Donme, sig 18)

Echara fama por Roma fuistes mujer desfamada (Donme, sig 18)



103410

desgrasia f.

אסון, פורענות, מכה (מכות מצרים), צרה; אומללות; תאונה חמורה; תועבה

disaster, calamity, plague (plagues of Egypt), tribulation; unhappiness; serious accident; abomination

nada no keda de esta ganansia, su vida es kon muncha ansia, su yetser kon su dezgrasia lo eskombra de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



103460

desgrasiado adj.

הרה אסון; מסכן, אומלל, ביש מזל

disastrous; poor, miserable, unlucky

Dezgrasiado Auschwitz ke rovino nuestras famiyas, embezados en muncho bueno, arrastados sin manzia (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



103570

desgusto m.

גועל, בחילה, מיאוס, קבס, מורת רוח

disgust, nausea, resentment

Estonses el presiado Mordehay el djusto muncho fue atorvado de ver tal desgusto (Purim, De-Fes, sig. 18)



103640

deshado adj.

שהשאירוהו, שעזבוהו; גָרוּש

who was left; divorcee

I kon kaas i priza non seer deshada: (Ketuba de la Ley)



103710

deshar v.

עזב, השאיר, נטש, זנח, הזניח; ויתר על, מסר, נכנע, נתן ל-; עזב מקום עבודה, התפטר; הוריש, ציווה, הנחיל

to leave, to abandon, to neglect; to give up, to deliver, to submit, to give to; to leave a job, to resign; to bequeath

Ke dezir bien podiera: ''Deshemos a Yosef.'' (Poema de Yosef)

'No es posible ke nos vayamos i la tierra deshemos despues de fraguarla i de konponerla. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

las deshava en un reskaldo dientro de la kozina (Gizados de berendjena, siglo 18)

Yakir le arrespondio: mala de dos karas mis echas desho al Dio si tu no te paras (Purim, De-Fes, sig. 18)

No desho Ester de azer eya otro tanto tiro gozo i plazer i desnudo su manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)

Deshate a este fecho, ven a el Dio, ven a el Dio.De nada no ay provecho, ven a el Dio, ven a el Dio. (Donme, sig 18)

merken martiyikos i shekierdjilik, en kaza deshen ashlik, el ke va beviendo se vaya riendo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Al vagon mos entraron, sin komer mos desharon, katorze dias viajimos, in Auschwitz dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Los kaveyos nos kortaron, deznudas nos desharon, los vestidos mos tomaron, al bloko 20 mos mandaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)



104320

desierto adv.

באמת, כמובן, בודאי, לבטח

really, of course, for sure

Su padre lo soltava, savialo de sierto; (Poema de Yosef)



104470

desizión f.

החלטה

a decision

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



104830

deskalsar v.

חלץ נעלים

to take off shoes

ke ansi de el le pidio, i deskalso kalsado. (Toledo, Koplas de Yosef)



104860

deskalso adj.

יחף, חלוץ נעל, ערום רגל

barefoot

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / kuando vinites deskalso i deskavenyado / oy ke estas ganando i ke estas avansado / dia i noche vas djugando (La Amerika, 1914)



105030

deskansado adj.

רגוע, שוקט, נינוח

calm, quiet, relaxed

La de diez i nueve las azia la deskansada de Mikri (Gizados de berendjena, siglo 18)

La primera las azia la deskansada de Morena: (Gizados de berendjena, siglo 18)



105070

deskansar v.

הרגיע; החליף מישהו בעבודה כדי לתת לו לנוח

to calm, to pacify; to replace someone at work to let him rest

Fuertes mas ke fierro el las kevranta, tambien los arremata sin arma i sin gerra, deskansa la tierra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



105110

deskanso m.

מנוחה, מרגוע; הפוגה, הפסקה

rest, relaxation; pause

Porke no dio deskanso a muestras djudias amargas i frias sin ningun manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

No tuvimos deskanso asta el otro anyo, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



105160

deskarado adj.

חוצפן, חצוף, מחוצף, עז פנים, חסר בושה

cheeky, shameless

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ke se apiade de su tinok ke no salga deskarado (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



105520

deskavenyado adj.

גלוי ראש; פרוע שער

bareheaded; disheveled

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / kuando vinites deskalso i deskavenyado / oy ke estas ganando i ke estas avansado / dia i noche vas djugando (La Amerika, 1914)

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



105620

deske prep.

מאז .., משעה ש-, מיום ש-

since ..

Deske vido el ansi los sus pensamientos entraron de si a si en sus alimentos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Don[a] Krensia deske lo sintiera luego se los atorgara (Donme, sig 18)



106160

deskonsolado adj.

בלי ניחומים, חסר ניחומים, בלתי מנוחם

inconsolable

Andara deskonsolada toda la kriatura, (Poema de Yosef)



106200

deskonsuelo m.

מכאוב שאין להפיגו

pain that cannot be relieved

por amostrar deskonsuelo ke uvieron munchas hadras. (Toledo, Koplas de Yosef)



106790

deskrivir v.

תיאר, צייר (במילים)

describe, draw (in words)

Non ay tinta ni papel para deskrivir la vida de Belzen, kashkaras de rapas a komer i agua de balsas a bever (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



106850

deskudiado adj.

חסר זהירות, רשלן; מרושל, מוזנח; חסר דאגה, שאנן, אדיש

careless; sloppy, neglected; carefree, complacent, indifferent

Aséret bené Amán estavan deskuidados: no dieron aman zemán, presto enforkados; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



107020

deskulparse v. refl.

הצטדק, הוכיח צדקתו, התנצל

to justify, to prove his righteousness, to apologize

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo so livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



107040

deskuvierto adj. & m.

חשוף, גלוי, מגולה, גלוי ראש; חסר כיסוי (בבנק)

exposed, visible, bareheaded; missing coverage (at the bank)

Deskuvierto, nada es este mundo, muerte de el ombre en un punto, si pensa ke sera a kavo de todo, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)



107100

deskuvrir v.

גילה, הסיר הלוט, גילה לעין כל, חשף, מצא

to discover, to unveil, to reveal to all, to reveal, to find

A su marido tal non deskuvriria, topo una meara i lo pariria. (El rey Nimrod)

Su rasa al rey no disho ni tal deskuvria; a Mordehay se kesho porke se enkuvria (Purim, De-Fes, sig. 18)

Avonam les deskuvrio kavza del tosigo guarda por parte de el Dio a ti te lo digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



108210

desniegar v.

שלל, הכחיש

to deny

Antes ke desniege a todo el resto, i deshen a mi i krean en el vedradero. (El rey Nimrod)



108260

desnudar v.

הפשיט, עירטל

undress

No desho Ester de azer eya otro tanto tiro gozo i plazer i desnudo su manto (Purim, De-Fes, sig. 18)



108280

desnudarse v. refl.

התפשט, התערטל

to get undressed

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no dejava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



108310

desnudo adj.

ערום, חשוף; חסר אמצעים

naked, exposed; poor, resourceless

No desho de traerla del todo deznuda (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los kaveyos nos kortaron, deznudas nos desharon, los vestidos mos tomaron, al bloko 20 mos mandaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

diziendo a kojer moneda / de muncho ke no tenia devda / lo aprezo al ke no tenia devda / diziendo kon mal los desnudo (manus. Teza, 1820)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



108750

despartir v.

הפריד, חילק, פילג; הקצה, הפיץ, שיווק

to separate, to divide; to assign, to distribute, to market

Bendicho sea el Dio ke a sus temientes de su sensia despartio, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



108770

despartirse v. refl.

נפרד, נבדל, הבדיל עצמו, התפלג, התפרק (חברה)

to separate, to differentiate, to differentiate oneself, to divide, to disintegrate (company)

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



108970

despavoresido adj.

נבעת, מלא פחד

fearful, full of fear

Desperto despavoresida kon una pavor muy grande (Donme, sig 18)



109010

despecho m.

מורת רוח, דאבון לב, כאב לב, יאוש, מרירות נפש; טינה, איבה, תרעומת; התנהגות חוצפנית ואכזרית

resentment, anguish, despair, bitterness of soul; enmity; cheeky and cruel behavior

todos los djeniseros lo tomaron a despecho, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Rekojola el gran rey deriento su pecho deshola guardar su ley eskuentra su despecho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

I haviari bien dezecho, no mires danyo ni provecho; a Amán aze despecho i mira bien de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

krepan de el despecho kien es de su soy, de estonses asta oy lo vamos mentando, kon martiyos dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



109130

despedasar v.

ביתר, פרק לנתחים, ריסק, שיסע, ניתח לנתחים

to disassemble, to disassemble into pieces, to crush, to dissect into pieces

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



109230

despegar v.

תלש, הסיר (את מה שהיה דבוק),ניתק, הפריד

to tear off, to remove (what was glued), to disconnect, to separate

tsorer el yetser el malo no lo desha despegarlo, su tino es por arrankarlo de kaminos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



109250

despegarse v. refl.

נתלש, ניתק; התנתק

to be torn out, to be cut off

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



109460

despertar v.

העיר, עורר; משך תשומת לב, פקח עיני

to awaken, to arouse; to draw attention, to open the eyes of ..

Desvela tu poder, despierta los olgados. Rihme, Senyor ! los orozos akayados, (Im afes, Papo 1894)

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



109490

despertarse v. refl.

התעורר, הקיץ; נעשה מודע לסכנה, החל לראות את האמת אחרי היותו טועה זמן רב

to wake up; to become aware of the danger, to begin to see the truth after being wrong for a long time

Al fin dela media noche Tarkino se despertara (Donme, sig 18)



109590

despierto adj.

ער, נעור; זהיר, עומד על המשמר; נבון, בעל תושיה

awake; careful, vigilant; wise, resourceful

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



109640

desplazer m.

אי נעימות, דחיה, חוסר שביעות רצון, מורת רוח

discomfort, rejection, dissatisfaction, resentment

en poder de tanta djente a azerles desplazer. (Toledo, Koplas de Yosef)



109780

desplumar v.

מרט נוצות; הפשיט עירום ועריה, גזל, עשק, הוריד ממעמדו ורכושו

to pluck feathers; to strip naked, to rob, to deprive one of his status and property

Gizanderas en las kozinas desplumando las gainas; kayimak, yegurt kon meínas ke enpesen a komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



109810

despojar v.

שלל מ-, גזל, נישל, הפשיט

to deprive from, to rob, to dispossess, to strip

Presto le despojaron el aldjuba a manos; (Poema de Yosef)



109970

despozado adj.

ארוּס, מאורס

engaged

Le dio el novio tosefet sovre el ikar de su despozada (Ketuba de la Ley)



110120

después prep.

אחר כך, אחרי; נוסף ל-

then, after; in addition to-

despues de eskaldadas las majava peche peche (Gizados de berendjena, siglo 18)

Od despues se arrepintio de averla matada (Purim, De-Fes, sig. 18)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

od despues de ser nasida todo esto se olvida sienpre eya va pedrida en los visios de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



110445

dessiegado adj.

שעיוורוהו, שהתעוור, שסונוור, שהסתנוור

who was blinded

Aman luego madrugo por la alvorada i apresuro luego kon vista siegada (Purim, De-Fes, sig. 18)



110660

desterrar v.

הוציא מהאדמה, עקר; הוציא מהקבר; גרש, הגלה

to remove from the ground, to uproot; to take out of the grave; to expel, to exile

tahbulot i ormot munchas azemos todo es ke lo enganyemos, i despues lo aborresemos lo desterramos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



110900

destral m.

קרדום

axe

levantose i kevrolas a todas kon el destral; (Toledo, Koplas de Yosef)

i tomo a el destral i se lo metio en la mano. (Toledo, Koplas de Yosef)



110930

destripar v.

ביקע את הבטן, הוציא את המעים

to split the stomach, to take out the intestines

Turkos i krisianos estaresh prontos mira no seash tontos mosas kon espadas sean destripadas (Purim, De-Fes, sig. 18)



111030

destruir v.

הרס, החריב, השמיד, איבד

to destroy

matad i arematad, toda alma se pierda, destruilda asta ke le tape yerva, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I tu i tu linaje sean destruidos i kisa kien save si fueste kriada (Koplas de Purim, 1545)



111040

destruirse v. refl.

נהרס, נחרב, התמוטט

to be destroyed, to collapse

Si ya se destruyo tu santa morada i kaza de tu gloria fue ruinada, (Im afes, Papo 1894)

se enmente: Izmir se destruyo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



111050

destruisión f.

הריסה, הרס, חורבן, השמדה; התמוטטות; שממה, שאיה

demolition, destruction, devastation, ; collapse; wasteland

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)

Todo lo kulpavan munchos de nozotros / i ke siempre avlavamos a otros / todos los sekretos dec nuestra nasion / i esto kavzava nuestra destruision (La Amerika, 1916)



111170

desvainar v.

שלף (חרב, סכין), הוציא מן הנדן; התיר את אמרת הבגד

to pull out (sword, knife), to remove from the sheath; untie the garment

i los ke sos alanseados de sus enemigos eyos dezvainan espada kontra eyos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



111250

desvaneserse v. refl.

דיבר הבלים, דיבר שטויות; הטיף לבלי שומע; נדהם

to talk nonsense; to preach without hearing; to be astonished

Kon aires i vientos se desvanesio kaje ke le paresio ke un andjel lo asota bien le va derrota (Purim, De-Fes, sig. 18)



111280

desvanesido adj.

פטפטן, שרלטן, פולט שטויות

chatty, charlatan, one who emits nonsense

ke pensas, desvanesido, ke as de enreinar sovre nos, (Toledo, Koplas de Yosef)

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)



111350

desvarear v.

הזה, דמדם, השמיע דברי טירוף; דיבר שטויות, דיבר בלי הגיון; דיבר חופשי בלי כבוד

to hallucinate, to utter madness; to talk nonsense, to speak illogically; to speak freely without respect

miravan de enfrente sin esvarear, no avía adjidear de los enemigos a presio de igos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



111410

desvelar v.

הדיר שנתו של, הפריע שנתו של מישהו; עורר משנתו

to exclude sleep from, interfere with someone's sleep; stimulate someone from his sleep

Desvela tu poder, despierta los olgados. Rihme, Senyor ! los orozos akayados, (Im afes, Papo 1894)



111490

desventura f.

אסון, פורענות; מזל ביש, רוע מזל

disaster, calamity; bad luck

Avraam esta oyendo esta negra desventura. (Toledo, Koplas de Yosef)

tornose el a su kaza yorando su desventura. (Toledo, Koplas de Yosef)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



111510

desventurado adj.

חסר מזל, בעל מזל רע, מסכן, אומלל

unlucky, poor, miserable

'guay de mi, el desventurado, ke de mi me lo reselo! (Toledo, Koplas de Yosef)



111530

desverguensado adj.

חסר בושה, בלתי צנוע, חצוף, מחוצף, חוצפן, עז פנים

shameless, unassuming, cheeky

Respondio su senyora komo desvergonsada: (Poema de Yosef)



111760

detadrar v.

עיכב, איחר

to delay, to be late

No detardaron, i 'Haman fue traido, (sova semahot, Livorno 1782)



111770

detadrarse v. refl.

התעכב, התאחר

to linger, to be late

Setenta i sinko mil en un día mataron, los djidiós fueron kyamil, no se detadraron; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



111860

detardar v.

היסס

to hesitate

si keresh ser bivos i no detardar, las ropas tambien atar i azervos balas no deshesh ni tavlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



111910

detener v.

עיכב; החזיק ב-, תפס, ריסן, בלם, חסם, עצר

to delay; to hold, to grab, to restrain, to brake, to stop

Ravdon de lagrimas detenia sus mision: (Puertas de veluntad)



112000

detenerse v. refl.

התעכב, השתהה, נעצר; התאפק, ריסן עצמו, שלט ברוחו; נמנע; בזבז זמנו; החזיק עצמו ל-, נהג בגאווה/יהירות

to linger, to stop; to restrain himself, to control his spirit; to avoid; to waste his time; to cosider himself as, to behave with pride/arrogance

Mordehay se anduvo serka de la korte torno i se detuvo por no ir tal sorte (Purim, De-Fes, sig. 18)



112130

determinado adj.

קבוע, מוגדר, מוחלט; נחוש בדעתו

constant, definite, absolute; determined

para el lovo poko provecho el vayado si tal por entrar al revanyo el determinado (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



112150

determinar v.

קבע, הגדיר

to determine, to define

se determino de kevrarlas, lo ke a pensado en vezes. (Toledo, Koplas de Yosef)



112160

determinarse v. refl.

החליט, החליט בדעתו, גמר אומר

to decide, to make a decision

i andjeles del sielo se determinaron luego. (Toledo, Koplas de Yosef)

Antes de esto, avlo el kon la su mujer se determino tambien sus amigos kojer (Purim, De-Fes, sig. 18)



112260

detrás prep.

אחרי, מאחורי; לפי, כפי, בהתאם ל-

after, behind; according to, as

I luego korria tras del en esa ora; (Poema de Yosef)

Ya vidi ke por sakrifisiarlo sos kapas, toma en su lugar el karnero de detras''. (Im afes, Papo 1894)

Detras de ti mira una vez, porke azesh a la revez? A tu djura ya la savesh. (Donme, sig 18)

Hahamim van airando detras de muestro goel (Donme, sig 18)

por muncho ke fue akavidada i tanbien akondjurada lo echa detras de la espalda i se apega kon la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



112550

devda f.

חוב; חובה

debt; duty

diziendo a kojer moneda / de muncho ke no tenia devda / lo aprezo al ke no tenia devda / diziendo kon mal los desnudo (manus. Teza, 1820)



112660

dever m.

חובה

duty

El kon su mandado mando a traer los livros para saver si alguno devia ke le pagaria (Purim, De-Fes, sig. 18)

En esto muncho atenta: a guestra kaza bien kotenta, los aspros dalde sin kuenta, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Todos djuntos alavemos porke muncho le devemos; después de esto beveremos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

aze la onbría komo el dever: enpesemos a bever día i la noche asta ora dodje. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



112670

dever/se v.

היה חייב/מחוייב, חב; היה צריך

to be obligated, to be in debt

Todos djuntos alavemos porke muncho le devemos; después de esto beveremos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Devemos azer djunbúsh en estos dos días, sovre inchir el rabúsh ande los Nahmías; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



112870

devosión f.

אדיקות, חסידות; דבקות, מסירות

piety; devotion

bendision, devosion, muestra intesion toda esta en el; (Toledo, Koplas de Yosef)



112920

devuado (fr.) adj.

מסור, נאמן, דבק, אדוק; מחבב, אוהב הזולת

dedicated, faithful, devoted, devout; likes, loves others

devuado grupo delos senyores maftirim / ke entuziasma la asistensia kon los shirim (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



113480

dezamparado adj.

נבוך, מבולבל, חסר אונים

embarrassed, confused, helpless

y el Dio no deshara su kompanya dezamparada, i tu no veras tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)



113750

dezastre m.

אסון

disaster

Terah vido tal dezastre, el korason le bate. (Toledo, Koplas de Yosef)



114000

dezayunar v.

אכל ארוחת בוקר, סעד

to eat breakfast, to dine

Taanit apregonó Mordejay el djusto, ninguno dezayuno tres días apunto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



114030

dezazer v.

התיר, הרס, השחית, פרק, פורר,בילה, שחק, המיס

to unleash, to destroy, to corrupt, to dismantle, to dissolve

Dio !Akordate de akeyo ke izo! kontra su ijo la peadad dezizo. (Im afes, Papo 1894)

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)



114540

dezear v.

איחל; חשק, רצה מאוד

to wish; to desire, to want very much

por kuenta izo tefilot kon bakasha, por no enterrarse en el midbar ke era busha, muncho dezeo de entrar laarets akedosha (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



114620

dezecho adj.

מפורק, מפורר, הרוס, שהומס

disassembled, crumbled, destroyed, dissolved

I haviari bien dezecho, no mires danyo ni provecho; a Amán aze despecho i mira bien de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



115200

dezeo m.

רצון, חפץ, חשק, תשוקה, שאיפה, התאוות; הדבר הנחשק; איחול

desire, lust, aspiration; the coveted thing; best wishes

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)



115740

dezierto m.

מדבר, ציה, שממה, ישימון

desert, desolation, wilderness

I luego le enbiava a eyos al disierto; (Poema de Yosef)

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



115820

dezijado/a adj.

ששכל/ה את בנו/בנה

who lost his son

Sara la dezijada es mi nombre, apiadame en grande de tu nombre, se nombrara mi fama para sienpre. (Donme, sig 18)



116030

dezir v.

אמר, הגיד, ניסח, הביע, ביטא (בכתב או בעל פה), דיקלם, פקד; היטיב עם

to say, to formulate, to express (in writing or orally), to recite, to command; To do good with

Y ansi le dezia, i ansi le avlava: (Poema de Yosef)

Penso Aman kon su meoyo, ke por el dizia i en su tino metio i respondaria (Purim, De-Fes, sig. 18)

I fue komo dezir esto, le disho el Dio: ''Vate presto, dile a Ahav i al resto: 'Si se vos izo la sed de kreer en el Dio de Eliau?''' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



116910

dezmamparado adj.

אובד עצות, נבוך, תועה, מבולבל, חסר ישע/תמיכה/משען

lost, embarrassed, confused, helpless,u nsupported

anke esta desmanparado su korason enfeuzyado, (Toledo, Koplas de Yosef)

ke la yevo el arnaut i kedo dezmamparada: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)



116970

dezmayado adj.

מעולף, עולפה, תשוש, חיוור, חסר ברק, שאיבד רעננותו

fainting, exhausted, pale, lacking in shine, who had lost his freshness

'Amigos, komo estades a tan desmayados? (Poema de Yosef)

Disho: ''Faz alegria, non estes desmayado. (Poema de Yosef)



117010

dezmayarse v. refl.

התעלף, איבד את הכרתו, נחלש; נכסף בלהט

to faint, to lose consciousness, to be weakened; to long with passion

El ke la mirava se desmayava despues se arretornava porke era grasioza i muy namoroza (Purim, De-Fes, sig. 18)



117170

dezmembrar v.

ביתר, ניתח/פרק לנתחים;הפריד, חילק, פילג

to dissect, to disassemble into pieces; to separate, to divide

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



117260

dezmentir v.

ניתק, עקר ממקומו, הזיז בכוח; הכחיש, הזים, הפריך

to disconnect, to displace, to move by force; to deny, to refute

'ke lo kemen kon gran ravia, siendo ke lo desmintio.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



118050

dezonra f.

פגיעה, עלבון, קללה

insult, curse

negra fue la su suerte de primera kompra boltar fue desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Grande ravia siento por tu amor rey porke no guardan tu ley no keren tu onra sino tu desonra (Purim, De-Fes, sig. 18)

Por esto se ensanyo ke no pudo azer lo ke pensava el mamzer, en lugar de onra, tuvo gran desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



118910

día m.

יום, יממה

day

De kien avia talante de ver la su figura (Poema de Yosef)

Ke a de venir un dia, del rey seras onrado; (Poema de Yosef)

La mujer de Terah kedo prenyada, de en dia en dia le demandava: (El rey Nimrod)

Lo atordio el vino en el seten dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Komo la solombra pasan los dias, no ay a eyos ke no fueron baldias, si pensa ke aze asi manzias, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)



119760

diamante m.

יהלום; כלי לחיתוך זכוכית

diamond; glass cutting tool

Loen todos los djudios ke en toda parte nisim de los dos anyos, kada uno aparte, komo el diamante (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



119900

diavlo m.

שטן, שד, מזיק; אדם ערום/פיקח חסר מצפון

devil, demon, harmful; an unscrupulous smart man

Deriento su lecho tal no la akojo se le enkuvrio del ojo pensa ke eya avla ma era diavla (Purim, De-Fes, sig. 18)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



120010

dibur (ebr.) m.

התחייבות

commitmen, undertaking

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



120140

dicha (1) f.

ניב, אימרה, ביטוי, אמירה; פקודה; מידע

utterance, phrase; command; information

No ay provecho del padre, desha fechos kon tu madre i a su dicha akodre. (Donme, sig 18)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



120290

dicho m.

מאמר, אמירה, דו''ח; צו, פקודה

article, statement, report; order, ordinance

estas tierras, por mi dicho, a tu semen las dare. (Toledo, Koplas de Yosef)

Disheron estaremos siempre a su komando ia su dicho (Ketuba de la Ley)

Aremos i oyeremos todo su buen dicho: (Ketuba de la Ley)

Luego apresure i are tu dicho anke eres maldicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Se alevanto un rey muy riko Ahav su nombre era dicho Izevel mando kon su dicho ke sirvieran idolos en lugar del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



120325

dicho adj.

האמור

that said

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



120430

diente m.

שן

tooth

Mas ke la serpiente son sus malos dientes (Purim, De-Fes, sig. 18)



120690

dientro prep.

בתוך, ב-

inside, in

I luego fue metido dentro de la prizion. (Poema de Yosef)

las deshava en un reskaldo dientro de la kozina (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon sus ajikos mundados dientro de una kaldera. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Deriento su lecho tal no la akojo se le enkuvrio del ojo pensa ke eya avla ma era diavla (Purim, De-Fes, sig. 18)

Beven komo puerkas dientro de sus serkas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hatan i kala avian dientro de nekuda alta (Donme, sig 18)



120740

diez/dies num.

עשר, עשרה

ten

A el se le enkorvavan kon estreyas diez i una (Poema de Yosef)



120780

diezén/diezeno/diezemo adj.

עשירי

tenth

La dezena las azia bula Sara la kumadre: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Preva diezena ke Avraam fue prevado del Shem Yitbarah fue komandado ke por korban sea ayegado su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



120810

diezimueve/diezinueve num.

תשעה עשר/תשע עשרה

nineteen

La de diez i nueve las azia la deskansada de Mikri (Gizados de berendjena, siglo 18)



120830

dieziocho num.

שמונה עשר/ה

eighteen

La de diez i ocho las azia bula Flor de Yaakov Masa: (Gizados de berendjena, siglo 18)



120840

diezisesh num.

ששה עשר/שש עשרה

sixteen

La de diez i sesh las azia bula Pava de Aruete, (Gizados de berendjena, siglo 18)



120860

diezisiete num.

שבעה עשר/שבע עשרה

seventeen

La de diez i siete las azia Estreya de Taramato, (Gizados de berendjena, siglo 18)



120960

diferente adj.

שונה, נבדל, אחר

distinct, different

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)



121030

difikultad f.

קושי, מכשול, שיבוש

difficulty, obstacle, disruption

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)



121290

dikat (t.) m.

תשומת לב, שקידה

attention, diligence

kien es de linaje aga bien dikat de no se azer sakat, de bever sin pezo: estén en su sezo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



121850

din (ebr.) m.

דין, חוק, צדק; פסק דין; משפט, דין תורה

law, justice; Judgment; Torah Law

Ek, dia de el din! (Untane Tokef)

I kortas taksa a todas las kriansas, i eskrives la setensia de su din. (Untane Tokef)

En dinim de el punyo lo topo meldando kon ayuno i limunio en su mal pensando (Purim, De-Fes, sig. 18)

el ke pense en todo esto i no peke tan presto, i no se olvide de el resto, los siete dinim de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



122100

dinamit/dinamita f.

דינמיט; כינוי לאוכל מפולפל/משקה חריף

dynamite; a nickname for peppery food/liquor

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)



122180

dinero m.

כסף, מטבע; הון

money, currency; fortune

i despues kon gran dineros los salvare a eyos. (Toledo, Koplas de Yosef)

ke lo agas de tal djesto ke ganes muncho dinero. (Toledo, Koplas de Yosef)

Ah Dio!, avre tu siyero i damos munchos dineros, ke siempre de ti espero, ke eres santo i fiel. (El Dio alto)

Lavradjí i buen kordero kome i enbia entero i a algunos kon dinero, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



122390

Dio m.

אלוהים, אל; דבר מה אהוב מאוד ונערץ

God; something very beloved and revered

Va dile a Par'o ke te de el puevlo ke sepan la umot ke ay Dio en los sielos (Pizmon de Moshe, 1893)

Al amaneser vide ke se enkuvrio de una; dishe: No es este el Dio vedradero. (El rey Nimrod)

A Dio, kon tu sensia balda esta setensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bendicho sea el Dio ke a sus temientes de su sensia despartio, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kerido del Dio Eliau, amado del Dio Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Ansi Dio del sielo kijo ansi kijo i ansi fizo (Donme, sig 18)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



124370

diskusión f.

דיון, ויכוח, עימות

debate, confrontation

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)



124870

dispuesto adj.

נכון, מוכן, ערוך, פנוי, זמין, נוטה ל-

ready, available, prone to

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)



125240

dito (it.) adv. & adj.

באותו אופן, כנ''ל, כאמור; האמור; פלוני

in the same manner, as above, as aforesaid; the aforesaid; certain

Vinieron entranbos ala dicha komida (Koplas de Purim, 1545)



125320

diverso adj.

שונה, נבדל

different

De diversas maneras I modos beveres (Koplas de Purim, 1545)



125390

divinidad/divinitá f.

אל, אלהות; כלילות יופי

divinity

porke le asoplo el espirito de la gran gloria divinidad, (Toledo, Koplas de Yosef)



125400

divino adj.

אלהי, שמימי, נעלה, כליל יופי

divine, heavenly, sublime, utterly beautiful

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)



125430

divizado (fr.) adj.

מחולק

divided

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



125550

dizenyo m.

ציור, שרטוט, רישום, תרשים; תכנון, עיצוב; מיזם, פרוייקט

drawing, sketching, diagram; planning, design; project

'ermanos, vide por vezes, vos kontare un disenyo: (Toledo, Koplas de Yosef)



125595

diziente n.

האומר/האומרת

the speaker

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



126060

djam (t.) m.

זכוכית, זגוגית

glass

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)



126760

djemir v.

נאנח, התאנח

to sigh

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



126940

djenerozo adj.

נדיב לב, רחב לב, אציל, אוהב הזולת

generous, noble, loves others

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)



126980

djenitor m.

הורה, אב, מוליד

parent, father

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)

Kuando tu partites, i de tu sivdad salites / a tus djenitores dishites: / yo vos ayudare, muncha moneda ganare / i siempre a vozotros pensare (La Amerika, 1914)



127010

djente f.

בריות, בני אדם; קרובים, משפחה רחבה

human beings; relatives, extended family

' Si tu as de podestar sovre toda esta djente? (Poema de Yosef)

Bozes dava la djente, al rey de esta manera: (Poema de Yosef)

Muncha mala djente son, estan esparsidos sobervios de korason i no abatidos (Purim, De-Fes, sig. 18)

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)

Komo ver esto Elia en la tierra los batiera por esta djente tan negra komo estan muriendo puevlo santo del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



127300

djentío m.

המון; לאום

crowd; nation

Vino despues de dias siento i ochenta kojo de akeas vias djentios sin kuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Venid vos i adjuntad los prinsipes mios kondes i djentios (Purim, De-Fes, sig. 18)

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



127450

Djermania f.

גרמניה

Germany

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)



127500

djesto m.

מחווה, ז'סטה

gesture

ke lo agas de tal djesto ke ganes muncho dinero. (Toledo, Koplas de Yosef)

kavod meresen i muncho respekto / por sus kantes i sus buen djesto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



127620

djidió m. & adj.

יהודי

Jew, jewish

Dia de Shabat resivieron los djidios la Ley dela mano de el Dio (Ketuba de la Ley)

Ya se kunplio el kazamiento ke los djidios kon la Ley izieron (Ketuba de la Ley)

Vino su kompania i de el pidio denunsio ke era djidio ke su ley guardava tal no se enkorvava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Van pensando mal para el djidió, perdieron el savor de el mal ke el Dio les dio; Imanuel ke vino, presto se kindió, ande va djidió ke lo ayude el Dio (Kalumnia de sangre, sig 18)

Al hazán lo apanyaron, onde el abdán lo yevaron; todos los djidiós yoraron (Asidio de Belogrado 1788)

alvisias demos al Dio por todo pasado, kien se toma kon djidió merese enkolgado; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

kon gran reveyada miran a djidió. Nosotros tenemos Dio: kastigar mos kere, a eyos los fíere. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



127750

djigante m. & f.

ענק, נפיל

giant, gigantic

Apuesto era djigante; por nombre avia Yosef. (Poema de Yosef)

Kon un rey djigante el Ahashverosh kantare kon grande boz i kon alegria esta maravia (Purim, De-Fes, sig. 18)



128740

djornada f.

יממה, מהלך יום; שכר יום עבודה

day, day course; daily wage

porke mueras kon afan, I tanbien piedras la jornada. (Toledo, Koplas de Yosef)



128750

djornal m.

עיתון, יומון; שכר יום עבודה; אדם סקרן והולך רכיל (מבקש לדעת ומפרסם כל אשר קורה)

newspaper, daily newspaper; daily wages; a curious and gossipy person (wants to know and publishes everything that happens)

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



128880

djoven adj. & n.

צעיר

young, youngster

su joven kuerpo sovre los lenyos espandio, i el fuego sovre la ara ensendio. (Im afes, Papo 1894)



128900

djoventud (it.) f.

נעורים, עלומים; נוער

youth

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)



128960

djoya f.

תכשיט, עדי; אוסף תכשיטי אשה

jewel, Witness; a woman's jewelry collection

Sinon estimarlos komo djoya presiada (Ketuba de la Ley)

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Izo mandar a traer dientro sus kortes djoyas ke eran de Israel i sus saserdotes (Purim, De-Fes, sig. 18)

I fayaras ayi una djoya kon mueve puntos ke salen de arba'a shemot ke estan en su shiur (Donme, sig 18)

Plata, oro i perlas i las djoyas, todo aver de el mundo kon eyas, mi korason menospresia a eyas. (Donme, sig 18)



129010

djuba f.

שמלה

dress

I luego le fazia una aldjuba onrada. (Poema de Yosef)

Presto le despojaron el aldjuba a manos; (Poema de Yosef)

Su aldjuba tomaron, menuda la pararon; (Poema de Yosef)



129100

djudaízmo m.

יהדות

judaism

Ansi fue ke akel dia mizmo / ke en Sinay pozo el Dio grandisizmo / i deklaro aboz alta el monotizmo / ke es la bandiera del djudaizmo. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



129120

djudería f.

שכונת היהודים; יהדות העיר/המדינה/העולם

the jewish neighborhood; city/state/world jewry

Avras imaje onrado en la tu djuderia. (Poema de Yosef)

ke eskapo el Dio a la djuderia; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Luego Mordehay kon veluntad buena mando ayunar la djuderia (Koplas de Purim, 1545)

Vido luz santa en el djuderia ke avia de naser Avraam avinu. (El rey Nimrod)

I Aman kon muncho guay le arrespondia: son munchos los Mordehay en la djuderia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)

Shishim ribo de djuderia todos ivan detras de el. (Donme, sig 18)

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)

nunka me vo olvidar akea alegria / ke sintia la bendicha djuderia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

Bevian vino viejo a maraviya, Susan i Babel, Egipto i Aleksandria, konbido diziocho mil de la juderia, ke no falto de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



129150

djudezmo m.

יהדות, אמונה ומצוות היהדות, דבקות בדת היהודית; ספניולית, איספניולית, לאדינו, לשון יהודית

judaism, faith and the commandments of judaism, adherence to the jewish religion; judeo-spanish

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)



129200

djudio m. & adj.

יהודי

jew, jewish

Los djudios ke resivieron la Ley a ojos de todos los puevlos (Ketuba de la Ley)

Eya le disho apanya los djudios (Koplas de Purim, 1545)



129290

djugar v.

שיחק, השתעשע, התבדר; ניגן על כלי נגינה; הימר, שיחק משחקי מזל; לגלג; נע, זע במקומו (יש לו ''שפיל'')

to play, to have fun; play a musical instrument; to gamble, tp play games of chance; to mock; to move, to move in its place (it has a displacement space)

Diole eya repuesta: mi tio amigo, yo no djugo mi testa ni tal yo le digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)

La tavla de los sus pechos a dos o a tres djugare (Donme, sig 18)

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)



129700

djuisio m.

משפט, דין, פסק דין; דעה, שיפוט, תחושה

justice, judgment; opinion, judging, feeling

Avlo el rey kon los savios de enfrente; Disho: miradle su juizio, i echadle suerte. (sova semahot, Livorno 1782)



129770

djumbush (t.) m.

בידור, שעשוע; דבר משעשע, בדיחה

entertainment, amusement; an amusing thing, a joke

Devemos azer djunbúsh en estos dos días, sovre inchir el rabúsh ande los Nahmías; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

gursuz merkantivle devía de ser, negro le fue el pareser de la noche al día ke djunbúsh sería. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



129860

djunto adj.

מחובר, מאוחד, צמוד

connected, unified, close

i el sol djunto kon eyas. vere esta maravia. (Toledo, Koplas de Yosef)



129910

djura f.

נדר, שבועה, אלה

vow, oath

Gran djura fazia de no ferlo, Yosef. (Poema de Yosef)

Detras de ti mira una vez, porke azesh a la revez? A tu djura ya la savesh. (Donme, sig 18)



129950

djuramiento m.

שבועה; פעולת השבעות

oath; the act of swearing

i djuro kon djuramiento dar lo ke akometi, (Toledo, Koplas de Yosef)

yevalos a su asiento. afirma, Senyor, el djuramiento (Toledo, Koplas de Yosef)



129970

djurar v.

נשבע

to swear

i djuro kon djuramiento dar lo ke akometi, (Toledo, Koplas de Yosef)

i afirman tu firmamiento ke djurastes a Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)

djuro ke no seran matados, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I esto te djuro ati de verdad (Koplas de Purim, 1545)

Yahid ke vido este selo also su mano ael sielo djuro por moran en el sielo: ''No ara luvia ni rosio asta tomar lisensia de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



130120

djustedad f.

דיוק, דייקנות, נכונות; הצדקה, צדק

accuracy, punctuality, correctness; justification, justice

Oid puevlo su djustedad siempre sere por la santedad desde ke estavan en el midbar salio su fama de Eliau. (Koplas de Eliau, sig. 18)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



130170

djustisia f.

צדק, יושר, הגינות

justice, honesty, fairness

I la su djustisia se va aserkando se le tira su mando i la su grandeza i su altigueza (Purim, De-Fes, sig. 18)

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)



130200

djusto adj.

צודק, חסר פניות, פנים, ישר, צדיק, הוגן, הגון; בעל מידה נכונה

just ,correct, impartial, honest, righteous, fair, decent

djusto i bien ordenado i envelunti de dizirlo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Estonses el presiado Mordehay el djusto muncho fue atorvado de ver tal desgusto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Taanit apregonó Mordejay el djusto, ninguno dezayuno tres días apunto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



130470

djuzgador/dera n.

שופט, דיין

judge

Ke tu sos el djuzgador, i kastigas i saves. (Untane Tokef)



130490

djuzgar v.

שפט, דן; העריך, ביקר; גינה

to judge; to evaluate, to criticize; to condemn

En el dia ke djuzgare a mi puevlo amado me akodrare de la ara, del atan i el atado. (Puertas de veluntad)

Te rogo, membrame en lo ke mi alma djuzgara: atan i el atado i la ara. (Puertas de veluntad)

pense en su puerpo el enkonado, en su vida va penando, en su muerte es djuzgado, el hibut akever en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



130600

doblado adj.

כפול; מקופל, מכווץ

double; folded, contracted

muncho mas selo reizo, dovlado i redovlado. (Toledo, Koplas de Yosef)

mal korason kon mal pensamiento / ke ya mos izo segundos terseros / les komio moneda de los mersedes / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)

mando a dezir si ay mas shohad angusio a djudio i no aher / lo komio moneda de ribi Avraam Elkahed / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



130630

doblar v.

כפל, הכפיל; קיפל, כופף, היטה

to multiply; to fold, to bend, to tilt

ke no sea ke te mate i me dobles el enojo''. (Toledo, Koplas de Yosef)



130730

dodje adj.

שנים עשר, שתים עשרה

twelve

'Ke de doze piedras ke son de apostura, (Poema de Yosef)

doze pendones de alegria, trivos de Israel. u bendision, (Toledo, Koplas de Yosef)

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



130760

dodjen/dodjeno adj.

השנים עשר במספר

twelvth

La donzena las azia Esterucha de Yehiel, (Gizados de berendjena, siglo 18)



131470

doliente adj.

סובל, חש ברע, מרגיש כאב ומתאנח

suffers, feels bad, feels pain and sighs

Muy flakas estavan, semejavan dolientes (Poema de Yosef)

Esto muy doliente no topo remedio ni uno ni medio (Purim, De-Fes, sig. 18)

Esto tened muncho en mientes: a los hahamim, prezentes, a el médiko sin dolientes ke vos tenga ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



131500

dolmá (t.) f.

ממולאים

stuffeds

i las yamavan por nombre las senas de las dolmas. (Gizados de berendjena, siglo 18)



131520

dolor f. & m.

כאב, מכאוב, ייסורים; צער

pain, ache, anguish; grief

Gran dolor tenia por el la su senyora, (Poema de Yosef)

grandes dolores ke le venga i le abashe me'huma: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Yom sinko de Elul le dio dolor en su entranya, i luego la avla perdio komo la animalia; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

ande via ombre de golor / metia su ojo kon grande folor / le alsava alila kon grande dolor / no desho givir ke no lo irio (manus. Teza, 1820)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



131970

donaire m.

חן, הופעה חיננית

grace, a graceful appearance

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



132095

donozo adj.

חינני

graceful

Ke tu boz savroza i tu vista donoza: (Ketuba de la Ley)



132120

donzeya/dondzeya f.

עלמה; אשה בעלת יופי נדיר

lass; a woman of rare beauty

Enpesaron a eskojer mosas i donzeyas galanas i beyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Todo el ke tiene ija donzeya, aun ke sea luna o estreya, la ke enveluntare el rey sera reina eya, por esto ke no se eskonda ninguna, no. (sova semahot, Livorno 1782)



132180

dor (ebr.) m.

דור, תקופה

generation, period

Fayolos en los yermos a todo ese dor, (Poema de Yosef)

Sadikim de akel dor kuanto mal yevaron, kon penas i kon sudor muncho perkuraron (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



132360

dormir v.

ישן, נם

to sleep

'Otra vez dormia sonyi koza estranya: (Poema de Yosef)

Zahut ya no les kedo ansi lo entiendo del Dio no tengas miedo porke esta durmiendo (Purim, De-Fes, sig. 18)

I para dormir kon eya grande traision armara (Donme, sig 18)

Sutlach i kozas de leche a el ken kome le aproveche; a dormir ke no se eche, ke no es ansí el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



132540

dos num.

שנים, שתים; שני, שתי

two, second

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



132840

dotrinar v.

נזף, הטיף מוסר, לימד לקח; לימד, אילף, הקנה דעת, חינך ילדים באורח הישר

to rebuke, to preach morality, to teach a lesson; to teach, to tame, to educate children in an honest way

Tsadik uno se aya ke los dotrinava (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Zera Israel vino en akel negro yanto por muncho ke los dotrino mordehay el santo (Purim, De-Fes, sig. 18)



132880

dover m.

חובה, מחוייבות, התחייבות; מחוייבות מוסרית, חוק מוסר; תפקיד, משימה; שעורי בית

duty, obligation, commitment; moral obligation, moral law; role, task; homework

tenemos el dover de felisitarlos / asistir a sus melodias i enkorajarlos (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



132920

dovlet (t.) m.

מדינה, ממשלה, שלטון, סמכות; רכוש ציבורי; עושר; עצמאות

state, government, rule, authority; public property; wealth; independence

Ridjales de el dovlet se maraviyaron de este negro milet komo eskaparon; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

a tener este modo de ijas i dovlet (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



133400

droga f.

סם משכר, סם מרפא, תרופה; הרואין; סממן

intoxicating drug, medicinal drug, drug; heroin; flavor

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



133520

dubara/dubará (t.) f.

רעש גדול, מהומה; קנוניה, תככים

great noise, commotion; conspiracy, intrigue

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)



133870

duelo m.

כאב, דאגה; דוקרב

pain, worry; duel

Fueron enfiuziados de ser eskapados de males i de duelos (Ketuba de la Ley)

I por tanto duelo azed teshuva muestra orasion suva ke estash apretados por muestros pekados (Purim, De-Fes, sig. 18)



133910

duenyo m.

(משמש רק בפתגמים) בעל, בעל בית; ארוע

(used only in proverbs) husband, landlord; event

Te olvidastes maras de akel suenyo el dio es muestro duenyo mos eskaparemos i tu mal veremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Fermozura de eya es kumplida, mi palomba fue a su mandada, en duenyas era eya savida (Donme, sig 18)



133980

dukado m.

דוקט - מטבע זהב ישן

an old gold coin

Los de Belogrado eran afamados, agora no son kontados porke no tienen parás ni dukados (Asidio de Belogrado 1788)

i El haham de los ijikos, a la maestra regalikos i ken puede dé dukadikos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Los vinos demudados ke se bevian, de Fransia, i Florensia i Esklavonia, mil dukados kada vazo valia, por ser vinos ke no avia presio para eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



134010

duke m.

דוכס

duke

De senyores i dukes i kondes paso (Koplas de Purim, 1545)



134200

dulse adj. & adv.

מתוק, ערב; רך, טוב, רחום, נעים; תה''פ: ברכות, במתיקות

sweet; soft, good, compassionate, pleasant; adv.: in tenderness; in sweetness

La su frente reluziente espada dulse [de] kortare (Donme, sig 18)



134280

dulse m.

ריבה, קונפיטורה, מרקחת

jam, marmalade

Pandelo i mustachones, yeva dulse a las nasiones i kontaldes las razones ke no agan burla de el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



134790

durera f.

עצירות; קשיות, נוקשות, קושי

constipation; hardness, stiffness, difficulty

pimienta i mucha espesia ke no le diera durera (Gizados de berendjena, siglo 18)



134910

duro adj.

קשה, נוקשה, צפיד, קשיח; קפדן, קשוח, נוקשה, אכזרי; מחוספס, קהה רגש;קפוץ יד; אטום ראש, מוגבל

hard, stiff; strict, tough, rigid, cruel; rough; whose head is opaque , limited

Duro por ensanyar, i lejero por afalgar. (Untane Tokef)



136060

echa f.

פעולה, מעשה, פֹּעַל, ביצוע; עסק, עניין

action, deed, act, execution; business, interest

Yakir le arrespondio: mala de dos karas mis echas desho al Dio si tu no te paras (Purim, De-Fes, sig. 18)

Enpesar kero a kontar echas del Dio alto (Purim, De-Fes, sig. 18)

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)



136190

echado adj.

גולה, מגורש, מורחק, מוחרם, מנודה; שוכב, שכוב

exiled, expelled, confiscated, ostracized; lying down

kortadas a revanadas i echadas en la sena, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Fuese para la kama onde don[a] krensia esta echada (Donme, sig 18)



136260

echar v.

זרק, השליך, הטיל; ירה; דחה מ-; השכיב; גרש, גרש אשה; הפעיל

to throw; to shoot; to reject from; to lay down; to expel, to divorce; to activate

En pozo lo echemos al malo de Yosef.'' (Poema de Yosef)

i ensima le echava salsa kon un ajiko majado. (Gizados de berendjena, siglo 18)

El nemsí dizen que es budalá, mos enpesó a echar kunbaras asta ke se kemó la sivdad (Asidio de Belogrado 1788)

El turko se enserró en la kalé i mos izo muasilé, el nemsí enpesó a echar muchas djulés (Asidio de Belogrado 1788)

Le murio el ijo de la aniya suvio lo echo en su aliya yoro su madre una alguaya: ''Si por matar a mi ijo vinites por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Echara fama por Roma fuistes mujer desfamada (Donme, sig 18)

sedaká al meskino devemos de dar sin echar a ulvidar manot a ermanos, tanbién a serkanos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

por muncho ke fue akavidada i tanbien akondjurada lo echa detras de la espalda i se apega kon la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Avlo el rey kon los savios de enfrente; Disho: miradle su juizio, i echadle suerte. (sova semahot, Livorno 1782)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)



137560

echarse v. refl.

שכב, שכב לישון; הטיל עצמו, החל

to lie down, to lie down to sleep; to begin

Echaronse en una kama dos puerpos i una alma (Donme, sig 18)

Sutlach i kozas de leche a el ken kome le aproveche; a dormir ke no se eche, ke no es ansí el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



137910

echizero/zera n. & adj.

קוסם, מג, מכשף, ידעוני

magician, sorcerer

Luego le denunsiava a sus fechizeros; (Poema de Yosef)



138000

echo m.

עבודה, עסק, משלח יד, עיסוק, מסחר, התעסקות, עניין, מעשה

work, business, occupation, trade, dealing with, interest, deed

Deshate a este fecho, ven a el Dio, ven a el Dio.De nada no ay provecho, ven a el Dio, ven a el Dio. (Donme, sig 18)

Ya se arrepintieron de este mal echo, el grosh ke tenía todo ya lo dieron, bushkaron remedio por lo ke perdieron; me pisho en sus karas ke tal mos izieron. (Kalumnia de sangre, sig 18)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



138300

ed (ebr.) m.

עד

witness

Los edim fueron la tierra i los sielos: (Ketuba de la Ley)



138310

edad f.

גיל

age

ke eres chiko de edad, i si kere el te mata. (Toledo, Koplas de Yosef)

Avraam lo vido en frente. ''de ke edad seras ermano?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

pensando esta en mientes el moso, ya es de edad: (Toledo, Koplas de Yosef)

-''ke are por mi ventura ke so grande de edad, (Toledo, Koplas de Yosef)

Riko i meskino mosos de edad agale su veluntad mujeres i onbres yamados por nombres (Purim, De-Fes, sig. 18)



138550

Edjifto m.

מצרים

Egypt

A Adjivto desenria kon los moros, Yosef. (Poema de Yosef)



138650

edut (ebr.) m.

עדות, אישור

testimony, confirmation

a ti A' todo modo de kriansa sea de arriva sea de abasho dan edut ke eyos se depiedren i tu estas para siempre (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



139150

Ejipto m.

מצרים

Egypt

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



139160

ek prop.

הינה

here is

No uvo muerte para el vidas del mundo bive el djuntos vengan kon el Goel ek enbien a vos a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



139555

ekonomizado adj.

חסכוני, שנחסך

economical

Pensa bien emigrado, pensa bien emigrado / ke nada non tienes avansado / todo tu ganado i todo lo ekonomizado / se van a la karta i al dado (La Amerika, 1914)

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / kuando vinites deskalso i deskavenyado / oy ke estas ganando i ke estas avansado / dia i noche vas djugando (La Amerika, 1914)



139680

eksepsión f.

הוצאה מן הכלל; יוצא מן הכלל, חריג

exclusion; exceptional

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



141070

ekstremo adj.

קיצוני, אחרון; עצום, כביר

extreme, last; enormous, immense

Se esforsavan djuntos kon amor ekstremo, a exekutir el orden del Ser Supremo. (Im afes, Papo 1894)



141280

elbón (ebr.) m.

עלבון

insult

Ya me lo trusheron kon grande elbon; travolo de la siya kon grande travon: (El rey Nimrod)

Kon vazo sin aza beven a heshbón, non azen ningún elbón de ninguna koza, van komo la roza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



141910

elguenga/eluenga f.

לשון

tongue

el kual rekonta segun la korteza de mi elguenga poko de lo poko de tus enaltesimientos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



142630

embaraso m.

מכשול, מעצור; גרוטאה; מבוכה

obstacle, stoppage; a scrap; embarrassment

ke venian guestros masos a deredor sin enbaraso, (Toledo, Koplas de Yosef)



142680

embarkar v.

עלה על אניה/מטוס, הפליג; העמיס

to get on a ship/plane

De muestras kazas mos ketaron, a l'aviasion mos entraron muestros trezoros mos tomaron, al vapor mos embarkaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



143090

embevesido adj.

משועשע, מתבדר; שקוע (בהרהורים)

amused; contemplative

vido esto dos tres mezes, se kedo enbevesido; (Toledo, Koplas de Yosef)

pensando esta un poko, se kedo enbevesido: (Toledo, Koplas de Yosef)

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



143170

embiar v.

שלח, שיגר

to send, to launch

I luego le enbiava a eyos al disierto; (Poema de Yosef)

A ken me enbias? i luego ire i tu mandado are. El rey le dio repuesta: al ke esta en mi puerta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bendicho el Dio de la Altura sienpre estuvo en su ayuda les enbio una chuma empesaron a morirsen para modre de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Lavradjí i buen kordero kome i enbia entero i a algunos kon dinero, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Enbio 'Ester a Mordekay, Bilgan, i le Disho: apanya a los Judios de Susan, i ayunen konmigo treze, i katorze i kinze de Nisan, para ke no nos deperdamos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



143410

embolver v.

שיקע ב-; עטף; סיבך, בלבל

to immerse in; to wrap; to complicate, to confuse

las enbolvia kon guevos batidos en una tasa, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las enbolvian kon guevos, las azian birmuelikos (Gizados de berendjena, siglo 18)



143430

embolvido adj.

שקוע ב-, שקוע עמוק (בעבודה); מסובך; מודאג

immersed in, deeply immersed (at work); complicated; worried

viendomos bien vestidos, de gaava somos enbolvidos, no metemos muestro sentido ke todo keda en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



143490

emborrachar v.

שיכר, ביסם

to intoxicate

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)



144320

emigrado adj.

שהיגר

who emigrated

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)



144400

emir (t.) m.

צו, פקודה

order, ordinance

ni katan aga ni mahkeme ni emir, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



145210

empenyar v.

משְׁכֵּן, העביט; השתדל, התאמץ

to mortgage; to make an effort, to strive

Ni ke pueda vender ni enpenyar ningun livro de la Ley amada (Ketuba de la Ley)



145440

empero/emperó conj.

אבל, אולם, ברם

but, however

enpero a de menester una karne muy valiente. (Gizados de berendjena, siglo 18)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



145470

empesar m.

התחלה

beginning

Enpesar kero kontar en esta kantiga el ke la oye kantar ke el Dio bendiga (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Una noche mos enpesó a echar mucho tiro asta ke mos kito el tino, a la manyana dishimos: ya mos dimos (Asidio de Belogrado 1788)

Vido Eliau malparado desharon a el Dio alavado konpesan a servir a el idolo ke alevanto Izevel enemiga de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



145500

empesar v.

התחיל, החל, פתח

to start, to begin

Yaakkov enpesava de rasgar los sus panyos, (Poema de Yosef)

Hushi mi ija Ester enpesa i demanda ke por ti kero meter todo a una vanda (Purim, De-Fes, sig. 18)

Enpesar kero a kontar echas del Dio alto (Purim, De-Fes, sig. 18)

aze la onbría komo el dever: enpesemos a bever día i la noche asta ora dodje. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

shabat agadol oy tomad vuestro repozo / por empesar enel invierno kon alegria i gozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



145680

empezar v.

זיפת

to cover with tar

Su ermana la nevia una barka le aria, por adientro i por ahuera la enpezaria, (Koplas de Par'o, 1901)



146770

emprezentar v.

הגיש; נתן במתנה; מחל

to submit; to give a gift; to forgive

Disho 'AbashverOsh: la plata sea tuya emprezentada, i la lisensia sea en tu mano dada, i a este puevlo mata kon tu espada, ke no kede ninguno de eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



146810

emprezo adv.

במאסר

in prison

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



146920

emproveserse v. refl.

התרושש

to become poor

Ken se enprovesera, i ken se enrikesera. (Untane Tokef)



146970

empushado adj.

נידח

remote

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



147050

emuná (ebr.) f.

אמונה, אמון

faith, trust

Amor de mi emuna ke es muncha, komo la mar la grande i la ancha, en mi korason komo un entorcha. (Donme, sig 18)



147160

enalteser v.

העלה, הגביה, הרים, נישא

to raise, to lift

Las ke eran flakas las enfortesio tambien las enaltesio (Purim, De-Fes, sig. 18)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



147170

enalteserse v. refl.

התנשא, התגאה

be raised, to be arrogant

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



147180

enaltesido adj.

מורם, נישא, מוגבה

raised, elevated

Ken sera arrebashado u ken sera enaltesido. (Untane Tokef)



147190

enaltesimiento m.

עליה, התרוממות, התנשאות; משגב

ascension, rising; stronghold

el kual rekonta segun la korteza de mi elguenga poko de lo poko de tus enaltesimientos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



147250

enamorar v.

תינה אהבים, חיזר אחרי

to make love, to woo

'Tu fasme enamora i soy tu desdenyada; (Poema de Yosef)



147430

enbevdarse v. refl.

רווה, נעשה שתוי

to become saturated, to get drunk

Kuando bien se enbevdo el rey kon el vino estonses no anduvo de meter su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)



147910

endecha f.

קינה

lament

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)



147940

endechar/endichar v.

קונן, נשא קינה

to lament

Muncho lemuniozos estan los djidios rogando todos al dio amargos estavan tambien endechavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

En lugar de riza eyos endechavan munchas lagrimas echan komo rio fuerte pensando la muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los djidiós todos kantavan, kon el bien se alegravan i agora todos endechavan (Asidio de Belogrado 1788)

A' a el lo endechava: kuando pekaron Israel el me afalagava, i ruah akodesh lo alavava (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



148020

endelantre/endelante adv.

ואילך

onwards

disho: ''de aki en delantre ya la sako de su mando''. (Toledo, Koplas de Yosef)



148150

enderechar v.

יישר, תיקן, שיפץ, זקף, העמיד מחדש; הימין, פנה ימינה

to straighten, to repair, to renovate, to erect, to reposition; to turn right

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)



148220

enderechura adv.

כמקובל, כנהוג

as usual

ke si eran enderechura banot be-lidetan era mijor (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



148350

endevdarse v. refl.

שקע בחוב

to sink into debt

Bien penso i aduvdo ke fue su pekado i a ken se endevdo i no a pagado (Purim, De-Fes, sig. 18)



148360

endevina f.

מנחשת בקלפים, קוראת עתידות; הגדת עתידות

fortune teller

La de trenta i una las azia Rivkula la endevina: (Gizados de berendjena, siglo 18)



148420

endevinar v.

ניחש, הגיד עתידות, התנבא

to guess, to predict, to prophesy

en la su estreyeria endivino ke avia de naser Moshe rehmidor de Israel (Koplas de Par'o, 1901)



148940

endjuntos adv.

ביחד

together

No uvo muerte para el vidas del mundo bive el djuntos vengan kon el Goel ek enbien a vos a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Todos djuntos alavemos porke muncho le devemos; después de esto beveremos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Este negro yerro le fue gran fesat; basta ke no esté kiesat, komemos kon gusto, bevamos endjunto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



149220

endurar v.

הקשה

to harden

I por mas espasio kon muncho oro el muy bien los enduro todos sus estados estan bien asentados (Purim, De-Fes, sig. 18)



149310

enemigo m.

אויב

enemy

Veamos vengansa en los enemigos ke presto se atemen: (Ketuba de la Ley)

Vido Eliau malparado desharon a el Dio alavado konpesan a servir a el idolo ke alevanto Izevel enemiga de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

ken es enemigo se repentira, tanbien se verguensara, por esto bendigo al Dio mi abrigo (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

miravan de enfrente sin esvarear, no avía adjidear de los enemigos a presio de igos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

hesed grande aze konmigo eskapame del enemigo, vos ke sos padre amigo, sennyor de toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i los ke sos alanseados de sus enemigos eyos dezvainan espada kontra eyos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



149320

enemistad f.

איבה, שנאה, עויינות

hatred, hostility

Ad ayom la nemistad la tienen guardada, mos amostran amistad komo eskarada; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Por no olvidarmos esta nimistad meldamos kon amistad de la vieja istoria, tenerlo en memoria. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



149805

enfeuziado adj.

שנותנים בו אמון, ראוי לאמון, שבוטחים בו

who is trusted, worthy of trust

Todos grandes i chikos muy enfeuziados (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



149810

enfeuziar v.

נתן אמון, בטח ב-

to trust

anke esta desmanparado su korason enfeuzyado, (Toledo, Koplas de Yosef)

Fueron enfiuziados de ser eskapados de males i de duelos (Ketuba de la Ley)

el rav Abulafia kuando les darshava los enfeuziava no azer danyo (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



149820

enfeuziarse v. refl.

היה בעל אמונה מוחלטת בתמיכת/בהגנת, נתן מבטחו ב-

to have an absolute trust in support/protection

Enfeuziate en muestro Dio i El nisim mos ara (Puertas de veluntad)

Yashar ke oyo esta fama tomo lansa en su palma metio su alma en su palma se enfeuzio en el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



149870

enfigusiarse v. refl.

נשען, שם מבטחו ב-

leaning, trusting in

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



149900

enfilar v.

השחיל

to thread

enfiladas en espeto las azia kada tadre, (Gizados de berendjena, siglo 18)



150260

enfloreser v.

פרח, לבלב; שגשג

to bloom; to thrive

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



150310

enforkado adj.

תלוי, מוקע

hanged

Aséret bené Amán estavan deskuidados: no dieron aman zemán, presto enforkados; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



150320

enforkar v.

תלה, הוקיע

to hang

asta ke enforkaron a Amán basha: era un grande pashá, todo el ke sintía no se lo kreía. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



150330

enforkarse v. refl.

תלה את עצמו; ניסה להחלץ ממצוקה בכוחות עצמו; סבל נואשות בשל מצוקה או מחסור

to hang himself; to try to extricate oneself from distress on one's own; desperate suffering due to distress or scarcity

Kuando salió el fermán ke se enforkara, kon kalpak i kon tumán ke yakisheara, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



150440

enforteser v.

חיזק, גיבש, ביסס

to strengthen, to consolidate, to establish

Las ke eran flakas las enfortesio tambien las enaltesio (Purim, De-Fes, sig. 18)

a ti la barragania ke en su sekreto se kansan muestros penserios por estar, ke te enfortesestes de mozotros muncho (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



150450

enforteserse v. refl.

התחזק

to become stronger

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



150460

enfortesido adj.

מחוזק

fortified

por el kavod de tu nombre el enfortisido i el santifikado, (Untane Tokef)



150550

enfrente adv.

ממול, מול, נוכח; נגד

against, in front of, opposite to

A los vente dias lo hue a vijitar, lo vido de enfrente mansevo saltar, (El rey Nimrod)

miravan de enfrente sin esvarear, no avía adjidear de los enemigos a presio de igos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

todo modo de kriansa ke en el mundo es komo un grano de mostadra enfrente de la mar la mas grande i el i su grandeza son kontados komo nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Avlo el rey kon los savios de enfrente; Disho: miradle su juizio, i echadle suerte. (sova semahot, Livorno 1782)



151025

enganyado adj.

מרומה

cheated

enganyado estuvo en vezes kon el tino muy perdido. (Toledo, Koplas de Yosef)



151050

enganyar v.

הטעה, רימה, הונה, הוליך שולל; סחט (הוציא כסף במרמה)

to deceive; to blackmail (to take money fraudulently)

tahbulot i ormot munchas azemos todo es ke lo enganyemos, i despues lo aborresemos lo desterramos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



151080

enganyarse v. refl.

רימה עצמו, השלה עצמו

to deceive himself

Halil se enganyo, demanda le pidio: (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



151330

englutir v.

בלע, גמא, גמע

to swallow

Siete mares i tanbien siete rios, tanbien agua de be-reshit kon eyos, i mi amor englute a eyos, (Donme, sig 18)



151680

engrandeser v.

גדל, שגשג, צמח; גידל(ילד); הגדיל, הרחיב, הרבה, העצים, הפריז, הגזים; גרם שגשוג

to grow, to prosper; to raise (a child); to increase, to expand, to multiply, to empower, to exaggerate; to cause prosperity

Despues de las palavras las estas, engrandesio el rey a 'Haman, ijo de Hamdata, i puzo su siya de todas las siyas mas alta; a el ke kiere abedigua, i a el ke kiere matar, mata; ke no ay kien le diga ni si, ni no. (sova semahot, Livorno 1782)



151700

engrandeserse v. refl.

התרחב, התפשט; גדל (עברו עליו שנות ילדותו ב-)

to become wider, to spread; to grow up (he spent his childhood in)

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



151770

engrasiar v.

נטה חסד ל-, העניק חן

to tend kindness to, to bestow grace

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



152140

enguayar v.

קונן על מת, גנח והתייפח; ביקש דבר מה בהכנעה ותחנונים

to lament over the dead, to moan and sob; to ask for something humble and pleading

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)



153150

enkampar v.

עצר (מישהו); הפיל בפח

to trap

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



153260

enkantado adj.

מוקסם, מכושף; נדהם, המום; משותק מרוב הפתעה

fascinated, enchanted; astonished, stunned; paralyzed by surprise

i te umiyas al enkantado ke es echa de un madero.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



153300

enkantar v.

כישף, קסם; הקסים, הפליא;הדהים, הפתיע; שיתק

to enchant; to cause wonder; to amaze, to surprise; to paralyze

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



153320

enkantarse v. refl.

נדהם, התבלבל, איבד ראשו

to be astonished, to be confused, to lose his head

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



153360

enkanto m.

קסם; התפעלות, הקסמות; התפלאות, תדהמה

magic; admiration, enchantment; marvel, amazement

Oyid lo ke akontesio en tiempo de avante i lo ke se enrikesio ke es koza de enkante (Purim, De-Fes, sig. 18)

I kon el traia armas de gerras de modos de maneras, koza de enkante, kon askier bastante. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



153490

enkaparse v. refl.

נפל בפח, פעל בניגוד לאינטרסים שלו

to fall into the trap, to act against his interests

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



153850

enkashar v.

הכניס, החדיר, תחב, תקע, נעץ, טמן; המוני: הונה, ''זיין'', ''הכניס לו''

to insert, to tuck, to poke, to stick, to bury; vulg.: to deceive, ''fuck''

De muestras kazas mos kitaron, en una braza mos enkasharon, de dehi en dehi mos arrastaron (Asidio de Belogrado 1788)



154550

enkolgado adj.

תלוי, מוקע

hanged

alvisias demos al Dio por todo pasado, kien se toma kon djidió merese enkolgado; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



154610

enkolgar v.

תלה, הוקיע

to hang

Mas alto ke adarves tu as de ser kolgado (Poema de Yosef)

Kolgo al panadero, el se lo meresia. (Poema de Yosef)



154670

enkomendado adj.

מצוּוה, מוזמן

who is commanded, invited

ke ansi esta enkomendado tanto povre komo riko. (Gizados de berendjena, siglo 18)



154700

enkomendansa f.

הוראה, פקודה, צו, מצווה; המלצה

instruction, ordinance, order, mitzvah; recommendation

A la fin le deklaro tu enkomendansa de sakrifisiar su unika esperansa; (Im afes, Papo 1894)



154710

enkomendar v.

ציווה, פקד, הורה; יעץ, המליץ; הזמין (בגד, נעלים לפי הזמנה)

to command, to instruct; to advise, to recommend; to order (garment, shoes)

luego enkomendaron un lagum azer kon esto penso el mamzer ke avansaria i los mataria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Luego a las komadres enkomendava ke toda mujer ke se ensintara, si paria ijo, ke lo matara (El rey Nimrod)

Enkomendo esta regla, en memoria bien tenerla, kon partido de azerla, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

enkomendo a el buluk bashi i a el kol agasi (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



154735

enkonado adj.

טמא, מחולל; מלוכלך, מטונף, מזוהם; טמא, מחולל, טבו

unclean, desecrated; dirty, filthy; unclean, desecrated, taboo

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su puerpo el enkonado, en su vida va penando, en su muerte es djuzgado, el hibut akever en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



154750

enkonamiento m.

טומאה, פיגול; זיהום, אילוח; חילול

impurity, defilement; infection, desecration

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



154940

enkontrar v.

פגש; ספג, נחשף ל-

to meet; to absorb, to be exposed to

Enkontro en la karrera al andjel Gav riel, (Poema de Yosef)



154950

enkontro m.

פגישה, מפגש, צירוף, התחברות

meeting, joining, connecting

i en kada dia i dia le vienen sovre el kuantos modos i maneras de enkuentros negros i de espantos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



155050

enkorajar v.

עודד, המריץ, עורר, דירבן

to encourage, to stimulate, to spur

tenemos el dover de felisitarlos / asistir a sus melodias i enkorajarlos (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



155100

enkorkovado adj.

גיבן, גבנוני,שנעשה גיבן

humpback, who became humpback

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



155150

enkoronado adj.

מוכתר, מעוטר

crowned, decorated

Yeuda era el kuarto komo leon enkoronado; (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke le tomaria un buen kavayo i tambien un buen sayo koza de reinado bien enkoronado (Purim, De-Fes, sig. 18)

En anyo de tres ke fue enkoronado izo konbite a kondes i prinsipes i todo su reinado, de todas la sivdades vinieron a su mandado, ke no kedo ninguno por venir, no. (sova semahot, Livorno 1782)



155230

enkorvar v.

כפף, כופף, עיקם, היטה, שיפע

to bend, to twist, to tilt

Enkorvandomos tu nombre envokamos, En nuestro apreto la akeda kontamos; (Im afes, Papo 1894)



155240

enkorvarse v.

התכופף, השתחווה, קד

to bend, to bow

A el se le enkorvavan kon estreyas diez i una (Poema de Yosef)

komo te enkorvas en eya kon tan grande benefisio? (Toledo, Koplas de Yosef)

i todos se umiyaron i se enkorvaron luego. (Toledo, Koplas de Yosef)

se echavan de boka abasho i se enkorvavan a mi maso.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

I todos lo yaman al rey segundo mandava en todo el mundo i a el se arrodeavan i se enkorvavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

Vino su kompania i de el pidio denunsio ke era djidio ke su ley guardava tal no se enkorvava (Purim, De-Fes, sig. 18)

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Todos los senyores se arrodiyavan i se enkorvavan a 'Haman, i senyor sobre todos los senyores lo yaman, i el rey i los senyores a el aman, ke de kuanto demandava, no se le dizia no. (sova semahot, Livorno 1782)



155280

enkosharse v. refl.

הפך לצולע/פיסח; איבד להיטותו לבצע את המשימה; הפך פתאום לחסר יכולת/כשרון/מיומנות; התנהל באופן ''צולע''

to became lame; to lose his eagerness to perform the task; to suddenly become incapable

Komo un erizo el se enkosho kon un grande enojo lo topo meldando i al dio alavando (Purim, De-Fes, sig. 18)



155680

enkuvierta f

דבר סתר, נסתרות; מחבוא

a secret thing, hidden things; hiding place

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



155690

enkuvierto adj.

סודי, נסתר, נחבא, מוחבא

secret, hidden, concealed

Save lo enkuvierto el senyor del altura; (Poema de Yosef)

De nekuda avian diez 'havayot enkuvierta (Donme, sig 18)

a ti la fortaleza de el sekreto i el simiento de mozotros esta enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

a ti es el santo nombre ke de los patrones de la sensia el es enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



155700

enkuvrir v.

החביא, הסתיר, הצפין, שמר בסוד

to hide, to keep secret

Gavriel eskrivia loke arrematava Shimshi loke enkuvria el livro lo avlava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hazak a su neshama, Avraam Haliva yama, enkuvrira en Una para fayar emuna. (Donme, sig 18)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



155720

enkuvrirse v. refl.

התכסה; התחבא; נגעל

to be covered; to hide; to be disgusted

su ijo fue esklavo, ke se enkuvrio el sekreto. (Toledo, Koplas de Yosef)

Al amaneser vide ke se enkuvrio de una; dishe: No es este el Dio vedradero. (El rey Nimrod)

Su rasa al rey no disho ni tal deskuvria; a Mordehay se kesho porke se enkuvria (Purim, De-Fes, sig. 18)

Deriento su lecho tal no la akojo se le enkuvrio del ojo pensa ke eya avla ma era diavla (Purim, De-Fes, sig. 18)



155890

enlokesido adj.

משוגע, מטורף

crazy

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



156510

enmentar v.

ביטא, הזכיר, איזכר, נקב בשם

to express, to mention, to name

se enmente: Izmir se destruyo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Va i enmenta delantre del rey ke te maldisho la ley i por la manyana estaras kon gana (Purim, De-Fes, sig. 18)

De lo ke kero enmentar nada yo no falto kon baile i salto i kon gran plazer (Purim, De-Fes, sig. 18)

Al saká no vos enmento ni en kuenta de ombre lo meto del ijo de un perro el biznieto; kon todo dalde a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)



156750

enojo m.

כעס, זעם, מורת רוח

anger, rage, resentment

ke no sea ke te mate i me dobles el enojo''. (Toledo, Koplas de Yosef)

Komo un erizo el se enkosho kon un grande enojo lo topo meldando i al dio alavando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Deskuvrio sus enojos i le konto el presio de Aman el nesio (Purim, De-Fes, sig. 18)

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)



157310

enreinado adj.

שהומלך, שנעשה שליט מוחלט

who reigned, who became an absolute ruler

Si tu piensas de estar kayada, kien save si por esta ora fiste enreinada, (sova semahot, Livorno 1782)



157315

enreinador m.

שליט

ruler

enfrente de la grandeza de su kriador i su enreinador (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



157330

enreinar v.

מלך, עלה על כס המלוכה, עלה לשלטון

to reign, to ascend the throne, to ascend to power

ke pensas, desvanesido, ke as de enreinar sovre nos, (Toledo, Koplas de Yosef)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)



157500

enreziar v.

חיזק, הידק, אימץ, ביצר, ביסס, ייצב; עודד

to strengthen, to tighten, to embrace, to fortify, to be established, to stabilize; to encourage

se olvida de sus prometas i enrezia yevaduras de sus puertas i no ve ke la muerte esta de dientro de sus kamaretas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



157520

enrikeser v.

העשיר

to enrich

vendidos a presio alto, ke el varon enrikesio, (Toledo, Koplas de Yosef)

Oyid lo ke akontesio en tiempo de avante i lo ke se enrikesio ke es koza de enkante (Purim, De-Fes, sig. 18)



157530

enrikeserse v. refl.

התעשר

to get rich

Ken se enprovesera, i ken se enrikesera. (Untane Tokef)



157600

enriva prep.

מעל, על גבי

above, on top

a ti es la fuersa la ke sostienes el mundo fraguado enriva de nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



158140

ensangrentar v.

דימם

to bleed

Bien la ensangrentaron, vermeja la tornaron, (Poema de Yosef)



158170

ensanyarse v. refl.

התרגז

to become angry

ensanyose i abasho, -asi seas bivo i sano (Toledo, Koplas de Yosef)

el rey kon ira i kon sanya luego se ensanyo: (Toledo, Koplas de Yosef)

Duro por ensanyar, i lejero por afalgar. (Untane Tokef)

Mordehay luego apanyo a todo el puevlo disholes: se ensanyo el Dio en el sielo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Por esto se ensanyo ke no pudo azer lo ke pensava el mamzer, en lugar de onra, tuvo gran desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



158330

ensender v.

הדליק, הצית

set on fire, to ignite

su joven kuerpo sovre los lenyos espandio, i el fuego sovre la ara ensendio. (Im afes, Papo 1894)

Ensende un orno bien ensendido! ataldo kon kuedras, porke es entendido! (El rey Nimrod)

Ensende un orno bien ensendido! ataldo kon kuedras, porke es entendido! (El rey Nimrod)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



158335

ensenderse v. refl.

ניצת, נדלק

to be ignited

en sanya grande se ensendieron (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



158400

ensensio m.

קטורת ולבונה; שבח מוגזם

incense and frankincense; excessive praise

El ensensio de su sakrifisio trokado, por el de su ijo onde te ez kontado, (Im afes, Papo 1894)



158570

enserramiento m.

מאסר, הסגר, סגר; הסתגרות, בידוד

imprisonment, quarantine; seclusion, isolation

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



158580

enserrar v.

סגר, הטיל הסגר, סיגר, אסר, כלא, עצר; הכניס להסגר, נעל, סתם, חתם; הכניס לייחוד (זוג שנישא)

to close, to impose quarantine, to imprison, to detain; to put in quarantine, to lock, to clog; to introduce to "unity" (a couple that is just married)

'Aun ke te ensierres, non te sera eskusado; (Poema de Yosef)



158590

enserrarse v. refl.

נסגר, הסתגר, התבודד

be closed, to shut oneself, to be isolated, to seclude oneself

El turko se enserró en la kalé i mos izo muasilé, el nemsí enpesó a echar muchas djulés (Asidio de Belogrado 1788)



158770

enshalshado adj.

מהולל

illustrious

ke Avraam el mayor es gran onbre enshalshado. (Toledo, Koplas de Yosef)

komo la espiga uno sovre otro nisim ke nos amostro el Dio Abastado alto i enshalshado. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Por azer su komando de el enshalshado, lo yevare a la yeshiva para embezar Tora. (Puertas de veluntad)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)



158780

enshalshamiento m.

פאור, רימום; שבח; רוממות

adorning, glorifying; praise; majesty

i no por aklarar enshashamiento de tu nombre. (Untane Tokef)

a ti A' el reinado i el enshashamiento a todo modo de kapo, a ti A' la rikeza i la onor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



158790

enshalshar v.

שיבח, הילל, רומם, העריץ; הגביה, הרים

to praise, to glorify, to exalt, to admire; to raise, to lift

i en el se enshasha tu reino, i se konpone kon mersed tu siya, (Untane Tokef)

Ke el rey enel reino tanto lo enshalso (Koplas de Purim, 1545)

I despues de esta okazion enshalsho a Aman todo reino i nasion a el muncho aman (Purim, De-Fes, sig. 18)



158800

enshalsharse v. refl.

התפאר, השתבח, התהלל; התעלה, התרומם; חש סיפוק והתרוממות רוח למשמע שבחים

to boast; to ascend; to feel satisfaction and elation at the praise

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



158970

enshemplado adj.

נמשל ל-, דומה ל-

for example, similar to

Dan era el seteno, enshemplado a el kulevro. (Toledo, Koplas de Yosef)

Azme veer a tu vista enshemplada a la roza (Ketuba de la Ley)

Enshemplado komo tiesto roto, (Untane Tokef)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



159290

ensima adv.

למעלה, על גבי, מעל

up, on top, over

i ensima le echava salsa kon un ajiko majado. (Gizados de berendjena, siglo 18)



159350

ensintarse v. refl.

הרתה

to become pregnant

Luego a las komadres enkomendava ke toda mujer ke se ensintara, si paria ijo, ke lo matara (El rey Nimrod)



159840

entenado adj.

מאומץ, תינוק מאומץ

adopted, adopted baby

la tia de Menahem, entenada de Kontente: (Gizados de berendjena, siglo 18)



159890

entender v.

הבין, תפס (שכלית)

to understand, to perceive

el viejo entendio la kavza de ver tanta negregura; (Toledo, Koplas de Yosef)

Avraam ya entendio ke al lugar vinieron, los desho a eyos i kon Yis.hak se fueron. (Puertas de veluntad)

Siendo la koza ansi, mando arresponder: una koza yo pensi ke as de entender (Purim, De-Fes, sig. 18)

Haserim son de saver no ay ken los entienda no les abasta a ver para sus biviendas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hu ushemo i ke es uno i otro no kriador, ven i veras, entenderas , otro no mas, ela 'Hu (Donme, sig 18)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



160120

entendido adj.

מומחה; חכם, נבון; מובן

expert; wise, prudent; understood

entendido de gran sensia, kerido de el Abastado, (Toledo, Koplas de Yosef)

Ensende un orno bien ensendido! ataldo kon kuedras, porke es entendido! (El rey Nimrod)

Ke sean savientes, tambien entendientes, para konoser lo ke a de konteser, es profetezia kon mas demazia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



160290

entero adv.

לגמרי

completely

Alavare kon gozo a el verdadero por kavza ke nos izo el nes por entero; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Lavradjí i buen kordero kome i enbia entero i a algunos kon dinero, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



160340

entero adj.

שלם, בלי פגם, מלא, כולל, כולו

complete, flawless, inclusive

Sierto salio entero lo ke solto a mos, (Poema de Yosef)

Manden a tomar kiemán, el takum entero, kantemos lo de Amán kon un buen pandero; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



160360

enterrado adj.

קבור

buried

Vayan a ribi Hiya todos aunados meara ke en eya estan enterrados los asemejados a los tres padres (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



160410

enterrar v.

קבר, טמן, הטמין

to bury

Ah, Yoheved madre presiada, resive la gezera del Dio ke fue asetensiada, para esto fuites kriada de enterrar al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



160450

enterrarse v.

הסתגר, קבר עצמו

to shut up, to bury oneself

por kuenta izo tefilot kon bakasha, por no enterrarse en el midbar ke era busha, muncho dezeo de entrar laarets akedosha (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



161050

entonses adv.

אזי, אם כך; לפנים, מקודם

so, then; before

Teilot a el Dio alto estonses las dimos en oras de apreto ke mos respondimos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kuando bien se enbevdo el rey kon el vino estonses no anduvo de meter su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)

De estonses asta agora, travajando por Israel. (Donme, sig 18)

krepan de el despecho kien es de su soy, de estonses asta oy lo vamos mentando, kon martiyos dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



161110

entontesido adj.

מטומטם, שטמטמוהו; המום, נדהם, מבולבל, מטושטש

brainless, stupid; shocked, amazed, confused, blurred

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)



161140

entorcha f.

לפיד, אבוקה; מוקוס (ריר האף); בהשאלה: התפעלות

torch; mucus; metaphor: admiration

Amor de mi emuna ke es muncha, komo la mar la grande i la ancha, en mi korason komo un entorcha. (Donme, sig 18)



161190

entornar v.

הקיף, סבב, סובב, אפף; פתח למחצה

to surround, to rotate, to wrap; to half-open

I a tu eskansiania luego seras tornado.'' (Poema de Yosef)



161320

entosegar v.

הרעיל; מילא מרירות; עורר טינה וחשד

to poison; to fill with bitterness; to arouse resentment and suspicion

Fuese 'Ester a el rey aina, le Disho: Bigtan i Teresh te kieren entosegar komo una gayina; Mordekay el Judio me lo Disho asina. Por esto guardese el rey ke no lo entosigan, no. (sova semahot, Livorno 1782)



161410

entrada f.

כניסה, פרוזדור, חדר כניסה; מוצא; הכנסה; ערך מילוני

entrance, hallway, entrance hall; exit; income; dictionary value

A la entrada de la puerta, el rey se levanto a el; (Donme, sig 18)

raki de entrada bevan kon mezé; si en este ferezé se topan kontentes, lo metan en mientes. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



161710

entranya f.

קריש, פתות, פרור

clot, crumbs, flakes

Yom sinko de Elul le dio dolor en su entranya, i luego la avla perdio komo la animalia; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



161780

entrar v.

נכנס, חדר; התכווץ

to enter, to penetrate; to shrink

'yo entrare en tu sangre te entregare al fuego.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Entrando en el orno iva kaminando, kon sus malahim iva paseando, (El rey Nimrod)

Deske vido el ansi los sus pensamientos entraron de si a si en sus alimentos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mozotros esperando ke el ya entrava, vimos uno bolando ke ya se bolava albrisias el dava: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los sirpís al kortijo entraron, a los djidiós de kaza mos kitaron, asta las mashás mos yevaron.. (Asidio de Belogrado 1788)

Hasid ke entro de la puerta Zimri kon Kozbi esta en buelta uno el otro apreta alanseolos a los dos Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Al vagon mos entraron, sin komer mos desharon, katorze dias viajimos, in Auschwitz dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Al vapor ya entrimos, komo sardelas mos estefimos, diez dias navegimos, al Pereo dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

por kuenta izo tefilot kon bakasha, por no enterrarse en el midbar ke era busha, muncho dezeo de entrar laarets akedosha (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



162260

entre prep.

בין; במשך

between; during

ya a Avraam lo miraron kaminando entre el fuego, (Toledo, Koplas de Yosef)



162410

entregar v

מסר, הפקיד בידי; הלשין

to deliver, to entrust to the hands of; to inform on

le entrego munchos sekretos kuantos tenia resivido. (Toledo, Koplas de Yosef)

no me entreges a la muerte por lo ke e de azer, (Toledo, Koplas de Yosef)

'yo entrare en tu sangre te entregare al fuego.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Ansiose 'Ester i yamo a el Dio de la altura, i levanto sus ojos kon amargura, Disho: Dio de verdad i no de tortura, no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Todos le dizian: mira este Judio. Respondio Mordekay: yo so siervo de el Dio. En akeya ora sus manos espandio: no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)



162505

entremedio adv.

באמצע, במרכז

in the middle, in the center

entremedio nasio Moshe, rehmidor de Israel. (Koplas de Par'o, 1901)



162550

entremeter/se v. /v. refl.

התערב; תיווך; קיים יחסי מין, התייחד

to intervene; to mediate; to have sex

tsadik Moshe, yo me entremetere en tu kevura, lo ke no zahá beadam miyom shenivrá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)



163410

entuziasmar v.

הלהיב, ריגש, הקסים

to excite, to enchant

devuado grupo delos senyores maftirim / ke entuziasma la asistensia kon los shirim (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



163730

envejeser v.

הזקין, הזקין את גילו (הצהיר על גיל גבוה יותר); בילה (מרוב שימוש)

to grow old, to declare a higher age; to spent (too much use)

Eya sea su mujer i kon eya se envejesera: (Ketuba de la Ley)



163870

enveluntado adj.

מועדף

favorite

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



163890

enveluntar v.

רצה, חפץ, התאווה; העניק (אלוהים) לה יכולת ללדת

to want, to desire, to covet; to give (God) the ability to give birth

djusto i bien ordenado i envelunti de dizirlo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Ya vee ke el sielo en mi envelunta; Mi korason a su dezeo se adjunta; (Im afes, Papo 1894)

Ke en ti envelunti mas ke todo lashon i uma: (Ketuba de la Ley)

Razon rishon envelunto para azer palasio, en presipio mando El Rey filo santo de suyo, i desho El un nekuda, sierto es aver suyo (Donme, sig 18)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

lo aprezo a chilibi Yosef Mordehay / en akea semana mos izo nes el Dio Hay / presto mos apiado / ke ansi envelunto el Dio (manus. Teza, 1820)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Todo el ke tiene ija donzeya, aun ke sea luna o estreya, la ke enveluntare el rey sera reina eya, por esto ke no se eskonda ninguna, no. (sova semahot, Livorno 1782)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



163990

enventar v.

המציא; דמיין, בדה מליבו; נתן רעיון, עורר חשק; ארגן דבר מה שלילי

to invent; to imagine, to fabricate from his heart; to give an idea, to arouse desire; to organize something negative

Devemos de rekontar este kuento trivle ande pudo enventar koza inposivle, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



164150

envidia f.

קנאה

jealousy, envy

Mas gran envidia avian komo andava Yosef. (Poema de Yosef)



164390

enyadir v.

הוסיף, הוסיף עוד

to add, to add more

sus ermanos se selaron, enyadieron a aborreserlo; (Toledo, Koplas de Yosef)

I en esto muncho enyado: aspros gasta kon punyado; el Dio los da demaziado i vos keda a dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



164690

erbap (t.) adj.

אדם מוכשר, כשיר, מומחה

a talented, competent, expert person

koman indianos, sofrito i kiebap; kada uno su erbap ordenen la meza sin aver mankeza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



164730

eredad f.

ירושה, נחלה

inheritance

ten ya, Dio, ya ten piadad de tu puevlo i tu eredad, (Toledo, Koplas de Yosef)

i no tengo kriatura ke erede mi eredad?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



164740

eredador/dera n.

יורש

successor

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



164745

eredasión f.

נחלה, ירושה

estate, inheritance

esta es la olgansa i la eredasion ke non ay fin a su bondad i su ermozura (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



164750

eredar v.

ירש

to inherit

i no tengo kriatura ke erede mi eredad?'' (Toledo, Koplas de Yosef)



164777

ereh (ebr.) f.

ערך, מידה; ערך (מילוני וכו')

value, measure; entry (dictionary)

'ereh no ay para akel espektakulo / el templo paresia un tabernaklo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



164790

ereser v.

התמלא זעם, התכעס

to be filled with rage, to get angry

Estonses bien irisio a el la su ira a Mordehay menospresio i tal no lo mira (Purim, De-Fes, sig. 18)



164800

eresimiento m.

חרון אף, זעם, רוגזה, כעס

rage, irritability, anger

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



164880

ergueler v.

כאב, התייסר; הכאיב, ייסר

to ache, to suffer; to cause pain, to torment

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



164920

erijir v.

הקים, בנה, העלה, הגביה, הרים

to erect, to build, to raise, to lift

Pendones yevan erijidos lavrados de sus amadas (Donme, sig 18)



164980

erizo m.

קיפוד

hedgehog

Komo un erizo el se enkosho kon un grande enojo lo topo meldando i al dio alavando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bilbul grande se izo las kartas meldando, i komo el erizo se van detravando, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



165030

ermana f.

אחות, אחות רחמניה

a nurse

Disho Fatma a Sherifa komo kien la konsejava: Ermana mia Sherifa ke estas de amor tomada (Donme, sig 18)

Belzen tomba umana, onde pedrimos nuestra ermana, si deperdieron i munchas ijas por la ambre i la vida mala (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



165040

ermanado adj.

שנמצא ביחסי אחווה וחיבה עמוקים

who is in a deep relationship of brotherhood and affection

Si de akel tiempo estavamos aunados / i estar kon kada uno ermanados / nozotros no pedriamos la independensia / ni menos una de nuestra provinsia (La Amerika, 1916)



165110

ermandad f.

אחווה, אהבת אחים

brotherhood, brotherly love

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)



165130

ermaniko m.

האח הקטן, הצעיר

the little brother, the younger one

La kinzena las azian los dos ermanikos Handolikos: (Gizados de berendjena, siglo 18)



165150

ermano m.

אח

brother

A sus ermanos yamava, i ansi les dezia: (Poema de Yosef)

Avraam lo vido en frente. ''de ke edad seras ermano?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

yo lo rogo, mis ermanos, tanto kuanto kero yo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Di, ermano de pavlo lodo de mi kortijo, ken por el rey bien avlo i su vida kijo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

Kelal de este Purim es avrir las manos, diziendo Alláh kierim i biva, ermanos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)

Entonses 'Haman se menospresio kon sus manos de deperder un Judio entre sus ermanos. Disho: kiero matar chikos i grandes i medianos; no deshare de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)



165360

ermoyo m.

נבט, ניצן, זרע, לבלוב

sprout, bud, seed, bloom

i komo el ermoyo ke se kaye. (Untane Tokef)

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



165420

ermozo adj.

יפה, נאה, הדור, אסטטי

beautiful, handsome, aesthetic

Toda tu ermoza mi kompanyera, de kavesa asta pies sin mankura, Aava es shehina ke es sod Amir''a (Donme, sig 18)

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



165460

ermozura f.

יופי, חן, נוי, תפארת

beauty, grace, glory

Fermozura de eya es kumplida, mi palomba fue a su mandada, en duenyas era eya savida (Donme, sig 18)

a ti A' la grandeza i la barragania i la ermozura i el vensimiento i la loor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



165820

esbivlar (la ley) v.

חילל, הפר (מצווה), עבר על (חוק); להגות לשוא את שם השם; להשתמש בחפצי קודש לצרכי חולין

to desecrate, to violate (mitzvah), to pass on (law); to pronounce in vain the holy name; to use sacred objects for profane purposes

sys dichas muchigua i sus avlas aliza i muchigua por tomar nedarim i kuando ya sale a el espasio esbivla sus palavras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



166010

esfongos m. pl.

מאפה תרד וגבינה ותפו''א וביצים

pastry of spinach and cheese and potatoes and eggs

las azia komo esfongos i las yamava sulhas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



166030

esforsarse v. refl.

התאמץ, השתדל, התחזק; התאפק

to strive, to strengthen; to hold back

Se esforsavan djuntos kon amor ekstremo, a exekutir el orden del Ser Supremo. (Im afes, Papo 1894)

Esforsose Aman en ese estante (Koplas de Purim, 1545)



166460

eshemplo m.

דוגמא, משל, מופת

example, parable

Membra akel ke santifiko tu Gloria i ke desho un eshemplo por memoria! (Im afes, Papo 1894)



166900

es.huenyo m.

שינה; חלום

sleep; dream

u komo el esfuenyo ke se esmove. (Untane Tokef)



167420

eskaldado adj.

חלוט, שחלטוהו; שסובל מגרוי בעור; שספג מכות קשות; שאיבד ממוןרב (במשחק/בבורסה); שהונוהו במחיר

boiled (by pouring boiled water); suffering from skin irritation; who suffered severe blows; who lost money (in a game/in the stock market); who was deceived in price

despues de eskaldadas las majava peche peche (Gizados de berendjena, siglo 18)



167520

eskalera f.

סולם, מדרגות

ladder, stairs

penso de tomar plazer kon otras maneras mando presto a traer munchas eskaleras sean muy lejeras a levantarlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



167785

eskansiania f.

מוזגות, משרת שר המשקים

the job of the beverage commissioner (biblical)

I a tu eskansiania luego seras tornado.'' (Poema de Yosef)

Torno al eskansiano a su eskansiania (Poema de Yosef)

El de la eskansiania de karsel fue sakado. (Poema de Yosef)



167830

eskapado adj.

שלם, מושלם, גמור, מוגמר; מוסמך; נושע, נגאל, ניצול

complete, perfect, finished; certified; saved, redeemed, survivor

ke lo vean el puevlo i de ayi es eskapado (Toledo, Koplas de Yosef)

Fueron enfiuziados de ser eskapados de males i de duelos (Ketuba de la Ley)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)



167900

eskapar v.

גמר, סיים, השלים, כילה; חמק, השתמט; הציל, הושיע

to fnish, to complete; to dodge; to save

'Eskapanos de muerte, Senyor, danos sivera!'' (Poema de Yosef)

-''el Dio por su piadad kisas me eskapara; (Toledo, Koplas de Yosef)

Mihael luego rogava: ''yo mizmo lo eskapare, (Toledo, Koplas de Yosef)

ke eskapo el Dio a la djuderia; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Ven aki tu Moshe el mi sekretero tente de mi siya yo te eskapare (Pizmon de Moshe, 1893)

I todos los lenyos fruto ivan dando; de ayi lo eskapo el Dio verdadero. (El rey Nimrod)

Bivas tu munchos anyos, el rey mi amigo, ke eskapes de danyo siempre te bendigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke nos salieramos, almas ke eskapamos, komo aves bolar, no es ora de burlar. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kantare a El Gadol bendicho eskapara a mi alma de saar, El es rahman i el es Dio derecho (Donme, sig 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Ridjales de el dovlet se maraviyaron de este negro milet komo eskaparon; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

hesed grande aze konmigo eskapame del enemigo, vos ke sos padre amigo, sennyor de toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)

O puevlo de Israel! / del esklavaje eskapar si keres / mira de ser umilde komo Sinay / para ke poze entre ti Adonay / i se afirme: ''Veanavim yirshu arets''. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



168030

eskaparse v. refl.

נמלט, ברח, התחמק; ניצל, נושע; נגמר

to escape, to flee, to dodge; to be saved; to be finished

Te olvidastes maras de akel suenyo el dio es muestro duenyo mos eskaparemos i tu mal veremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)



168050

eskapasión f.

יום, גמר; הצלה

termination, finish; rescue

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



168110

eskarada f.

זונה, פרוצה

whore, prostitute

Ad ayom la nemistad la tienen guardada, mos amostran amistad komo eskarada; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



168140

eskaramiento m.

חוצפה, עזות פנים, חוסר בושה

insolence, boldness, shamelessness

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



168650

eskashar v.

פינק

to pamper

a todas las deskasho kon el martio en la mano.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



168660

eskasiano m.

מוזג, שר המשקים (פרש תיוסף)

the beverage commissioner (biblical)

'Esta noche sonyava,'' le disho el eskansiano, (Poema de Yosef)

Torno al eskansiano a su eskansiania (Poema de Yosef)

El eskansiano favlava razones por Yosef. (Poema de Yosef)



168730

eskatarse v. refl.

התחצף, איבד כבוד כלפי מישהו

to be rude, to lose respect for someone

I si mizmo me eskatemera aora, por rendir mi reflo torna vendra lv ora''. (Im afes, Papo 1894)



168920

eskidjí (t.) m.

סוחר בבגדים משומשים, סוחר בלואים, סוחר בגרוטאות, סמרטוטר

used clothing dealer, worn-out dealer, scrap dealer

kan todo el mundo se izo charis / a eskidji Shim'on lo konto por pedris / les komio moneda de los Alfandaris / diziendo kuando erire komerchero yo (manus. Teza, 1820)



169110

esklamarse v. refl.

צעק, זעק, קרא בקול, הכריז, ביטא בקולניות סבל/מורת רוח

to shout, to call aloud, to proclaim, to loudly express suffering/resentment

Andjeles de merkava se amanziaron, ofanim i serafim por eyos esklamaron; (Puertas de veluntad)

Kon gran tremonte yora i esklama kon muncho fuego de alma (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



169120

esklamasión f.

צעקה, קריאה, זעקה, הכרזה, ביטוי קולני של סבל/מורת רוח

shouting, announcing, loud expression of suffering/resentment

Israel con grande esklamasion: (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Viendo el motaselim grande esklamatina, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

tambien shofar tanyeresh i kon esklamasion azer gran orasion. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Albirsias nos vinieron kon gran reboltina, kon kartas ke eskrivieron los de Kostantina, muncha esklamatina (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



169140

esklareser v.

הבהיר, ברר; הנץ (שמש/יום)

to clarify, to find out; to rise (sun/day)

de las partes de poniese una luz esklaresio; (Toledo, Koplas de Yosef)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



169170

esklavaje m.

עבדות

slavery

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

O puevlo de Israel! / del esklavaje eskapar si keres / mira de ser umilde komo Sinay / para ke poze entre ti Adonay / i se afirme: ''Veanavim yirshu arets''. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



169210

esklavo m.

עבד; סוג אריג פשוט לתפירת מדי חיילי השולטן

slave; a simple type of fabric for sewing the Sultan's soldiers' uniforms

su ijo fue esklavo, ke se enkuvrio el sekreto. (Toledo, Koplas de Yosef)

Esklavo vendido a mi aguelo echado en el suelo kuravash los kayos de los mis kavayos (Purim, De-Fes, sig. 18)

bushkad de Horev, demandad de Sinay, ande se eskombro esklavo de A', el ke kito de Mitsrayim lehol 'hamonay (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Senyor de la regmision: me espanto del Satan no me de pasion, vos rogo no agash traision a guestro esklavo Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



169310

eskojer v.

בחר, ברר, מיין

to select, to sort

las eskojia chikitikas i ke sean redondikas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las ke son sovrelargitas eskojia siete ocho (Gizados de berendjena, siglo 18)

Enpeso a eskojer de dime ahay de la muerte de Mordehay dame el konsejo i el aparejo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Enpesaron a eskojer mosas i donzeyas galanas i beyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



169380

eskojido adj.

נבחר, משובח; ממויין

selected, fine; sorted

az ya revanyo a puevlo eskojido, ke eres pastor fiel; (Toledo, Koplas de Yosef)

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)



169460

eskola f.

בית ספר

school

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)



169660

eskombrar (cat.) v.

פינה, ביער, ניקה, כיבד, טאטא; סילק מכשולים (מהדרך)

to evacuate, to clear, to clean, to sweep; to remove obstacles (out of the way)

nada no keda de esta ganansia, su vida es kon muncha ansia, su yetser kon su dezgrasia lo eskombra de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



169665

eskombrarse (cat.) v. refl.

טואטא; נעלם, פנה

to be swept; to disappear, be cleared

bushkad de Horev, demandad de Sinay, ande se eskombro esklavo de A', el ke kito de Mitsrayim lehol 'hamonay (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



169760

eskonderse v. refl.

התחבא, הסתתר

to hide oneself

ken fuyo i ken se eskondio (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Todo el ke tiene ija donzeya, aun ke sea luna o estreya, la ke enveluntare el rey sera reina eya, por esto ke no se eskonda ninguna, no. (sova semahot, Livorno 1782)



169810

eskondido adj.

חשאי, סודי; חבוי, נחבא, נסתר

secret, confidential; hidden, concealed

Ayi avian Shehinta kadisha eskondido (Donme, sig 18)

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)



170400

eskrito m.

כתוב; תעודה; צוואה; חוזה

written; diploma; will; contract

A Yosef vendieron, segun es por eskrito; (Poema de Yosef)



170470

eskritura f.

כתב, כתב יד; ניהול ספרים

handwriting; book management

Segun ke lo departe la nuestra eskritura (Poema de Yosef)

De suyo se meldava la eskritura porke el Dio de la altura aze gran milagro abate ombre agro (Purim, De-Fes, sig. 18)

I meldaras eskrituras, veras no mas ela 'Hu (Donme, sig 18)



170540

eskrivano m.

סופר, לבלר, סופר סת''ם

scribe (bibl.), clerk, scribe of Tora scrolls

Bravamente enbio por los eskrivanos i las kartas las siyo mizmo por sus manos (Purim, De-Fes, sig. 18)

kon pendola de eskrivano maestro kavakadas de eyas senyoras i de eyas servideras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Vino en treze de el mes de Nisan, i eskrivanos fueron yamados en Susan, para siento i vente i siete provinsias asta el Bashan, por mandado de 'Abashverosh ke no kedara ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



170570

eskrivir v.

רשם, כתב

registerer, court clerk

Gavriel eskrivia loke arrematava Shimshi loke enkuvria el livro lo avlava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Albirsias nos vinieron kon gran reboltina, kon kartas ke eskrivieron los de Kostantina, muncha esklamatina (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



170600

eskrivirse v. refl.

נרשם; התכתב

to register; to correspond

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



170750

eskuchar v.

האזין, הקשיב; ציית, שמע בקול; שינן (שעור, תפילה)

to listen, to listen; to obey, to memorize (lesson, prayer)

Non lo avia eskuchado de fazerlo, Yosef. (Poema de Yosef)

si lo keresh atentar, eskuchaldo kon repozo: (Toledo, Koplas de Yosef)

Yevo muncho sar de sintir lo pasado por la sinyora de Sara se kedo pensando si se lo digo klaro non sere eskuchado por su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kavod grande tu ternas si al yetser no eskucharas, a mis mizvot tu afirmaras, las ke se azen en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



170770

eskudiyar v.

יצק לקערה; הגיש אוכל

to pour into a bowl; to serve food

kon ajikos i kezikos eskudiyadas en un plato, (Gizados de berendjena, siglo 18)



170790

eskudo m.

מגן; שם של מטבע (אסקודו)

shield; escudo (gold coin)

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



170850

eskuentra adv.

כנגד, מול

against, opposite

I en el su laso el se la asento i en eya atento no rekonto ganansia eskuentra de grasia (Purim, De-Fes, sig. 18)



171120

eskumar v.

הקציף; העלה קצף (מכעס); קיפה, הסיר הקצף מ-

to whisk; to raise foam (from anger) ;remove the foam from

los mato pues ke tanto eskumo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



171450

eskureserse v. refl.

החשיך (נעשה חשוך), הקדיר (נעשה קודר)

to become dark, to become gloomy

kon todo esto le parese ke para esto el krese, no save ke se anochese i se eskurese la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



171480

eskuridad/eskuridat f.

חושך, חשיכה, אפילה

darkness, obscurity

La klaridad de el sol les fue eskurision, (Puertas de veluntad)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)



171600

eskuro (port.) adj.

חשוך, אפל, אפלולי; כהה, קודר; עגום; מעורפל; שקשה להסבירו, שקשה להבינו

dark, gloomy, dim; dark, gloomy; bleak; fuzzy; that is difficult to explain, that is difficult to understand

Tu piedra, Si yerras, era la mas eskura, (Poema de Yosef)

Aman luego apresuro i ansi lo izo kon korason eskuro en lugar de rizo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mi mazal hue eskura, el shem santo me alumbra, kon dolor hue mi petira. (Donme, sig 18)



171670

eskuzar (port.) v.

מחל, סלח

to forgive

'Aun ke te ensierres, non te sera eskusado; (Poema de Yosef)

le fuera eskuzado esta desdicha, se topó en estrecha; mozotros kantemos, al Dio alavemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



171790

esmerado adj.

מוקפד, ששקדו עליו; מלוטש

meticulously cared for; polished

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)



171990

esmoverse v. refl.

התרגש

to get excited

u komo el esfuenyo ke se esmove. (Untane Tokef)

I muncho pensando komo arian; del suenyo se esmovian, si se fuirian o se kedarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

su aver prearon la djente, todo el / i de su bien se artaron i prearon kada uno para el /i a su korason razgaron, i kon todo esto / no de ti se ezmovieron sus senderos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



172020

esnaf (t.) m.

איגוד מקצועי, גילדה; בורגנות זעירה; בורגני זעיר; בעל מלאכה

trade union, guild; tiny bourgeoisie; tiny bourgeois; craftsman

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)



172090

espada f.

חרב, סיף

sword

Ken kon espada, i ken kon muerte supitiana. (Untane Tokef)

Turkos i krisianos estaresh prontos mira no seash tontos mosas kon espadas sean destripadas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

La su frente reluziente espada dulse [de] kortare (Donme, sig 18)

Si tu me los atorgarash serash reina enkoronada i si no me los atorgarash kortare kon la mi espada (Donme, sig 18)

aharvados de espada i kombatidos de saetas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

En sus manos flama de la espada la bolviense (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i los ke sos alanseados de sus enemigos eyos dezvainan espada kontra eyos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Disho 'AbashverOsh: la plata sea tuya emprezentada, i la lisensia sea en tu mano dada, i a este puevlo mata kon tu espada, ke no kede ninguno de eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



172260

espalda f.

גב, שכם; כושר עמידה

back, shoulder; stamina

por muncho ke fue akavidada i tanbien akondjurada lo echa detras de la espalda i se apega kon la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



172460

espander v.

פיזר, זרה; פרש, גלל; תלה/פרש כביסה ליבוש

to disperse; to spread, to scroll; to hang/spread laundry for drying

Todos le dizian: mira este Judio. Respondio Mordekay: yo so siervo de el Dio. En akeya ora sus manos espandio: no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)



172530

espandido adj.

מפוזר, נפוץ, פרוש

scattered, spread out

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



172570

espandidura f.

התפשטות, פרישה, התפרסות; מרחב, שטח

spread; space

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



172580

espandimiento m.

התפשטות, התרחבות

expansion

ken puede rekontar tus djustidades en tu arrodear enriva de el espandimiento de la luna el galgal segundo sin falta i sin portiyo (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



172590

espandir v.

פירסם, הפיץ, הודיע, פירסם ברבים; פיזר, פרש, מתח, גלל; תלה לייבוש

to distribute, to announce, to publicize; to spread, to scatter, to stretch, to scroll; to hang for drying

su joven kuerpo sovre los lenyos espandio, i el fuego sovre la ara ensendio. (Im afes, Papo 1894)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)

laso i red a el fue espandido, en venir su pavor komo sonido, no save lo ke se le ordena, no. (sova semahot, Livorno 1782)



172610

espandirse v. refl.

התפשט

to be scattered

Vide a el sol ke se espandio, pensi en mi korason ke era el Dio. (El rey Nimrod)

Se espandio el filo santo kavako en gulgata (Donme, sig 18)



172640

espantado adj.

נפחד, מפוחד, נבעת, מבועת, נבהל, נחרד; סובל מפוביה

frightened, terrified, terrified; suffers from phobia

Vengan i no sean espantados, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



172650

espantar v.

הפחיד, הבעית, החריד, הבהיל

to scare, to frighten, to terrify,

Ah, senyor padre presiado, en buen lugar es mi estado, me espanto no sea akosado del yetser de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)



172670

espantarse v. refl.

פחד, ירא, התירא, נבהל, נבעת, נחרד, נאחז פחד

to be afraid, to panic, to be anxious, to be filled with fear

Ke el rey se espanto de akeyo ke via (Koplas de Purim, 1545)

I ke sepan sierto, nos espantimos, i ninguno avlimos komo la uzansa, no ay esperansa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Grande amor tomate, de El non espantate, en la ley apegate. (Donme, sig 18)

Tova meldo koza alta, de esto muncho se espanta, siendo ke las mitsvot baldo, yiten lanu a este bien. (Donme, sig 18)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



172720

espanto m.

פחד, מורך לב, מורא, אימה, יראה, חרדה, בהלה; פוביה

fear, terror, awe, anxiety, panic; phobia

i en kada dia i dia le vienen sovre el kuantos modos i maneras de enkuentros negros i de espantos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



173060

esparzido adj.

מפוזר, נפוץ; דליל

Muncha mala djente son, estan esparsidos sobervios de korason i no abatidos (Purim, De-Fes, sig. 18)



173090

esparzir v.

פיזר, הפיץ, זרה

por el suelo esparziolas, oro i plata i metal; (Toledo, Koplas de Yosef)



173100

esparzirse v. refl.

התפזר

En el dia tresero sinyos del lugar el via kon un umo bien preto ke se esparzia; (Puertas de veluntad)



173130

espasio m.

מרחב, שטח, חלל; רווח, מרווח; סדק; שעשועים, בידור, פנאי; תענוג,עונג

I por mas espasio kon muncho oro el muy bien los enduro todos sus estados estan bien asentados (Purim, De-Fes, sig. 18)

sys dichas muchigua i sus avlas aliza i muchigua por tomar nedarim i kuando ya sale a el espasio e sbivla sus palavras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



173421

espejante adj.

מזהיר, מבהיק

Luego amanesio la alva alva klara i espejada. (Donme, sig 18)



173480

espejo m.

מראה, ראי, אספקלריה; בבואה; נצנוץ, זיו; דוגמא, דגם

Repari ke no es bien salir sin konsejo de el senyor, i tambien ombre grande i viejo, komo el espejo ke arreluze, todo antes lo dize lo ke akontese komo si lo viese. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



173550

espektákolo/espekták(u)lo

מחזה, מראה, הצגה

'ereh no ay para akel espektakulo / el templo paresia un tabernaklo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



173607

esperado adj.

מצופה, מקווה, מיוחל

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



173610

esperansa f.

תקווה, תוחלת, סיכוי

muestra esperansa de en dia en dia (Toledo, Koplas de Yosef)

A la fin le deklaro tu enkomendansa de sakrifisiar su unika esperansa; (Im afes, Papo 1894)

I ke sepan sierto, nos espantimos, i ninguno avlimos komo la uzansa, no ay esperansa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)



173620

esperar v.

קיווה, ציפה, ייחל, חיכה

Ke ya no esperava de mas ver a Yosef. (Poema de Yosef)

rehmision, salvasion, ke de nasion esperamos de el. (Toledo, Koplas de Yosef)

Mozotros esperando ke el ya entrava, vimos uno bolando ke ya se bolava albrisias el dava: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Esperamos a sus chorros komo un gadol rio. (Donme, sig 18)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



173740

espesia f.

סוג, מין; תבלין; בושם

espesias a muchedumbre i prishil frito i kocho. (Gizados de berendjena, siglo 18)

pimienta i mucha espesia ke no le diera durera (Gizados de berendjena, siglo 18)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



173960

espeto m.

שיפוד, מסרגה

enfiladas en espeto las azia kada tadre, (Gizados de berendjena, siglo 18)



174030

espiegasión f.

הסבר, באור, פרוש

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



174060

espiga f.

שיבולת; תירס, קלח תירס

Siete espigas veia suvir en una kanya; (Poema de Yosef)

'Espigas eran eyas mucho akavadas. (Poema de Yosef)

Espigas ke dishiste, de buena apostura: (Poema de Yosef)

komo la espiga uno sovre otro nisim ke nos amostro el Dio Abastado alto i enshalshado. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ken izo Vashti tambien a las sus amigas por ke les krese su bien komo las espigas (Purim, De-Fes, sig. 18)



174180

espino m.

שיח, סנה; קוץ, חוח; כינוי לזד

Vino el espino enel konsejo para Aman se aparejo ya se la estrena le viene muy buena (Purim, De-Fes, sig. 18)

Estonses le enbio panyetes muy finos el nada no resivio no esta en estos tinos paresen espinos en los sus ojos (Purim, De-Fes, sig. 18)

El Pasha murio; el urdi ya se movio, se tiro el espino, no kedo malino. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



174290

espirito m.

רוח, נפש

porke le asoplo el espirito de la gran gloria divinidad, (Toledo, Koplas de Yosef)



174620

espondja f.

ספוג

es komo la espondja kon la portukal, aparejen un bokal, después una bota, no keda ni gota. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



174930

esprimir v.

סחט

I al rey espremia de eyas en la su mano.'' (Poema de Yosef)

las freia a revanadas i esprimia un limon, (Gizados de berendjena, siglo 18)



175220

espuntar m.

הנצה, פתיחת פרח

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



175235

espuntarse v.refl.

העלה ניצה

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



175460

estada f.

שהייה, שהות, המצאות

siendo ke buena su pasada, salir no kere de su estada, por fuersa es arrondjada ke aga mizvot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)



175490

estado m.

מצב, מעמד, נסיבות; סמכות; מדינה

-''todos nos en un estado, salidos de unos lombos; (Toledo, Koplas de Yosef)

I por mas espasio kon muncho oro el muy bien los enduro todos sus estados estan bien asentados (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ah, senyor padre presiado, en buen lugar es mi estado, me espanto no sea akosado del yetser de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



175585

Estados Unidos m. pl.

ארה"ב

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



175610

estajar v.

הפריד, הציב ברווח, הותיר רווח בין; עצר, הפסיק

Nafshi kema komo fuego de ara, sin estajar no save komo fara. (Donme, sig 18)



176030

estar v.

היה, נמצא; שהה, התעכב; פועל עזר לציון התמשכות הפעולה

Estando Ester kon el rey en el pasto, (sova semahot, Livorno 1782)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



176520

este/esta/esto adj. dem.

זה/זו

En el dia el este santo i poderozo: (Ketuba de la Ley)

En este dia abasho el Dio en Sinay i milarias de mal'ahim kon el (Ketuba de la Ley)



176680

estentinas f. pl.

מעיים

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



177100

estifar (gr.) v.

גיבב, צבר, ערם בערימה מסודרת; דחס הרבה אנשים למקום צר

Al vapor ya entrimos, komo sardelas mos estefimos, diez dias navegimos, al Pereo dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



177160

estiliar v.

נטף, טפטף; הזיל, הטיף

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



177200

estima f.

הערכה, הוקרה, כבוד

Le iziera poka kuenta, i poka estima del rey, (Donme, sig 18)



177230

estimado adj.

מכובד

kisa ke es el estimado, mozotros komo palonbos. (Toledo, Koplas de Yosef)

i es komida savroza i mucho mas estimada. (Gizados de berendjena, siglo 18)

a el ke le nase ija aga nochada de fada kefi su yeholet muy estimada (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

tizku le-mitsvot grupo de amatores / ansi alas nobles damas i estimados senyores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



177250

estimar v.

כיבד, העריך, הוקיר; העריך, שם, עשה שומה

Te estimare komo estima el yardan en la garganta: (Ketuba de la Ley)

Sinon estimarlos komo djoya presiada (Ketuba de la Ley)

Esklavos vendidos, a tu mandado siempre lo an baldado, a mi no me estiman no se en ke se ariman (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya no lo estimavan djente de su tierra, ni menos lo kontavan komo una piedra; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Disho el rey: venid verash las rikezas mias, ke por tanto no me estimarias; esto fue siento i ochenta dias asta ke no kedo ke mostrar, no. (sova semahot, Livorno 1782)



177400

estirarse v. refl.

השתרע, התרפה; מת, שבק חיים; נהיגה ביהירות ובצורה מנופחת

Muncho el se estira en kuentra el Dio por matar a los djidios i echo la suerte kavza de su muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)



178050

estranyo adj.

מוזר, משונה, תמהוני, הפכפך, גחמן; זר, נוכרי

I non se konortava kon suyos ni kon estranyos (Poema de Yosef)

'Otra vez dormia sonyi koza estranya: (Poema de Yosef)

ke no entre ningun moro ni ombre estranyo a azermos danyo (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kon rizo i kante fueron a bever i pedrieron el saver i sus buenas manias kon mosas estranyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



178340

estrecho adj.

דחוק, לחוץ, צר; הדוק; דחוק (כספית); קמצן, מוציא כספו בקמצנות

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)



178380

estrechura f.

צרוּת (צר); מצוקה, דוחק, דוחק (כספי), צמצום

le fuera eskuzado esta desdicha, se topó en estrecha; mozotros kantemos, al Dio alavemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



178470

estremeserse v. refl.

הזדעזע, רעד, נבעת, נבהל, חרד

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



178550

estremisión/estremesión f.

בעתה, פניקה; רעדה

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)



178630

estrenar v.

חנך, לבש בפעם הראשונה, השתמש בפעם הראשונה

Tova, ven i estrena, a la luz la ketana el es djoya buena (Donme, sig 18)



178640

estrenarse v. refl.

לבש בגד חדש

Vino el espino en el konsejo para Aman se aparejo ya se la estrena le viene muy buena (Purim, De-Fes, sig. 18)



178720

estreya f.

כוכב, מזל, גורל

A el se le enkorvavan kon estreyas diez i una (Poema de Yosef)

penso ke es el segundo i las estreyas su djente; (Toledo, Koplas de Yosef)

Al anocheser vide a la luna, konti a las estreyas una por una. (El rey Nimrod)

Siete son las estreas, safirin todas eyas; Mas onrada de eyas estrea de manyana. (Donme, sig 18)

Avre tus ojos, kata de ventana de plata: Nasio estrea santa, estrea de manyana. (Donme, sig 18)

Todo el ke tiene ija donzeya, aun ke sea luna o estreya, la ke enveluntare el rey sera reina eya, por esto ke no se eskonda ninguna, no. (sova semahot, Livorno 1782)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



178910

estreyería f.

אסטרונומיה; אסטרולוגיה, קריאה בכוכבים

Ke asi lo e fayado en la mi estreyeria.'' (Poema de Yosef)

en la su estreyeria endivino ke avia de naser Moshe rehmidor de Israel (Koplas de Par'o, 1901)

Kuando el rey Nimrod al kampo saldria mirava en el sielo a la estreyeriya, (El rey Nimrod)



178930

estreyero m.

אסטרונום, אסטרולוג, חוזה בכוכבים

Respuesta non le davan savios nin estreyeros. (Poema de Yosef)

Nunka vi estreyero nin savio komo Yosef'' (Poema de Yosef)

Par'o komo era estreyero, salio la noche al sereno, (Koplas de Par'o, 1901)



179220

estruir v.

גרף, החריב, השם, הרס, השמיד, בילה (מרוב שימוש), קלקל

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



179520

estulto m.

גערה; איום, הפחדה

su padre en el estulto de ver suenyo temerozo. (Toledo, Koplas de Yosef)



180480

evokar v.

העלה, העלה בדעת

Enkorvandomos tu nombre envokamos, En nuestro apreto la akeda kontamos; (Im afes, Papo 1894)



180550

Evropa f.

אירופה

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



180830

exekutir v.

ביצע, הגשים, הוציא לפועל; הוציא להורג

Se esforsavan djuntos kon amor ekstremo, a exekutir el orden del Ser Supremo. (Im afes, Papo 1894)



181130

existensia f.

קיום, מציאות, ישות

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



181150

existir v.

התקיים, היה קיים, נמצא

Ainda oy esto existe / i kada uno azerse grande insiste / i ansi es ke ay miles de komunidades / en Nuyork i en otras grandes sivdades (La Amerika, 1916)



182210

fada f.

פֵיָה; קוסמת

fairy; sorcerer

a el ke le nase ija aga nochada de fada kefi su yeholet muy estimada (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



182270

fadario m.

גורל (של מישהו); גורל, פור

destiny (of someone); fate

Apiade el Dio sovre nos i mos de buen fadario (Ketuba de la Ley)



182320

fado m.

גורל; כישוף, קסמים

fate; witchcraft, magic

Gad i Asher de un fado, los dos en bien aventurados; (Toledo, Koplas de Yosef)

Shim'on i levi de un fado, muy valientes i muy beyos. (Toledo, Koplas de Yosef)

La de vente i ocho las azia Konsula la del buen fado, (Gizados de berendjena, siglo 18)



182430

faktor m.

גורם, מחלק, פקטור (מתמט.); סוכן, עמיל; דוור

factor, divider, factor (mathemat.); agent, broker; postman

'hedad a vozotros bravos kantores / para la relijion sosh buenos faktores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



182600

falda m.

חיק, חֹצֶן; צד, שוליים, כנף הבגד; חצאית

lap, bosom; side, hem, wing of garment; skirt

kon una falda de sinta polvoreadas kon kanela (Gizados de berendjena, siglo 18)



182860

falsar v.

רימה, הונה, בגד, לא עמד בדיבורו, מעל

to cheat, to deceive, to betray, does not keep his word, to embezzle

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



182930

falsedad f.

צביעות, אי כנות; שקר, רמיה, רמאות

hypocrisy, dishonesty; lie, cheating

yenos estamos de maldades no avlamos verdades, sino todo falsedades las ke pasan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



183160

falta f.

משגה, שגיאה, טעות; פגם; עבירה, עוון, חטא, אשמה; חוסר, חסרון, מחסור

error, mistake; defect; offense, iniquity, sin, guilt; lack, scarcity

Yenas kon kantigas i kon boz alta gozan sin aver falta (Purim, De-Fes, sig. 18)

ken puede rekontar tus djustidades en tu arrodear enriva de el espandimiento de la luna el galgal segundo sin falta i sin portiyo (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



183240

faltar v.

שגה; חסר, היה חסר; לא קיים (את החובה)

to make a mistake; to be missing; to fail to comply (the obligation)

Kriador del mundo, no falte esta luna klara! (Puertas de veluntad)

De lo ke kero enmentar nada yo no falto kon baile i salto i kon gran plazer (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ya avia ayegado en lugar muy serka, dos oras le a faltado para nuestra serka; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bevian vino viejo a maraviya, Susan i Babel, Egipto i Aleksandria, konbido diziocho mil de la juderia, ke no falto de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



183280

falto adj.

חסר, משולל, מחוסר

missing, deprived, lacking

Mi Dio, mi Dio Tu sos alto, kien no kree el es falto. Nafshi, mi korason salto para loar a Tu Nombre. (Donme, sig 18)

Kon ayuda del Dio alto ke no mos aga nada falto; lo alavo i lo kanto, ke le tenemos ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



183360

fama f.

שם, פרסום, תהילה, מוניטין

name, publicity, fame, reputation

asta ke salio su fama por la mas de la sivdad. (Toledo, Koplas de Yosef)

Hazak kon shalom a eya, Palomba yama a eya, esto sera por su fama. (Donme, sig 18)

Echara fama por Roma fuistes mujer desfamada (Donme, sig 18)

Oid puevlo su djustedad siempre sere por la santedad desde ke estavan en el midbar salio su fama de Eliau. (Koplas de Eliau, sig. 18)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



183500

famiya/famía f.

משפחה, בית אב; רעיה

family; wife

ke sierven a la verdad chikos, grandes, i famiya. (Toledo, Koplas de Yosef)

muy klaro i muy visto de apretarlos i no para matarlos komo aki keria asta la famiya (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los ire sigiendo i los matare tambien los atemare viejos i famiya todos en un dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dezgrasiado Auschwitz ke rovino nuestras famiyas, embezados en muncho bueno, arrastados sin manzia (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)



183600

famozo adj.

ידוע, מפורסם, נודע; דגול

known, famous; distinguished

ke vean el resto i tomen pavor, siendo tenemos favor de el Dio famozo ke es muy piadozo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



183650

fanatizar v.

שילהב, ליבה

to inflame, to fan (fire, emotion)

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



183770

fantazía f.

דמיון, פנטזיה; גחמה, קפריזה; הזיה, חזיון שוא; הילולא

imagination, fantasy; whim, caprice; hallucination, false vision; festivity

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)



184810

fatiga f.

עייפות, לאות, יגיעה, חולשה, רפיון; טירדה, טורח

fatigue, tiredness, weakness, laxity; nuisance, burden

Muncha fatiga sintio esta muy kemado se ve desramado sin la su mujer (Purim, De-Fes, sig. 18)

hazak ve-emats dire a ken es amigo: sienpre yo lo kantare sin ningun fatigo; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



185040

favor m.

חסד, חן, טובה (עשה לו טובה)

kindness, grace, favor

ke vean el resto i tomen pavor, siendo tenemos favor de el Dio famozo ke es muy piadozo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



185360

fealdad f.

כיעור; נבזות, שפלות, מעשה נבלה, דופי

ugliness; despicability, lowliness, villainy, blemish

Viendose Vashti en eya tanta fealdad, Disho: yo no puedo ir; vos andad; i a el rey de mi parte saludad, ke esto muy mala, no puedo ir, no. (sova semahot, Livorno 1782)



185480

feder v.

הסריח, הבאיש, העלה צחנה, הדיף ריח רע, הצחין; הטריד, הפריע

to stink; to disturb

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



185610

fediendo adj.

מסריח, מבאיש, מצחין; רקוב; שחצן; מטריד

stinking, disgusting; rotten; arrogant; bothersome

Penso Aman de darle su ija la loka para nada no vale fedionda de boka (Purim, De-Fes, sig. 18)



185650

fedor m.

סרחון, צחנה, באשה, ריח רע; שערוריה; שחצנות, רהב

stench, bad smell; scandal; arrogance

No le tura toka en la su fermedad ni en su desdichad yena de dolores tinya i fedores (Purim, De-Fes, sig. 18)



185670

fedorento adj.

מסריח; שחצן; חסר כל ערך, עלוב

stinking; arrogant; worthless, miserable

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



185910

felisitar v.

שיבח, איחל, ברך; החמיא

to praise, to wish, to bless; to compliment

pasajes i lejendas yo resitava / sin mereserlo el puevlo me felisitava (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

tenemos el dover de felisitarlos / asistir a sus melodias i enkorajarlos (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



185990

fener/fenel (t.) m.

פנס, פנס רחוב; מגדלור

flashlight, street lamp; lighthouse

ke echen feneres en las kalejas a ke se vea ken pasa i ke torna (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



186310

ferido m. & adj.

פצוע

wounded

Penso de ser ferido peor ke de saeta, (Poema de Yosef)

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)



186330

ferir v.

פצע, חבל

to injure

kon gran reveyada miran a djidió. Nosotros tenemos Dio: kastigar mos kere, a eyos los fíere. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

kan todo el mundo se izo charis / a eskidji Shim'on lo konto por pedris / les komio moneda de los Alfandaris / diziendo kuando erire komerchero yo (manus. Teza, 1820)

ande via ombre de golor / metia su ojo kon grande folor / le alsava alila kon grande dolor / no desho givir ke no lo irio (manus. Teza, 1820)



186360

fermán (t.) m.

צו, פקודה, צו שולטני

order, order of the Sultan (ferman)

Saveldo muy sierto ke Suleman Pasha del rey le vino fuersa en ferman muy fuerte ke esta muy potente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kuando salió el fermán ke se enforkara, kon kalpak i kon tumán ke yakisheara, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)



186365

fermanlí (t.) adj.

שהוצא כנגדו צו מעצר

whoever was issued an arrest warrant against him

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



186760

ferver v.

רתח, תסס, געש

to boil, to ferment

ke a su alma afrie kayentura i gran fierve.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



186790

fervor m.

התלהבות, דבקות, להט, להיטות

fervor

olgesh bien en el segundo livres de malas fierves. (Toledo, Koplas de Yosef)



186810

fesat/fesad (t.) m.

קונדסות, מעשה קונדס, משובה; תכך; ארוע יוצא דופן

mischievousness; intrigue; an extraordinary event

Este negro yerro le fue gran fesat; basta ke no esté kiesat, komemos kon gusto, bevamos endjunto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



186980

feuzia f.

בטחון ב-, אמון, מיבטח

confidence in, trust, reliance

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Marineros i sus naves se andan kon feuzia, ke era mar de Genosar el se izo gan va-sor. (Donme, sig 18)

Komo oyo esto Elia, disho: ''En el Dio ten figuzia no se ateme el azeite ni la arina komo palavra de Dio ke avlo a Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



187220

fiansa f.

ערבות, ערובה, ערבון, אחריות

guarantee

Izo partido kon eyos de darle la Ley kon ke le dieran fiansa (Ketuba de la Ley)

Por mi djente salgo fiansa yo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



187470

fideo/fideyo m.

איטריה דקה; אדם דק גזרה ושברירי; לכלוך שומני מופרש מהעור

thin noodles; a thin and fragile man; oily dirt that is excreted from the skin

kortava sevoya menuda komo los fideos de kaza, (Gizados de berendjena, siglo 18)



187490

fidiondo adj.

מסריח

smelly

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



187540

fiel adj.

נאמן

loyal

az ya revanyo a puevlo eskojido, ke eres pastor fiel; (Toledo, Koplas de Yosef)

Por mano de Moshe Rabenu pastor fiel: (Ketuba de la Ley)

Ah Dio!, avre tu siyero i damos munchos dineros, ke siempre de ti espero, ke eres santo i fiel. (El Dio alto)

neeman les disho a todo Israel: dizi kuando entrash a Erets Israel, guay de ben Amram el pastor fiel bamidbar niftar el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

todo esto supo el pastor fiel, akojo i apanyo a todo Israel, de todos demando mehilá el (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



187640

fierro m.

ברזל; עוגן

iron; anchor

Fuertes mas ke fierro el las kevranta, tambien los arremata sin arma i sin gerra, deskansa la tierra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Gaste mos asodesió por modre un perro; no ay ke no mos vensió, mashko muncho fierro. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



187750

fiesta f.

חג, חגיגה, מועד, יום טוב; שמחה,מסיבה, כרה

holiday, celebration, feast; joy, party, pillow

kijo azerle una fiesta, una kaldera de papara (Toledo, Koplas de Yosef)

Sea bendicha en eya fiesta de demanyana i de tadre a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



187860

figura f.

דמות, דיוקן, צלם, פנים

figure

De kien avia talante de ver la su figura (Poema de Yosef)

Y una figura estava aya donde yazia (Poema de Yosef)

'Las siete vakas ke viste de buena figura, (Poema de Yosef)

todo el mundo esta sirviendo a la su negra figura''; (Toledo, Koplas de Yosef)

pero kon temoridad, es figura muy santa, (Toledo, Koplas de Yosef)



188250

fila f.

תור, טור, שורה; תהלוכה; בצק עלים, עלי בצק

column, line; procession; puff pastry

i en 29 dias arrodea su charki i kamina el kamino de su fila (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



189020

fin f.

קצה, גבול, תחום, סוף, קץ; הפסק, חידלון, כלה, מוות

edge, border, end; cease, death

Al fin de la medianoche Tarkino se despertara (Donme, sig 18)

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Anda a el rey i avla kon el, ke no se pierde Yehudah ni 'Ariel, i no sea por tu mano fin de Yisrael, ke no venga tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)



189200

fina prep. & conj.

עד, עד ל-

until, up to

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



189490

fino adj.

דק, דקיק, עדין, רזה, טהור (זהב); מעודן, טעים לחיך, משובח, מעולה; מזוכך; חד, שנון, פיקח

thin, slender, delicate, pure (gold); refined, delicious to the palate, fine, excellent; purified; sharp, witty, clever

Ereh para eya non ay ke es estimada mas ke el oro fino (Ketuba de la Ley)

Estonses le enbio panyetes muy finos el nada no resivio no esta en estos tinos paresen espinos en los sus ojos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dime oro fino ke keres de mi ke yo muncho te ami i por kualker vanda are tu demanda (Purim, De-Fes, sig. 18)

La sus bezos koloradas parese fino korale (Donme, sig 18)

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



189520

finojo m.

שוּמָר (צמח)

fennel

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)



189530

fint/a (t.) f.

בדותה, תחבולה, תכסיס, טריק,מלכודת, אחיזת עיניים, הטעיה, התחפשות, פעולת הסחה

fiction, trickery, trap, deception, disguise, diversion

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



189640

firma f.

חברה, בית מסחר; חתימה

firm, company, trading house; signature

i firma de mano de todo ombre en el. (Untane Tokef)



189730

firmamiento/firmamento m.

רקיע; ברית; חתימה

firmament; alliance; signature

i afirman tu firmamiento ke djurastes a Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)

i kon Avraam el dio tajo luego firmamiento: (Toledo, Koplas de Yosef)

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



189800

firmeza f.

מוצקות, יציבות, איתנות, חוזק; תקיפות; התמדה

solidity, stability, robustness, strength; firmness; persistence

No le tura toka en la su fermedad ni en su desdichad yena de dolores tinya i fedores (Purim, De-Fes, sig. 18)



189810

firmo adj.

קבוע, יציב, איתן, חסון, חזק; תקוע; תמידי; בטוח, עומד על דעתו

steady, stable, sturdy, strong; stuck; constant; sure, stands his ground

I Tu sos rey bivo i firme para siempre. (Untane Tokef)



190260

fito m.

מטרה (לירי, לחיצים)

target

Naftali via en fito, i lejero komo el siervo; (Toledo, Koplas de Yosef)



190365

fizión f.

קלסתר

physiognomy

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



190500

flakeza f.

רזון, שידפון; חולשה, תשישות, אנמיה, תורפה

thinness, blight; weakness, exhaustion, anemia

tsar li meod! mi flakeza i de mi korason el apreto / me impidio de kontinuar a mi grande regreto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



190530

flako adj.

חלש, חלוש, רפה, בעל בריאות רופפת, רופף; רזה, צנום, כחוש, דק; שביר

weak, in poor health, loose; thin, slender, skinny; fragile

Muy flakas estavan, semejavan dolientes (Poema de Yosef)

I las flakas tragavan a las otra[s] valientes, (Poema de Yosef)

Las ke eran flakas las enfortesio tambien las enaltesio (Purim, De-Fes, sig. 18)



190600

flama f.

להבה, שלהבת, לשון אש

flame

Sovre este amor biva mi alma, be-emet se ato kon rey Shelomo, i en mi korason es una flama. (Donme, sig 18)

Komo la flama mi amor, kema, bushka al Kreador, no ay a mi abogador (Donme, sig 18)

En sus manos de flama la espada la bolviense (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



191030

flor f.

פרח; החלק המובחר

flower; the elite part

Muy apuesto andava komo rozas i flores. (Poema de Yosef)



191520

folar (1) (port.) m.

ממתק סוכר עשוי בצורת מגדל (כעמוד תליה) שבחללו נמצאת ביצה קשה לשַבָּת זכור שלפני פורים

sugar candy made in the shape of a tower (as a hanging pillar) in the space of which is a hard-boiled egg for Shabbat before Purim

Ya es menasup azer folar a los chikos: bushko pino el mamzer de sinkuenta pikos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



191660

folor f.

כעס, זעם, חימה, חרון אף

anger, rage

ande via ombre de golor / metia su ojo kon grande folor / le alsava alila kon grande dolor / no desho givir ke no lo irio (manus. Teza, 1820)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



191760

fondar v.

ייסד, יסד, ביסס, הקים, כונן

to found, to establish

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)



191810

fondina f.

עומק

depth

las vaziava por adientro i les deshava los fondikos (Gizados de berendjena, siglo 18)



191840

fondo adj.

עמוק

deep

No vidi en mi vida ningun mundo, las yagas de mi, sienpre no demudo, veluntad de mi Dio es fondo fondo (Donme, sig 18)

David vino en su ora, lugar fondo de fondura (Donme, sig 18)



192080

fonsado (fr.) adj.

כהה

dark

Tornadvos atras, andjeles de mi fonsado!, este zehut restara para Tsiyon guadrado: (Puertas de veluntad)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



192090

fonsado m.

צבא

army

Yosef sienpre temiera El Dio de los fonsados (Poema de Yosef)

Por vijitar i por sekutar todo fonsado de los sielos enel din. (Untane Tokef)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



192160

forastero m. & adj.

נוכרי, זר

foreigner, stranger

pelegrinos i forasteros en tierra ke non a eyos, (Toledo, Koplas de Yosef)



192240

forka f.

עץ תליה, עמוד תליה, גרדום

hanging tree, hanging pole, gallows

Disho Zeresh la loka ke poko atenta: agale una forka de pikos sinkuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)



192320

forma f.

צורה, מראה, תבנית, דפוס, אופן; מדים

shape, appearance, pattern, manner; uniform

me akordo anyos pasados / la forma ke shabatot eran sonalsados (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



192460

formar v.

עיצב, עיבד, גיבש, צר צורה; יצר, ברא, עיצב, הקים, כונן; ערך בשורה (צבא); היווה, היה

to shape, to process, to crystallize, to form; to create, to establish; to line up (army); to be

sus modestia, sus atamiento a la relijion / damas i senyores formavan una fuerte lejion (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



192830

forsado adj.

אנוס, מאולץ, כפוי, מוכרח, מחוייב, נאלץ

forced, committed

'El tu siervo kerido me uviera forsada. (Poema de Yosef)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)



193000

fortaleza f.

כוח, גבורה, עוצמה, עוז, תעוזה, חוזק; עצימות, אינטנסיביות; חומרה, קשיחות; מצודה, מבצר

strength, heroism, power, courage, daring; intensity; hardware, rigidity; fortress

I kontaremos fortaleza de la santedad de el dia el este, (Untane Tokef)

a ti la fortaleza de el sekreto i el simiento de mozotros esta enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

segun la fortaleza de tu grandeza, mizmamente es la fin de mi provedad i mi basheza (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

bastesio a mandar kon munchas komarkas / a azer mal kon fortaleza / tanto a chiko komo grande de kaneza / de anbre la sivdad la undio (manus. Teza, 1820)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



193035

forteyar v.

פרץ (גדר)

to break through (fence)

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



193380

foya f.

בור, שוחה, חור; קבר, שחת

pit, ditch, hole; tomb, grave

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



193500

fragua f.

בניין, מבנה

building, construction

tu sos uno presipio de todo modo de kuenta i simiento de todo modo de fragua (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



193550

fraguar v.

בנה, הקים

to build, set up

De enfrente vieron una nuve klara, se apresuraron a fraguar la ara; (Im afes, Papo 1894)

Aina i presto mos frague el santuvario: (Ketuba de la Ley)

mejorado mos frague el Dio la santeria (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

'No es posible ke nos vayamos i la tierra deshemos despues de fraguarla i de konponerla. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No podemos dizir ayi ni fraguo ni krio (Donme, sig 18)

a ti es la fuersa la ke sostienes el mundo fraguado enriva de nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tefila agan todo Israel / ke mos mande ya el goel / i mos frague bet el / 'havtaha tenemos enel Dio (manus. Teza, 1820)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguaryalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



193575

fraikores (alem.) m. pl.

יחידות צבאיות מורכבות ממתנדבים

military units which are made up of volunteers

Los gevirim kon el bien penaron, a los podrunes lo guardaron, al kavo los fraikores se lo yevaron (Asidio de Belogrado 1788)



193860

Frankía f.

צרפת

France

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



193900

franko adj.

חופשי, גלוי לב

free, open-hearted

Salga ken kere verla tala madmazela komo franka perla (Purim, De-Fes, sig. 18)



193990

Fransia f.

צרפת

France

Muncha agua de kanela, de Fransia buena sardela; muncho sirio i kandela ke de leshos puedan ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)



194510

frente adv.

ממול

in front of

Avraam lo vido en frente. ''de ke edad seras ermano?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

La su frente reluziente espada dulse [de] kortare (Donme, sig 18)



194520

frente f.

מצח

forehead

Porke era su frente klara komo el sol no tuvo ningun mihshol porke era kazada kon su tio atada (Purim, De-Fes, sig. 18)

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



194680

fresko adj.

קריר, צונן, רענן, טרי

cool, fresh

biskochadas kon guevos freskos i un poko de arina has (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon kezo fresko i azeite i azia una meina. (Gizados de berendjena, siglo 18)



194850

friir v.

טיגן

to fry

i frio el fritado de unos kinze guevos. (Toledo, Koplas de Yosef)

las freia en la sarten kovijadas kon la salsa, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las freia revanadikas komo frien el peshkado (Gizados de berendjena, siglo 18)



194970

frío adj.

קר, צונן; אדיש, קריר

cold, chilly; indifferent

Porke no dio deskanso a muestras djudias amargas i frias sin ningun manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

A las tres de medianoche, al bloko 20 arrivimos, los apeles empesaron, en los friyos mos apuraron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



195110

fritada f.

טיגון; תבשיל: פשטידת גבינה או תרד

frying; cheese or spinach pie

i frio el fritado de unos kinze guevos. (Toledo, Koplas de Yosef)



195130

frito adj. & m.

מטוגן; טוגן; טיגון

fried; french-fries; frying

espesias a muchedumbre i prishil frito i kocho. (Gizados de berendjena, siglo 18)

sevoya muy bien frita i kon unos dos klavikos. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Atirinas muy bien fritas, masapán i melopitas, panes de kaza i pitas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Miren de komer pishkado, frito, kocho i asado i ke no manke salado porke aze bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



195450

fruta f.

פרי, פירות

fruit, fruits

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



195550

fruto m.

פרי; תוצר, תוצרת; תוצאה, תועלת

fruit; product, produce; Result, benefit

Riziendo, le ato bien manos i pies, tendio kuchio al fruto de su vejes, (Im afes, Papo 1894)

I todos los lenyos fruto ivan dando; de ayi lo eskapo el Dio verdadero. (El rey Nimrod)



195700

fuego m.

אש, תבערה, שריפה, דליקה, בערה, להבה; בהשאלה: יקר מאוד

fire, burning, flame; (metaphorically:) very expensive

Kon gran tremonte yora i esklama kon muncho fuego de alma (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dio su fuego a mi alma por kemar, munchas aguas non pueden amatar. (Donme, sig 18)

El fuego de Nadav i Avi'hu, por su Aava ke esto kemando yo. (Donme, sig 18)

En el gas asfiksiados, en el fuego fueron kemados las kriaturas sin pekado al son de la muzika fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Yorando noche i dia, yamando siempre madre mia, mos fue dicho i asigurado ke en el fuego fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



195800

fuero m.

חוק; סמכות; זכות יתר, פריבילגיה

law; authority; privilege

Yo no fue yamada estos trenta dias, gran miedo tengo pasar sovre el fuero (Koplas de Purim, 1545)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



195820

fuersa f.

כוח, גבורה, עוצמה, מרץ, יכולת

power, heroism, vigor, ability

Saveldo muy sierto ke Suleman Pasha del rey le vino fuersa en ferman muy fuerte ke esta muy potente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

siendo ke buena su pasada, salir no kere de su estada, por fuersa es arrondjada ke aga mizvot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

a ti es la fuersa la ke sostienes el mundo fraguado enriva de nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ayi renovan fuersa i ayi repozan los kanseriozos de fuersa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



195940

fuerte adj.

חזק, חסון, קשה, עז; נמרץ, תקיף, סמכותי; נוקשה, קשיח, קשוח, חמור; שובב

strong, sturdy, hard, fierce; vigorous, firm, authoritative; stiff, hard, tough, severe; naughty

Yehuda el fuerte komo osos i toros, (Poema de Yosef)

La fanbre era fuerte en toda la tierra, (Poema de Yosef)

ke mos de gozo i alegria fuerte de Israel. (Toledo, Koplas de Yosef)

kon vinagre fuerte i limon ke salieran bien agritas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Nes ke le izo el hay temerozo i fuerte ke el senyor de Mordehay lo libro de muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Enperador fuerte kon grande suerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hazak komo el leon, fuerte se tuviera, para azer galeon kiereste trushera; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No lo puzo en miente su korason fuerte. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Fuerte era por ser uno fueron adjuntados. (Donme, sig 18)

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ya es tiempo ke mos levantemos / i la bandiera de Tsion alsemos / azer en el mundo djudio una yamada /por rekojer una fuerte armada (La Amerika, 1916)

sus modestia, sus atamiento a la relijion / damas i senyores formavan una fuerte lejion (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



195980

fuesa f.

בור, שוחה, שחת, קבר

pit, trench, grave

Kon grande shakeka ayi se asento; el mazal se le bolto, en lugar de fuersa yazio en la fuesa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



196010

fuída f.

בריחה, מנוסה; מפלט

escape; refuge

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



196060

fuír v.

ברח, נס, נמלט; נמנע מ-; סטה מ-

to run away, to escape, to flee; to avoid; to deviate from

si no fuigo, no kedo bivo yo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Bueno es ke se fuygan agora en sekreto, mas en antes ke vengan los dias de apreto, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



196240

fuírse v. refl.

הסתלק, ברח, נמלט, חמק, התחמק, נעלם

to get away, to run away, escape, to slip away, to dodge, to disappear

I muncho pensando komo arian; del suenyo se esmovian, si se fuirian o se kedarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



196960

furiozo adj.

כעוס, זועם, נזעם, רוגז; נלהב, קנאי, מטורף, מלא רגשה

furious

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



197600

gaavá/gavá (ebr.) f.

גאווה, יהירות, יוהרה, עזות; חוצפה; גאוותנות, התפארות

pride, arrogance, boldness; gall; boasting

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

viendomos bien vestidos, de gaava somos enbolvidos, no metemos muestro sentido ke todo keda en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



197690

gadol (ebr.) adj.

גדול

big

shabat agadol oy tomad vuestro repozo / por empesar enel invierno kon alegria i gozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



197880

galan/o adj.

יפה, הדור, נאה, מהודר, אלגנטי

beautiful, elegant, handsome

i es komida galana, se aze a la maraviya. (Gizados de berendjena, siglo 18)



197890

galana adj.

יפה, חיננית; בעלת בית מוכשרת

beautiful, graceful; a talented landlady

Enpesaron a eskojer mosas i donzeyas galanas i beyas (Purim, De-Fes, sig. 18)



198120

galeón m.

ספינת מפרשים קדומה; אדם גבוה וארך צואר

an ancient sailing ship; a tall man with a long neck

Galeones por mar vinieron, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Hazak komo el leon, fuerte se tuviera, para azer galeon kiereste trushera; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



198180

galgal (ebr.) m.

גלגל; מסלול

wheel; route

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



198360

gam (ebr.) adv.

גם

also

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



198630

gana f.

תיאבון, רצון, חשק, תשוקה

appetite, desire, lust, passion

I les dio patenta i les konbido tambien los akavido ke kon gana todos esten a sus modos (Purim, De-Fes, sig. 18)

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



198775

ganado adj.

מורווח, שהרוויח

who earned

Pensa bien emigrado, pensa bien emigrado / ke nada non tienes avansado / todo tu ganado i todo lo ekonomizado / se van a la karta i al dado (La Amerika, 1914)



198780

ganado m.

עדר; שכר

herd; wage

Kon sus ermanos fuera pastor en los ganados (Poema de Yosef)

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / kuando vinites deskalso i deskavenyado / oy ke estas ganando i ke estas avansado / dia i noche vas djugando (La Amerika, 1914)



198820

ganansia f.

רווח, הכנסה, תקבולים, שכר; זכיה; רכוש

profit, income, receipts, wages; winning; property

El Dio alto kon su grasia mos mande muncha ganansia, (El Dio alto)

I en el su laso el se la asento i en eya atento no rekonto ganansia eskuentra de grasia (Purim, De-Fes, sig. 18)

nada no keda de esta ganansia, su vida es kon muncha ansia, su yetser kon su dezgrasia lo eskombra de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



198870

ganar v.

הרוויח, זכה ב-; נהנה מ-, הפיק תועלת; ניצח, זכה; השתכר; רכש

to earn, to win ; to enjoy, to benefit from; to win; to be paid; to purchase

ke lo agas de tal djesto ke ganes muncho dinero. (Toledo, Koplas de Yosef)

Todo ke emuna tenia se pasa bien a gozarla Todo ke amor tenia salga kanpo a ganarla (Donme, sig 18)

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

I kuando aki vinites i ke lavor tuvites / muncha moneda izites / ma kualo avansates i a ken ayudates / de tanta moneda ke ganates? (La Amerika, 1914)



199210

ganeden/ganeder (ebr.)

גן עדן

paradise

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



199660

garato (gr.) m.

סוג דג ים: טונה מלוחה

sea fish type: salted tuna

ermana de Chuflakulos, la ke vende el garato: (Gizados de berendjena, siglo 18)



199860

garganta/gargante m.

גרון, צואר

throat, neck

Te estimare komo estima el yardan en la garganta: (Ketuba de la Ley)

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



200460

gas m.

גז, נפט

gas, oil

En el gas asfiksiados, en el fuego fueron kemados las kriaturas sin pekado al son de la muzika fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



200580

gastar v.

בזבז, הוציא כסף; בילה, כילה, קלקל, מירטט

to spent, to spent money; to spoil

Todas sus aziendas gastan en plazos i en botas i vazos (Purim, De-Fes, sig. 18)

I en esto muncho enyado: aspros gasta kon punyado; el Dio los da demaziado i vos keda a dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)



200670

gaste m.

הוצאה, הוצאות

expenditure

Gaste mos asodesió por modre un perro; no ay ke no mos vensió, mashko muncho fierro. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



201350

gaviya/gavilia f.

אלומה, עומר; זר; חבילה; צרור שירים (אנתולוגיה)

sheaf; garland; package; anthology

'Gaviyas sonyava ke faziamos un dia, (Poema de Yosef)

Mas muy keda estava gaviya de Yosef. (Poema de Yosef)



201530

gayina f.

תרנגולת

hen

revanadas asentava debasho de una gayina (Gizados de berendjena, siglo 18)

tomava eya en primero de la India una gayina, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Izole gaina en sena kama de oro enke se echara (Donme, sig 18)

Gizanderas en las kozinas desplumando las gainas; kayimak, yegurt kon meínas ke enpesen a komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Fuese 'Ester a el rey aina, le Disho: Bigtan i Teresh te kieren entosegar komo una gayina; Mordekay el Judio me lo Disho asina. Por esto guardese el rey ke no lo entosigan, no. (sova semahot, Livorno 1782)



202040

gedulá (ebr.) f.

גדולה

grandeur

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



202340

gerra f.

מלחמה, קרב

war, battle

gerra grande azer en kantidad (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

ke los vean los turkos i maraviyados ke no son uzados toparse en gerra komo les bastesera i estan kontentes de ver gerras fuertes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

De aki aya, i es para Tevaria, ordenes de gerra mas ke la primera. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



202400

gerrear v.

נלחם, נאבק, התקוטט

to fight, to struggle, to quarrel

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



202440

gerrero/gerreero m.

לוחם

fighter

Gerreros ke akojga de todas las partes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



202620

gezerá (ebr.) f.

אסון, מכה, שבר, גזירה

disaster, blow, destiny

Ah, Yoheved madre presiada, resive la gezera del Dio ke fue asetensiada, para esto fuites kriada de enterrar al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)



202640

gía f.

מדריך; מנהג

guide

El Dio fue en su gia i del fue manparado. (Poema de Yosef)

Para mis sivdades sera muy buena gia; (Poema de Yosef)

Sovre mi reinado kiero ke seas gia; (Poema de Yosef)



202650

giador/dera n.

מדריך, מורה דרך, מַנְחֶה, מוביל; מושל

guide, mentor; governor

Maraviyome si fayades tal giador komo Yosef. (Poema de Yosef)



202680

giar v.

הדריך, הנחה, הוביל, ניהל

to guide, to lead, to manage

Kon onor i onra a Ester krio kon gran rijo la gio guerfana de padre i tambien de madre (Purim, De-Fes, sig. 18)

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



203030

givir (ebr.) m. (pl.: gevirim)

גביר, פרנס, איש רם מעלה, פני העיר, טובי העיר

a man of high rank, rich-man

Los gevirim kon el bien penaron, a los podrunes lo guardaron, al kavo los fraikores se lo yevaron (Asidio de Belogrado 1788)

ande via ombre de golor / metia su ojo kon grande folor / le alsava alila kon grande dolor / no desho givir ke no lo irio (manus. Teza, 1820)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



203070

gizado m.

בישול; תבשיל, נזיד

cooking; stew

Kuantos modos de gizados se azian de la merendjena. (Gizados de berendjena, siglo 18)



203120

gizandor/dera n.

טבח/ית, מבשל/ת

chef, cook

Gizanderas en las kozinas desplumando las gainas; kayimak, yegurt kon meínas ke enpesen a komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



203350

gloria f.

תהילה, תפארת, הוד

glory

porke le asoplo el espirito de la gran gloria divinidad, (Toledo, Koplas de Yosef)

Si ya se destruyo tu santa morada i kaza de tu gloria fue ruinada, (Im afes, Papo 1894)

Membra akel ke santifiko tu Gloria i ke desho un eshemplo por memoria! (Im afes, Papo 1894)

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



203420

gloriozo adj.

מהולל, מפואר

glorious

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



203530

godro adj.

שמן, עבה, סמיך, עתיר שומן

fat, thick, high in fat

karne godra i peshkado, los valientes alavados. (Toledo, Koplas de Yosef)



203590

godrura f.

שומן, חלב; עובי; כרסנות, שמנות יתירה

fat; thickness; bellying

i sofritas kon gordura las yamavan baldaron. (Gizados de berendjena, siglo 18)



203610

goel (ebr.) m.

גואל, מושיע

savior

Mihael sar Israel, Eliau ve-Gavriel ke vengan kon el goel a salvar a Israel. (El Dio alto)

Bushkando va en ke mez murio el pastor fiel no supo en akea vez nasio muestro goel pastor de Israel se yamo Moshe (Purim, De-Fes, sig. 18)

No uvo muerte para el vidas del mundo bive el djuntos vengan kon el Goel ek enbien a vos a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

tefila agan todo Israel / ke mos mande ya el goel / i mos frague bet el / 'havtaha tenemos enel Dio (manus. Teza, 1820)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel/ veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



203820

golor f.

ריח, ניחוח

smell, fragrance

ande via ombre de golor / metia su ojo kon grande folor / le alsava alila kon grande dolor / no desho givir ke no lo irio (manus. Teza, 1820)



204270

goral (ebr.) m.

גורל, פיס; גורל, מזל

lot; fate, destiny

I bendiga a su puevlo am goralo (Ketuba de la Ley)



204520

gostar v.

טעם; ניסה; נהנה; הבדיל, הפלה

to taste; to try; to enjoy; to distinguish, to discriminate against

boka tienen i no gustan, no komen ni menos royen; (Toledo, Koplas de Yosef)

Los neviim izo matar profetas falsas izo kitar: ''Komed i beved i gostad i no tengash miedo de Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



204530

gostarse v. refl.

שמח, צהל, נהנה, נשא חן

to rejoice, to enjoy, to please

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)

yene se gustan ke no ay tahanunim (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



204590

gota/gote (1) f.

שיתוק; פודגרה

paralysis; podagra

es komo la espondja kon la portukal, aparejen un bokal, después una bota, no keda ni gota. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



204670

gotera f.

מזחילה (מקום שממנו מטפטפים המים מהתקרה); דלף, טפטוף מהגג; טיפה

a place from which water drips from the ceiling; leak, dripping from the roof; drop

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



204910

goy/goyá (ebr.) m./f.

גוי (במיוחד מוסלמי)/גויה

gentile (especially Muslim)

Moshe komo era djidio, non kijo tetar de goy sinon de la su madre (Koplas de Par'o, 1901)

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



204950

gozar (de) v.

נהנה (מ-)

to enjoy

es de komer i gozar de lo bueno i barato. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Yenas kon kantigas i kon boz alta gozan sin aver falta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Gozar kijo el su bien en akeos dias mando i apanyo tambien a sus kompanyias (Purim, De-Fes, sig. 18)

Todo ke emuna tenia se pasa bien a gozarla Todo ke amor tenia salga kanpo a ganarla (Donme, sig 18)

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



205040

gozo m.

הנאה, תענוג, עונג, שמחה, ששון, מָשׂוֹשׂ, חדווה, עליזות

pleasure, joy, cheerfulness

ke mos de gozo i alegria fuerte de Israel. (Toledo, Koplas de Yosef)

Kon temoridad de korason i alegria i gozo (Ketuba de la Ley)

Alguayad a mi madre, ke su gozo lo pedrio! (Puertas de veluntad)

Rogemos noche i dia ke mos de gozo i alegria kon toda la konpanyia a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

No desho Ester de azer eya otro tanto tiro gozo i plazer i desnudo su manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Demando la kavza ke vino Aman i estonses lo yaman, ayi todo el gozo le kayo enel pozo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Alavare kon gozo a el verdadero por kavza ke nos izo el nes por entero; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Siente muncha ansia en lugar de gozo, komo un palo tezo ansi kedaria asta el terser dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Tu A-donay el padre piadozo alvisia ami alma de tu gozo, Zihr''i az orasion asu repozo (Donme, sig 18)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)

shabat agadol oy tomad vuestro repozo / por empesar enel invierno kon alegria i gozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



205070

gozozo adj.

שמח, עליז

happy, cheerful

Kavayeros salieron muy apresurozos alegres anduvieron i muncho gozozos (Purim, De-Fes, sig. 18)



205140

grado (2) m.

דרגה, מדרגה, מעלה, רמה, מידה; מדחום; הוקרה, הערכה

degree, grade, level; thermometer; appreciation

mos traigas en este grado ke te sirvamos noche i dia. (Toledo, Koplas de Yosef)

a tu puevlo el desdichado, desendido en basho grado, (Toledo, Koplas de Yosef)



205540

gran adj.

גדול, ראשי

grand, main

Mas gran envidia avian komo andava Yosef. (Poema de Yosef)

No ay numero de ni kuenta a su gran rikeza (Koplas de Purim, 1545)



205610

granado m.

עץ רימון

pomegranate tree

De un ombre sin arte, otro si de mizura (Poema de Yosef)

Su padre lo keria kerensia muy granada, (Poema de Yosef)

Pues komo le faria tal traision granada?'' (Poema de Yosef)



205615

granado (arc.) adj.

גדול, ניכר, הדור

great, considerable, glorious

Estas venian, komianlas a las otras granadas. (Poema de Yosef)



205620

grande adj.

גדול, גבוה, מבוגר

big, tall, mature

'estesh en buen ora, senyor, muestro grande i muestro rey! (Toledo, Koplas de Yosef)

Enperador fuerte kon grande suerte (Purim, De-Fes, sig. 18)



205700

grandeser v.

גדל; הגדיל

to grow; to enlarge

torno i la vido en kresiente, ke enpeso a grandeser; (Toledo, Koplas de Yosef)



205720

grandeza f.

גאווה, יהירות; גדולה

pride, arrogance; greatness

Kontoles Aman su alta grandeza gran kopia de ijos i de tezoro (Koplas de Purim, 1545)

I la su djustisia se va aserkando se le tira su mando i la su grandeza i su altigueza (Purim, De-Fes, sig. 18)

I de munchas vias mando a traer amostrar a su aver i la su grandeza kon muncha rikeza (Purim, De-Fes, sig. 18)

Derecho el ke vide su grandeza, torno el bien i le izo tristeza, por su kavod por onrar su alteza (Donme, sig 18)

Sus ojos kon alkoholos pintadas i su boka redonda komo rozas, kon su luenga avlava grandezas. (Donme, sig 18)

a ti A' la grandeza i la barragania i la ermozura i el vensimiento i la loor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

segun la fortaleza de tu grandeza, mizmamente es la fin de mi provedad i mi basheza (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

todo modo de kriansa ke en el mundo es komo un grano de mostadra enfrente de la mar la mas grande i el i su grandeza son kontados komo nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



205790

grandino m.

כינוי אירוני ל''גדולים''

an ironic nickname for "greats"

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



205820

grandiozo m.

הבכור; הבכיר בדרגה, אדםבעל סמכות וכוח

the eldest; the senior in rank, a man of authority and power

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)



205840

grandísimo adj.

גדול למדי; בעל ערך

sizable; valuable

I seer sea kontado a grandisimo yerro (Koplas de Purim, 1545)

Ansi fue ke akel dia mizmo / ke en Sinay pozo el Dio grandisizmo / i deklaro aboz alta el monotizmo / ke es la bandiera del djudaizmo. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



205990

grano m.

גרעין, גרגר; ניצה, כפתור של פרח; פצע, מורסה, אבעבועה; מטבע; מידת משקל

grain; bud; wound, abscess, blister; currency; weight measure

todo modo de kriansa ke en el mundo es komo un grano de mostadra enfrente de la mar la mas grande i el i su grandeza son kontados komo nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



206150

grasia f.

חן, חסד, קסם; חסד עליון

grace, kindness, charm; Supreme Grace

El Dio alto kon su grasia mos mande muncha ganansia, (El Dio alto)

Vistio grasia i mersed en el terser dia muerta de anbre i sed de ver tal manzia (Purim, De-Fes, sig. 18)

I en el su laso el se la asento i en eya atento no rekonto ganansia eskuentra de grasia (Purim, De-Fes, sig. 18)



206390

grasiozo adj.

חינני, מלא חן, מלבב, נחמד, חמוד, נאה, נעים, חביב, מקסים, מושך את הלב, רב חסד

gracious

veas Dio selozo grasiozo i piadozo, y amado (Toledo, Koplas de Yosef)

El ke la mirava se desmayava despues se arretornava porke era grasioza i muy namoroza (Purim, De-Fes, sig. 18)



206720

Grecha f.

יוון

Greece

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



206780

grego n.& adj.

יווני; יוונית (השפה)

Greek; Greek (language)

lo ke vido de una grega vestida a la turkina: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



206890

Gresia f.

יוון

Greece

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



207160

gritar v.

צעק, זעק, צרח, צווח, קרא בקול; רגז, קצף; גער, נזף

to shout, to scream, to call aloud; to Irritate, to become angry; to scold, to rebuke

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)



207210

grito m.

צעקה, זעקה, צריחה; גערה

cry, scream, shout, yell; rebuke

Una boz ya le grito ke se adelantara. (Puertas de veluntad)

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)



207400

grosh (t.) m.

מטבע קטן (גרוש, אגורה)

small currency (penny)

Ya se arrepintieron de este mal echo, el grosh ke tenía[n] todo ya lo dieron, bushkaron remedio por lo ke perdieron; me pisho en sus karas ke tal mos izieron. (Kalumnia de sangre, sig 18)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



207700

grupo/grupa m.

קבוצה, חבורה; צרור מטבעות כסף קשור ומוחתם

group, bunch; a bundle of silver coins tied and sealed

devuado grupo delos senyores maftirim / ke entuziasma la asistensia kon los shirim (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

tizku le-mitsvot grupo de amatores / ansi alas nobles damas i estimados senyores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



207770

guadrado adj.

שמור, גנוז; מוגן; שמור ל- (מיועד)

save, hidden; protected; save to (designated)

Sivera sea guardada en anyos de fartura. (Poema de Yosef)

Ad ayom la nemistad la tienen guardada, mos amostran amistad komo eskarada; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

no ay vida tan presiada komo los dias de la prenyada, de los malahim es guadrada ke no kaiga en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



207840

guadrar v.

שמר, הגן על; הסתיר, הצפין

to keep, to protect; to hide, to conceal

Para ke el novio las aga i las guadre: (Ketuba de la Ley)

Ora ke mi kuerpo en el fuego se adrera, un poko de seniza por mi rekodro guadrara, (Puertas de veluntad)

las guardava para el invierno de todo modo de kat. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Avonam les deskuvrio kavza del tosigo guarda por parte de el Dio a ti te lo digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mando Ahav a bushkarlo por toda djente i reinado: ''Si lo tuvieres guadrado a el ke va vestido de manto ke su nombre Eliau? (Koplas de Eliau, sig. 18)

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo lreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



207920

guadrarse v. refl.

נשמר, נזהר, נשמר מ-, השתמט מ-, נמנע מ-, מנע; שמר, גנז, צפן

to be kept, to beware, to evade, to avoid, to prevent; to keep, to conceal

Fuese 'Ester a el rey aina, le Disho: Bigtan i Teresh te kieren entosegar komo una gayina; Mordekay el Judio me lo Disho asina. Por esto guardese el rey ke no lo entosigan, no. (sova semahot, Livorno 1782)



208040

gualardonar v.

גמל

to reward

sovre todas las bondades ke me gualadronastes mal te gualadroni (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



208290

guareta/guaritika f.

אליל, פסיל

idol

amostrale la guaritika i todo modo de plaveta. (Toledo, Koplas de Yosef)

demando este nesio: ''kuanto es esta guarita? (Toledo, Koplas de Yosef)



208370

guay! interj.

אוי! אויה! אבוי!

Alas!

guay de ti, el desdichado, deshas al Dio verdadero; (Toledo, Koplas de Yosef)

Guay a mi por mi madre ke se adolensiara! (Puertas de veluntad)

I Aman kon muncho guay le arrespondia: son munchos los Mordehay en la djuderia (Purim, De-Fes, sig. 18)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

neeman les disho a todo Israel: dizi kuando entrash a Erets Israel: guay de ben Amram el pastor fiel bamidbar niftar el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



208650

guérfano m.

יתום

orphan

los dos guerfanos de madre kriados kon grandes rijos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Kon onor i onra a Ester krio kon gran rijo la gio guerfana de padre i tambien de madre (Purim, De-Fes, sig. 18)

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



208710

guerko m.

שטן, שד; ערום, פיקח; שובב (שד משחת)

demon; shrewd, clever; naughty

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



208940

guerto m.

גן, גינה; גן ירק

garden; vegetable garden

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)



209350

guevo m.

ביצה; אשך

egg; testicle

i frio el fritado de unos kinze guevos. (Toledo, Koplas de Yosef)

despues las enreyenava guevos, muezes i azeite, (Gizados de berendjena, siglo 18)

les batia mucho guevo en un poko de farina (Gizados de berendjena, siglo 18)



209580

guezmar v.

הריח; נתן ריח

to smell; to give a scent

Repozare mi alma en tus kortes, guezmare guezmos de tus montes, mora mi alma entre los estantes. (Donme, sig 18)



209610

guezmo m.

ריח

smell

Repozare mi alma en tus kortes, guezmare guezmos de tus montes, mora mi alma entre los estantes. (Donme, sig 18)

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



210020

gursuz (t.) m.

בן בליעל, אדם ארור; חסר מזל

malicious, damned man; unlucky

gursuz merkantible devía de ser, negro le fue el pareser de la noche al día ke djunbúsh sería. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



210100

gusto m.

טעם; רצון, תיאבון; הנאה, אושר, תענוג, סיפוק; נטיה, חוש טעם

taste; desire, appetite; pleasure, happiness, satisfaction; tendency, sense of taste

Otra vez konmigo manyana vendras, i kon mi gusto aras, are kuanto keres ke mi patron eres (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Las puertas tened aviertas a meskinos i kojetas i a los ke meten bonetas porke es gusto de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Este negro yerro le fue gran fesat; basta ke no esté kiesat, komemos kon gusto, bevamos endjunto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

tanto gusto eya tomava kuando en tripa eya estava, un sirio le arrelumbrava ke vea toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)



210190

gustozo adj.

מאושר, שמח, עליז, מלא גיל; עשוי בחן וטעם

happy, full of joy; Made with grace and taste

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



210390

guzano m.

תולעת

worm

En pozo lo echaron, de sierpes i guzanos. (Poema de Yosef)

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

toda la ropa ke es kerida, ke de seda se teshida, del guzano es salida, los ke komen al onbre en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ma yo so yerme i guzano, polvo de la tierra, un atuendo yeno de verguensa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



210630

gyubré (t.)

אשפה, דשן

garbage, fertilizer

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



211110

hadra f.

העוויה, פוזה, פאסון; מאמץ, עבודה

grimace, pose, fa?on; effort, work

por amostrar deskonsuelo ke uvieron munchas hadras. (Toledo, Koplas de Yosef)



211340

haftoná (ebr.)

מכות, מלקות, הלקאה

beatings, flogging

A Haydar ya arrivimos, de haftonas mos konsomimos, tres dias estuvimos, de ansia mos abatimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Alshten (?) kon haftonas , al apelo mas i mas, bloko vas i shtupo vas kon krueldad, mos aharvavan sin peadad (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)



211420

haham (ebr.) m. & adj. (pl. hahamim)

חכם, ידען, למדן, מלומד; רב ספרדי

smart, knowledgeable, learned; Sephardic rabbi

lo ke azia Zinbulika, ija del haham Toledo: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Hahamim van airando detras de muestro goel (Donme, sig 18)

Esto tened muncho en mientes: a los hahamim, prezentes, a el médiko sin dolientes ke vos tenga ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

i El haham de los ijikos, a la maestra regalikos i ken puede dé dukadikos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



211630

hal (t.) m.

מצב, מצב העניינים; צרה, מצב אומלל

state, state of affairs; trouble, miserable condition

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)



211700

'halahá (ebr.) f.

הלכה

Jewish religious laws

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



212350

hamal (t.) m.

סבל, סוור; כינוי לאדם גס הליכות

porter; a nickname for a rude person

Perkuró de azer mal sin tener provecho, siendo era un amal de los de el komercho; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



212570

hamor/a (ebr.) n.

חמור/אתון, בהשאלה: טיפש, אוויל, חסר דעת, שוטה

donkey, metaphorically: stupid, foolish, ignorant

De estonses avrira tu ojo saver a el Dio, Tova dize: A ti remez ke no kedares hamor. (Donme, sig 18)



213000

hanino (ebr.) adj.

בעל עור בהיר מאוד; חנני, בעל חן

who has very fair skin; graceful

i kon pimienta i azeite era koza muy hanina. (Gizados de berendjena, siglo 18)

para travar la urina una koza muy hanina. (Gizados de berendjena, siglo 18)



213160

hanupá (ebr.) f.

חנופה

flattery

kon kavod i hanupa lo resivio, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



213340

haraganear/haraganearse v.

התעצל, הלך בטל

to get lazy, to go idle

Djugar i emborrachar, haraganear i gastar / ansina nunka puederas adelantar / repentete mi ermano, rekoje bien la mano / esto te dize el aumoristikano (La Amerika, 1914)



213860

has (t.) adj.

מצויין, מאיכות משובחת; טהור, טבעי

excellent, of fine quality; pure, natural

biskochadas kon guevos freskos i un poko de arina has (Gizados de berendjena, siglo 18)



213900

hasbón (ebr.) m.

חשבון

reckoning

Kon vazo sin aza beven a heshbón, non azen ningún elbón de ninguna koza, van komo la roza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



214130

hasid (ebr.) m. & adj.

חסוד, חסיד

pious

Hasidim eran todos konsejo tomaron i fueron akojidos i shofar yevaron i el Dio yamaron kon boz de yoro (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

shamayim vaarets yoravan i dizian: el hasid de la tierra se depedreria i derecho en el onbre no avria komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)



214160

hasidut/hasidud (ebr.)

חסידות, אדיקות, דבקות דתית

piety, religious devotion

El hasidut de Abraham los andjeles ya vieron, (Puertas de veluntad)

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



214330

hatán (ebr.) m.

חתן, חתן תורה

groom, Torah groom

Hatan i kala avian dientro de nekuda alta (Donme, sig 18)



214560

haver (ebr.) m. (pl.: haverim/haveres)

חבר, רע, עמית, שותף; חבר (בארגון)

friend, colleague, partner; member (in an organization)

Toma un haver a ti i serash komo uno, venga uno i perkure a uno sod lishmor. (Donme, sig 18)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



214640

haviar (t.) m.

קוויאר

caviar

I haviari bien dezecho, no mires danyo ni provecho; a Amán aze despecho i mira bien de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



214660

havra (ebr.) f.

תלמוד תורה, ''חדר'', ביכ''נ; חברה

Talmud Torah, heder (religious elementary school), synagogue; company

Hevrot salen akojer de kaza en kaza, bushkan de arrekojer asigún su kavza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



214760

hayá (ebr.) f.

חיה, בהמה; איש לא חברותי

animal, beast; an unsociable man

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



215000

hayre (t.) m.

רווח, תועלת; אמצעי

profit, benefit; a means

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



215050

hazak baruh! (ebr.) interj.

חזק וברוך!

Straighten up!

hazak ve-emats dire a ken es amigo: sienpre yo lo kantare sin ningun fatigo; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



215070

hazán (ebr.) m.

חזן, פייטן

cantor

Al hazán lo apanyaron, onde el abdán lo yevaron; todos los djidiós yoraron (Asidio de Belogrado 1788)

A los ke traen siriikos, hazán, shamash, mezamerikos, aspros darles kon bultikos, porke ansí el dever (Mandjares de Purim, sig. 18)



215330

hazir (ebr.)

חזיר; כינוי לאדם מעורר גועל

pig; a nickname for a disgusting person

Venid mis ermanos al Dio bendezir porke los kriasianos estaban hazir; el perro del blanko ía hazir, viejos, los kortaron komo un hazir. (Kalumnia de sangre, sig 18)



215760

hesed (ebr.) m.

חסד, נדיבות

benevolence, generosity

hesed grande aze konmigo eskapame del enemigo, vos ke sos padre amigo, sennyor de toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



215870

hibá (ebr.) f.

חיבה; להיטות, חשק רב

affection; eagerness, great desire

Tambien El mos aplazo komo novio kon grande hiba (Ketuba de la Ley)



215910

hidush (ebr.) m.

חידוש, חידוש תורה

resumption, resumption in Torah

de ser mehadesh peshatim i hidushim de prima i de madrugada (Ketuba de la Ley)



216370

hodja (t.) m.

חוג'ה, מורה, מורה-דת

hodja, teacher, religious teacher

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)



216480

hok (ebr.) m.

מנהג דתי

religious custom

Komo ya resivio el novio de azer sus mitsvot i sus hukim (Ketuba de la Ley)



216520

hol (ebr.)

חולין

secular

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



217200

Hristó (gr.)m.

ישו

Jesus

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)



217860

ibrish/ibrishim (t.) m.

חוט משי

silk thread

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



217950

ida f.

הליכה, יציאה, עזיבה, יציאה לדרך

walking, leaving, setting off

vate mi ija mi kerida, para bien sea tu ida, no piedras toda tu vida en vanedades de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



218540

ídolo m.

אליל, פסל, פסיל

idol

El se venge de todos los ke sirven idolo (Ketuba de la Ley)

Se alevanto un rey muy riko Ahav su nombre era dicho Izevel mando kon su dicho ke sirvieran idolos en lugar del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



218660

igo m.

תאנה

fig

miravan de enfrente sin esvarear, no avía adjidear de los enemigos a presio de igos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



218710

igual adj.

זהה, שווה, שווה ערך, שקול

equal

I todos dos de iguales buenas manias, suvieron sin keshar sovre las muntanyas. (Im afes, Papo 1894)



218750

igualidad f.

שוויון, דמיון

equality

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)



218940

ijo m.

בן, ילד

son, boy

Yamo: ''Ya Dio, abedigua a este ijo de la aniya, toma la yave de la luvia ke no podesta sovre todas dos Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



219070

ikar (ebr.) m.(pl.: ikarim)

עיקר, עקרון

principle

Le dio el novio tosefet sovre el ikar de su despozada (Ketuba de la Ley)



219260

ilaká(t.) f.

יחס, קשר; תואנה

connection; pretext

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)



219290

ilar v.

טווה

weave

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



219440

ilo m.

חוט; להב (צד חותך של סכין/חרב)

thread, wire; blade (cutting side of knife/sword)

Razon rishon envelunto para azer palasio, en presipio mando El Rey filo santo de suyo, i desho El un nekuda, sierto es aver suyo (Donme, sig 18)

Se espandio el filo santo kavako en gulgata (Donme, sig 18)



219730

imaje/n m.

צלם, פסל; דמות, צורה, תמונה, ציור, בבואה; אימאז'

figure, shape, image, painting, reflection

Avras imaje onrado en la tu djuderia. (Poema de Yosef)

Mordehay no lo indinyo ni kijo umiliarse kon imaje ke sinyo por aformoziguarse (Purim, De-Fes, sig. 18)



220030

imenso adj.

ענק, עצום, כביר, בלי שיעור

immense

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



220240

imortal adj.

נצחי

immortal

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



220410

impedir v.

מנע, עיכב, עצר, שם מכשול, קידם פני; נעצב, הצטער; נפגע

to impede

tsar li meod! mi flakeza i de mi korason el apreto / me impidio de kontinuar a mi grande regreto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



220490

imperator/imperadór m.

קיסר

emperor

Enperador fuerte kon grande suerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ansi el mandado del enperador ke lo tiene en amor el es su amigo tambien su avrigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Melizelda, melizelda la ija del enperante ke venia de los banyos de los banyos de lavarse (Donme, sig 18)



220870

importansa f.

חשיבות

importance

Eyos dieron a los ijos ke es la mas inportansa (Ketuba de la Ley)



220930

importar v.

ייבא; היה חשוב

to import; to be important

Enporto todos entre ashugar i tosefet i kontado (Ketuba de la Ley)

Aava ke enporta tredje es uno onestedad i ke seran komo uno no sean apartados. (Donme, sig 18)



221070

imposivle adj.

בלתי אפשרי, לא יתכן, מןהנמנע; בלתי נסבל

impossible

Devemos de rekontar este kuento trivle ande pudo enventar koza inposivle, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



222120

inchido adj.

מלא, מפוטם, ממולא

full, fattened, stuffed

burakadas por adientro i inchidas a no mas (Gizados de berendjena, siglo 18)

i inchidas por arriva i les metia taponikos, (Gizados de berendjena, siglo 18)



222160

inchir v.

מילא, גדש; פיטם, הלעיט

to fill, to pile up; to fatten, to feed

las inchia kon kezo i guvevos sin manziya i sin miedo. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Devemos azer djunbúsh en estos dos días, sovre inchir el rabúsh ande los Nahmías; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



222320

inchirse v. refl.

התמלא, התנפח, השמין, התפטם

to fill up, to swell, to gain weight

Rejisto Aman tomo se incho de sanya i a su djente yamo a saver su mania (Purim, De-Fes, sig. 18)



222500

independensia f.

אי תלות, עצמאות

independence

Si de akel tiempo estavamos aunados / i estar kon kada uno ermanados / nozotros no pedriamos la independensia / ni menos una de nuestra provinsia (La Amerika, 1916)



222605

India f.

הודו

India

tomava eya en primero de la India una gayina, (Gizados de berendjena, siglo 18)



222610

indiana/o f./m.

תרנגול הודו

turkey

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

koman indianos, sofrito i kiebap; kada uno su erbap ordenen la meza sin aver mankeza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



222790

indinyar v.

הרגיז, הכעיס

to upset, to anger

Mordehay no lo indinyo ni kijo umiliarse kon imaje ke sinyo por aformoziguarse (Purim, De-Fes, sig. 18)



223700

inevitavle adj.

בלתי נמנע, גורלי, נגזר

inevitable

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)



223990

inferno m.

גהינום, תופת

inferno

Temio de ser kaido en el infierno, Yosef. (Poema de Yosef)



224240

influente adj.

משפיע, בעל השפעה

influential

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)



224400

Ingletierra f.

אנגליה

England

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)



224410

inglez m.& adj.

אנגלי

English

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)



226130

insistir v.

הפציר, דרש בתוקף, סירהב

to insist

Ainda oy esto existe / i kada uno azerse grande insiste / i ansi es ke ay miles de komunidades / en Nuyork i en otras grandes sivdades (La Amerika, 1916)



226370

instante m.

רגע, הרף עין

instant

Esforsose Aman en ese estante (Koplas de Purim, 1545)



226560

instruksión f.

הוראה, השכלה, חינוך, הקניית דעת

instruction

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)



226950

intensión f.

כוונה

intention

Disho ke non fayava tales tres entinsiones (Poema de Yosef)

'tu saves mi intesion, ke eres padre poderozo. (Toledo, Koplas de Yosef)

bendision, devosion, muestra intesion toda esta en el; (Toledo, Koplas de Yosef)

Diole la su intesion de azer un konbite siendo ansi su intesion no ay ken se lo kite el su apetite i su veluntad (Purim, De-Fes, sig. 18)



227110

interés m.

עניין; ריבית

interest; interest

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)



227780

intervenir v.

התערב; תיווך בין, פישר בין

to intervene

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



228700

invierno m.

חורף

winter

las guardava para el invierno de todo modo de kat. (Gizados de berendjena, siglo 18)

shabat agadol oy tomad vuestro repozo / por empesar enel invierno kon alegria i gozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

ya kumplieron sus mision a la altura / por la sezon del invierno oy es la klotura (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



228770

invito/invita/invite n.

הזמנה

invitation

Tamar ke ansi oyo echo un invite: loke kero yo i mi apetite ke en el mi konbite vos ayegesh vos i Aman djunto kon vos mos asentaremos djuntos beveremos (Purim, De-Fes, sig. 18)



228840

inyoransa f.

בורות, בערות, אי ידיעה

ignorance

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)



228890

inyudo m.

קֶשֶר

bond

Su vientre rozas vayadidas, dos sus pechos inyudos milisiadas, sus brasos a el Dio espandidos. (Donme, sig 18)



229050

ir v.

הלך, ניגש אל, ביקר; כלה; חלף (זמן); פועל עזר לציון הווה מתמשך/עתיד; התאים

to go, to approach, to visit; gone (time); auxiliary verb to indicate continuous present/future; to match

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



229375

irse v. refl.

הלך לו, עזב

to leave

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)



229380

ira f.

כעס, זעם, חימה, כעס גדול

rage, anger, great anger

Terah luego en la ora kon gran ira i kon sanya, (Toledo, Koplas de Yosef)

Estonses bien irisio a el la su ira a Mordehay menospresio i tal no lo mira (Purim, De-Fes, sig. 18)



229840

irse v. refl.

הלך לו, יצא, נסע; נעלם לו, עבר לו (זמן, מחלה וכו'); נפטר, מת

to go, to go out, to disappear, to pass (time, illness, etc.); to die

Se fueron eyos dos, kada uno kargado. Le pregunto Yis.hak a su padre amado: (Puertas de veluntad)



230385

Israel m.

ישראל

Israel

Veni, todos adjuntemos, a su nombre bendeziremos i de El demandemos la bendision de Israel. (El Dio alto)



230560

istoria f.

סיפור; היסטוריה, דברי הימים

a story; history, chronicles

ke ya te konosko yo: pensas ke avias estorias (Toledo, Koplas de Yosef)

el ke es de punta, Tevaria ansi konta, teneldo en memoria para azer istoria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Por no olvidarmos esta nimistad meldamos kon amistad de la vieja istoria, tenerlo en memoria. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



230635

Italia f.

איטליה

Italy

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)



230990

Japón m.

יפן

Japan

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)



231230

jenerozo adj.

נדיב

generous

Kuando todas las kriaturas se van adjuntar / i por azer bien todo ombre se va aprontar / todos los djudios se van alegrar / i kada uno jenerozo se va mostrar (La Amerika, 1916)



231800

kaas (ebr.) m.

כעס, חימה

anger

I kon kaas i priza non seer deshada: (Ketuba de la Ley)



232550

kada adj.

כל-

all-

i en kada dos bokados beveresh vuestro viniko, (Gizados de berendjena, siglo 18)



232860

kaderno m.

תכלת; בד צמר בגון תכלת

blue; light blue wool fabric

Hur karpas i kaderno kuvrio su palasio pilares de severno marfil i topasio (Purim, De-Fes, sig. 18)



233100

kaer/se cf. kayer/se

no ay vida tan presiada komo los dias de la prenyada, de los malahim es guadrada ke no kaiga en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



233680

kaído adj.

שנפל

who fell

Temio de ser kaido en el infierno, Yosef. (Poema de Yosef)



234390

kalavasa f.

קישוא; דלעת

zucchini; pumpkin

las rayava kon el rayo al modo de la kalavasa, (Gizados de berendjena, siglo 18)



234550

kalbur (t.) m.

נפה, כברה

sieve

i fue en dias de Sultan Mamud / Ytgen pasha el mishne no teniamos umud / rebolvio el mundo komo el kalbur / enel pan su echo metio (manus. Teza, 1820)



234640

kaldera f.

קדירה, סיר עמוק, קלחת

casserole, deep pot, cauldron

kijo azerle una fiesta, una kaldera de papara (Toledo, Koplas de Yosef)

kon sus ajikos mundados dientro de una kaldera. (Gizados de berendjena, siglo 18)



234730

kaldo m.

רוטב; מרק

sauce; soup

Likorino i aumado kome i bevé kon kaldo; asta kedar todos de un lado, asta esto es el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



234830

kale (catal.) conj.

צריך ל-, יש צרך ל-

there is need to

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)



234840

kalé (t.) m./f.

מבצר, מצודה

fortress, citadel

El turko se enserró en la kalé i mos izo muasilé, el nemsí enpesó a echar muchas djulés (Asidio de Belogrado 1788)



234900

kaleja f.

רחוב, סמטה; דרך

street, alley; way

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ke echen feneres en las kalejas a ke se vea ken pasa i ke torna (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



235850

kalpak (t.) m.

כובע פרווה, קלפק

fur hat, kalpak

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



235940

kalsada f.

מסילה, כביש

road

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Pregonero salio por toda la kalsada: mujer ke kon su marido fuere mal avlada, matada sea i degoyada; despues no digan ke no lo oyeron, no. (sova semahot, Livorno 1782)



235960

kalsado m.

נעל, מנעל, מגף

shoe, boot

ke ansi de el le pidio, i deskalso kalsado. (Toledo, Koplas de Yosef)

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



236280

kama f.

מיטה, ערש, יצוע

bed

Echaronse en una kama dos puerpos i una alma (Donme, sig 18)

Fuese para la kama onde don[a] krensia esta echada (Donme, sig 18)

kon tres malahim abasho mishemé rumá; los malahim le izieron la kama, kon neshiká le tomo su neshama (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



236410

kámara f.

חדר; תא, לשכה; בית הנבחרים

a room; cabin, chamber; House of Representatives

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



236460

kamareta f.

חדר, חדר שינה

room, bedroom

se olvida de sus prometas i enrezia yevaduras de sus puertas i no ve ke la muerte esta de dientro de sus kamaretas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



236800

kaminar v.

הלך, צעד, פסע, התהלך, טייל

to walk, to go

manos tienen i no tokan, i sus pies no kaminan; (Toledo, Koplas de Yosef)

A los mueve mezes parir keria, se hue kaminando por kampos i vinyas; (El rey Nimrod)

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i en 29 dias arrodea su charki i kamina el kamino de su fila (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i en 29 dias arrodea su charki i kamina el kamino de su fila (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

vido ke todo le kaminava / kuento azia ninguno no avlava / al ke keria akel lo atemava / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



236970

kamino m.

דרך, נתיב, נתיבה, מסלול

road, path, route

Ke non la deshe aun ke vaya por kamino: (Ketuba de la Ley)

Se kuvrio el kamino de toda su nasion kon grande pasion todos mirando (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Izole ombre de kamino por la puerta pasara (Donme, sig 18)

tsorer el yetser el malo no lo desha despegarlo, su tino es por arrankarlo de kaminos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



237200

kamiza f.

כתונת, חולצה

shirt

Mas tambien estradavan sako i seniza i los mas arrazgavan sayo i kamiza (Purim, De-Fes, sig. 18)

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

sino lo azia ke bien sudara / ni kamiza ke no se mudara / le komio moneda de ribi Yits.hak Hudara / dobladas se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



237530

kampo m.

שדה, אחו; אזור כפרי; מחנה

field, meadow; rural area; camp

A los mueve mezes parir keria, se hue kaminando por kampos i vinyas; (El rey Nimrod)

Kuando el rey Nimrod al kampo saldria mirava en el sielo a la estreyeriya, (El rey Nimrod)

Todo ke emuna tenia se pasa bien a gozarla Todo ke amor tenia salga kanpo a ganarla (Donme, sig 18)

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)



237790

kanastio m.

סלסילה, סל קטן

small basket

'Tres kanastiyos, sonyava, en mi kavesa puesto (Poema de Yosef)



237850

kanaveta (t.) f.

כרובית

cauliflower

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



237920

kandela f.

נר

candle

i en el forno bien asada a la luz de la kandela. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Muncha agua de kanela, de Fransia buena sardela; muncho sirio i kandela ke de leshos puedan ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



238030

kanderear (t.) v.

שכנע; פיתה; שִׁטָּה ב-

to convince, to seduce, to make a fool of

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)



238330

kanela (1) f.

קינמון

cinnamon

kon miel i mucha kanela, las komian los dos solikos. (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon una falda de sinta polvoreadas kon kanela (Gizados de berendjena, siglo 18)

Muncha agua de kanela, de Fransia buena sardela; muncho sirio i kandela ke de leshos puedan ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



238390

kaneza f.

שׂיבה

old age

bastesio a mandar kon munchas komarkas / a azer mal kon fortaleza / tanto a chiko komo grande de kaneza / de anbre la sivdad la undio (manus. Teza, 1820)



238740

kansar v.

עייף, ייגע, הלאה, הוגיע

to tire, to weary

No kansaras, i no yerras, el Dio no mas, ela Hu (Donme, sig 18)

Los transportos mos kansaron, de lager en lager mos yevaron, a la fin de la trajedia a Belzen mos akantonaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



238750

kansarse v. refl.

התעייף, התייגע, נלאה

to get tired

a ti la barragania ke en su sekreto se kansan muestros penserios por estar, ke te enfortesestes de mozotros muncho (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



238860

kanseriozo adj.

מייגע, מעייף, מלאה

tiresome, tiring

ayi renovan fuersa i ayi repozan los kanseriozos de fuersa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



238940

kantar (1) m.

שיר, שירה

song, chanting

estonses kantar yo kantaria, delantre de el; (Toledo, Koplas de Yosef)

ordenaron un kantar muy propite i muy savrozo; (Toledo, Koplas de Yosef)



238980

kantar v.

שר, זימר

to sing

estonses kantar yo kantaria, delantre de el; (Toledo, Koplas de Yosef)

i al el kantaron kon sus berahot agomel i shevahot por el nes ke vieron de muerte salieron. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Zemirot es de kantar a el Dio el alto, sus maraviyas mentar, el Bendicho i Santo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los djidiós todos kantavan, kon el bien se alegravan i agora todos endechavan (Asidio de Belogrado 1788)

Kantare a El Gadol bendicho eskapara a mi alma de saar, El es rahman i el es Dio derecho (Donme, sig 18)

Kon ayuda del Dio alto ke no mos aga nada falto; lo alavo i lo kanto, ke le tenemos ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

ken es el primero salga a bailar, no pirkuren de avlar: ke estén kantando, paras vayan dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Seguro ke agagí no lo pensó esto: de kantarle kon chalgí todo su rejisto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



239190

kante m.

שיר, לחן

song, melody

Kon rizo i kante fueron a bever i pedrieron el saver i sus buenas manias kon mosas estranyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

bendichos seash del Todo Poderozo / ke korresh para la orasion i el kante relijiozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

grande aglomerasion de damas i senyores / vienen a sintir el kante delos amatores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

kavod meresen i muncho respekto / por sus kantes i sus buen djesto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



239250

kantidad/kantidá/kantitá f.

כמות, סך

quantity

Valia poka kuantia ke perdio sus kolores. (Poema de Yosef)

gerra grande azer en kantidad (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

konbaras bastantes de gran kantidad para derrokar sivdad; no aprovecharon ninguno mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



239270

kantiga/kantika f.

שיר, זמר

song

Enpesar kero kontar en esta kantiga el ke la oye kantar ke el Dio bendiga (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Yenas kon kantigas i kon boz alta gozan sin aver falta (Purim, De-Fes, sig. 18)

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



239390

kanto (2) m.

צד, שפה, קצה; פינה, זווית

side, rim, edge; corner, angle

Se metio en un kanto kon gran ayuno su korason a uno i kon grande pasion izo la orasion (Purim, De-Fes, sig. 18)

Riko era por su mal i por su kevranto antes era su amal barbero en un kanto (Purim, De-Fes, sig. 18)

y 'Haman el 'Agagi estando en un kanto, Disho la reina: manyana, otro tanto, si es tu voluntad i si no, no. (sova semahot, Livorno 1782)



239410

kantón m.

פינה, זווית, קרן זווית; קנטון

corner, angle; Canton

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)



239480

kantor m.

חזן, פייטן

cantor

'hedad a vozotros bravos kantores / para la relijion sosh buenos faktores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



239530

kanya f.

קנה; מקל

cane; stick

Siete espigas veia suvir en una kanya; (Poema de Yosef)



239700

kanyo m.

ביצה, מדמנה, ביוב, טיט, רפש, בוץ, יוון, סחי, לכלוך, זוהמה, טינופת, טינוף, דומן; ביב

swamp, sewage, clay, slime, mud, dirt, grime, filth; sewer

tino pozo a azer mas danyo / izo azer dos papeles en un anyo / el papel salio i el kedo enel kanyo / mal tenga ken aze mal al djudio (manus. Teza, 1820)



239880

kapa f.

שכמיה; מצנפת, כומתה, כיפה

cape, cloak; bonnet, beret, cap

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



239930

kapache (it.) adj.

מוכשר, כשרוני, זריז, מיומן, כשיר, בעל יכולת, מומחה; מסוגל

talented, agile, skilled, competent, capable, expert; able

Ya vidi ke por sakrifisiarlo sos kapas, toma en su lugar el karnero de detras''. (Im afes, Papo 1894)



240370

kapidjí(t.) m.

שוער, שומר סף

gatekeeper

Izo olife al dia kapidji[s] vayan kon el. (Donme, sig 18)



240470

kapitala f.

עיר בירה

Capital

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



240650

kaplamá (t.) f.

ביטנה, עטיפה; לוח דק לציפוי רהיט עץ, עץ לבוד, לביד

lining, cover; thin board for cladding wooden furniture, plywood

kon masa tapava el plato i las yamava kaplama. (Gizados de berendjena, siglo 18)



240670

kapo (it.) m.

ראש, מנהיג, מנהל, מדריך רוחני

head, leader, manager, spiritual guide

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)

a ti A' el reinado i el enshashamiento a todo modo de kapo, a ti A' la rikeza i la onor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



241020

kara f.

פנים, פרצוף, קלסתר; לחיים; גפת הנעל (החלק העליון של הנעל)

face; cheeks; upper part of the shoe

De ke tenesh la kara tan demudada? Eya ya savia el mal ke tenia. (El rey Nimrod)

Yakir le arrespondio: mala de dos karas mis echas desho al Dio si tu no te paras (Purim, De-Fes, sig. 18)

Aparesvos mi Sherifa de la ventana de plata i veredesh a Adonenu kon la shehina ensu kara (Donme, sig 18)

Ya se arrepintieron de este mal echo, el grosh ke tenía[n] todo ya lo dieron, bushkaron remedio por lo ke perdieron; me pisho en sus karas ke tal mos izieron. (Kalumnia de sangre, sig 18)

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



241610

karadear (t.) v.

החשיך

to darken

komo se le karadea el olam (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



242570

kargado adj.

עמוס, טעון; אחראי ל-, ממונה על; שתוי, שיכור

loaded; responsible for, in charge of; drunk

Se fueron eyos dos, kada uno kargado. Le pregunto Yis.hak a su padre amado: (Puertas de veluntad)



242620

kargar v.

העמיס, הטעין, טען, שיגר חבילות; הטיל משימה

to load, to send packages; to assign a task

kargo kon lenyos su kuesta delikada, i akisto una fama inulvidada. (Im afes, Papo 1894)



242910

karinyo m.

חיבה, אהדה, אהבה, רוך; טיפול אוהב

affection, sympathy, love, tenderness; loving care

I el, abandonando su grande karinyo, korio alegre onde su karo ninyo; (Im afes, Papo 1894)



243360

karne f.

בשר

meat

karne godra i peshkado, los valientes alavados. (Toledo, Koplas de Yosef)

i si lo avras sentido ke korte karne i vino?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

enpero a de menester una karne muy valiente. (Gizados de berendjena, siglo 18)

karne asada kon ajada se asentan ija i madre, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



243600

karnero m.

כבש, איל

lamb, ram

Yitshak kamino komo korso lejero, i demando: ''onde esta el karnero? (Im afes, Papo 1894)

En viendo Yitshak ke el karnero es el, disho a su padre: ''Siervo del Dio fiel, (Im afes, Papo 1894)

Le respondio su padre: El Dio mos apiadara i tambien el karnero El mo lo mostrara; (Puertas de veluntad)

I le disho su padre: el Dio santo mos abrigara, i el karnero El mos amostrara, veluntad de muestro Dio en nos se afirmara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



243690

karo adj. & adv.

יקר; נדיר, בלתי מצוי; יקר ללב, יקיר; ביוקר

expensive; Rare, uncommon; Dear to the heart, dear; dearly

I el, abandonando su grande karinyo, korio alegre onde su karo ninyo; (Im afes, Papo 1894)

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



243920

karpuz (t.) m.

אבטיח

watermelon

Este mal por un karpuz fue echo, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



244090

karrera f.

מחצבה; דרך, נתיב, נתיבה, משעול; דרך חיים; שורה כתובה (ביד או בדפוס)

quarry; road, lane, path; way of life; written line (by hand or in print)

Enkontro en la karrera al andjel Gav riel, (Poema de Yosef)

Yosef ya lo yevavan por karreras de Efrat (Poema de Yosef)

ke salvo ke torne de sus karreras las malas i ke bivira. (Untane Tokef)



244290

karsel f.

כלא, בית סוהר, בית אסורים

jail, prison

Doze anyos estuvo en la karcel, Yosef (Poema de Yosef)

En Ia karsel estavan, non avian piadores (Poema de Yosef)

El de la eskansiania de karsel fue sakado. (Poema de Yosef)

Resto de los ke kedaron en la karsel, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



244380

karta f.

גלויה, איגרת, מכתב; כרטיס; קלף משחק

postcard, letter; card; playing card

Besorot nos vinieron supito i muy presto kartas ke eskrivieron muncho en sekreto: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bravamente enbio por los eskrivanos i las kartas las siyo mizmo por sus manos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Albirsias nos vinieron kon gran reboltina, kon kartas ke eskrivieron los de Kostantina, muncha esklamatina (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bilbul grande se izo las kartas meldando, i komo el erizo se van detravando, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Pensa bien emigrado, pensa bien emigrado / ke nada non tienes avansado / todo tu ganado i todo lo ekonomizado / se van a la karta i al dado (La Amerika, 1914)

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



245140

kasher (ebr.) adj.

ישר, הגון; כשר

honest, decent; kosher

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)



245290

káshkara f.

קליפה (של פרי/ביצה/עץ)

a peel

Non ay tinta ni papel para deskrivir la vida de Belzen, kashkaras de rapas a komer i agua de balsas a bever (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



245370

kashko m.

גולגולת; קרחת; קליפה, קרום

skull; baldness; peel, membrane

raetelo del kashko! non lo penses en primero, (Toledo, Koplas de Yosef)



245720

kasta f.

כת, כיתה, מעמד, קסטה

sect, caste

Akel rey de los romanos ke Tarkino se yamava namorose de don[a] Krensia la novle kasta romana (Donme, sig 18)



245880

kastigado adj.

ענוש, נענש

punished

Ken murira malogrado, i ken murira kastigado kon yisurim. (Untane Tokef)



245900

kastigar v.

ענש, העניש; ייסר, הוכיח

Ke tu sos el djuzgador, i kastigas i saves. (Untane Tokef)

kon gran reveyada miran a djidió. Nosotros tenemos Dio: kastigar mos kere, a eyos los fíere. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)



245905

kastigarse v. refl.

נענש; התייסר; קיבל תוכחת

to be punished; to be admonished

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



245960

kastiyo m.

טירה, ארמון

castle, palace

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



246030

kasuela f.

יורה, מרחשת, אלפס, מחבת

pot, pan

kon ajikos i pimienta en kasuela brusalia (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon sevoyas revanadas debasho de una kasuela, (Gizados de berendjena, siglo 18)



246040

kat (t.) m.

שכבה; קומה בבניין; חליפת בגדים

layer; floor in building; a suit of clothes

las guardava para el invierno de todo modo de kat. (Gizados de berendjena, siglo 18)



246170

katar v.

בחן, בדק; השקיף, הביט, שם לב

to examine, to check, to observe, to look, to notice

ni katan aga ni mahkeme ni emir, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

El kijo matarse, por el Dio selo sus ojos en el sielo estavan alsados i al Dio katados (Purim, De-Fes, sig. 18)

Avre tus ojos, kata de ventana de plata: Nasio estrea santa, estrea de manyana. (Donme, sig 18)



246500

kativerio m.

שבי, שביה, גלות, עבדות

captivity, exile,

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



246520

kativo (1) n.& adj.

אסיר, שבוי

captive, prisoner

Tsadik uno se ayo Mordehay se nombra ke kativo el kayo en la su solombra (Purim, De-Fes, sig. 18)



246610

katorze num.

ארבע עשרה, ארבעה עשר

fourteen

Komo se aserkaron luego le tiraron un tiro les echaron katorze mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mordehay manda i dize: Todo djudió ke se avize, en Adar katorze i kinze miren muncho de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Al vagon mos entraron, sin komer mos desharon, katorze dias viajimos, in Auschwitz dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



246630

katorzen/o adj.

הארבע עשר במספר

fourteenth

La katorzena las azia la desdichada de Merkada, (Gizados de berendjena, siglo 18)



246780

kavakado adj.

חפור, חלול; רזה ומדולדל (ממחלה/סבל/מחסור)

dug, hollow; thin and depleted (from illness/suffering/deficiency)

kon pendola de eskrivano maestro kavakadas de eyas senyoras i de eyas servideras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



246800

kavakadura f.

חפירה, חיטוט, נבירה; כריה

excavation, carping, burrowing; mining

Kavakadura de tsimtsum be-hoah se avrio (Donme, sig 18)



246820

kavakar v.

חפר, עדר, כרה; ניקב, קדח; ירד לעומק

to dig, to shovel, to cut down; to drill; to go down deep

las tomava a una a una, las kavakava kon el dedo, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Kuando suvio su veluntad desperto su luz santa, kavako sus kavakaduras kon klaredad alta (Donme, sig 18)

Se espandio el filo santo kavako en gulgata (Donme, sig 18)



247140

kavayero m.

אביר, פרש; איש המעלה, בעל נימוסים

knight; a man of virtue/with manners

Kavayeros salieron muy apresurozos alegres anduvieron i muncho gozozos (Purim, De-Fes, sig. 18)



247180

kavayo m.

סוס; קלף ה''נסיך''

horse; the "Prince" card

Su kavayo le dava, Yosef en el suvia. (Poema de Yosef)

no kreo ke esto es barva sino kola de kavayo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Esklavo vendido a mi aguelo echado en el suelo kuravash los kayos de los mis kavayos (Purim, De-Fes, sig. 18)



247270

kavdal m.

קרן, הון יסוד, כסף, נכסים, קפיטל; זרם מים, שטפון

principal, money, assets, capital; water flow, flood

zavolandeo ashir i dal / mos dio a komer sevada i chavdal / penso de atemar al ke tenia kavdal / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



247540

kavesa f.

ראש

'Tres kanastiyos, sonyava, en mi kavesa puesto (Poema de Yosef)

i dio de eya en el fuego, la kavesa i los brasos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Avre a mi mi ermana, mi kavesa esta yena, amor de sienpre te ami ke tu nombre linpia lana (Donme, sig 18)

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



248130

kavesera f.

מראשות; מנהיג, ראש, ראש כנופיה, מנהיג המרד; ראשות; כותרת נייר מכתבים; כר

head-rest; leader, head, gang leader, rebel leader; leadership; stationery title; pillow

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



248220

kaveyo m.

שער

hair

In Auschwitz mos desbarkaron, de nuestros keridos mos separaron, al banyo mos entraron, los kaveyos mos kortaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



248380

kavo m.

סוף, קץ, אחרית; קצה

end ; edge

i ansi le fue al kavo en tienpo de Yaakov su nieto (Toledo, Koplas de Yosef)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



248520

kavod/kavó/kavot (ebr.) m.

כבוד, יְקר, דרך ארץ

honor, respect, dignity

por el kavod de tu nombre el enfortisido i el santifikado, (Untane Tokef)

kon kavod i hanupa lo resivio, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Derecho el ke vide su grandeza, torno el bien i le izo tristeza, por su kavod por onrar su alteza (Donme, sig 18)

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

gran kavod eya tenia de estar debasho de la siya, muncho sar eya sentia de venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kavod grande tu ternas si al yetser no eskucharas, a mis mizvot tu afirmaras, las ke se azen en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)

kavod meresen i muncho respekto / por sus kantes i sus buen djesto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



248660

kavrito/kavretiko/kavritiko m.

גדי עזים, שה

young goat, lamb

Kavrito de kavron luego lo degoyaron. (Poema de Yosef)



248670

kavro/kavrón m.

תיש

he-goat

Kavrito de kavron luego lo degoyaron. (Poema de Yosef)



248720

kavza f.

סיבה, טעם, גורם, מניע, עילה, נימוק, עניין

cause

el viejo entendio la kavza de ver tanta negregura; (Toledo, Koplas de Yosef)

Avonam les deskuvrio kavza del tosigo guarda por parte de el Dio a ti te lo digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Alavare kon gozo a el verdadero por kavza ke nos izo el nes por entero; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hevrot salen akojer de kaza en kaza, bushkan de arrekojer asigún su kavza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



248780

kavzante adj.

אשם; גורם

guilty; causer

No desho todas kozas ke eran kavzantes para derrokar kazas i kon los morantes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



248790

kavzar v.

גרם, גרם ל-, הביא לידי

to cause

eyos lo kavzaron este tasferat, porke en todo perat la razón tenemos, mo lo kontenemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Todo lo kulpavan munchos de nozotros / i ke siempre avlavamos a otros / todos los sekretos dec nuestra nasion / i esto kavzava nuestra destruision (La Amerika, 1916)



248920

kayado adj.

שקט, דומם, שותק; שתקן

quiet, still, silent; silent person

Porke non favlades, i estais kayados?'' (Poema de Yosef)

bushkare algun kamino; mas vale estar kayado.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Les demando a sus mosos si algo vieron; estuvieron kayados i no respondieron. (Puertas de veluntad)

Nombre de Tu apropiado, antes de todo fayado, Tova, no esta kayado (Donme, sig 18)

Si tu piensas de estar kayada, kien save si por esta ora fiste enreinada, (sova semahot, Livorno 1782)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



249000

kayar v.

השתיק, הטיל שקט; שתק, החריש

to silence, to impose silence; to shut up

Yosef ya kayava i fazerlo keria (Poema de Yosef)



249020

kayarse v. refl.

השתתק, שתק, החריש, נדם, דמם

to shut up

entro i todo el mundo se kayo, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



249050

kaye f.

רחוב; דרך, שביל

street; road, path

Reparose i endecho por plasas i kayes i munchas lagrimas echo por kanpos i vayes (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)



249250

kayentura f.

חום, חום גבוה

heat, high fever

ke a su alma afrie kayentura i gran fierve.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)



249310

kayer/se v./v.refl.

נפל; חל, ארע

to fall; to fall on, to occur

un dia ya veremos ke kaera en muestras manos; (Toledo, Koplas de Yosef)

i komo el ermoyo ke se kaye. (Untane Tokef)

diziendo: En Izmir mucho mal kayo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Le kayo en suerte ke los entendio Bigtan i Teresh prendio ke se akonsejaron en su mal pensaron (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yo so Tova ke kayi en fuego, i kon esto mi puerpo derroko (Donme, sig 18)

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



249450

kayik (t.) m.

בוצית, סירה, קייאק

kayak, canoe

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



249460

kayikchí/kayikdjí m.

בעל הבוצית, בעל הסירה, שייט

owner of the canoe; rower

La de vente i sinko las azia el kaikchi Morakat, (Gizados de berendjena, siglo 18)



249510

kaymak/kayimak (t.)

זבדה, שמנת, קצפת

butterfat, cream, whipped cream

Gizanderas en las kozinas desplumando las gainas; kayimak, yegurt kon meínas ke enpesen a komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



249600

kayo m.

יבלת; בהשאלה: בעיה נושנה שמתרגלים אליה

wart; (metaphorically :) an old problem you get used to

Esklavo vendido a mi aguelo echado en el suelo kuravash los kayos de los mis kavayos (Purim, De-Fes, sig. 18)



249630

kaza f.

בית, דירה; חדר

house, apartment; a room

veamos la kaza santa, nos i todo nuestro semen; (Toledo, Koplas de Yosef)

A dar la Ley a su puevlo kaza de Israel (Ketuba de la Ley)

No desho todas kozas ke eran kavzantes para derrokar kazas i kon los morantes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

ke ansi lo vido azer en la kaza de Hazaniko. (Gizados de berendjena, siglo 18)

kortava sevoya menuda komo los fideos de kaza, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Atento Ahashverosh kemado en braza ke el primo de kazaros vino a la kaza (Purim, De-Fes, sig. 18)

De muestras kazas mos kitaron, en una braza mos enkasharon, de dehi en dehi mos arrastaron (Asidio de Belogrado 1788)

Hevrot salen akojer de kaza en kaza, bushkan de arrekojer asigún su kavza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



249890

kazado adj.

נשוי; ממולא (נאמר על פרי)

married; stuffed (said about fruit)

La mujer kazada, a nos es kontrayosa (Poema de Yosef)

Porke era su frente klara komo el sol no tuvo ningun mihshol porke era kazada kon su tio atada (Purim, De-Fes, sig. 18)



249970

kazal (port.) m.

עיירה, כפר

little town, village

Negro le fue su mazal de este bandido: komo perro de kazal era atrivido; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



250060

kazamiento m.

חתונה, נִשואים, כלולות

marriage, wedding

Ya se kunplio el kazamiento ke los djidios kon la Ley izieron (Ketuba de la Ley)



250120

kazar v.

חיתן, השיא; התחתן, נישא; מילא (הכין מְמֻלָּאִים)

to marry off, to get married; to stuff

dinguna ija kedo sin kazar (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



250140

kazarse v. refl.

התחתן, נישא

to get married

Vido el rey su vision ke se aunaron Ester i Aman prizion le aparejaron, djuntos se kazaron i el kornudo (Purim, De-Fes, sig. 18)



250790

kedar v.

נשאר, נותר; חדל, הפסיק; עצר

to remain; to cease; to stop

ke la yevo el arnaut i kedo dezmamparada: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Todo lo resto kede para el Dio, si de los sielos se dio lo soportaremos i lo yevaremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Siente muncha ansia en lugar de gozo, komo un palo tezo ansi kedaria asta el terser dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

viendomos bien vestidos, de gaava somos enbolvidos, no metemos muestro sentido ke todo keda en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)

Disho 'AbashverOsh: la plata sea tuya emprezentada, i la lisensia sea en tu mano dada, i a este puevlo mata kon tu espada, ke no kede ninguno de eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Disho el rey: venid verash las rikezas mias, ke por tanto no me estimarias; esto fue siento i ochenta dias asta ke no kedo ke mostrar, no. (sova semahot, Livorno 1782)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



250940

kedarse v. refl.

חנה; נשאר, נותר, שהה; נעצר, חדל לנוע

to camp; to remain, to stay; to stop, to stop moving

i travole gran retenbla, en ayuno se kedo; (Toledo, Koplas de Yosef)

I muncho pensando komo arian; del suenyo se esmovian, si se fuirian o se kedarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



250970

kedo adj.

אדיש, פסיבי, אפטי; שלו, שקט, רגוע, שאנן, שווה נפש; מגושם, מסורבל; דומם, נייח, בלי תנועה

indifferent, passive, apathetic; peaceful, quiet, calm, complacent; awkward; still, stationary, motionless

Mas muy keda estava gaviya de Yosef. (Poema de Yosef)

respondioles este grande: estesen kedas las manos! (Toledo, Koplas de Yosef)



251030

kefí (ebr.) prep.

כפי, בהתאם ל-, כמו

as, according to

a el ke le nase ija aga nochada de fada kefi su yeholet muy estimada (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



251140

keilá (ebr.) f.

בית כנסת; קהילה

synagogue; community

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)



251190

kelal (ebr.) m.

כלל

rule

Kelal de este Purim es avrir las manos, diziendo Alláh kierim i biva, ermanos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)



251340

kemado adj.

שרוף

burnt

Muncha fatiga sintio esta muy kemado se ve desramado sin la su mujer (Purim, De-Fes, sig. 18)

Atento Ahashverosh kemado en braza ke el primo de kazaros vino a la kaza (Purim, De-Fes, sig. 18)



251430

kemán/kemané (t.) m.

כינור

violin

Manden a tomar kiemán, el takum entero, kantemos lo de Amán kon un buen pandero; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



251470

kemar v.

שרף, הבעיר, הדליק, העלה באש

to burn, to light, to set on fire

'ke lo kemen kon gran ravia, siendo ke lo desmintio.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Hueron los djenisseros la sivdad a kemar, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Mal'ahim de los sielos lo keren kemar nasido de mujer ke bushka en santedad (Pizmon de Moshe, 1893)

las metia en el forno antes de kemar la braza. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Dio su fuego a mi alma por kemar, munchas aguas non pueden amatar. (Donme, sig 18)

El fuego de Nadav i Avi'hu, por su Aava ke esto kemando yo. (Donme, sig 18)

En el gas asfiksiados, en el fuego fueron kemados las kriaturas sin pekado al son de la muzika fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Yorando noche i dia, yamando siempre madre mia, mos fue dicho i asigurado ke en el fuego fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



251550

kemarse v. refl.

נכווה; חש להט;איבד ביתו/עסקו בשרפה; אכל עצמו, התחרט

to be scalded; to lose his home/business in a fire; to eat himself, to regret

El día de Kipur de manyana el nemsí mos vino asta la ventana, los djidiós se les kema el alma (Asidio de Belogrado 1788)

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



251600

kemasina f.

כוויה; חום, שרב; בהשאלה: מחיר יקר ומופרז

burn; heat; (metaphorically:) expensive and exorbitant price

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



251670

ken? pron. interog.

מי?

who?

Si tu piensas de estar kayada, kien save si por esta ora fiste enreinada, (sova semahot, Livorno 1782)



251680

ken pron.

מי ש-, ש-, אשר, ה-

who

kién i kién se apara por ver un maymón kolgado en un timón: el sinyor onrado bien amizurado. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



251940

kerelia f.

גניחה, אנחה; קטטה, ריב

groan, sigh; brawl, quarrel

De ti avre kereyas, si non lo sueltas, Yosef.'' (Poema de Yosef)

pasaron estas kerelias, otra vez a sonyado: (Toledo, Koplas de Yosef)



251960

kerensia f.

חיבה, אהדה, אהבה, רוך, חסד

affection, sympathy, love, tenderness, kindness

Su padre lo keria kerensia muy granada, (Poema de Yosef)

zelo grande i muncha kerensia / manifesta toda la asistensia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



252000

kerer v.

רצה, חפץ; אהב, חיבב, אהד

to want, to desire; to love, to like, to sympathize

Su padre lo keria kerensia muy granada, (Poema de Yosef)

Ansi Dio del sielo kijo ansi kijo i ansi fizo (Donme, sig 18)



252085

kerer m.

רצון, חפץ

desire

Ke bushkas sinyora o ke es tu kerer (Koplas de Purim, 1545)

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



252090

kererse v. refl.

צריך היה; דאג לעצמו

should have; to take care of himself

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



252120

keresté(t.) m.

קורות עץ, עצה (חומר עץ)

wood beams,

Hazak komo el leon, fuerte se tuviera, para azer galeon kiereste trushera; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



252200

kerido adj.

יקיר, יקר, אהוב

dear, beloved

'El tu siervo kerido me uviera forsada. (Poema de Yosef)

entendido de gran sensia, kerido de el Abastado, (Toledo, Koplas de Yosef)

kovdisio muncho en estos, Yosef era el mas kerido; (Toledo, Koplas de Yosef)

Kerido del Dio Eliau, amado del Dio Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

In Auschwitz mos desbarkaron, de nuestros keridos mos separaron, al banyo mos entraron, los kaveyos mos kortaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

toda la ropa ke es kerida, ke de seda se teshida, del guzano es salida, los ke komen al onbre en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

vate mi ija mi kerida, para bien sea tu ida, no piedras toda tu vida en vanedades de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



252320

kesat (t.) m.

עונת השפל במסחר, תקופה ירודה בעסקים, מחסור

downturn in trade, poor period in business, shortage

Este negro yerro le fue gran fesat; basta ke no esté kiesat, komemos kon gusto, bevamos endjunto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



252430

kesharse v. refl.

התאונן, התלונן, קבל, העלה האשמות כנגד; נאנח, התאנח

to complain, to raise accusations against; , to sigh

Tan mal ke le akeshavan akeyos sus amores. (Poema de Yosef)

I todos dos de iguales buenas manias, suvieron sin keshar sovre las muntanyas. (Im afes, Papo 1894)

Su rasa al rey no disho ni tal deskuvria; a Mordehay se kesho porke se enkuvria (Purim, De-Fes, sig. 18)



252680

ketén (t.) m.

פשתן, פשתה

linen

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



252735

keuna (ebr.) f.

כהונה

priesthood

De los sielos le disheron: ''Keuna de de sienpre te dieron vidas a ti muchiguaron asta ke venga el Mashiah i Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



252750

kever (ebr.) m.

קבר, חלקת קברים

grave, grave plot

pense en su puerpo el enkonado, en su vida va penando, en su muerte es djuzgado, el hibut akever en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



252820

kevrantado adj.

שבור, שבור ברוחו, מבוהל

broken, broken in spirit, frightened

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



252850

kevrantar v.

שבר, שיבר, הכריע; ייאש

to break, to overthrow; to despair

Fuertes mas ke fierro el las kevranta, tambien los arremata sin arma i sin gerra, deskansa la tierra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



252870

kevranto m.

שבר, שברון, דכאון, יאוש

fracture, depression, despair

bendiziremos a el Alto ke mos salvo de kevranto, (Toledo, Koplas de Yosef)

Mas no aze nada ke su kevranto aserko el Dio santo su ora se ayega sus ojos se siegan (Purim, De-Fes, sig. 18)

I en el dia santo puestas en un kanto kon grande kevranto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



252880

kevrar v.

שבר; פשט רגל

to break, to go bankrupt

se determino de kevrarlas, lo ke a pensado en vezes. (Toledo, Koplas de Yosef)



252920

kevurá (ebr.) f.

קבורת המת; מקום קבורה

burial of the dead; burial place

tsadik Moshe, yo me entremetere en tu kevura, lo ke no zahá beadam miyom shenivrá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



253000

kezo m.

גבינה

cheese

kon ajikos i kezikos eskudiyadas en un plato, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las inchia kon kezo i guvevos sin manziya i sin miedo. (Gizados de berendjena, siglo 18)



253360

kiebap (t.) m.

קציצת בשר, קבב

meatball, kebab

koman indianos, sofrito i kiebap; kada uno su erbap ordenen la meza sin aver mankeza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



253370

kief (t.) m.

עונג, תענוג, הנאה, שעשוע, כיף, מצב רוח טוב

pleasure, enjoyment, amusement, fun, good mood

no vino para azerlo mas triaki a el parido sino para traerle el kief (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



253820

kierim (t.) adj.

אציל, נדיב

noble, generous

Kelal de este Purim es avrir las manos, diziendo Alláh kierim i biva, ermanos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



254560

kintal m.

מאה ק''ג (יש רושמים: 50 ק''ג)

one hundred kg (according to others: 50 kg)

Se sobervio tanto i se sonbayo diez mil kintales pezados kon pezo porke perdio su sezo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)



254570

kinteno adj.

חמישי

fifth

La kintena las azia bula Flor de Marankina, (Gizados de berendjena, siglo 18)



254580

kinto adj.

חמישי

fifth

Yisahar era el kinto, en ley era alavado. (Toledo, Koplas de Yosef)



254630

kinze num.

חמישה עשר, חמש עשרה

fifteen

i frio el fritado de unos kinze guevos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Mordehay manda i dize: Todo djudió ke se avize, en Adar katorze i kinze miren muncho de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



254640

kinzen/o adj.

החמישה עשר במספר

fifteenth

La kinzena las azian los dos ermanikos Handolikos: (Gizados de berendjena, siglo 18)



254890

Kipur (ebr.) m.

כיפור, יום כיפור

Yom Kippur, Day of Atonement

El día de Kipur de manyana el nemsí mos vino asta la ventana, los djidiós se les kema el alma (Asidio de Belogrado 1788)



255200

kisas adv.

אולי, יתכן, אפשר

maybe

-''el Dio por su piadad kisas me eskapara; (Toledo, Koplas de Yosef)

kisas mos oira el muestro Dio. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I kisa de otra via seran sokodidos (Koplas de Purim, 1545)

kisas por de su delito aras olvidar (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)



255300

Kislev (ebr.) m.

כסלו

Kislev

por la maravia ke eyos vieron kon la vida salieron en Kislev seria en el kuarter dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



255360

kisto adj.

אהוב

beloved

Del moso uvo miente, kisto komo oros. (Poema de Yosef)

A buen senyor lo dieron, donde era muy bien kisto (Poema de Yosef)



255530

kitar v.

הוציא, הסיר, סילק, השמיט, גרע, ניכה, הפחית, החסיר, חיסר, הפריש; גרש, נתן גט; עזב, יצא

to take out, to remove, to omit, to deduct, to reduce, to set aside; to expel, to give a divorce; to leave

Pues ke de mi maka eskapi, del rio yo te kiti te metere el nombre Moshe (Koplas de Par'o, 1901)

De muestras kazas mos kitaron, en una braza mos enkasharon, de dehi en dehi mos arrastaron (Asidio de Belogrado 1788)

Una noche mos enpesó a echar mucho tiro asta ke mos kito el tino, a la manyana dishimos: ya mos dimos (Asidio de Belogrado 1788)

Los neviim izo matar profetas falsas izo kitar: ''Komed i beved i gostad i no tengash miedo de Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

De muestras kazas mos ketaron, a l'aviasion mos entraron muestros trezoros mos tomaron, al vapor mos embarkaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

bushkad de Horev, demandad de Sinay, ande se eskombro esklavo de A', el ke kito de Mitsrayim lehol 'hamonay (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



256250

kiyamet (t.) m.& adj.

בהלה, פניקה, בהלת; באופן מבהיל

panic; in a frightening way

rebolvieron en Izmir gran kiamed, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



256550

klaredad f.

קרן אור, נצנוץ, זוהר; הארה, בהירות, צלילות, זוך

ray of light, twinkle, glow; enlightenment, clarity, purity

Klaredad de la Shehina kon sus ojos vieron: (Ketuba de la Ley)

La klaridad de el sol les fue eskurision, (Puertas de veluntad)

Kuando suvio su veluntad desperto su luz santa, kavako sus kavakaduras kon klaredad alta (Donme, sig 18)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



256640

klaro adj.

בהיר, נקי, טהור, זך, צח, שקוף; ברור, נראה לעין, ודאי

bright, clean, pure, fresh, transparent; visible, sure

De enfrente vieron una nuve klara, se apresuraron a fraguar la ara; (Im afes, Papo 1894)

muy klaro i muy visto de apretarlos i no para matarlos komo aki keria asta la famiya (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kriador del mundo, no falte esta luna klara! (Puertas de veluntad)

Yamo i los akavido kon muy klaros biervos: ansi es mi partido kon vos los mis siervos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Porke era su frente klara komo el sol no tuvo ningun mihshol porke era kazada kon su tio atada (Purim, De-Fes, sig. 18)

La su kara alva klara komo leche en la sangre (Donme, sig 18)

Yevo muncho sar de sintir lo pasado por la sinyora de Sara se kedo pensando si se lo digo klaro non sere eskuchado por su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



256910

klavo m.

מסמר; ציפורן (תבלין)

nail; clove (spice)

sevoya muy bien frita i kon unos dos klavikos. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



257235

klotura (fr.) f.

גמר, סיום , נעילה

finishing, locking

ya kumplieron sus mision a la altura / por la sezon del invierno oy es la klotura (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



257260

klub/klup m.

מועדון

club

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)



257460

kocho adj.

בשל; מבושל, אפוי

ripe; cooked, baked

espesias a muchedumbre i prishil frito i kocho. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Miren de komer pishkado, frito, kocho i asado i ke no manke salado porke aze bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



257490

koda (it.) f.

זנב; צמה, ''זנב סוס''; שובל; תור

a tail; braid, ''horse tail''; trail; turn

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)



257690

kodrero m.

כבש, שה, טלה

lamb, sheep

ke no le agradava vaka sino la buena kordera: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Lavradjí i buen kordero kome i enbia entero i a algunos kon dinero, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



257930

ko'hén (ebr.) m.

כהן

priest

Mil modos del sortes del koen gadol kuando tenia valor el se los metia i al Dio servia (Purim, De-Fes, sig. 18)



258030

kojer v.

אסף, לקט, ליקט, קבץ, קיבץ

collect

Bastesieron a mandar en toda la sivdad, kojeron grandes i chikos de poka edad; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Vino despues de dias siento i ochenta kojo de akeas vias djentios sin kuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Antes de esto, avlo el kon la su mujer se determino tambien sus amigos kojer (Purim, De-Fes, sig. 18)

diziendo a kojer moneda / de muncho ke no tenia devda / lo aprezo al ke no tenia devda / diziendo kon mal los desnudo (manus. Teza, 1820)



258040

kojeta f.

מגבית, איסוף כספים, קיבוץ נדבות

collection of money, begging, beggary

Las puertas tened aviertas a meskinos i kojetas i a los ke meten bonetas porke es gusto de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



258290

kokona (gr.) f.

עקרת בית; אשה לבושה יפה; (בלשון ילדים:) איור

housewife; a beautifully dressed woman; (in children's language:) illustration

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)



258350

kokote m.

זנב, פטוטרת

tail, petiole

las buia i las kozia i les sakava el kokote (Gizados de berendjena, siglo 18)



258520

kol (t.) m.

שומר ראש, משמר; תחנת משטרה; פטרול משטרתי

bodyguard, guard; police station; police patrol

enkomendo a el buluk bashi i a el kol agasi (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



258570

kola (2) f.

תור, טור, שורה; זנב, אליה

line, column, row; tail

no kreo ke esto es barva sino kola de kavayo. (Toledo, Koplas de Yosef)



258970

kolchete m.

פריפה לבגד

garment pin

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



259060

kolega/o m.

עמית, שותף לעבודה, קולגה

colleague

vozotros el bien konosido David Behar / el i sus kolegas resiven del Dio sus buen sahar (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



259600

kolonista/o m.

מתיישב, תושב מושבה

colonist

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)



259650

kolor f.

צבע, גון

color

Luego se le volvian sus kolores a Yosef (Poema de Yosef)

Ke akesas tus kolores me avrian de matar. (Poema de Yosef)

I kolor non kovravan, bien lo savia Yosef. (Poema de Yosef)

kon la pendola en la mano, kolores a la maravia. (Toledo, Koplas de Yosef)

Tamar no demandava kolor ni afeite no menos se untava dingun azeite (Purim, De-Fes, sig. 18)

Solias de tener kolores i agora estas demudada (Donme, sig 18)

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



259780

kolorado adj.

אדום, ארגמן, שני; צבעוני

red, crimson; colorful

Vino blanko trusheron de Espanya, i kolorado de alta Alemania, i de muchas maneras de Transilvania; no kedo modo de vino ke no se trusho, no. (sova semahot, Livorno 1782)



260140

komandar v.

פקד, ציווה, הורה; הזמין; שלח; היה בעלים של

to command, to instruct; to order; to send; to be the owner of

I manyana are senyor komo komandas (Koplas de Purim, 1545)

Preva diezena ke Avraam fue prevado del Shem Yitbarah fue komandado ke por korban sea ayegado su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



260210

komando m.

מצווה, פקודה; קומנדו

mitzvah, command; commando

Disheron estaremos siempre a su komando ia su dicho (Ketuba de la Ley)

Por azer su komando de el enshalshado, lo yevare a la yeshiva para embezar Tora. (Puertas de veluntad)

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



260220

komania f.

מזון, תזונה, צידה, הספקת מזון, מצרכי מזון

food, nutrition, provisions, food supply, foodstuffs

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



260290

komarka f.

מחוז, גליל, אזור

district, region

Bastesio el a mandar por munchas komarkas siendo por tierra andar navios kon barkas (Purim, De-Fes, sig. 18)

bastesio a mandar kon munchas komarkas / a azer mal kon fortaleza / tanto a chiko komo grande de kaneza / de anbre la sivdad la undio (manus. Teza, 1820)



260325

kombatido adj.

מוכה

beaten

aharvados de espada i kombatidos de saetas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



260410

kombidar v.

הזמין, זימן

to invite, to summon

I les dio patenta i les konbido tambien los akavido ke kon gana todos esten a sus modos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Del djenísaro tomalde la redoma i konbidalde, i un poko rogalde ke vos deshe bien beber. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Bevian vino viejo a maraviya, Susan i Babel, Egipto i Aleksandria, konbido diziocho mil de la juderia, ke no falto de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Konbite grande an ordenado i ke todos vengan a su mandado, i tambien a los Judios an konbidado ke ninguno pudia dezir no. (sova semahot, Livorno 1782)



260530

kombit/e m.

משתה, סעודה חגיגית, מסיבה, קבלת פנים; הזמנה

a feast, a party, a reception; invitation

Salio de el konbite Aman muy trunfante (Koplas de Purim, 1545)

Diole la su intesion de azer un konbite siendo ansi su intesion no ay ken se lo kite el su apetite i su veluntad (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tamar ke ansi oyo echo un invite: loke kero yo i mi apetite ke en el mi konbite vos ayegesh vos i Aman djunto kon vos mos asentaremos djuntos beveremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Le iziera un konbite, lo mandara a traer, (Donme, sig 18)

En anyo de tres ke fue enkoronado izo konbite a kondes i prinsipes i todo su reinado, de todas la sivdades vinieron a su mandado, ke no kedo ninguno por venir, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Konbite grande an ordenado i ke todos vengan a su mandado, i tambien a los Judios an konbidado ke ninguno pudia dezir no. (sova semahot, Livorno 1782)

Respondio 'Ester: yamen a 'Haman i venga agora, i konbite se arme en esta ora. Le Disho el rey: si, senyora, ke tu dicho no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)



260550

komblesa/kombleza/komblueza f.

צרה (אשה שניה)

rival wife (in polygamy)

Ser konplese de mi madre madrasta de mis ermano[s] (Donme, sig 18)



260790

komensar v.

החל, התחיל

to begin, to start

El rey ke la vido komenso a reir (Koplas de Purim, 1545)



260850

komer m.

מזון; ארוחה, תבשיל

food; a meal, a stew

Sakoles la reina muy lindos komeres (Koplas de Purim, 1545)

Los neviim izo matar profetas falsas izo kitar: ''Komed i beved i gostad i no tengash miedo de Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



260960

komer v.

אכל, סעד; גרד, איכל

to eat, to dine; to scratch, to corrode

Al pozo se tornava despues ke uvo komido (Poema de Yosef)

Estas venian, komianlas a las otras granadas. (Poema de Yosef)

a komer i no olvidar, ke la vea malograda! (Gizados de berendjena, siglo 18)

es de komer i gozar de lo bueno i barato. (Gizados de berendjena, siglo 18)

toda la ropa ke es kerida, ke de seda se teshida, del guzano es salida, los ke komen al onbre en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



261380

komerchero (it.) m.

סוכן/עמיל מכס

customs agent

kan todo el mundo se izo charis / a eskidji Shim'on lo konto por pedris / les komio moneda de los Alfandaris / diziendo kuando erire komerchero yo (manus. Teza, 1820)



261390

komercho (it.) m.

מכס, הנהלת המכס; מסחר

customs, customs administration; trade

Perkuró de azer mal sin tener provecho, siendo era un amal de los de el komercho; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)



261650

komida f.

ארוחה, סעודה; אוכל, מאכל

meal, feast; food

Vinieron entranbos ala dicha komida (Koplas de Purim, 1545)

i es komida galana, se aze a la maraviya. (Gizados de berendjena, siglo 18)

i las yamava por nombre la komida de almodrote. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Vengamos a la komida: sea muncha i sin medida; mas en la bevida sea muncho el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



261680

komido adj.

אכול, בלוי; שבע, שאכל לשבעה

eaten, worn out; satiated, who ate to his heart's content

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



261890

komo adv.

כמו, בדומה ל-, כפי ש-; בערך, כ-

like, similar to, as roughly, about

de afirmar la Ley tanto kon proveza komo tener muncha bonansa: (Ketuba de la Ley)

las azia salatika, delgadikas komo tri. (Gizados de berendjena, siglo 18)



262030

komo? interog.

איך? כיצד? באיזה אופן?

how? in what way?

'Amigos, komo estades a tan desmayados? (Poema de Yosef)

Madre, la mi madre, ke avlas avlas? un ijo presiado, komo lo deahas? (El rey Nimrod)



262210

kompanía/nya f.

קהל, קהילה, עדה, חברותא

community, congregation, fellowship

suva orasion de konpaniya por membrasion delantre de tu siya (Toledo, Koplas de Yosef)

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)

i sovre sus bayrakes kada konpanya tiene su senyal (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

y el Dio no deshara su kompanya dezamparada, i tu no veras tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)



262220

kompanyía f.

חברה מסחרית/תעשייתית; חברה, חברותא; אורחים

commercial/industrial company; close friends; guests

Madrugo en la manyana kon grande alegria, tomo sus dos mosos i por kompanyia. (Puertas de veluntad)

Rogemos noche i dia ke mos de gozo i alegria kon toda la konpanyia a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Gozar kijo el su bien en akeos dias mando i apanyo tambien a sus kompanyias (Purim, De-Fes, sig. 18)



262250

kompanyero m.

חבר, רע, עמית

friend, colleague

Toda tu ermoza mi kompanyera, de kavesa asta pies sin mankura, Aava es shehina ke es sod Amir''a (Donme, sig 18)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)



262280

kompanyón (fr.) m.

חבר

friend

Yamo i disho el Dio Baruh Hu a los djidios mi kompanya ermoza (Ketuba de la Ley)



262620

kompla f.

חרוז, טור-שיר

verse

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

estas komplas son alavadas por el padre de la Ley son ordenadas, por la petira son deklaradas del sinyor de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



262960

komponer v.

חיבר, הרכיב, יצר, ערך, סידר; תיקן

to compose, to assemble, to create, to edit, to arrange; to fix

ke Eliya Almud, el bashiko, el naniko, es esto kompuesto; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

'No es posible ke nos vayamos i la tierra deshemos despues de fraguarla i de konponerla. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



262961

komponerse v. refl.

היה מורכב מ-

to be composed of

i en el se enshasha tu reino, i se konpone kon mersed tu siya, (Untane Tokef)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



263100

kompozar v.

הרכיב; סידר; חיבר (יצירה), הלחין

to assemble; to arrange; to compose (a work), to compose

I teneldo por buen uzo: kozas de orno a repozo; pos ke Mordehay las konpuzo, por esto es razón de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)



263130

kompra f.

קניה, רכישה

buying, purchasing

negra fue la su suerte de primera kompra boltar fue desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



263150

komprador/dera n.

קונה, לקוח

buyer, customer

'ken verna por konprador, are burla de estos nesios.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



263345

kompuesta f.

כנה, הרכבה (של עץ)

mounting

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



263350

kompuesto adj.

מורכב מ-; שהולחן

composed of, composed

En el mas alto estavan mandjares muy konpuestos (Poema de Yosef)



263400

komunidad/komunitá f.

קהילה, קהל, קהל קדוש; מועצת הקהילה

community; community council

Ainda oy esto existe / i kada uno azerse grande insiste / i ansi es ke ay miles de komunidades / en Nuyork i en otras grandes sivdades (La Amerika, 1916)



263615

konbara (t.) f.

פגז, קליע תותח

shell, cannonball

i toda la djente avian pasando las konbaras bolando entre eyos pasavan i no les tokavan (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

konbaras bastantes de gran kantidad para derrokar sivdad; no aprovecharon ninguno mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Konbaras ke enbiaron de pezo bastantes, tiros grandes mandaron de leshos tirantes, mas ke los de antes, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



263900

konde m.

רוזן

count, marquis

De senyores i dukes i kondes paso (Koplas de Purim, 1545)

Venid vos i adjuntad los prinsipes mios kondes i djentios (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)

En anyo de tres ke fue enkoronado izo konbite a kondes i prinsipes i todo su reinado, de todas la sivdades vinieron a su mandado, ke no kedo ninguno por venir, no. (sova semahot, Livorno 1782)



264030

kondisión f.

תנאי; אופי, טבע, תכונה; מצב, מעמד, נסיבות

condition

-''olgare mi benefisio kon muy buena kondision, (Toledo, Koplas de Yosef)

Damos, Senyor, tu bendision kon la buena kondision; amostramos tu salvasion de el bet mikdash Ariel. (El Dio alto)

Zemán de la orasión teneldo en tino, esto es la kondisión muestra de kontino; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



264430

konejo m.

ארנב, ארנבון; שפן

rabbit

azno komo un konejo, mas bestial ke una vaka. (Toledo, Koplas de Yosef)



265670

konkiyas/konkías f. pl.

מרירות נפש; קנאה; הקנטה

bitterness of soul; jealousy; annoyance

por azer konkiyas a el Amalek, ago banyo kon telek; todo va un kuento, no mires el resto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



265980

konmigo prep.

איתי, עימי

with me

Yaze komigo agora, non sea mesturada.'' (Poema de Yosef)

Otra vez konmigo manyana vendras, i kon mi gusto aras, are kuanto keres ke mi patron eres (Purim, De-Fes, sig. 18)

hesed grande aze konmigo eskapame del enemigo, vos ke sos padre amigo, sennyor de toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Enbio 'Ester a Mordekay, Bilgan, i le Disho: apanya a los Judios de Susan, i ayunen konmigo treze, i katorze i kinze de Nisan, para ke no nos deperdamos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



266040

konortador m. & adj.

מנחם

comforter

Para eya konortador ainda no nasio. (Puertas de veluntad)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



266060

konortar v.

ניחם

to comfort

'Ven aka, mis amores, kierasme konortar; (Poema de Yosef)

A Yosef konortava kon buenas razones (Poema de Yosef)

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)



266070

konortarse (1) v. refl.

התנחם

to take comfort

I non se konortava kon suyos ni kon estranyos (Poema de Yosef)



266130

konoser v.

הכיר, ידע, זיהה, למד

to know, to know, to recognize, to learn

Grande zehut tuvo el senyor de Avraam, ke por el konosimos al Dio de la vedrad; (El rey Nimrod)

Ke sean savientes, tambien entendientes, para konoser lo ke a de konteser, es profetezia kon mas demazia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



266160

konosido adj.

מוכר, מפורסם, ידוע, בעל שם

known, famous, well-known, renowned

vozotros el bien konosido David Behar / el i sus kolegas resiven del Dio sus buen sahar (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



266460

konsejar v.

יעץ, הציע, ייעץ

to advise

Si me lo konsejades dezirselo keria, (Poema de Yosef)

Yamo a el su savio, i lo konsejara ke para otro anyo se aparejara, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Disho Fatma a Sherifa komo kien la konsejava: Ermana mia Sherifa ke estas de amor tomada (Donme, sig 18)



266500

konsejo m.

עצה

advice

Paresiole el konsejo ser bueno I onesto (Koplas de Purim, 1545)

Dieron eyos konsejo: presto akudivos kon gran sehel i rijo mira de fuyirvos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hasidim eran todos konsejo tomaron i fueron akojidos i shofar yevaron i el Dio yamaron kon boz de yoro (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Vino el espino en el konsejo para Aman se aparejo ya se la estrena le viene muy buena (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tambien a mi me plazio azer tu konsejo komo perro viejo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Repari ke no es bien salir sin konsejo de el senyor, i tambien ombre grande i viejo, komo el espejo ke arreluze, todo antes lo dize lo ke akontese komo si lo viese. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



266550

konsensia f.

מצפון, הכרה, תודעה

conscience

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)



266670

konsentir v.

הסכים, קיבל עליו; הרגיש, חש, נוכח לדעת

to consent, to accept; to feel, to sense

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)



266920

konservar v.

שימר, שמר על; הכין שימורים

to preserve; to make preserves

las mundava i las konservava i las azia kon rechel, (Gizados de berendjena, siglo 18)



267190

konsigo prep.

איתו, עימו

with him

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)



267460

konsolar v.

ניחם; עינג; סיפק מאווי

to console

Ke le konsolasen de su mal talante (Koplas de Purim, 1545)

Apiada a mi alma A-donay, yevi males munchas bevaday, konsolame kon luz de rey Shabetay. (Donme, sig 18)



267470

konsolarse v. refl.

התנחם, התנחם מאבלו; התענג; קיבל סיפוק מלא

to be comforted; to be relished; to received full satisfaction

Lo vine a bushkar si esta por aki; si es ke esta bivo me konsolo yo. (El rey Nimrod)



268010

konsuegrar v.

בא בקשרי מחותנות

to become relative by marriage

i las kazaron kon muncho adalet i konsograron kon djente grande ke mas antesdita djente grande no lo begeneavan a dito padre de novia ni por mesharet (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



268050

konsuelo m.

ניחומים, תנחומים

condolences

Fuese a la korte de konsuelo ajena (Koplas de Purim, 1545)



268220

konsumir v.

צרך, כילה, מיצה, בישל עד אובדן כל הנוזלים; החליש, מוטט

to consume, to exhaust, to cook until the loss of all liquids; to weaken

A Haydar ya arrivimos, de haftonas mos konsomimos, tres dias estuvimos, de ansia mos abatimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



268230

konsumirse v. refl.

נצרך; נחלש, תשש, כילה כוחו, כילה עצמו, אכל את עצמו, התכלה, דעך

to be consumed

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



268290

kontado adj.

חשוב, ראוי לציון, נכבד, מפורסם; נחשב; ספור

important, noteworthy, respectable, famous; considered; counted

a 3 y a 4 hueron kontados, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I seer sea kontado a grandisimo yerro (Koplas de Purim, 1545)

Los de Belogrado eran afamados, agora no son kontados porke no tienen parás ni dukados (Asidio de Belogrado 1788)

Tova, siendo ke entrastes en la mar del amor, kema i no salga seras uno de los kontados, (Donme, sig 18)

todo modo de kriansa ke en el mundo es komo un grano de mostadra enfrente de la mar la mas grande i el i su grandeza son kontados komo nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ke va azer por ashugar i kontao i shevah i bohcha (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



268340

kontado m.

נדוניה, נדן, מוהר

dowry

Enporto todos entre ashugar i tosefet i kontado (Ketuba de la Ley)



268490

kontar v.

סיפר; ספר, חישב; הביא בחשבון, החשיב, כלל; סמך על

to tell; to count, to calculate; to take into account, to consider, to include; to count on

Este suenyo kontava su padre, Yosef. (Poema de Yosef)

Este suenyo kontava el panadero a Yosef. (Poema de Yosef)

Kuando Par'o oyera de Yosef kontar, (Poema de Yosef)

Enpesar kero kontar en esta kantiga el ke la oye kantar ke el Dio bendiga (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Al anocheser vide a la luna, konti a las estreyas una por una. (El rey Nimrod)

Enpesar kero a kontar echas del Dio alto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Deskuvrio sus enojos i le konto el presio de Aman el nesio (Purim, De-Fes, sig. 18)

el ke es de punta, Tevaria ansi konta, teneldo en memoria para azer istoria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ya no lo estimavan djente de su tierra, ni menos lo kontavan komo una piedra; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Komo vos digo, lo ares i a El muncho loares, sus maraviyas kontares porke son kozsas de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



268570

kontarse v. refl.

נחשב

to be counted

'Pues Yosef se kuenta por gran savidor, (Poema de Yosef)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



268690

kontener v.

הכיל, כלל, החזיק

to contain

eyos lo kavzaron este tasferat, porke en todo perat la razón tenemos, mo lo kontenemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



268700

kontenerse v. refl.

התפאר, התגאה, התרברב, השתחץ; התאפק, החזיק עצמו

to brag, to be proud; to hold back

yerrado esta el ke se kontiene kon los vestidos ke el tiene, pare mientes de ande viene ke todo sale de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



268770

kontentado adj.

שבע רצון, שהשביעו את רצונו

satisfied

Vino el rey i le kunplio todo loke demando porke muy bien le plazio i fue kontentado (Purim, De-Fes, sig. 18)



268800

kontentar v.

השביע, השביע רצון, גרם קורת רוח

satisfy

En esto muncho atenta: a guestra kaza bien kotenta, los aspros dalde sin kuenta, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Ya tomaron el ferman muy bien arreglado / kon grande difikultad ya fue eskapado / kon grande kudiado / mos devemos levantar / i a una boz gritar / biva los ke penaron / al puevlo kontentaron (La Amerika, 1911)



268820

kontentarse v.

הסתפק ב-, השלים עם; היה שבע רצון

to settle for, to put up with; to be satisfied

Se kontenta almas pretas i todos ke kreen en el. (Donme, sig 18)

i djente batal se kontentaron por poko de nada a beklear las noches (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)



268830

kontente (port.) adj.

מרוצה, שבע רצון

satisfied

ke los vean los turkos i maraviyados ke no son uzados toparse en gerra komo les bastesera i estan kontentes de ver gerras fuertes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Sus korasones kontentes, sus yoros de amargura. (Puertas de veluntad)

raki de entrada bevan kon mezé; si en este ferezé se topan kontentes, lo metan en mientes. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



268950

kontino- de kontino

בהתמדה, תמיד, כל הזמן, בלי הפסק, לנצח

constantly, always, all the time, without a break, forever

Rogo al Dio de kontino ke este en nuestro tino, (El Dio alto)

Zemán de la orasión teneldo en tino, esto es la kondisión muestra de kontino; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



268980

kontinuar v.

המשיך, נמשך, התמיד

to continue

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



269120

kontra prep.

נגד, כנגד, בנגוד ל-, לעומת

against, contrary to, vs

Ni tal me atrivo de venir al rey porke es kuentra su ley, ten muncha pasensia tomare lesensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Muncho el se estira en kuentra el Dio por matar a los djidios i echo la suerte kavza de su muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

i los ke sos alanseados de sus enemigos eyos dezvainan espada kontra eyos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



269825

kontrayoso adj.

אסור, מנוגד

forbidden, contrary

La mujer kazada, a nos es kontrayosa (Poema de Yosef)



270180

konvenir v.

בא לידי הסכם, הסכים; התאים, הלם; היה בעל עניין

to come to an agreement, to agree; to fit, ; to be interested

Tu nombre konviene a ti, i konvienes Tu a tu nombre. (Untane Tokef)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



270920

koraje m.

אומץ, אומץ לב. עוז; גבורה; כעס, זעם

courage; heroism; anger, rage

Libertad mos dio Ester kon mucho koraje, siendo a nos fue poter de todo vantaje; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



270990

koral (1) m.

אלמוג

coral

La sus bezos koloradas parese fino korale (Donme, sig 18)



271050

korasón m.

לב, לבב, ליבה; מרכז

heart, core; center

Sus korasones kontentes, sus yoros de amargura. (Puertas de veluntad)

No lo puzo en miente su korason fuerte. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

le disheron: vos azimos arraviar, i mozotros pekimos ke vos bushkimos de apedrear, guestro korason mira de alimpiar muestro si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

tsar li meod! mi flakeza i de mi korason el apreto / me impidio de kontinuar a mi grande regreto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

mal korason kon mal pensamiento / ke ya mos izo segundos terseros / les komio moneda de los mersedes / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



271410

korbán (ebr.) m.

קורבן

sacrifice

Aunke en tu alma el es muy amado, alsamelo por korban a tu regalado en el monte Moriya, en medio la shara. (Puertas de veluntad)

Preva diezena ke Avraam fue prevado del Shem Yitbarah fue komandado ke por korban sea ayegado su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



271580

kordura f.

חכמה, תפיסה, שכל ישר

wisdom, perception, common sense

kual de palo, kual de piedra, pintado kon gran kordura. (Toledo, Koplas de Yosef)



271690

korelado adj.

אדום, ארגמן, שני; אדמוני, אדום-שער, ג'ינג'י

red, crimson; red-haired, ginger

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



271770

korkovado adj.

גיבן, בעל חטוטרת, בעל גבנון; כפוף, שחוח

humpback, hunchback; bent

-''akeya korkovadika kon el alma muy afrita, (Toledo, Koplas de Yosef)

akea korkovadika ke yevava la sarma, (Gizados de berendjena, siglo 18)



272050

korona f.

כתר, נזר, עטרה, זר; כתר לשן

crown, garland; dental crown

I mete en su testa una korona (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya se le dio a 'Ester la bendita la korona de Vashti la maldita, la ke izo kon las Judias tal desdita, ni kon esto se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



272205

korredero m.

מתווך, סרסור

broker

La de vente i dos las azia bula Anula la korredera, (Gizados de berendjena, siglo 18)



272380

korrer m.

זרימה, שטף, זרם; מרוץ

flow, flux, current; race

Por eskaparlo a Yis.hak eyos ya korrieron i delantre de el Dio lagrimas vertieron: (Puertas de veluntad)

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



272390

korrer v.

רץ; (על נוזלים:) זרם, שטף; נבע; דלף

to run; (of liquids:) to flow; to leak

I luego korria tras del en esa ora; (Poema de Yosef)

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)

bendichos seash del Todo Poderozo / ke korresh para la orasion i el kante relijiozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)



272880

korso m.

צבי; מהלך, מסלול; שיעור, קורס; ערך

deer; course

Yitshak kamino komo korso lejero, i demando: ''onde esta el karnero? (Im afes, Papo 1894)



272920

kortado adj.

חתוך; נימול

cut; circumcised

kortadas a revanadas i echadas en la sena, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)



273040

kortar v.

גזר, חתך, כרת, קיצר; שבר, הפסיק, אסר; סיפר (תספורת)

to cut, to shorten; to break, to stop, to forbid; to cut hair

i si lo avras sentido ke korte karne i vino?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

I kortas taksa a todas las kriansas, i eskrives la setensia de su din. (Untane Tokef)

Rogo, senyor padre, bueno de atarme i el kuchio aguza antes de kortarme. (Puertas de veluntad)

kortava sevoya menuda komo los fideos de kaza, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las kortava i las azia kon vinagre i azeite (Gizados de berendjena, siglo 18)

Kortare ati don[a] Krensia i a un negro de tu kaza (Donme, sig 18)

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Venid mis ermanos al Dio bendezir porke los kriasianos estaban hazir; el perro del blanko ía hazir, viejos, los kortaron komo un hazir. (Kalumnia de sangre, sig 18)

In Auschwitz mos desbarkaron, de nuestros keridos mos separaron, al banyo mos entraron, los kaveyos mos kortaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Los kaveyos nos kortaron, deznudas nos desharon, los vestidos mos tomaron, al bloko 20 mos mandaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



273340

kortarse v. refl.

נחתך, נגזר; נפסק; נקרש

to cut; to cease; to congeal

rogemos al Dio noche i dia ke la muerte del olam se kortaria; mas yoro no avria por el zahut de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



273380

korte f.

חצר; חצר המלך, אנשי החצר; בית משפט; חוד, להב; חתך; בד גזור לבגד; גזרה; חיזור

yard; the king's court, the courtiers; court; point, blade; cut; cloth cut for clothing; courtship

Fuese a la korte de konsuelo ajena (Koplas de Purim, 1545)

Mordehay se anduvo serka de la korte torno i se detuvo por no ir tal sorte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Izo mandar a traer dientro sus kortes djoyas ke eran de Israel i sus saserdotes (Purim, De-Fes, sig. 18)

Repozare mi alma en tus kortes, guezmare guezmos de tus montes, mora mi alma entre los estantes. (Donme, sig 18)



273480

kortezía f.

נימוס, הליכות יפות, אדיבות

politeness, beautiful manners, courtesy

ke rekojgas kon kortezia a viejos tanbien famiya. (Toledo, Koplas de Yosef)

i kon alegria i gozo ovedeseremos tu kortezia, (Toledo, Koplas de Yosef)



273490

korteza f.

קיצור, צמצום; קליפת עץ, גלד

abbreviation, reduction; bark, scab

el kual rekonta segun la korteza de mi elguenga poko de lo poko de tus enaltesimientos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



273540

kortijo m.

חצר, חצר פנימית, פטיו

courtyard, patio

Di, ermano de pavlo lodo de mi kortijo, ken por el rey bien avlo i su vida kijo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los sirpís al kortijo entraron, a los djidiós de kaza mos kitaron, asta las mashás mos yevaron.. (Asidio de Belogrado 1788)



273760

kosfuegro m.

מחותן

the father of son or daughter in-law

ke ansi la anbezo su konsuegra bula Lena. (Gizados de berendjena, siglo 18)



273810

koshear v.

צלע; חי חיי יגון וצער

to limp; to live a life of grief and sorrow

Tsadik se fue kosheando a la tienda va ayegando su shevet le van preguntando: Ke bushkas tu por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



274100

kostar v.

עלה, מחירו היה

to cost

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



274190

kostiya /kostía f.

צלע; רעיה

rib; wife

las freia a una a una debasho de una kostiya, (Gizados de berendjena, siglo 18)



274270

kostumbre f.

הרגל, נוהג, מנהג, מסורת

habit, practice, custom, tradition

Siendo ansi en su tino se desbaratara i kostumbre le vino se adoloria (Purim, De-Fes, sig. 18)



274530

kovdisia f.

תשוקה, חמדה, חשק

desire

Nada no save Aman ni tiene notisia ke al konbite lo yaman esto es su kovdisia (Purim, De-Fes, sig. 18)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



274550

kovdisiado adj.

נחשק

coveted

Le avlo a Sara por su kovdisiado: (Puertas de veluntad)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



274560

kovdisiar v.

שאף ל-, חמד, חשק

to aspire to, to covet

kovdisio muncho en estos, Yosef era el mas kerido; (Toledo, Koplas de Yosef)



274630

kovijado adj.

עטוף, מכוסה

wrapped, covered

las freia en la sarten kovijadas kon la salsa, (Gizados de berendjena, siglo 18)



274690

kovrar v.

גבה; קיבל, רכש; קיבל בחזרה; השיג, זכה ל-

to collect; to receive, to acquire; to get back; to achieve

Por mejor se tenia deke lo uvo kovrado; (Poema de Yosef)

I kolor non kovravan, bien lo savia Yosef. (Poema de Yosef)



274850

koya(d)jak (gr.) m.

סיר; מיכל

pot; container

ke se fue mehadash otro koyadjak nuevo (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



274970

koza f.

דבר, חפץ, דבר מה, עניין

a thing, an object, something, matter

i kon pimienta i azeite era koza muy hanina. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Siendo la koza ansi, mando arresponder: una koza yo pensi ke as de entender (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kon vazo sin aza beven a heshbón, non azen ningún elbón de ninguna koza, van komo la roza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



275220

kozer v.

בישל, אפה

to cook, to bake

las buyia i las kozia i les sakava el kokote (Gizados de berendjena, siglo 18)



275231

kozerse v. refl.

בושל, נאפה; התבשל; הבשיל

to be baked; to be cooked; to ripen

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



275280

kozina f.

מטבח; (איסטנבול: שרותים)

kitchen; (Istanbul: toilets)

las deshava en un reskaldo dientro de la kozina (Gizados de berendjena, siglo 18)

Gizanderas en las kozinas desplumando las gainas; kayimak, yegurt kon meínas ke enpesen a komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



275480

kreador m.

יוצר, בורא

creator

Komo la flama mi amor, kema, bushka al Kreador, no ay a mi abogador (Donme, sig 18)

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



275610

kreer v.

האמין; סבר, הניח

to believe; to suppose

Ke asi mismo lo puedes kreer. (Koplas de Purim, 1545)

Antes ke desniege a todo el resto, i deshen a mi i krean en el vedradero. (El rey Nimrod)

Dezilde a Nimrod ke perdio su tino porke no kere kreer en el vedradero. (El rey Nimrod)

Atorgaras i kreeras ke no ay mas ela Hu. Saver savras i serviras no fayaras ela 'Hu (Donme, sig 18)

I fue komo dezir esto, le disho el Dio: ''Vate presto, dile a Ahav i al resto: 'Si se vos izo la sed de kreer en el Dio de Eliau?''' (Koplas de Eliau, sig. 18)

asta ke enforkaron a Amán basha: era un grande pashá, todo el ke sintía no se lo kreía. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



275650

kreerse v. refl.

האמין; חשב עצמו

to believe; to consider himself

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



275790

krepar (it.) v.

ביקע, שבר, פוצץ

to crack, to break, to blow up

krepan de el despecho kien es de su soy, de estonses asta oy lo vamos mentando, kon martiyos dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



275860

kreser v.

גדל, צמח, צמח לגובה, התארך; גידל; הגדיל, האריך

to grow, to grow to height, to extend; to grow; to increase, to extend

Ken izo Vashti tambien a las sus amigas por ke les krese su bien komo las espigas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

kon todo esto le parese ke para esto el krese, no save ke se anochese i se eskurese la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)



275910

kresido adj.

מגודל; שגודל, שחונך

grown; educated

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



275940

kresiente m.

סהר, לבנה; תקופת גידול הלבנה

crescent moon; the growth period of moon

porke la vido en kresiente kon milarias de estreyas, (Toledo, Koplas de Yosef)

estando yena la luna ke se mengue en kresiente; (Toledo, Koplas de Yosef)



276130

kriado adj.

שגודל, שנוצר

that grew, created

los dos guerfanos de madre kriados kon grandes rijos. (Toledo, Koplas de Yosef)

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

por su pezar es abashado i por su pezar es afigurado, i por pizar es kriado a venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



276150

kriado m.

יצור אנושי, בריה; תינוק, יונק; גידול תינוק; תקופת ההנקה והטיפול בתינוק; אופן גידול תינוק

human being; nursing infant; raising a baby; the period of breastfeeding and caring for the baby; the way of raising a baby

Por ke a los vente dias lo venis a vijitar? Yo so el vuestro ijo, kriado del Dio. (El rey Nimrod)

a ti es la mersed la mayorgan sovre tus kriados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



276160

kriador m.

בורא, יוצר

creator

Onbre de bondades, ke tema al kriador; (Poema de Yosef)

estonses te kreere i dire ke eres kriador (Toledo, Koplas de Yosef)

ke vido el sol amaneser, penso ke era el kriador; (Toledo, Koplas de Yosef)

Verdad, ke tu sos muestro kriador, i saves muestro yetser el malo, (Untane Tokef)

Kriador del mundo, no falte esta luna klara! (Puertas de veluntad)

Hu ushemo i ke es uno i otro no kriador, ven i veras, entenderas , otro no mas, ela 'Hu (Donme, sig 18)



276200

kriansa f.

יצור, בריה; בריאה, יצירה

creature; creation; the breastfeeding period

en kreer en aznedad por ser nos kriansas nesias.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

I kortas taksa a todas las kriansas, i eskrives la setensia de su din. (Untane Tokef)

To'hu i bo'hu antes de todas kriansas (Donme, sig 18)

a ti A' todo modo de kriansa sea de arriva sea de abasho dan edut ke eyos se depiedren i tu estas para siempre (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



276220

kriar v.

ברא, יצר; הניק; גידל (ילדים)

to create; to breastfeed; to raise (children)

Mira la mi madre ke el Dio es uno, ke kriyo los sielos uno por uno. (El rey Nimrod)

Kon onor i onra a Ester krio kon gran rijo la gio guerfana de padre i tambien de madre (Purim, De-Fes, sig. 18)

I kriastes a el ombre todo debasho pozistes (Donme, sig 18)

Ah, Yoheved madre presiada, resive la gezera del Dio ke fue asetensiada, para esto fuites kriada de enterrar al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tu sos savio i la sensia manadero de vidas ke de ti manan i en tu sensia se aze todo modo de antiguo i la sensia fue de ti kriada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



276240

kriarse v. refl.

נברא, נוצר

to be created

En anyo de dos mil i kuatro sientos i kuarenta i ocho ke el mundo se krio: (Ketuba de la Ley)



276270

kriatura f.

תינוק, ילדון; יונק, ינוקא; אדם חסר נסיון

a baby, a child, suckling; an inexperienced person

Andara deskonsolada toda la kriatura, (Poema de Yosef)

i no tengo kriatura ke erede mi eredad?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)

Kuando todas las kriaturas se van adjuntar / i por azer bien todo ombre se va aprontar / todos los djudios se van alegrar / i kada uno jenerozo se va mostrar (La Amerika, 1916)



276430

krisiano/krisayan cf. kristiano

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



276480

kristal m.

בדולח, אלגביש; גביש

crystal

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



276560

kristiano m.

נוצרי

Christian

Turkos i krisianos estaresh prontos mira no seash tontos mosas kon espadas sean destripadas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Venid mis ermanos al Dio bendezir porke los kriasianos estaban hazir; el perro del blanko ía hazir, viejos, los kortaron komo un hazir. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Aspros dad kon las dos manos a proves guestros ermanos i a turkos i krisianos aunke no mos pueden ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)



277000

kruel adj.

אכזר, אכזרי

cruel

a tu puevlo el desdichado, desendido en basho grado, (Toledo, Koplas de Yosef)

i amostramos ya salvasion de puevlo kruel i tanbien salion. (Toledo, Koplas de Yosef)

i se bolto por kruel sovre su ijo, su kerido. (Toledo, Koplas de Yosef)



277010

krueldad f.

אכזריות

cruelty

Alshten (?) kon haftonas , al apelo mas i mas, bloko vas i shtupo vas kon krueldad, mos aharvavan sin peadad (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)



277050

krushumada (t.) f.

פגיעת כדור רובה

a rifle bullet hit

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)



277370

kual /kuala? kualos?/kualas

מי/מה זה?, מי/מה זו?, מי/מה אלה?

who/what is this?, who/what are these?

No kual Dio del sielo kiera ni tal kiera ni tal fara (Donme, sig 18)



277560

kualseker adj.

לא חשוב איזה/מה/מי/ כמה, יהיה אשר יהיה, כלשהו, איזשהו

it doesn't matter which/what/who/how much, whatever, any

Dime oro fino ke keres de mi ke yo muncho te ami i por kualker vanda are tu demanda (Purim, De-Fes, sig. 18)



277600

kuando adv.

כאשר, כש-

when

Disho kando le azia: ''A mi vernas agora!'' (Poema de Yosef)

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



277680

kuanto/kuantos/kuantas adv.

כמה

how many, how much?

i le konto kuanto izo i un poko demaziado; (Toledo, Koplas de Yosef)

yo lo rogo, mis ermanos, tanto kuanto kero yo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Kuantos se an de pasar del mundo, i kuantos se an de kriar en el mundo. (Untane Tokef)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Todos los senyores se arrodiyavan i se enkorvavan a 'Haman, i senyor sobre todos los senyores lo yaman, i el rey i los senyores a el aman, ke de kuanto demandava, no se le dizia no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



277820

kuarenta num.

ארבעים

forty

En anyo de dos mil i kuatro sientos i kuarenta i ocho ke el mundo se krio: (Ketuba de la Ley)



277930

kuartén/o cf. kuatrén/o

por la maravia ke eyos vieron kon la vida salieron en Kislev seria en el kuarter dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



277980

kuarto m.

רבע; מטבע

quarter; quarter (currency)

Yeuda era el kuarto komo leon enkoronado; (Toledo, Koplas de Yosef)



278000

kuatrén/o adj.

רביעי

fourth

La kuartena las azia Djima la de Hayim Leche, (Gizados de berendjena, siglo 18)



278010

kuatrigua f.

מרכבת ארבעה סוסים

a four-horse chariot

i non por akantidiar katriguas de tu onra, (Untane Tokef)



278070

kuatrosh(i)ento num.

ארבע מאות

four hundred

En anyo de dos mil i kuatro sientos i kuarenta i ocho ke el mundo se krio: (Ketuba de la Ley)



278190

kuchara f.

כף

tablespoon

i esparzio por el suelo platos rotos i kucharas, (Toledo, Koplas de Yosef)



278280

kucharika f.

כפית

teaspoon

las asava en el orno, las komia kon kucharikas. (Gizados de berendjena, siglo 18)



278380

kuchiyo/kuchío m.

סכין

knife

Riziendo, le ato bien manos i pies, tendio kuchio al fruto de su vejes, (Im afes, Papo 1894)

El ijo ke de 90 anyos eya lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio; (Puertas de veluntad)

Rogo, senyor padre, bueno de atarme i el kuchio aguza antes de kortarme. (Puertas de veluntad)

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



278550

kudiado m.

דאגה, טיפול

care

Disho: 'Fijo, non temas, ni tomes kuidado; (Poema de Yosef)

Deshemos para El este buen kudiado, ya mostrara ken va ser sakrifisiado''. (Im afes, Papo 1894)

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)



278600

kudiar v.

טיפל ב-, דאג ל-

to take care of

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)



278780

kuedra f.

חבל, מיתר, רצועה, מיתר של כלי נגינה

rope, string, strap, string of a musical instrument

Ensende un orno bien ensendido! ataldo kon kuedras, porke es entendido! (El rey Nimrod)



278930

kuenta f.

חשבון; חרוז

account; bead

'De toda esta kuenta, nos non tenemos nada, (Poema de Yosef)

No ay numero de ni kuenta a su gran rikeza (Koplas de Purim, 1545)

nisim grandes vimos ke no ay kuenta (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Vino despues de dias siento i ochenta kojo de akeas vias djentios sin kuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Le iziera poka kuenta, i poka estima del rey, (Donme, sig 18)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)

Al saká no vos enmento ni en kuenta de ombre lo meto del ijo de un perro el biznieto; kon todo dalde a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

En esto muncho atenta: a guestra kaza bien kotenta, los aspros dalde sin kuenta, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

por kuenta izo tefilot kon bakasha, por no enterrarse en el midbar ke era busha, muncho dezeo de entrar laarets akedosha (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tu sos uno presipio de todo modo de kuenta i simiento de todo modo de fragua (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)



278970

kuento m.

חשבון, סכום, כמות, רווח; סִפּוּר

account, amount, quantity, profit; story

Devemos de rekontar este kuento trivle ande pudo enventar koza inposivle, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

por azer konkiyas a el Amalek, ago banyo kon telek; todo va un kuento, no mires el resto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

vido ke todo le kaminava / kuento azia ninguno no avlava / al ke keria akel lo atemava / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



279320

kuerno m.

קרן, שופר

horn, shofar

Perkuravan de verla tal mujer pekuda loka i non sezuda kon un gran kuerno kemada enel inferno (Purim, De-Fes, sig. 18)



279380

kuernudo adj.

מקורנן, בעל קרנים; ''מקורנן'' (שאשתו בוגדת בו); חסר ערך

having horns; cuckold

Vido el rey su vision ke se aunaron Ester i Aman prizion le aparejaron, djuntos se kazaron i el kornudo (Purim, De-Fes, sig. 18)



279450

kuerpo m.

גוף

body

su joven kuerpo sovre los lenyos espandio, i el fuego sovre la ara ensendio. (Im afes, Papo 1894)

Ora ke mi kuerpo en el fuego se adrera, un poko de seniza por mi rekodro guadrara, (Puertas de veluntad)



279540

kuesta f.

גבעה, תל; מדרון, שיפוע; גדה, חוף; כתף

hill, mound; slope; bank, shore; shoulder

kargo kon lenyos su kuesta delikada, i akisto una fama inulvidada. (Im afes, Papo 1894)



279600

kueyo m.

צואר

neck

Yitshak apronto su kueyo delikado, i su padre se aego a su lado (Im afes, Papo 1894)



279785

kuitado adj.

מסכן, חסר אונים

poor, helpless

por sakarselo de el tino komo are, yo el kuytado? (Toledo, Koplas de Yosef)



280350

kulevro m.

נחש

a snake

Dan era el seteno, enshemplado a el kulevro. (Toledo, Koplas de Yosef)



280820

kulpar v.

חטא, אשם, היה אשם

to sin, to be guilty

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Todo lo kulpavan munchos de nozotros / i ke siempre avlavamos a otros / todos los sekretos dec nuestra nasion / i esto kavzava nuestra destruision (La Amerika, 1916)



281020

kumadre f.

מיילדת

midwife

Las kumadres komo eran djudias, eyas del Dio temian, resivian ijos i ijas (Koplas de Par'o, 1901)

Luego a las komadres enkomendava ke toda mujer ke se ensintara, si paria ijo, ke lo matara (El rey Nimrod)

La dezena las azia bula Sara la kumadre: (Gizados de berendjena, siglo 18)



281340

kumplido adj.

משכיל מאוד, מלומד; שלם, מושלם, גמור, מלא

very educated, learned; complete, perfect, finished

I eya lo onrava muy konplida mente. (Poema de Yosef)

Tres dias konplidos de noche i de dia (Koplas de Purim, 1545)

Fermozura de eya es kumplida, mi palomba fue a su mandada, en duenyas era eya savida (Donme, sig 18)

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)

asigun es el bien son los yisurin kon porsion, nu bien kunplido ni mal atemado (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



281380

kumplir v.

השלים, גמר, סיים; קיים, מילא

to complete, to finish, to end; to fulfill

I todas tus demandas yo kumplire (Ketuba de la Ley)

Vino el rey i le kunplio todo loke demando porke muy bien le plazio i fue kontentado (Purim, De-Fes, sig. 18)

El rey le arrespondio en ora muy presta: a Mordehay el djudio kumple tu repuesta (Purim, De-Fes, sig. 18)

ya kumplieron sus mision a la altura / por la sezon del invierno oy es la klotura (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



281410

kumplirse v. refl.

השתלם, התבצע

to complete studies, to be carried out

Ya se kunplio el kazamiento ke los djidios kon la Ley izieron (Ketuba de la Ley)

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



281490

kunbara (t.) f.

קופת חסכון; פגז

piggy bank; shell

El nemsí dizen que es budalá, mos enpesó a echar kunbaras asta ke se kemó la sivdad (Asidio de Belogrado 1788)



281790

kunyado m.

גיס

brother in law

akea ke era kunyada de la mujer de Avraam Dri: (Gizados de berendjena, siglo 18)

el kunyado de David el ke vino de Ardjel: (Gizados de berendjena, siglo 18)



281880

kupika f.

כוסית

small glass

Yayin bushken de tomar ke sea Gomendja, se beve sin asumar kupikos duyundja; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



282080

kurar v.

ריפא, טיפל ב-, דאג ל-; כבש בחומץ/במלח תחת השמש

to cure, to take care of; to pickle in vinegar/salt under the sun

Esklavo vendido a mi aguelo echado en el suelo kuravash los kayos de los mis kavayos (Purim, De-Fes, sig. 18)



283390

kuvrirse v. refl.

השתעמם; התעטף, התכסה; כיסה עצמו כספית; רכש כנגד מכירות באשראי

to be bored; to wrap up, to cover up; to cover himself in financial coverage; to purchase against sales on credit

Se kuvrio el kamino de toda su nasion kon grande pasion todos mirando (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



283710

kyamil (t.) adj.

מעולה, מצויין

excellent

Setenta i sinko mil en un día mataron, los djidiós fueron kyamil, no se detadraron; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



284650

lado m.

צד; צד הגוף

side; body side

Yitshak apronto su kueyo delikado, i su padre se aego a su lado (Im afes, Papo 1894)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



285065

lager m.

מחנה ריכוז

Concentration Camp

Los transportos mos kansaron, de lager en lager mos yevaron, a la fin de la trajedia a Belzen mos akantonaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



285100

lágrima f.

דמעה; טיפה

tear; drop

resive sus lagrimas, no los amanzies mas; (Toledo, Koplas de Yosef)

Por eskaparlo a Yis.hak eyos ya korrieron i delantre de el Dio lagrimas vertieron: (Puertas de veluntad)

Ravdon de lagrimas detenia sus mision: (Puertas de veluntad)

Mira tu, mi ija Ester, de pararte en esto i tus lagrimas verter delantre del rey presto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Avrid ami las puertas por siba de las lagrimas, Zihr''i fizo por nombransas. (Donme, sig 18)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



285160

lagum (t.) m.

ביב, תעלת שופכין; מנהרה

a sewer canal; tunnel

luego enkomendaron un lagum azer kon esto penso el mamzer ke avansaria i los mataria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



285840

lambrushko/lambrusko m.

ענבי בוסר; עוללות, שִׁכְחָה; בהשאלה: אדם חמוץ פנים

unripe grapes; oblivion, forgetfulness; metaphorically: a sour-faced person

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



285980

lana f.

צמר

wool

Avre a mi mi ermana, mi kavesa esta yena, amor de sienpre te ami ke tu nombre linpia lana (Donme, sig 18)

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



286020

landre/landra (2) f.

דבר (מגיפה)

plague

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)



286110

lansa f.

חנית, כידון, רומח

spear, javelin, lance

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)

Yashar ke oyo esta fama tomo lansa en su palma metio su alma en su palma se enfeuzio en el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



286420

largito adj.

מעט ארוך מדי

a little too long

las ke son sovrelargitas eskojia siete ocho (Gizados de berendjena, siglo 18)

no keria redondikas sino ke fueran bien largitas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



286430

largo adj.

ארוך; רחוק; נדיב לב

long; far away; generous

deshose venir un viejo, kon su barva larga i blanka (Toledo, Koplas de Yosef)

burakadas a la larga al modo de un makaron, (Gizados de berendjena, siglo 18)



286550

lashón (ebr.) m.

לשון, שפה, עברית, לשון הקודש

language, Hebrew, the holy language

Ke en ti envelunti mas ke todo lashon i uma: (Ketuba de la Ley)



286630

laso adj.

לאה, עייף, יגע, תשוש

tired, exhausted

I en el su laso el se la asento i en eya atento no rekonto ganansia eskuentra de grasia (Purim, De-Fes, sig. 18)



286640

laso m.

לאסו, פלצור, לולאת חבל, עניבת חבל; פח, מוקש, מלכודת

lasso, rope loop, rope tie; trap

laso i red a el fue espandido, en venir su pavor komo sonido, no save lo ke se le ordena, no. (sova semahot, Livorno 1782)



286680

lástima f.

רחמנות, השתתפות בצער; חשק עז בלתי מסופק; העלבה, עלבון

compassion, participation in grief; intense unsatisfied desire; insult

salvalos de tantas lastimas komo djurastes a Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)



287160

lavar v.

רחץ, כיבס

to wash

ande se vido, ande, komer sin lavar las manos? (Toledo, Koplas de Yosef)

La ija de Par'o Hagar al rio se fue a lavar, (Koplas de Par'o, 1901)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



287190

lavarse v. refl.

התרחץ

to wash up

Melizelda, melizelda la ija del enperante ke venia de los banyos de los banyos de lavarse (Donme, sig 18)



287230

lavio m.

שפה (שפתים)

lip

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



287270

lavor f.

עבודה, יצירה

work, creation

I kuando aki vinites i ke lavor tuvites / muncha moneda izites / ma kualo avansates i a ken ayudates / de tanta moneda ke ganates? (La Amerika, 1914)



287510

lavrar v.

רקם; עבד את האדמה

to embroider; to work in farming

Pendones yevan erijidos lavrados de sus amadas (Donme, sig 18)



287740

leche f.

חלב

milk

La su kara alva klara komo leche en la sangre (Donme, sig 18)

Sutlach i kozas de leche a el ken kome le aproveche; a dormir ke no se eche, ke no es ansí el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



287910

lecho m.

ערש, יצוע, מיטה; שכבת חומר

a cradle, a couch, a bed; layer of material

Deriento su lecho tal no la akojo se le enkuvrio del ojo pensa ke eya avla ma era diavla (Purim, De-Fes, sig. 18)

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



288290

lejenda (fr.) f.

אגדה

legend

pasajes i lejendas yo resitava / sin mereserlo el puevlo me felisitava (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



288350

lejión m.

לגיון

legion

sus modestia, sus atamiento a la relijion / damas i senyores formavan una fuerte lejion (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



288480

lektor/lektriche n.

קורא, לקטור; קריין

reader, lector; An announcer

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)



288540

lekyé (t.) f.

כתם, כתם מוסרי; תפקיד, משימה

stain, moral stain; role, task

siendo fue vendido por el terekié, bushko de echar lekyé, ke tenía selo no miró al sielo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



288680

lenteja f.

עדשה (עדשים)

lentils

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)



288710

lenya f.

עץ (חומר), עץ הסקה; חבטות, מלקות; יער

wood (material), firewood; beatings, whippings; forest

Na la lenya i el fuego ya es aparejado, i ande esta el barvez ke sera ayegado? (Puertas de veluntad)

Ordeno la lenya kon una grande pasion, (Puertas de veluntad)

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojo slavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendo Yits.hak el fuego i la lenya aparejado, le disho a su padre: ado el karnero ke por korban sera ayegado? Su padre le respondio para ke no fuera atorvado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



288800

lenyo m.

בול עץ; בהשאלה: טיפש, אטום ראש

log; metaphorically: stupid

kargo kon lenyos su kuesta delikada, i akisto una fama inulvidada. (Im afes, Papo 1894)

Mi padre, fuego i lenyos ya traimos, ma ke vamos sakrifisiar no savemos''. (Im afes, Papo 1894)

I todos los lenyos fruto ivan dando; de ayi lo eskapo el Dio verdadero. (El rey Nimrod)

Kedo tudro i mudo tirose su suenyo tizo komo un lenyo (Purim, De-Fes, sig. 18)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



288890

león m.

אריה, לביא, ארי; כינוי לאדם אמיץ לב

lion; nickname for a brave person

fijo, eres komido de osos o de leones; (Poema de Yosef)

Yeuda era el kuarto komo leon enkoronado; (Toledo, Koplas de Yosef)

Hazak komo el leon, fuerte se tuviera, para azer galeon kiereste trushera; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



289060

lesensia f.

רשות, זכות, רשיון, הרשאה

permission, right, license, authorization

Ni tal me atrivo de venir al rey porke es kuentra su ley, ten muncha pasensia tomare lesensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yahid ke vido este selo also su mano ael sielo djuro por moran en el sielo: ''No ara luvia ni rosio asta tomar lisensia de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Disho 'AbashverOsh: la plata sea tuya emprezentada, i la lisensia sea en tu mano dada, i a este puevlo mata kon tu espada, ke no kede ninguno de eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)



289090

lesh (t.) m.

נבלה, גופה; בשר פיגולים

a corpse; abominable meat

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)



289170

leshos adv.

רחוק, הרחק

far

Leshos de milias kuatro atras se boltaron ke no les venga el tiro ayi abasharon (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Konbaras ke enbiaron de pezo bastantes, tiros grandes mandaron de leshos tirantes, mas ke los de antes, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



289620

ley (2) f.

תורה, חוק; אמונה, דת

Torah, law; faith, religion

A dar la Ley a su puevlo kaza de Israel (Ketuba de la Ley)

Va i enmenta delantre del rey ke te maldisho la ley i por la manyana estaras kon gana (Purim, De-Fes, sig. 18)

estas komplas son alavadas por el padre de la Ley son ordenadas, por la petira son deklaradas del sinyor de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Porke kada uno keriamos ser rey / i kada uno azer su ley / todo lo ke mos plazia izimos / i aunados nunka estuvimos (La Amerika, 1916)

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



290010

liberar v.

שיחרר, חילץ, גאל; התיר, פטר

to liberate

mos perdone tal Senyor i mos livre lo pasado (Toledo, Koplas de Yosef)

Nes ke le izo el hay temerozo i fuerte ke el senyor de Mordehay lo libro de muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)



290060

libertad f.

חופש, חירות, חופש פעולה

freedom, liberty, freedom of action

Libertad mos dio Ester kon mucho koraje, siendo a nos fue poter de todo vantaje; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Gritad biva Gazi bey kon su kompania / fondaron la libertad i la alforia / toda la Turkia se izo ermandad / tambien igualidad / kon turkos i kristianos / semos komo ermanos (La Amerika, 1911)

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)



290270

ligar v.

קשר, שילב, חיבר

to tie, to combine, to connect

Kon tal koza komo esta es la mujer ligada.'' (Poema de Yosef)



290330

lijero adj.

זריז; פועל בלי לחשוב; שטחי

agile; acts without thinking; superficial

Naftali via en fito, i lejero komo el siervo; (Toledo, Koplas de Yosef)

Yitshak kamino komo korso lejero, i demando: ''onde esta el karnero? (Im afes, Papo 1894)

Duro por ensanyar, i lejero por afalgar. (Untane Tokef)

penso de tomar plazer kon otras maneras mando presto a traer munchas eskaleras sean muy lejeras a levantarlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

por alkansar la rikeza se aze komo la agila lejera (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



290440

likorino m.

סוג של דג ים מעושן

a type of smoked sea fish

Likorino i aumado kome i bevé kon kaldo; asta kedar todos de un lado, asta esto es el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



290670

limón m.

לימון

lemon

kon vinagre fuerte i limon ke salieran bien agritas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las freia a revanadas i esprimia un limon, (Gizados de berendjena, siglo 18)



290860

limpio adj.

נקי, טהור, זך, צח

clean, pure, clear, fresh

Avre a mi mi ermana, mi kavesa esta yena, amor de sienpre te ami ke tu nombre linpia lana (Donme, sig 18)



290910

limunio m.

אבל, תוגה

mourning, grief

En dinim de el punyo lo topo meldando kon ayuno i limunio en su mal pensando (Purim, De-Fes, sig. 18)



290920

limuniozo adj.

אבל, עצוב מאוד, נוגה

mourner, very sad, melancholic

Muncho lemuniozos estan los djidios rogando todos al dio amargos estavan tambien endechavan (Purim, De-Fes, sig. 18)



290940

linaje m.

ייחוס, שושלת, צאצאים; אבות המשפחה

pedigree, lineage, descendants; the ancestors of the family

I tu i tu linaje sean destruidos i kisa kien save si fueste kriada (Koplas de Purim, 1545)

kien es de linaje aga bien dikat de no se azer sakat, de bever sin pezo: estén en su sezo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



291020

lindo adj.

יפה, נאה; נחמד; חינני; הדור; מקסים

beautiful, handsome; nice; graceful; elegant; charming

i al deredor las siete las mas lindas i beyas; (Toledo, Koplas de Yosef)

Sakoles la reina muy lindos komeres (Koplas de Purim, 1545)

Disho a la reina mi linda Ester (Koplas de Purim, 1545)

i ansi todo salio todo el su rijo lindo i bendicho. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ke es tu demanda yo te la are mi reinado partire por konplir tu dicho lindo i bendicho (Purim, De-Fes, sig. 18)



291040

lingua f.

שפה, לשון; לשון (אבר בפה)

language; tongue

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)



291100

linguaje m.

לשון, שפה

language

Lenguajes setenta non es favlador.'' (Poema de Yosef)

Las kartas se eskrivieron en lenguaje de los djentios: ke se aparejesen kon espadas i kuchiyos, todos los ke estan dientro de los kastiyos, de mandado de 'Abashverosh ke no kedase ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



291400

lishán (t.) m.

סימן; אות כבוד/הצטיינות; עקבות; צלקת

sign; badge of honor/distinction; Traces; scar

Shelik en todo Shushán izieron la djente, les fue un negro lishán a toda su pariente; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



291620

lista f.

רשימה, פס

list, stripe

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



292060

livrado adj.

משוחרר, פטור

liberated

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo so livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



292100

livre adj.

חופשי, משוחרר, פטור, בלי התחייבויות

free, released, exempt, without obligations

olgesh bien en el segundo livres de malas fierves. (Toledo, Koplas de Yosef)



292160

livro m.

ספר

book

Ni ke pueda vender ni enpenyar ningun livro de la Ley amada (Ketuba de la Ley)

Gavriel eskrivia loke arrematava Shimshi loke enkuvria el livro lo avlava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Supo Ester, por el livro de la treslada, ke la reina no puede ir d[o] el rey sin ser yamada, i Si fuere, matar sera matada, no avra ningun remedio, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



292360

loar v.

הילל, שבח, פאר, רומם

to praise, to glorify, to exalt

orasion loare noche i dia de delantre de el, (Toledo, Koplas de Yosef)

i miles de milarias luego ke loavan otro tanto. (Toledo, Koplas de Yosef)

Shabat el dia santo todos lo miraron ke el mishne se remato i al Dio loaron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Loen todos los djudios ke en toda parte nisim de los dos anyos, kada uno aparte, komo el diamante (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mi Dio, mi Dio Tu sos alto, kien no kree el es falto. Nafshi, mi korason salto para loar a Tu Nombre. (Donme, sig 18)

Komo vos digo, lo ares i a El muncho loares, sus maraviyas kontares porke son kozsas de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)



292460

lodo m.

בוץ, רפש, טיט; בהשאלה: אדם חסר מוסר, חסר אופי

mud, slush, clay; metaphorically: a person without morals/without character

se la ronpen sus ermanos, i de el lodo ke se ponga. (Toledo, Koplas de Yosef)

Di, ermano de pavlo lodo de mi kortijo, ken por el rey bien avlo i su vida kijo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Vedad de mintira del mundo, deshas aki a lo todo; Tirate dientro del lodo. (Donme, sig 18)



292900

loko m. & adj.

משוגע, מטורף, חולה נפש; שוטה, אויל; של טרוף, שגעוני

crazy, insane, mentally ill; fool; of a frenzy, crazy

deshate de avlar tal vanigloria, loko i malo (Toledo, Koplas de Yosef)

'desdichado de el, viejo loko tiene el tino muy perdido. (Toledo, Koplas de Yosef)

Penso Aman de darle su ija la loka para nada no vale fedionda de boka (Purim, De-Fes, sig. 18)

Disho Zeresh la loka ke poko atenta: agale una forka de pikos sinkuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)



293050

lokura f.

שגעון, טרוף, איוולת, סכלות

madness, frenzy, folly

'tus lokuras,'' le disheron, ''a esta manera son. (Toledo, Koplas de Yosef)



293150

lomo m.

מותן, הגב התחתון, חלציים; נתחי בשר מותן של בהמה

waist, lower back, loins; cuts of animal loin meat

-''todos nos en un estado, salidos de unos lombos; (Toledo, Koplas de Yosef)

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



293400

longura f.

אורך

length

i no fin a longura de tus dias, (Untane Tokef)



293450

lonso (arag.) m.

דוב; כינוי לאדם גס וחסר נימוסים

bear; a nickname for a rude and impolite person

fijo, eres komido de osos o de leones; (Poema de Yosef)

Yehuda el fuerte komo osos i toros, (Poema de Yosef)



293470

loores f. pl.

שבח, תשבחות, תהילות

praise, glories

i den loores al Dio de ver tanta maraviya, (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke komo tu nombre, ansi es tu loor: (Untane Tokef)

Eliyau anavi nos sea aparesido i daremos, loores al verdadero. (El rey Nimrod)

a ti A' la grandeza i la barragania i la ermozura i el vensimiento i la loor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



293610

lovo v.

זאב

wolf

para el lovo poko provecho el vayado si tal por entrar al revanyo el determinado(Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



293700

luego adv.

אז, תכף ומיד, סמוך אחר כך; אחר כך, אחרי כן

immediately, soon after; then, after that

Ayi luego fiziera uno de los pekados (Poema de Yosef)

I luego le enbiava a eyos al disierto; (Poema de Yosef)

Luego disheron: ''Ya vemos do viene el sonyador! (Poema de Yosef)

Luego se le volvian sus kolores a Yosef (Poema de Yosef)

Y luego le ronpia sus panyos a Yosef. (Poema de Yosef)

rogemos a el Dio i luego i presto, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Komo se aserkaron luego le tiraron un tiro les echaron katorze mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Luego a las komadres enkomendava ke toda mujer ke se ensintara, si paria ijo, ke lo matara (El rey Nimrod)

Luego apresure i are tu dicho anke eres maldicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Don[a] Krensia deske lo sintiera luego se los atorgara (Donme, sig 18)

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)



293720

luenga f.

לשון

tongue

Sus ojos kon alkoholos pintadas i su boka redonda komo rozas, kon su luenga avlava grandezas. (Donme, sig 18)

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



293750

luengo adj.

ארוך

long

Manda azer una orka muy luenga (Koplas de Purim, 1545)



293780

lugar m.

מקום, אתר, מושב, איזור; תפקיד

place, site, seat, area; role

Avraam ya entendio ke al lugar vinieron, los desho a eyos i kon Yis.hak se fueron. (Puertas de veluntad)

Por esto se ensanyo ke no pudo azer lo ke pensava el mamzer, en lugar de onra, tuvo gran desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ah, senyor padre presiado, en buen lugar es mi estado, me espanto no sea akosado del yetser de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



294370

luna f.

ירח, לבנה, סהר; ראי, מראה; שהרון, סהרון

moon, crescent; mirror; lunar

Ke en uno andavan el sol i la luna (Poema de Yosef)

estando yena la luna ke se mengue en kresiente; (Toledo, Koplas de Yosef)

Al anocheser vide a la luna, konti a las estreyas una por una. (El rey Nimrod)

Kriador del mundo, no falte esta luna klara! (Puertas de veluntad)

Birkia 'ha-shamayim sol i luna fizistes Et kol 'ha-be'hemot ve-et kol 'ha-taninim ke es peshes (Donme, sig 18)

ken puede denunsiar tus grandezas en tu arrodear enriva de el galgal de el fuego el galgal de la espandidura ke en el esta la luna (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Todo el ke tiene ija donzeya, aun ke sea luna o estreya, la ke enveluntare el rey sera reina eya, por esto ke no se eskonda ninguna, no. (sova semahot, Livorno 1782)

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



294900

luto/lutio m.

אבל, תקופת האבל

mourning , the mourning period

se vistió de luito la reina Ester, ansí fue demenester por un ombre malo de el mundo arrankalo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



294940

luvia f.

גשם, מטר; כינוי לשפע

rain; a nickname for abundance

Yahid ke vido este selo also su mano ael sielo djuro por moran en el sielo: ''No ara luvia ni rosio asta tomar lisensia de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)



295120

luz f.

אור

light

de las partes de poniese una luz esklaresio; (Toledo, Koplas de Yosef)

Vido luz santa en el djuderia ke avia de naser Avraam avinu. (El rey Nimrod)

i en el forno bien asada a la luz de la kandela. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Apiada a mi alma A-donay, yevi males munchas bevaday, konsolame kon luz de rey Shabetay. (Donme, sig 18)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



295270

luzero m.

נוגה; כוכב מאיר; אישיות מזהרת, המאור של תקופתו

Venus; a shining star; a shining personality, the light of his time

De senyor de los sielos Avraam fue yamado: Tu luzero presiado no sera danyado. (Puertas de veluntad)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



295395

maalá (ebr.) f.

מעלה

virtue

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maalá de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



295430

maaminim (ebr.) m. pl.

'מאמינים'' - דונמה (חסידי שבתי צבי שהמירו דתם)

"Believers" - Donme (followers of Shabbati Zvi who converted to Islam)

Kuando suvio adonenu, ke desho una reshimo, geula kon eya sera, los muertos levantara, sierto saved los maaminim, luna komo el sol sera. (Donme, sig 18)



295510

maarav (ebr.) m.

מערב

west

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



295890

madero m.

קורה, עץ (חומר); כינוי לשוטה: ''בול עץ''

beam, wood (material); nickname for a fool: "Log"

'Vakas ke viste manada, sekas kommo madera, (Poema de Yosef)

ainda ayer la izi eya, de un madero del servisio. (Toledo, Koplas de Yosef)

i te enbezare en esto: ke de un pedaso de madero, (Toledo, Koplas de Yosef)

ayi kordearon velas i maderos de modos de kolores de enfrente se via komo mansania. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



296010

madmuazel (fr.) f.

עלמה; אומנת; מורָה

maiden; nanny; teacher

Salga ken kere verla tala madmazela komo franka perla (Purim, De-Fes, sig. 18)



296040

madrasta f.

אם חורגת; חמות, חותנת; אם אכזרית

step mother; mother-in-law; a cruel mother

Ser konplese de mi madre madrasta de mis ermano[s] (Donme, sig 18)



296050

madre f.

אם, אמא; רחם; שמרים; מקור, מעיין

mother; uterus; yeast; a spring

'Ay, madre, al Dio rueges por tu fijo Yosef'' (Poema de Yosef)

bendicha sea tal vientre, i madre ke tal pario. (Toledo, Koplas de Yosef)

Alguayad a mi madre, ke su gozo lo pedrio! (Puertas de veluntad)

Apiadado yo sere, yora por mi tu mi madre, non alegri para siempre. (Donme, sig 18)

Yorando noche i dia, yamando siempre madre mia, mos fue dicho i asigurado ke en el fuego fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



296200

madrugada f.

שחר

dawn

de ser mehadesh peshatim i hidushim de prima i de madrugada (Ketuba de la Ley)



296250

madrugar v.

השכים, נעור בשחר

to get up early

Madrugo en la manyana kon grande alegria, tomo sus dos mosos i por kompanyia. (Puertas de veluntad)

Aman luego madrugo por la alvorada i apresuro luego kon vista siegada (Purim, De-Fes, sig. 18)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



296340

maestad/maestá (it.) f.

הוד, תפארת, הוד מלכות; פנית כבוד: הוד רוממותו

majesty; address of honor: His Highness

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



296370

maestra f.

מורה; גננת; גן ילדים; אשה זריזת כפים; עקרת בית; אשת הבעלים

teacher; kindergarten teacher; kindergarten; a quick-footed woman; housewife; the owner's wife

i El haham de los ijikos, a la maestra regalikos i ken puede dé dukadikos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



296420

maestría f.

מומחיות, מיומנות, בקיאות, כשרון

expertise, skill, proficiency, talent

Panyos de sirgo le dava fechos a maestria; (Poema de Yosef)



296430

maestro m.

מנהל עבודה; מורה; אדם מיומן במקצועו, רב אמן; מנצח, מאסטרו

foreman; teacher; a skilled person in his profession, master craftsman; conductor, maestro

un maestro muy delgado en todo modo de figura; (Toledo, Koplas de Yosef)

Zevulun era el sezeno, un maestro marinero; (Toledo, Koplas de Yosef)

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

kon pendola de eskrivano maestro kavakadas de eyas senyoras i de eyas servideras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



296495

maftirim (ebr.) m. pl.

מזמרי הבקשות בתורכיה

the Bakashot singers in Turkey

la administrasion sinagogal i su prezidente / a los senyores maftirim es muy rekonosiente (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

devuado grupo delos senyores maftirim / ke entuziasma la asistensia kon los shirim (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



296570

magefá (ebr.) f.

מגיפה, כולרה, תמותה

plague, cholera, mortality

Ken kon terretenblo i ken kon magefa. (Untane Tokef)



296800

mahashavá (ebr.) f.

מחשבה, דעה, כוונה, תכנית

thought, opinion, intention, plan

Seko su puerpo de ani Tova, esta en el mundo kon esta aava i agora esto es su mahashava (Donme, sig 18)



296850

mahkemé (t.) f.

בית משפט, בית דין

court, tribunal

ni katan aga ni mahkeme ni emir, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



296920

mahpul (t.) m.

דבר יחיד במינו/יוצא דופן/נדיר, דבר הבא בעיתו

an unusual/rare thing, something that comes in time

ke en todas las alegrias del mundo no ay komo simhat ledat ben zahar u-bifrat kuando es mahpul (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



296960

mahsús (t.) adv. & adj.

בכוונה, במתכוון, ''דווקא''; מכוון, מיועד ל-

on purpose; aimed at

kale dizir ke sera mahsus tomado este pasuk (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



297000

majado adj.

מרוסק, מעוך, כתוש, שחוק

crushed, worn out

i ensima le echava salsa kon un ajiko majado. (Gizados de berendjena, siglo 18)



297010

majadura f.

פרור, התפוררות

crumbling

Vee el ke faze tuerto, dale mala majadura (Poema de Yosef)



297030

majar v.

ריסק, מעך, כתש, כתת, שחק

to crush, to wear out

despues de eskaldadas las majava peche peche (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon almendras blankeadas i majava un biskocho, (Gizados de berendjena, siglo 18)



297160

maká (ebr.) f.

מכה, פצע, מחלה; פגם, חסרון, דופי

blow, wound, disease; defect, shortcoming, fault

metio la mano en la arka - se sano de su maka. (Koplas de Par'o, 1901)

Pues ke de mi maka eskapi, del rio yo te kiti te metere el nombre Moshe (Koplas de Par'o, 1901)



297270

makarón m.

מקרון, אטריות

macaroni, noodles

burakadas a la larga al modo de un makaron, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)



297300

makaroniko m.

אטריה

noodle

La de trenta i tres las azia Sara ke vende makaronikos: (Gizados de berendjena, siglo 18)



297350

Makedonia

מקדוניה

Macedonia

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



297620

mal m.

כאב, מכאוב; רע, רעה; חטא; מחלה; נזק; הרגל רע; רכילות, לשון הרע

pain; bad, evil; sin; disease; damage; bad habit; gossip, slander

-''tu ke tal akometistes eyos iran de mal en mal. (Toledo, Koplas de Yosef)

De ke tenesh la kara tan demudada? Eya ya savia el mal ke tenia. (El rey Nimrod)

Non veamos mal ni ansia, a nos i a todo Israel. (El Dio alto)

Pensa mi korason koza buena, kere bondad i no mal a ninguna, de fuego de el amor es yena, dia i noche kema por la emuna. (Donme, sig 18)

Van pensando mal para el djidió, perdieron el savor de el mal ke el Dio les dio; Imanuel ke vino, presto se kindió, ande va djidió ke lo ayude el Dio (Kalumnia de sangre, sig 18)

Perkuró de azer mal sin tener provecho, siendo era un amal de los de el komercho; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Sadikim de akel dor kuánto mal yevaron, kon penas i kon sudor muncho perkuraron (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

diziendo a kojer moneda / de muncho ke no tenia devda / lo aprezo al ke no tenia devda / diziendo kon mal los desnudo (manus. Teza, 1820)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



298045

malahim/malahimes (ebr.)

מלאכים

angels

En este dia abasho el Dio en Sinay i milarias de mal'ahim kon el (Ketuba de la Ley)

I los mal'ahim se apresuran, i dolor i tembla les trava, i dizen: (Untane Tokef)

Mal'ahim de los sielos lo keren kemar nasido de mujer ke bushka en santedad (Pizmon de Moshe, 1893)

Entrando en el orno iva kaminando, kon sus malahim iva paseando, (El rey Nimrod)

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kon tres malahim abasho mishemé rumá; los malahim le izieron la kama, kon neshiká le tomo su neshama (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no ay vida tan presiada komo los dias de la prenyada, de los malahim es guadrada ke no kaiga en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



298060

malanyo m.

שנה מקוללת, שנה שחורה ואומללה

a cursed year, a black and miserable year

ke malanyo ken tal kree i malanyo ken tal sierve. (Toledo, Koplas de Yosef)



298190

malavlado m.

רכילות; מוציא דיבה, הולך רכיל, סלפן

gossip; a person who slanders/gossips

Pregonero salio por toda la kalsada: mujer ke kon su marido fuere mal avlada, matada sea i degoyada; despues no digan ke no lo oyeron, no. (sova semahot, Livorno 1782)



298250

maldad f.

רשע, רשעות, רעה, רוע, רוע לב, נבלות, מעשה רע

evil, wickedness, malice, scoundrels, evil deed

Este rekuerdo lo tienes en el sielo, ninguna maldad lo kuvre kon su velo. (Im afes, Papo 1894)

Pezgado de korason no se oye, por su maldad asi mizmo destraye, si pensara, de Tova no se fuye (Donme, sig 18)

yenos estamos de maldades no avlamos verdades, sino todo falsedades las ke pasan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



298340

maldezir/maldizir v.

קילל, דיבר רעות

to curse, to speak ill of

Va i enmenta delantre del rey ke te maldisho la ley i por la manyana estaras kon gana (Purim, De-Fes, sig. 18)



298360

maldicho adj. & m.

ארור, מקולל

cursed

Luego apresure i are tu dicho anke eres maldicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya se le dio a 'Ester la bendita la korona de Vashti la maldita, la ke izo kon las Judias tal desdita, ni kon esto se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



298390

maldisión f.

קללה, אלה; חרם, נידוי

curse; excommunication

Y ansi se avinieron echar su maldision (Poema de Yosef)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



298410

malé (t.) m.

רובע, שכונה

neighborhood

siendo ke keria askier muncho i no tenian abastesimiento para todas las males (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



298750

malhut (ebr.) f.

מלכות; חיי נוחות ורווחה

kingdom; a life of comfort and well-being

En su fuego del Goel Shabetay Nafshi kon mi puerpo i lo ke ay, ayudara Goel Tsevi Shabetay, el es malhut Tsevi Sultan Shabetay. (Donme, sig 18)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



298810

malino adj.

אוהב להקניט, קנטרן; מזיק

annoying; harmful

El Pasha murio; el urdi ya se movio, se tiro el espino, no kedo malino. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



298860

malisia f.

זדון, רשע, רשעות, רוע לב

malice, wickedness

azen pasar a malisia de la setensia. (Untane Tokef)



299120

malmeter v.

סכסך, התנכל, רקם נכלים

to intrigue, to harass

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)



299180

malo m.

רשע, אדם מזיק, נוטה לעשות רע

wicked, a harmful person, inclined to do evil

deshate de avlar tal vanigloria, loko i malo (Toledo, Koplas de Yosef)

Mas ke la serpiente son sus malos dientes (Purim, De-Fes, sig. 18)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



299190

malo adj.

רע, רשע, מרושע, רע לב, נבל, מנוול; גרוע; שובב, בלתי ממושמע

bad, evil, wicked, evil-hearted, villain, rascal; bad; mischievous, undisciplined

tsorer el yetser el malo no lo desha despegarlo, su tino es por arrankarlo de kaminos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendose Vashti en eya tanta fealdad, Disho: yo no puedo ir; vos andad; i a el rey de mi parte saludad, ke esto muy mala, no puedo ir, no. (sova semahot, Livorno 1782)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



299280

malogrado adj.

מקולקל, בלה, מבוזבז; כושל; מי שמת בדמי ימיו (בלי צאצאים)

spoiled, wasted; failed; who died untimely (without descendants)

Ken murira malogrado, i ken murira kastigado kon yisurim. (Untane Tokef)

a komer i no olvidar, ke la vea malograda! (Gizados de berendjena, siglo 18)

i la negra manlograda Azibuena de Peri, (Gizados de berendjena, siglo 18)



299430

malparado adj.

נתון במצב רע, רופף; ממשמש ובא ומביא עימו אסון

is in bad condition, loose; is about to bring disaster with it

Vido Eliau malparado desharon a el Dio alavado konpesan a servir a el idolo ke alevanto Izevel enemiga de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



299570

malsinar/malshinar (ebr.) v.

הלשין, מסר

to inform on

por Avraam Ben-Giat, ke lo fueron malsinim; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



299980

mamparar v.

גונן על, תמך

to protect, to support

El Dio fue en su gia i del fue manparado. (Poema de Yosef)

Y sea anparado mi puevlo por Yosef.'' (Poema de Yosef)

perdidores mamparado i avoda zara sirviente. (Toledo, Koplas de Yosef)



299990

mamparo m.

משען, משענת, תמך, מפלט

a support, a refuge

muchiguastes tu umildad, salvasion, manparo de Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)



300090

mamzer/erá (ebr.) n.

ממזר/ה; ''ממזר'' - זריז ותחבולן

a bastard; "Bastard" - quick and cunning

luego enkomendaron un lagum azer kon esto penso el mamzer ke avansaria i los mataria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Porke Aman el mamzer mos kijo matarmos tambien atemarmos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Por esto se ensanyo ke no pudo azer lo ke pensava el mamzer, en lugar de onra, tuvo gran desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Bushko Amán el mamzer de kerer merkarmos esto lo kijo azer para atemarmos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Ya es menasup azer folar a los chikos: bushko pino el mamzer de sinkuenta pikos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)

se apiado el Dio de ver muesra afriision / estavamos kon tanta pasion / se tomo kon todo el mundo de nasion / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



300180

manada f.

תור, טור, שורה; חופן

line, column, row; handful

'Vakas ke viste manada, sekas kommo madera, (Poema de Yosef)



300190

manadero m.

מקור, מוצא ; מעיין, עין

source, origin; spring

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)

tu sos savio i la sensia manadero de vidas ke de ti manan i en tu sensia se aze todo modo de antiguo i la sensia fue de ti kriada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



300310

manar v.

נבע, קלח, זרם, שפע, זב

to flow

tu sos savio i la sensia manadero de vidas ke de ti manan i en tu sensia se aze todo modo de antiguo i la sensia fue de ti kriada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



300520

mandado adj.

שלוח

sent out

Fermozura de eya es kumplida, mi palomba fue a su mandada, en duenyas era eya savida (Donme, sig 18)



300540

mandado m.

שליחות, צו, שירות

mission, order, service

'Yosef, faz mi mandado; Non estes en porfia! (Poema de Yosef)

i mos torne el Poderozo a servir a su mandado. (Toledo, Koplas de Yosef)

Las mitsvot afirmar i temer en el Dio i azer su mandado: (Ketuba de la Ley)

Ya se va Moshe por el su mandado topo a Par'o en la meza asentado (Pizmon de Moshe, 1893)

Ansi el mandado del enperador ke lo tiene en amor el es su amigo tambien su avrigo (Purim, De-Fes, sig. 18)

A ken me enbias? i luego ire i tu mandado are. El rey le dio repuesta: al ke esta en mi puerta (Purim, De-Fes, sig. 18)

En anyo de tres ke fue enkoronado izo konbite a kondes i prinsipes i todo su reinado, de todas la sivdades vinieron a su mandado, ke no kedo ninguno por venir, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Konbite grande an ordenado i ke todos vengan a su mandado, i tambien a los Judios an konbidado ke ninguno pudia dezir no. (sova semahot, Livorno 1782)

Vino en treze de el mes de Nisan, i eskrivanos fueron yamados en Susan, para siento i vente i siete provinsias asta el Bashan, por mandado de 'Abashverosh ke no kedara ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



300610

mandar v.

שלח, שיגר; פקד, ציווה, הורה; הזמין

to send, to dispatch; to command, to instruct; to order

Vianda les mandava a eyos kon Yosef. (Poema de Yosef)

Bastesieron a mandar en toda la sivdad, kojeron grandes i chikos de poka edad; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Ken es este Dio ke a ti te ay mandado ni un peshkeziko no ay de su mano (Pizmon de Moshe, 1893)

El Dio alto kon su grasia mos mande muncha ganansia, (El Dio alto)

las mandava a las amigas, kada una kon pichel. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Izo mandar a traer dientro sus kortes djoyas ke eran de Israel i sus saserdotes (Purim, De-Fes, sig. 18)

I bolsas mandara a el reinado, ke le viniera el mando kon armas bastantes, mas de las de antes. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ke el rey deske lo supo lo mandara a traer. (Donme, sig 18)

Vino Eliau serka del rey, mando por todo Israel: ''Suvid todos a 'Har 'Ha-Karmel i prevaremos si es vedrad el Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

Mordehay manda i dize: Todo djudió ke se avize, en Adar katorze i kinze miren muncho de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Manden a tomar kiemán, el takum entero, kantemos lo de Amán kon un buen pandero; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Los kaveyos nos kortaron, deznudas nos desharon, los vestidos mos tomaron, al bloko 20 mos mandaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)

bastesio a mandar kon munchas komarkas / a azer mal kon fortaleza / tanto a chiko komo grande de kaneza / de anbre la sivdad la undio (manus. Teza, 1820)

sino lo azia ke bien sudara / ni kamiza ke no se mudara / le komio moneda de ribi Yits.hak Hudara / dobladas se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Siyo Ahashverosh kon su siyo i Disho: todo Judio ke ay en el reyno mio, ke mando desde aki asta Perat el rio: no sea remanesido Judio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



300750

mandjar (it.) m.

מצרכי מזון, מזון

foodstuffs, food

En el mas alto estavan mandjares muy konpuestos (Poema de Yosef)



300790

mando m.

פקודה, צו

command, order

disho: ''de aki en delantre ya la sako de su mando''. (Toledo, Koplas de Yosef)



300990

manera f.

אופן, דרך, שיטה; צורה, תבנית; נימוס, גינונים; כפפה

manner, way, method; form, pattern; etiquette, manners; glove

Bozes dava la djente, al rey de esta manera: (Poema de Yosef)

penso de tomar plazer kon otras maneras mando presto a traer munchas eskaleras sean muy lejeras a levantarlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I kon el traia armas de gerras de modos de maneras, koza de enkante, kon askier bastante. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

i en kada dia i dia le vienen sovre el kuantos modos i maneras de enkuentros negros i de espantos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Vino blanko trusheron de Espanya, i kolorado de alta Alemania, i de muchas maneras de Transilvania; no kedo modo de vino ke no se trusho, no. (sova semahot, Livorno 1782)



301300

mania f.

שגעון לדבר אחד, בולמוס, הרגל רע; טיב

mania, binge, bad habit; quality

perdio la kolor de la kara i se le troko la mania. (Toledo, Koplas de Yosef)

I todos dos de iguales buenas manias, suvieron sin keshar sovre las muntanyas. (Im afes, Papo 1894)

Rejisto Aman tomo se incho de sanya i a su djente yamo a saver su mania (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kon rizo i kante fueron a bever i pedrieron el saver i sus buenas manias kon mosas estranyas (Purim, De-Fes, sig. 18)



301400

manifestar v.

גילה, הראה, הודיע, פרסם; הפגין

to manifest

zelo grande i muncha kerensia / manifesta toda la asistensia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



301570

mankansa f.

חסרון, חוסר, חסר, מחסור, העדרות, העדר, פגם, ליקוי; עניות, דחקות

defect, deficiency, lack, absence, flaw, defect; poverty

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)



301610

mankar (it./fr.) v.

חסר, היה חסר; שגה, החטיא; נעדר; לא קיים (את החובה)

to lack, to be lacking; to err, to miss; to be absent; not fulfill (the duty)

tanbien esprito les mankan, komo ven komo atentan.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

resivio el aharayut de lo ke mankara en eya (Ketuba de la Ley)

Non mos manke pan ni vino a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Kon un grande shusto se vistio sako porke nada no manko ke ya se moria en el este dia (Purim, De-Fes, sig. 18)



301750

mankeza f.

חסר, חסך, חסרון, משגה

lack, shortcoming, error

koman indianos, sofrito i kiebap; kada uno su erbap ordenen la meza sin aver mankeza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



301780

manko adj.

לקוי, פגום, חסר; עני, חסר כל

defective, lacking; poor, destitute

Kon todas estas kozas no le provecharon no pudo echar kazas ni manko mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



301830

manko adv.

פחות

less

ni aprestes ni mas ni manko ke el suenyo del perro.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



301930

mankura f.

כתם, רבב; חסרון, מום, פגם, משגה; תעלול, סטיה מדרך הישר; אשמה

a stain; defect, deformity, flaw; trick, deviation from the straight path

Toda tu ermoza mi kompanyera, de kavesa asta pies sin mankura, Aava es shehina ke es sod Amir''a (Donme, sig 18)

La su barva redondika mansanikas de djugare (Donme, sig 18)



301960

mano f.

יד

hand

I al rey espremia de eyas en la su mano.'' (Poema de Yosef)

Aspros dad kon las dos manos a proves guestros ermanos i a turkos i krisianos aunke no mos pueden ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Anda a el rey i avla kon el, ke no se pierde Yehudah ni 'Ariel, i no sea por tu mano fin de Yisrael, ke no venga tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



302910

mansana f.

תפוח

an apple

Uvrizikas de ternera, ava, mansana i pera, avgotaraho sin sera porke es bueno para bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



302950

mansanía f.

בבונג

chamomile

ayi kordearon velas i maderos de modos de kolores de enfrente se via komo mansania. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



303000

mansevería f.

בני הנעורים, עלומים; פעולה אמיצה

youth; brave action

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



303060

mansevo m.

בחור, עלם; רווק

lad; bachelor

A los vente dias lo hue a vijitar, lo vido de enfrente mansevo saltar, (El rey Nimrod)



303320

mantener v.

כִּלְכֵּל, פִּרְנֵס, החזיק, תמך כלכלית, קיים, זן, האכיל

to maintain

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)



303350

mantenerse v. refl.

התקיים, התפרנס, ניזון

to support oneself, to earn a living

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



303450

manto m.

גלימה, מעיל

cloak, coat

Por ke deprenda el ombre i tome la anava por manto: (Ketuba de la Ley)

Porke no dio deskanso a muestras djudias amargas i frias sin ningun manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

No desho Ester de azer eya otro tanto tiro gozo i plazer i desnudo su manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mando Ahav a bushkarlo por toda djente i reinado: ''Si lo tuvieres guadrado a el ke va vestido de manto ke su nombre Eliau? (Koplas de Eliau, sig. 18)

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)



303520

manya (port.) f.

נוהג, הרגל רע

bad habit

Buenas por maraviya, todas de una manya.'' (Poema de Yosef)

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



303600

manyana adv.

מחר

tomorrow

Sheshentos i tredje mitsvot para ke las afirme manyana i tadre (Ketuba de la Ley)

Madrugo en la manyana kon grande alegria, tomo sus dos mosos i por kompanyia. (Puertas de veluntad)

Otra vez konmigo manyana vendras, i kon mi gusto aras, are kuanto keres ke mi patron eres (Purim, De-Fes, sig. 18)

y 'Haman el 'Agagi estando en un kanto, Disho la reina: manyana, otro tanto, si es tu voluntad i si no, no. (sova semahot, Livorno 1782)



303640

manyana f.

בוקר, שחרית

morning

Una noche mos enpesó a echar mucho tiro asta ke mos kito el tino, a la manyana dishimos: ya mos dimos (Asidio de Belogrado 1788)

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



303670

manyanada f.

שעות שלפני הצהרים; הצגה יומית

the hours before noon; matinee

Ayno ke lo azemos por mitsvá presiada kon repozo tomemos de la manyanada: (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



303870

manzía/manziya f.

עצב, אומללות

sadness, unhappiness

espesias a muchedumbre i zafran sin manziya (Gizados de berendjena, siglo 18)

las inchia kon kezo i guvevos sin manziya i sin miedo. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Porke muncho ke me amo en todas las vias mas munchas manzias mi alma siente (Purim, De-Fes, sig. 18)

Komo la solombra pasan los dias, no ay a eyos ke no fueron baldias, si pensa ke aze asi manzias, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)

Dezgrasiado Auschwitz ke rovino nuestras famiyas, embezados en muncho bueno, arrastados sin manzia (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



303990

mar f.

ים

sea

Yosef sienpre temiera El Dio de los fonsados (Poema de Yosef)

i los mas se fueron a la mar nuestra (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Amor de mi emuna ke es muncha, komo la mar la grande i la ancha, en mi korason komo un entorcha. (Donme, sig 18)

I apanyamiento de los aguas mares yamastes (Donme, sig 18)

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

parte de su lugar por irse por mares kon naves i vapores (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



304260

maravía/maraviya f.

פלא, נפלאות

wonder, wonders

Buenas por maraviya, todas de una manya.'' (Poema de Yosef)

kon la pendola en la mano, kolores a la maravia. (Toledo, Koplas de Yosef)

por la maravia ke eyos vieron kon la vida salieron en Kislev seria en el kuarter dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Maraviyas susedio mas ke las de Ayifto siendo ayi no kontesio sino un gran sodjifto (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

i es komida galana, se aze a la maraviya. (Gizados de berendjena, siglo 18)

i metidas en el forno komeras a la maraviya. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Kon un rey djigante el Ahashverosh kantare kon grande boz i kon alegria esta maravia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Esta maravia el se rekordo muncha mersed le guardo penso de onrarlo i solevantarlo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Zemirot es de kantar a el Dio el alto, sus maraviyas mentar, el Bendicho i Santo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Komo vos digo, lo ares i a El muncho loares, sus maraviyas kontares porke son kozsas de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Bevian vino viejo a maraviya, Susan i Babel, Egipto i Aleksandria, konbido diziocho mil de la juderia, ke no falto de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



304330

maraviyado adj.

נקסם, מתפעל

enchanted, amazed

ke los vean los turkos i maraviyados ke no son uzados toparse en gerra komo les bastesera i estan kontentes de ver gerras fuertes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

La ová de Belogrado el nemsí está ayi asentado, el turko kedó maraviyado (Asidio de Belogrado 1788)



304340

maraviyar/maravíar v.

הפתיע, התמיה, הקסים

to surprise, to cause to wonder, to charm

Maraviyome si fayades tal giador komo Yosef. (Poema de Yosef)

era de maraviar si esto era por sierto. (Toledo, Koplas de Yosef)

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



304350

maraviyarse/maravíarse v. refl.

התפלא, התפעל, תמה

to wonder, to marvel

Ridjales de el dovlet se maraviyaron de este negro milet komo eskaparon; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

tu sos aunado i en sekreto de tu aunamiento los savios de sezo se maraviyan ke no alkansan a saver ke es (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



304370

maraviyozo/maravíozo adj.

נפלא, מפליא, פלאי, מעורר פליאה, מעורר השתאות, מקסים; מפואר, נהדר

wonderful, marvelous, amazement-inspiring, charming; magnificent, great

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



304580

marfil m.

שן, שנהב

ivory

Hur karpas i kaderno kuvrio su palasio pilares de severno marfil i topasio (Purim, De-Fes, sig. 18)



304640

marido m.

בעל, בן זוג

husband, spouse

Kuando vino su marido, luego la boz alsava: (Poema de Yosef)

A su marido tal non deskuvriria, topo una meara i lo pariria. (El rey Nimrod)

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)

Pregonero salio por toda la kalsada: mujer ke kon su marido fuere mal avlada, matada sea i degoyada; despues no digan ke no lo oyeron, no. (sova semahot, Livorno 1782)



304730

marinero m.

מלח, ימאי, יורד ים

a sailor, a seafarer

Zevulun era el sezeno, un maestro marinero; (Toledo, Koplas de Yosef)

Marineros i sus naves se andan kon feuzia, ke era mar de Genosar el se izo gan va-sor. (Donme, sig 18)



305040

marochino m.

עוגית שקדים

almond cookie

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



305320

martiyo/martío m.

פטיש, מקבת

hammer

a todas las deskasho kon el martio en la mano.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

krepan de el despecho kien es de su soy, de estonses asta oy lo vamos mentando, kon martiyos dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

merken martiyikos i shekierdjilik, en kaza deshen ashlik, el ke va beviendo se vaya riendo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



305340

mas adv.

יותר, עוד

more

asta ke salio su fama por la mas de la sivdad. (Toledo, Koplas de Yosef)

i los mas se fueron a la mar nuestra (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

La segunda si ois vos agrada mas i mas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



305630

masa f.

בצק, עיסה; מסה; כמות גדולה, המון; טבע, אופי; (אצל פושט רגל:) יתרת הנכסים

Dough, pulp; mass; a large amount, a lot; nature, character; (In the case of a bankrupt:) the remaining assets

kon masa tapava el plato i las yamava kaplama. (Gizados de berendjena, siglo 18)



305880

masapán m.

מרציפן

marzipan

Atirinas muy bien fritas, masapán i melopitas, panes de kaza i pitas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



305980

masha/mashá (t.) f.

צבת, מלקחיים

pliers, tongs

Los sirpís al kortijo entraron, a los djidiós de kaza mos kitaron, asta las mashás mos yevaron.. (Asidio de Belogrado 1788)



306080

mashiah (ebr.) m.

משיח

Messiah

Ya es bien abastado lo ke aviamos pasado; mandamos a el untado, mashiah de Israel. (El Dio alto)

De los sielos le disheron: ''Keuna de de sienpre te dieron vidas a ti muchiguaron asta ke venga el Mashiah i Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



306240

mashkar v.

לעס

to chew

Gaste mos asodesió por modre un perro; no ay ke no mos vensió, mashko muncho fierro. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



306570

maso m.

צרור, אלומה

bundle, sheaf

ke venian guestros masos a deredor sin enbaraso, (Toledo, Koplas de Yosef)

se echavan de boka abasho i se enkorvavan a mi maso.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



306840

matado adj. & m.

הרוג, נרצח; גופת הנרצח

killed, murdered; the body of the murdered

djuro ke no seran matados, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Kada manyana viamos matados, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Pregonero salio por toda la kalsada: mujer ke kon su marido fuere mal avlada, matada sea i degoyada; despues no digan ke no lo oyeron, no. (sova semahot, Livorno 1782)



306870

matador/dera m. & adj.

רוצח; תליין; מטאדור; מהמם, ''הורג''

killer; executioner; matador; stunning, "killing"

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)



307010

matansa f.

טבח, הרג, רצח, הריגה

massacre, killing, murder

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



307020

matansina/matasina f.

טבח, הרג, רצח, קטל, הריגה

massacre, killing, murder

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



307040

matar v.

הרג, המית; הטריד, הפריע

to kill; to bother, to disturb

Ke akesas tus kolores me avrian de matar. (Poema de Yosef)

ke eres chiko de edad, i si kere el te mata. (Toledo, Koplas de Yosef)

Kon todas estas kozas no le provecharon no pudo echar kazas ni manko mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los ire sigiendo i los matare tambien los atemare viejos i famiya todos en un dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Setenta i sinko mil en un día mataron, los djidiós fueron kyamil, no se detadraron; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



307130

matarse v. refl.

התאבד, המית עצמו; השתדל מאוד; להתעייף עד מוות

to commit suicide, to kill oneself; to try very hard; to get tired to death

El kijo matarse, por el Dio selo sus ojos en el sielo estavan alsados i al Dio katados (Purim, De-Fes, sig. 18)



307910

maymón/maymún (t.) m.

קוף; בדחן

monkey; joker

kién i kién se apara por ver un maymón kolgado en un timón: el sinyor onrado bien amizurado. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



308070

mayor m. & adj.

בכור; בכיר, גדול יותר, בוגר; ראש עיר

firstborn; senior, older, mature; mayor

Avraam, mi ijo el mayor, me salio gran sin ley.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

tirando ke a la mayor, no deshar sana ninguna. (Toledo, Koplas de Yosef)

Reuven era yamado el mayor de eyos; (Toledo, Koplas de Yosef)



308090

mayoral m.

מחנך, מדריך; האיש הבכיר, מנהיג; ראש צוות

educator, instructor; the senior man, leader; team leader

ke so mayoral del agua; al fuego amatare.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

yo so el mayoral, luego ire i asentensiare (Toledo, Koplas de Yosef)



308170

mayorgar v.

גבר

to overcome

a ti es la mersed la mayorgan sovre tus kriados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



308310

mazal (ebr.) m.

מזל, גורל; מזל ברקיע

luck, fate; star

Kon grande shakeka ayi se asento; el mazal se le bolto, en lugar de fuersa yazio en la fuesa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mi mazal hue eskura, el shem santo me alumbra, kon dolor hue mi petira. (Donme, sig 18)

Negro le fue su mazal de este bandido: komo perro de kazal era atrivido; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



308720

meará (ebr.) f.

מערה

cave

Vayan a ribi Hiya todos aunados meara ke en eya estan enterrados los asemejados a los tres padres (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

A su marido tal non deskuvriria, topo una meara i lo pariria. (El rey Nimrod)

Luego en akeya ora el le avlava: Andavos la mi madre de la meara, (El rey Nimrod)



308730

meatad/meatá f.

חצי, מחצית

half

Mando te den asta la meatad (Koplas de Purim, 1545)



308870

mediano adj.

בינוני, ממוצע, רגיל

medium, average, normal

Entonses 'Haman se menospresio kon sus manos de deperder un Judio entre sus ermanos. Disho: kiero matar chikos i grandes i medianos; no deshare de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



308900

medianoche f.

חצות הלילה

midnight

Al fin dela media noche Tarkino se despertara (Donme, sig 18)

A las tres de medianoche, al bloko 20 arrivimos, los apeles empesaron, en los friyos mos apuraron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



308960

medida f.

מידה, קב; אמצעי, צעד

a measure,; means

Vengamos a la komida: sea muncha i sin medida; mas en la bevida sea muncho el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



309040

médiko m.

רופא

doctor, physician

Esto tened muncho en mientes: a los hahamim, prezentes, a el médiko sin dolientes ke vos tenga ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



309180

medio m.

חצי; אמצע; סביבה

half; middle; surrounding

Asta medio el reino tomaldo mi vida (Koplas de Purim, 1545)

las kortava por en medio, las azia reyenadikas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Esto muy doliente no topo remedio ni uno ni medio (Purim, De-Fes, sig. 18)



309350

mediodía m.

צהרים, צהרי היום

noon

i ke mandes estreyas ke pareskan al mediodia; (Toledo, Koplas de Yosef)



309500

medjlis/medjlish (t.) m.

מועצה

council

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)



309880

mehilá (ebr.) f.

סליחה, מחילה, חנינה

forgiveness, amnesty

todo esto supo el pastor fiel, akojo i apanyo a todo Israel, de todos demando mehilá el (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



309910

mehoram (ebr.) m.

מוחרם, כינויו של האשם; ערום, תחבלן

excommunicated; cunning, tricky

La de vente las azia el mehoram de Naftaliko: (Gizados de berendjena, siglo 18)



309970

mejorado adj.

משופר

improved

mejorado mos frague el Dio la santeria (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



310090

mekatreg/mekatrek (ebr.) m.

שטן, רוח רעה, מקטרג

a devil, an evil spirit, prosecutor, accuser

si no tiene zahud eya va penando, los mekatregim la van akosando, i por el mundo va bolando, na vanad en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



310340

meldar v.

קרא; למד; הגה בתורה; התפלל

to read; to learn; to study the Torah; to pray

Ke la melde i la yeve en su pecho dekontino (Ketuba de la Ley)

Bilbul grande se izo las kartas meldando, i komo el erizo se van detravando, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I meldaras eskrituras, veras no mas ela 'Hu (Donme, sig 18)

Por no olvidarmos esta nimistad meldamos kon amistad de la vieja istoria, tenerlo en memoria. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

En estando yo en la Afrika / me determini de avlar de Amerika / me asenti a eskrivir estac poezia / i rogo ke kada uno la melde demazia (La Amerika, 1916)



310405

meldarse v. refl.

נקרא

to be read

I avres livro de las membrasiones, i de suyo se melda, (Untane Tokef)

De suyo se meldava la eskritura porke el Dio de la altura aze gran milagro abate ombre agro (Purim, De-Fes, sig. 18)



310407

meleh (ebr.) m.

מלך

king

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



310550

melezinar/melezar v.

ריפא, טיפל ב-

to heal, to treat

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



310640

melodía f.

מנגינה, נעימה, לחן

melody

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

tenemos el dover de felisitarlos / asistir a sus melodias i enkorajarlos (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



310735

melopita (gr.) f.

לחמניה/פיתה אפויה בדבש או וניל

bun/pitta baked with honey or vanilla

Atirinas muy bien fritas, masapán i melopitas, panes de kaza i pitas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



310800

membrar v.

זכר, נזכר ב-, הזכיר

to remember, to recall, to mention

Membra akel ke santifiko tu Gloria i ke desho un eshemplo por memoria! (Im afes, Papo 1894)

Te rogo, membrame en lo ke mi alma djuzgara: atan i el atado i la ara. (Puertas de veluntad)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



310810

membrasión f.

זֵכֶר, זכרון, זכרון העובר במשפחה מדור לדור

a memory, a memory that passes through the family from generation to generation

suva orasion de konpaniya por membrasion delantre de tu siya (Toledo, Koplas de Yosef)

I avres livro de las membrasiones, i de suyo se melda, (Untane Tokef)



310900

memoria f.

זכרון, זכר

memory

Membra akel ke santifiko tu Gloria i ke desho un eshemplo por memoria! (Im afes, Papo 1894)

el ke es de punta, Tevaria ansi konta, teneldo en memoria para azer istoria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Enkomendo esta regla, en memoria bien tenerla, kon partido de azerla, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Por no olvidarmos esta nimistad meldamos kon amistad de la vieja istoria, tenerlo en memoria. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



310980

memuné (ebr.) m. (pl.: memunim)

ממונה, פרנס

in charge, community leader

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)



311070

menasup (t.) adj.

מתאים, בא בעיתו

appropriate, timely

Ya es menasup azer folar a los chikos: bushko pino el mamzer de sinkuenta pikos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



311360

menear v.

זז, נע, התנועע; הזיז, הניד, הניע, נענע, זעזע, הרעיד, טלטל, ערבב

to move, to wiggle; to move, to shake, to stir

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



311430

menearse v. refl.

נע, זז, התנועע, התנודד, פירכס, פיזז, כרכר; הזיז עצמו, אץ, נחפז

to move, to wiggle, to wobble, to wriggle, to lurch; to move oneself, to rush, to hurry

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



311470

menekshé (t.) m.

סיגל

violet (flower)

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)



311510

menester m.

צורך, נחיצות, הכרח, כורח

need, necessity

enpero a de menester una karne muy valiente. (Gizados de berendjena, siglo 18)



311700

menguante m.

תקופה הפחתת הלבנה

The period of waning of the moon

torno, la vido en menguante, ke eya se va apokando; (Toledo, Koplas de Yosef)



311710

menguar v.

חסר, פחת; החסיר, הפחית, הקטין; הפחית עיניים (בסריגה)

to lessen, to diminish; to subtract, to reduce; to reduce eyes (in knitting)

I tu mizmo apreguna mi setensia es dada ke no mengues nada (Purim, De-Fes, sig. 18)



311715

menguarse v. refl.

חסר, פחת

to lessen, to diminish

estando yena la luna ke se mengue en kresiente; (Toledo, Koplas de Yosef)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



311820

menos/meno adv.

פחות

less, minus

boka tienen i no gustan, no komen ni menos royen; (Toledo, Koplas de Yosef)

Ya no lo estimavan djente de su tierra, ni menos lo kontavan komo una piedra; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Si de akel tiempo estavamos aunados / i estar kon kada uno ermanados / nozotros no pedriamos la independensia / ni menos una de nuestra provinsia (La Amerika, 1916)



311980

menospresiado adj.

מגונה, בזוי, מבוזה

Indecent, despicable, despised

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



312010

menospresiar v.

הוקיע, ביזה, השפיל, בייש, השמיץ, הוציא לעז, גינה, הקל בערך, זלזל, בז ל-

to denounce, to despise, to humiliate, to shame, to defame, to vilify, to condemn, to belittle, to scorn

Estonses bien irisio a el la su ira a Mordehay menospresio i tal no lo mira (Purim, De-Fes, sig. 18)

Plata, oro i perlas i las djoyas, todo aver de el mundo kon eyas, mi korason menospresia a eyas. (Donme, sig 18)

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



312020

menospresiarse v. refl.

זלזל בערך עצמו, הפחית בחשיבות עצמו

to underestimate one's own value, to reduce one's own importance

Entonses 'Haman se menospresio kon sus manos de deperder un Judio entre sus ermanos. Disho: kiero matar chikos i grandes i medianos; no deshare de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



312170

mentado adj.

ידוע, מפורסם; נזכר

known, famous; remembered

Zehut rav Imnuna en el Zoar mentado i tambien de rav Una Resh Galuta nombrado (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



312200

mentar v.

ביטא, ציטט, הזכיר, איזכר; ביטא את שם השם; העליב, קילל; הרעים, פוצץ

to express, to quote, to mention, to mention; pronounce the name of God; to insult, to curse; to blow up

Zemirot es de kantar a el Dio el alto, sus maraviyas mentar, el Bendicho i Santo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

krepan de el despecho kien es de su soy, de estonses asta oy lo vamos mentando, kon martiyos dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)



312260

mentir v.

כיזב, שיקר, רימה

to lie, to cheat

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



312270

mentira f.

שקר, רמיה, תרמית, כזב

lie, deception, fraud, falsehood

Vedad de mintira del mundo, deshas aki a lo todo; Tirate dientro del lodo. (Donme, sig 18)



312510

menudo adj.

זעיר, קטן, דק, עדין

tiny, small, thin, delicate

kortava sevoya menuda komo los fideos de kaza, (Gizados de berendjena, siglo 18)



312640

meoyo m.

מוח, שכל, חכמה; מצח

brain, mind, wisdom; forehead

Ke le entre del meoyiko i non lo kite de el tino (Pizmon de Moshe, 1893)

El rav ke esto oyo kedo pensativle i kon el su meoyo grande i terrivle disho: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Penso Aman kon su meoyo, ke por el dizia i en su tino metio i respondaria (Purim, De-Fes, sig. 18)



313450

merendjena f. (cf. berendjena)

חציל

eggplant

Kuantos modos de gizados se azian de la merendjena. (Gizados de berendjena, siglo 18)



313520

mereser v.

היה ראוי ל-

to be worthy of

Kolgo al panadero, el se lo meresia. (Poema de Yosef)

Tambien mando abevrar kon atuendos finos no merese de yerrar ni ke manke vino (Purim, De-Fes, sig. 18)

alvisias demos al Dio por todo pasado, kien se toma kon djidió merese enkolgado; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

kavod meresen i muncho respekto / por sus kantes i sus buen djesto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

pasajes i lejendas yo resitava / sin mereserlo el puevlo me felisitava (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

kon mal pensa para se lo pensa / en dia de alhad lo metieron en la prensa / Yegen se topo un grande guerguensa / dalkauk bien lo meresio (manus. Teza, 1820)

Respondio 'Haman: Senyor, merese muerte, pues ke no izo tu mandado, no. (sova semahot, Livorno 1782)



313560

meresimiento m.

תמורה, מה שמגיע לו, מה שראוי לו (שכר או עונש)

recompense, what he deserves (reward or punishment)

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Ya se le dio a 'Ester la bendita la korona de Vashti la maldita, la ke izo kon las Judias tal desdita, ni kon esto se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



313635

merino (arc.) m.

שופט עליון ממונה ע"י המלך

supreme judge appointed by the king

Merino pongades, ke sea savidor (Poema de Yosef)



313760

merkador/dera n.

לקוח, קונה; סוחר

customer, buyer; merchant

Kuando del pozo salia vendieronle a merkadores (Poema de Yosef)



313810

merkantivle adj.

מסחרי, עובר לסוחר

commercial

gursuz merkantivle devía de ser, negro le fue el pareser de la noche al día ke djunbúsh sería. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



313820

merkar v.

קנה, רכש

to buy, to acquire

Siempre ir merkando i de eyos non vender nada: (Ketuba de la Ley)

Bushko Amán el mamzer de kerer merkarmos esto lo kijo azer para atemarmos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

merken martiyikos i shekierdjilik, en kaza deshen ashlik, el ke va beviendo se vaya riendo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



313910

mersed f.

חסד

benevolence, charity

i en el se enshasha tu reino, i se konpone kon mersed tu siya, (Untane Tokef)

Pido de mersed me sea otorgado (Koplas de Purim, 1545)

Vistio grasia i mersed en el terser dia muerta de anbre i sed de ver tal manzia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Esta maravia el se rekordo muncha mersed le guardo penso de onrarlo i solevantarlo (Purim, De-Fes, sig. 18)

a ti es la mersed la mayorgan sovre tus kriados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

mal korason kon mal pensamiento / ke ya mos izo segundos terseros / les komio moneda de los mersedes / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



314480

meskino adj.

עני, נצרך, מסכן; קמצן, צר עין

poor, needy, wretch; stingy, narrow-minded

aun non la e servido porke so varon meskino; (Toledo, Koplas de Yosef)

Riko i meskino mosos de edad agale su veluntad mujeres i onbres yamados por nombres (Purim, De-Fes, sig. 18)

Las puertas tened aviertas a meskinos i kojetas i a los ke meten bonetas porke es gusto de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

sedaká al meskino devemos de dar sin echar a ulvidar manot a ermanos, tanbién a serkanos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



314635

mesturar (arc.) v.

גילה, חשף סוד

to reveal a secret

Yaze komigo agora, non sea mesturada.'' (Poema de Yosef)

'Aun ke fuese sierto de non aver mestura (Poema de Yosef)



314710

metal m.

מתכת; ערך

metal; value

si estas son de metal, kual de piedra, kual de palo, (Toledo, Koplas de Yosef)

por el suelo esparziolas, oro i plata i metal; (Toledo, Koplas de Yosef)



314890

meter v.

שם, הניח, הציב, קבע; השקיע (כסף)

to put, to place; to invest (money)

Pues ke de mi maka eskapi, del rio yo te kiti te metere el nombre Moshe (Koplas de Par'o, 1901)

i inchidas por arriva i les metia taponikos, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las metia en el forno antes de kemar la braza. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Deskuvrioselo Ester en el mizmo dia en livro lo izo meter por su nombradia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yashar ke oyo esta fama tomo lansa en su palma metio su alma en su palma se enfeuzio en el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



315280

meterse v. refl.

לבש; החל

to wear; to begin

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



315440

metido adj.

שהושם, נמצא, מיועד, נועד ל-

placed, found, intended for

i metidas en el forno komeras a la maraviya. (Gizados de berendjena, siglo 18)



315730

meyina (t.) f.

פשטידת בצק ממולאת בגבינה וביצים, בצק עלים, מאפה עלים; פשטידת מצות

dough pie filled with cheese and eggs, puff pastry, puff pastry; matzah pie

kon kezo fresko i azeite i azia una meina. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Gizanderas en las kozinas desplumando las gainas; kayimak, yegurt kon meínas ke enpesen a komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



315790

mez m.

חודש

a month

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



315830

meza f.

שולחן

table

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Viniendo la ora sesh de el primer día en la meza enpesesh kon muncha alegría; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



316020

mezamer (ebr.) m.

חזן, פייטן, עוזר חזן

cantor, assistant cantor

A los ke traen siriikos, hazán, shamash, mezamerikos, aspros darles kon bultikos, porke ansí el dever (Mandjares de Purim, sig. 18)



316060

mezat (t.) m.

מכירה פומבית

auction

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



316070

mezé (t.) m.

מתאבן; קינוח, פרפרת, ארוחה קלה; רווחים קטנים

appetizer; dessert, light meal; small profits

raki de entrada bevan kon mezé; si en este ferezé se topan kontentes, lo metan en mientes. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



316160

mezo (it.) prep.

באמצעות, בתיווך

through, through mediation

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



316280

mezura (fr.) f.

מידה, שיעור; סאה; רצינות וכובד ראש; מתינות, שיקול דעת; משורה (כלי מדידה לנוזלים)

measure, rate; seriousness; moderation, discretion; measuring tool for liquids

De un ombre sin arte, otro si de mizura (Poema de Yosef)



316600

midbar (ebr.) m.

מדבר

desert

Ayi en el midbar vidi arrelumbrar las tavlas de la ley vidi abashar (Pizmon de Moshe, 1893)

Oid puevlo su djustedad siempre sere por la santedad desde ke estavan en el midbar salio su fama de Eliau. (Koplas de Eliau, sig. 18)



316690

miedo m.

פחד

fear

Yo no fue yamada estos trenta dias, gran miedo tengo pasar sovre el fuero (Koplas de Purim, 1545)

las inchia kon kezo i guvevos sin manziya i sin miedo. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Zahut ya no les kedo ansi lo entiendo del Dio no tengas miedo porke esta durmiendo (Purim, De-Fes, sig. 18)



316760

miel f./m.

דבש

honey

kon miel i mucha kanela, las komian los dos solikos. (Gizados de berendjena, siglo 18)



316850

miente f.

דעה, הבנה, כוונה; זכרון

opinion, understanding, intention; memory

Del moso uvo miente, kisto komo oros. (Poema de Yosef)

I non se le venia mientes de Yosef. (Poema de Yosef)

Kada una pasia, para mientes, Yosef; (Poema de Yosef)

Besiata de shemaya siempre en ti mis mientes metere (Ketuba de la Ley)

No lo puzo en miente su korason fuerte. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Esto tened muncho en mientes: a los hahamim, prezentes, a el médiko sin dolientes ke vos tenga ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

raki de entrada bevan kon mezé; si en este ferezé se topan kontentes, lo metan en mientes. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

yerrado esta el ke se kontiene kon los vestidos ke el tiene, pare mientes de ande viene ke todo sale de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



317050

miga f.

פירור, פתות, תוך הלחם

crumbs, the inside of the bread

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



317270

mijor adv.

טוב יותר, מוטב

better

Por mejor se tenia deke lo uvo kovrado; (Poema de Yosef)



317630

mil num.

אלף

one thousand

En anyo de dos mil i kuatro sientos i kuarenta i ocho ke el mundo se krio: (Ketuba de la Ley)

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)



317720

milagro m.

נס, פלא

a miracle, a wonder

De suyo se meldava la eskritura porke el Dio de la altura aze gran milagro abate ombre agro (Purim, De-Fes, sig. 18)



317780

milaria num.

רבבה, עשרת אלפים

ten thousand

i miles de milarias luego ke loavan otro tanto. (Toledo, Koplas de Yosef)

porke la vido en kresiente kon milarias de estreyas, (Toledo, Koplas de Yosef)

En este dia abasho el Dio en Sinay i milarias de mal'ahim kon el (Ketuba de la Ley)



317810

milet (t.) m.

מִילֶט - קהילה דתית באימפריה העות'מנית

Millet - a religious community in the Ottoman Empire

Ridjales de el dovlet se maraviyaron de este negro milet komo eskaparon; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



317840

milia f.

מיל (מידת אורך)

mile

Leshos de milias kuatro atras se boltaron ke no les venga el tiro ayi abasharon (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



318520

ministro m.

שר, מיניסטר; פקיד

minister

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



319010

mirar v.

הסתכל, הביט, צפה, השקיף; השגיח, נתן דעתו; שקל; ריפא, טיפל ב-

to look, to watch, to overlook; to supervise; to consider; to cure, to treat

Disho: ''En la mar veia, siete vakas mirava, (Poema de Yosef)

ya a Avraam lo miraron kaminando entre el fuego, (Toledo, Koplas de Yosef)

mirad bien i atenta ke no es koza poka ni ay fuersa en la boka (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mirando en el sielo i bien atentar para konoser al Dio de la verdad. (El rey Nimrod)

Estonses bien irisio a el la su ira a Mordehay menospresio i tal no lo mira (Purim, De-Fes, sig. 18)

Detras de ti mira una vez, porke azesh a la revez? A tu djura ya la savesh. (Donme, sig 18)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Es verdad ke en alto moro / ma sovre el arrebashado miro / ''Lama teratsedun 'harim gavnunim, 'ha'har / hamad Eloim leshivto yishkon lanetsah'' (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



319450

mishné (ebr.) m.

סְגָן, משנה

deputy

Shabat el dia santo todos lo miraron ke el mishne se remato i al Dio loaron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

El mishne no avanso ni mos izo danyo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

i fue en dias de Sultan Mamud / Ytgen pasha el mishne no teniamos umud / rebolvio el mundo komo el kalbur / enel pan su echo metio (manus. Teza, 1820)



319480

mishpahá (ebr.) f.

משפחה, בני הבית, צאצאים; ייחוס, אבות

family, household members, descendants; ancestors

Yo tambien te ami ke sos novio de mishpaha rama (Ketuba de la Ley)



319540

misión f.

שליחות, תפקיד, משימה; מיסיון

mission, role, task

Ravdon de lagrimas detenia sus mision: (Puertas de veluntad)

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

ya kumplieron sus mision a la altura / por la sezon del invierno oy es la klotura (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



319790

Mistrayim (ebr.) f.

מצרים

Egypt

A sesh de Sivan el mez tresero ke Israel de Mitsrayim salio (Ketuba de la Ley)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



319800

mistrí (ebr.) m. & adj.

מצרי; צועני

Egyptian; Gipsy

Moshe komo era navi, non kijo tetar de mitsri sinon de la su madre (Koplas de Par'o, 1901)



319870

mitad/mitat/mitá f.

מחצית

half

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



320100

mizbeah m.

מזבח

altar

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



320140

mizeria f.

עוני, דלות, מצוקה, מחסור

misery

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



320205

mizmamente adv.

בה במידה, באותו אופן

in the same way

segun la fortaleza de tu grandeza, mizmamente es la fin de mi provedad i mi basheza (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



320240

mizmo adj

שווה, דומה; אותו עצמו

equal, similar

Ke asi mismo lo puedes kreer. (Koplas de Purim, 1545)

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



320310

mizmo adv.

אפילו, גם, עוד, בנוסף

even, also, more, in addition

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)



320370

mizrá/h (ebr.) m.

מזרח

east

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



320420

mizvá (ebr.) f.

מצווה; מת, ארון מת

commandment; dead, coffin

Sheshentos i tredje mitsvot para ke las afirme manyana i tadre (Ketuba de la Ley)

Grande zehut tiene el senyor parido, ke afirmo la misva de Avraam avinu. (El rey Nimrod)

Tova meldo koza alta, de esto muncho se espanta, siendo ke las mitsvot baldo, yiten lanu a este bien. (Donme, sig 18)

Ayno ke lo azemos por mitsvá presiada kon repozo tomemos de la manyanada: (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

siendo ke buena su pasada, salir no kere de su estada, por fuersa es arrondjada ke aga mizvot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kavod grande tu ternas si al yetser no eskucharas, a mis mizvot tu afirmaras, las ke se azen en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tizku le-mitsvot grupo de amatores / ansi alas nobles damas i estimados senyores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



320470

mo pron. pers.

אותנו; לנו; מאתנו; (צורה מקוצרת של מוס המקדימה את הכינויי לו/לה/לוס/לאס)

a shortened form of Mos preceding the pronouns Lo/La/Los/Las

Le respondio su padre: El Dio mos apiadara i tambien el karnero El mo lo mostrara; (Puertas de veluntad)



320690

mobilizar v.

גייס

to mobilize

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)



320730

moble m.

רהיט; חפץ לקישוט הדירה

furniture; an object to decorate the apartment

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)



320830

moda f.

אופנה

fashion

resta de peshkados de tauk baluk, les tomaron el suluk; muerte a la moda lo izimos boda. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



321030

modestía f.

ענווה, ענוותנות, צניעות

modesty

sus modestia, sus atamiento a la relijion / damas i senyores formavan una fuerte lejion (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



321110

modo m.

אופן, דרך, שיטה, צורה, נוהג, סוג, מין

mode

un maestro muy delgado en todo modo de figura; (Toledo, Koplas de Yosef)

De diversas maneras I modos beveres (Koplas de Purim, 1545)

burakadas a la larga al modo de un makaron, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Kuantos modos de gizados se azian de la merendjena. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Mil modos del sortes del koen gadol kuando tenia valor el se los metia i al Dio servia (Purim, De-Fes, sig. 18)

I kon el traia armas de gerras de modos de maneras, koza de enkante, kon askier bastante. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No alkansimos sus fechas antes ke modo era (Donme, sig 18)

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)

a ti A' el reinado i el enshashamiento a todo modo de kapo, a ti A' la rikeza i la onor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i en kada dia i dia le vienen sovre el kuantos modos i maneras de enkuentros negros i de espantos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

a tener este modo de ijas i dovlet (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

Vino blanko trusheron de Espanya, i kolorado de alta Alemania, i de muchas maneras de Transilvania; no kedo modo de vino ke no se trusho, no. (sova semahot, Livorno 1782)



321210

modre (port.)- por modre de

בגלל, כי

because

Bendicho el Dio de la Altura sienpre estuvo en su ayuda les enbio una chuma empesaron a morirsen para modre de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Gaste mos asodesió por modre un perro; no ay ke no mos vensió, mashko muncho fierro. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



321390

modrisko m.

נגיסה, נשיכה; ''מכה'' - רווח חד פעמי גדול

a bite; a large one-time profit

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)



322280

momento m.

רגע; זמן, הזדמנות

moment; time, opportunity

para degoyarlo kon orden del Kreador ke era en akel momento su spektador (Im afes, Papo 1894)



322520

moneda f.

כסף, מטבע, מטבעות; הון

money, currency, coins; fortune

I kuando aki vinites i ke lavor tuvites / muncha moneda izites / ma kualo avansates i a ken ayudates / de tanta moneda ke ganates? (La Amerika, 1914)

Kuando tu partites, i de tu sivdad salites / a tus djenitores dishites: / yo vos ayudare, muncha moneda ganare / i siempre a vozotros pensare (La Amerika, 1914)

diziendo a kojer moneda / de muncho ke no tenia devda / lo aprezo al ke no tenia devda / diziendo kon mal los desnudo (manus. Teza, 1820)

mando a dezir si ay mas shohad angusio a djudio i no aher / lo komio moneda de ribi Avraam Elkahed / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



322755

monoteizmo m.

מונותיאיזם

monotheism

Ansi fue ke akel dia mizmo / ke en Sinay pozo el Dio grandisizmo / i deklaro aboz alta el monotizmo / ke es la bandiera del djudaizmo. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



322880

montanya f.

הר

mountain

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



322970

monte m.

הר

mountain

Non kijo abashar sovre ningun monte alto (Ketuba de la Ley)

Salvo en monte de Sinay ke se arrebasho tanto (Ketuba de la Ley)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



322985

Montenegro f.

מונטנגרו

Montenegro

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



323140

morada f.

בית, דירה, מגורים, מקום מגורים, דיור, אכסון

house, apartment, residential, place of residence, housing

ni bien ni mal no platika, tornose a su morada. (Toledo, Koplas de Yosef)

Si ya se destruyo tu santa morada i kaza de tu gloria fue ruinada, (Im afes, Papo 1894)

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



323200

morador/dera n.

תושב, דייר

resident, tenant

moradores de arriva kon moradores de abasho, (Untane Tokef)

No desho todas kozas ke eran kavzantes para derrokar kazas i kon los morantes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Yahid ke vido este selo also su mano ael sielo djuro por moran en el sielo: ''No ara luvia ni rosio asta tomar lisensia de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



323340

morar v.

גר, דר, התגורר

to live, to dwell

la ke morava en Balat a lado de mi sovrina: (Gizados de berendjena, siglo 18)

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Es verdad ke en alto moro / ma sovre el arrebashado miro / ''Lama teratsedun 'harim gavnunim, 'ha'har / hamad Eloim leshivto yishkon lanetsah'' (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



323660

moro m.

מורי, מאורי, שחור, מוסלמי

Moorish, Maori, Black, Muslim

Gran rekua veian de moros ke pasavan. (Poema de Yosef)

A Adjivto desenria kon los moros, Yosef. (Poema de Yosef)

ke no entre ningun moro ni ombre estranyo a azermos danyo (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)



323960

morvet (t.) m.

שהות, ארכה, השהיה

extension, delay

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



323980

mosa f.

עלמה, בחורה; עוזרת-בית, משרתת

maiden, girl; housekeeper, servant

Tanbien yo I mis mosas seremos en eyo (Koplas de Purim, 1545)

Kon rizo i kante fueron a bever i pedrieron el saver i sus buenas manias kon mosas estranyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Enpesaron a eskojer mosas i donzeyas galanas i beyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)



324280

moshkito m.

יתוש; זבובון

mosquito; little fly

le mandare ala moshkita i a el mal moshkito (Pizmon de Moshe, 1893)



324350

moshtarda f.

חרדל

mustard

todo modo de kriansa ke en el mundo es komo un grano de mostadra enfrente de la mar la mas grande i el i su grandeza son kontados komo nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



324420

moso m.

משרת, נער (משרת); עלם, בחור

servant, boy (servant); lad, guy

pensando esta en mientes el moso, ya es de edad: (Toledo, Koplas de Yosef)

Les demando a sus mosos si algo vieron; estuvieron kayados i no respondieron. (Puertas de veluntad)

Madrugo en la manyana kon grande alegria, tomo sus dos mosos i por kompanyia. (Puertas de veluntad)

Riko i meskino mosos de edad agale su veluntad mujeres i onbres yamados por nombres (Purim, De-Fes, sig. 18)

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



324510

mostrar v.

הראה, הורה, הצביע, הציג, גילה, הסביר, הדגים, הוכיח

to show, to instruct, to indicate, to present, to discover, to explain, to demonstrate, to prove

agradeses el karnero ke le mostrates, i no olvidas el padre ke aprevates. (Im afes, Papo 1894)

Le respondio su padre: El Dio mos apiadara i tambien el karnero El mo lo mostrara; (Puertas de veluntad)

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)

Kuando todas las kriaturas se van adjuntar / i por azer bien todo ombre se va aprontar / todos los djudios se van alegrar / i kada uno jenerozo se va mostrar (La Amerika, 1916)

Disho el rey: venid verash las rikezas mias, ke por tanto no me estimarias; esto fue siento i ochenta dias asta ke no kedo ke mostrar, no. (sova semahot, Livorno 1782)



324710

moverse v. refl.

התנועע, זז, עבר ממקום למקום, עקר עצמו ל-

to move, to move from place to place, to move oneself to

El Pasha murio; el urdi ya se movio, se tiro el espino, no kedo malino. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



324740

movimiento m.

תנועה

movement

No izo delante del ningun movimiento (Koplas de Purim, 1545)



325150

muchedumbre/muchidumbre f.

ריבוי, כמות גדולה, שפע, מספר רב; המון, עם רב

multiplicity, large amount, abundance, large number; a lot, a lot of people

espesias a muchedumbre i prishil frito i kocho. (Gizados de berendjena, siglo 18)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



325190

muchiguar v.

הרבה, הגדיל, הגדיל את הכמות; נמצא בשפע

to multiply, to increase, to increase the quantity; to be found in abundance

muchiguastes tu umildad, salvasion, manparo de Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)

Aun ke me viene ansia, Tu le das a mi pasensia, muchigua a mi sensia (Donme, sig 18)

De los sielos le disheron: ''Keuna de de sienpre te dieron vidas a ti muchiguaron asta ke venga el Mashiah i Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

sys dichas muchigua i sus avlas aliza i muchigua por tomar nedarim i kuando ya sale a el espasio esbivla sus palavras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



325310

mudar v.

החליף, החליף בגדים/לבנים

to change, to change clothes/underwear

El rey Par'o mudava el nombre a Yosef (Poema de Yosef)



325320

mudarse v. refl.

החליף, החליף בגדים, החליף לבנים, עבר (ממקום למקום)

to change, to change clothes/underwear; to move (from place to place)

sino lo azia ke bien sudara / ni kamiza ke no se mudara / le komio moneda de ribi Yits.hak Hudara / dobladas se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



325460

mudo m. & adj.

אילם, דומם

mute, still, silent

Kedo tudro i mudo tirose su suenyo tizo komo un lenyo (Purim, De-Fes, sig. 18)



325680

muerte f.

מוות, מיתה, פטירה

death

Disho:''Non le demos muerte, vendamoslo a los moros (Poema de Yosef)

'Eskapanos de muerte, Senyor, danos sivera!'' (Poema de Yosef)

Ken kon espada, i ken kon muerte supitiana. (Untane Tokef)

i al el kantaron kon sus berahot agomel i shevahot por el nes ke vieron de muerte salieron. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Enpeso a eskojer de dime ahay de la muerte de Mordehay dame el konsejo i el aparejo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Deskuvierto, nada es este mundo, muerte de el ombre en un punto, si pensa ke sera a kavo de todo, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)

No uvo muerte para el vidas del mundo bive el djuntos vengan kon el Goel ek enbien a vos a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su puerpo el enkonado, en su vida va penando, en su muerte es djuzgado, el hibut akever en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



325880

muerto m. & adj.

מת, חלל, נפטר

dead, passed away

ke eyos poko lo saven, i yo ya me do por muerto, (Toledo, Koplas de Yosef)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



326040

muestra f.

דוגמה, דגם, דוגמית

example, model, swatch

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



326150

mueve num.

תשע/תשעה

nine

Los nueve ermanos fueron en akesta traision; (Poema de Yosef)



326270

muez f.

אגוז

nut

despues las enreyenava guevos, muezes i azeite, (Gizados de berendjena, siglo 18)



326380

mufti (t.) m.

מופתי (מנהיג דת מוסלמי)

Mufti (Islamic religious leader)

no aya mufti ni sus dinim / ni era merahem av al banim / metio en tomruk a los memunim / los eskapo el sinyor ribi David Zonana ke sea bendicho de el Dio (manus. Teza, 1820)



326460

muhtach (t.) adj.

נצרך, עני, אביון, נזקק, נשען על עזרת אחרים

poor, wretched, needy, dependent on the help of others

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



326530

mujer f.

אשה, בת זוג, בת לוויה, רעיה, חברה

wife, partner, companion

Yosef luego tomava mujer de akesa djente, (Poema de Yosef)

akea ke era kunyada de la mujer de Avraam Dri: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Muncha fatiga sintio esta muy kemado se ve desramado sin la su mujer (Purim, De-Fes, sig. 18)



327270

muncho adj.

מאוד, רב

highly, much

I Aman kon muncho guay le arrespondia: son munchos los Mordehay en la djuderia (Purim, De-Fes, sig. 18)



327380

muncho adv.

הרבה, רב

considerably, a lot, much

Temiendo muy muncho aver de morir (Koplas de Purim, 1545)



327490

mundado adj.

מקולף, מקוצץ

peeled, chopped

kon sus ajikos mundados dientro de una kaldera. (Gizados de berendjena, siglo 18)



327530

mundar v.

קלף, קילף; זמר, קיצץ, גזם; העליב, פגע ב-

to peel; to chop, to prune; to insult, to hurt

las mundava i las konservava i las azia kon rechel, (Gizados de berendjena, siglo 18)



327630

mundo m.

עולם, תבל; כל הבריות

world; all the people

komo perdi yo mi mundo en no servir al Dio de el sielo (Toledo, Koplas de Yosef)

i olgesh en este mundo kon bienes i kon averes, (Toledo, Koplas de Yosef)

es razon de azer ayuno, pedron, senyor del mundo (Toledo, Koplas de Yosef)

Kriador del mundo, no falte esta luna klara! (Puertas de veluntad)

Deskuvierto, nada es este mundo, muerte de el ombre en un punto, si pensa ke sera a kavo de todo, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)

No vidi en mi vida ningun mundo, las yagas de mi, sienpre no demudo, veluntad de mi Dio es fondo fondo (Donme, sig 18)

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

se vistió de luito la reina Ester, ansí fue demenester por un ombre malo de el mundo arrankalo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

si no tiene zahud eya va penando, los mekatregim la van akosando, i por el mundo va bolando, na vanad en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)

a ti es la fuersa la ke sostienes el mundo fraguado enriva de nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)

Todo el mundo mucha onra le davan, i senyor todos lo yamavan, i todo el mundo a el se arrodiyavan, otro ke Mordekay ke no kizo aridiyarse, no. (sova semahot, Livorno 1782)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



328360

murar v.

הקיף בחומה, ביצר

to surround with a wall, to fortify

kon gran reveyada miran a djidió. Nosotros tenemos Dio: kastigar mos kere, a eyos los fíere. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



328450

murir/murirse v./v.refl.

מת, נפטר

to die, to pass away

Kon un grande shusto se vistio sako porke nada no manko ke ya se moria enel este dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bendicho el Dio de la Altura sienpre estuvo en su ayuda les enbio una chuma empesaron a morirsen para modre de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



329380

mushterí/mushtirí (t.) m.

לקוח, קונה

customer, buyer

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



329580

mustachudo adj.

משופם, בעל שפם

mustached, having a mustache

Pandelo i mustachones, yeva dulse a las nasiones i kontaldes las razones ke no agan burla de el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



329610

mustarda (it.) f.

חרדל

mustard

i mustarda i pimienta, i es koza muy valiente. (Gizados de berendjena, siglo 18)



329680

mutasarif (t.) m.

מושל מחוז (סנג'ק) בשלטון העות'מני

a district governor (sanjak) in the Ottoman rule

Viendo el motaselim grande esklamatina, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



329920

muy adv.

מאוד, ביותר

very

Temiendo muy muncho aver de morir (Koplas de Purim, 1545)

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



330000

múzika f.

מוזיקה

music

En el gas asfiksiados, en el fuego fueron kemados las kriaturas sin pekado al son de la muzika fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



330180

nada pron.

מאומה, מאום, שום דבר, לא כלום

nothing

Siempre ir merkando i de eyos non vender nada: (Ketuba de la Ley)

I tu mizmo apreguna mi setensia es dada ke no mengues nada (Purim, De-Fes, sig. 18)

nada no keda de esta ganansia, su vida es kon muncha ansia, su yetser kon su dezgrasia lo eskombra de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



330190

nada f.

אפס, אין, מאום, מאומה, לא כלום, שום דבר, דבר זניח; כינוי לאדם חסר ערך

zero, none, nothing, negligible thing; a nickname for a worthless person

Ermanos ke avia non le tenian en nada, (Poema de Yosef)

'De toda esta kuenta, nos non tenemos nada, (Poema de Yosef)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

a ti es la fuersa la ke sostienes el mundo fraguado enriva de nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

todo modo de kriansa ke en el mundo es komo un grano de mostadra enfrente de la mar la mas grande i el i su grandeza son kontados komo nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



330790

namorado m. & adj.

אוהב, מאוהב, מאהב, אהוב

love, in love, lover, loved

Entri en mar de el amor, vidi dos namorados atado uno kon otro eran muy aunados. (Donme, sig 18)

I esto es un vestido ke visten namoradas, mira vestir, ke esto es vestidos de amor. (Donme, sig 18)



330810

namorarse v. refl.

התאהב

to fall in love

Akel rey de los romanos ke Tarkino se yamava namorose de don[a] Krensia la novle kasta romana (Donme, sig 18)



330840

namorozo adj.

נעים, מלבב

pleasant, endearing

El ke la mirava se desmayava despues se arretornava porke era grasioza i muy namoroza (Purim, De-Fes, sig. 18)



330930

naniko n.

ננס, גמד

a dwarf

ke Eliya Almud, el bashiko, el naniko, es esto kompuesto; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



331110

nariz f.

אף, חוטם

nose

a un djenisero le kortaron la nariz por el derecho (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

La su nariz perfilada pendolikas de notare. (Donme, sig 18)



331360

narkado adj.

קשתי, מקושת

arched

La su sejika narkada komo arkol de tirante (Donme, sig 18)



331440

naser/naserse v.

נולד; בקע, בצבץ

to be born; to hatch, to emerge

i kon ayuda del Alto este ijo le nasio. (Toledo, Koplas de Yosef)

Pregon salio por todas las sivdades: Todo ijo ke nasiese al naser afogase (Koplas de Par'o, 1901)

Para eya konortador ainda no nasio. (Puertas de veluntad)

Bushkando va en ke mez murio el pastor fiel no supo en akea vez nasio muestro goel pastor de Israel se yamo Moshe (Purim, De-Fes, sig. 18)

Avre tus ojos, kata de ventana de plata: Nasio estrea santa, estrea de manyana. (Donme, sig 18)

od despues de ser nasida todo esto se olvida sienpre eya va pedrida en los visios de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



331500

nasido adj.

יליד, נולד ב-

native, born in

Mal'ahim de los sielos lo keren kemar nasido de mujer ke bushka en santedad (Pizmon de Moshe, 1893)

Kon 10 prevas Avraam ya fue prevado del ijo ke de Sara a el fue nasido: (Puertas de veluntad)

Saludemos agora al senyor parido, ke le sea besiman tov este nasido; (El rey Nimrod)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



331650

nasión f.

אומה, לאום, עם

a nation, a people

Ya, Dio!, arresgatamos de esta nasion, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Se kuvrio el kamino de toda su nasion kon grande pasion todos mirando (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I despues de esta okazion enshalsho a Aman todo reino i nasion a el muncho aman (Purim, De-Fes, sig. 18)

Pandelo i mustachones, yeva dulse a las nasiones i kontaldes las razones ke no agan burla de el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)

Todo lo kulpavan munchos de nozotros / i ke siempre avlavamos a otros / todos los sekretos dec nuestra nasion / i esto kavzava nuestra destruision (La Amerika, 1916)

se apiado el Dio de ver muesra afriision / estavamos kon tanta pasion / se tomo kon todo el mundo de nasion / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



332050

nave f.

אניה, ספינה, כלי שיט

a ship, a vessel

Marineros i sus naves se andan kon feuzia, ke era mar de Genosar el se izo gan va-sor. (Donme, sig 18)

parte de su lugar por irse por mares kon naves i vapores (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

sys dichas muchigua i sus avlas aliza i muchigua por tomar nedarim i kuando ya sale a el espasio esbivla sus palavras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



332070

navegar v.

שט, הפליג באניה; ניווט, הוביל, הדריך; עבר, סבל; גידל

to sail, to sail in a ship; to steer, to lead, to guide; to pass; to raise

Al vapor ya entrimos, komo sardelas mos estefimos, diez dias navegimos, al Pereo dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



332120

naví (ebr.) m.

נביא

prophet

Moshe komo era navi, non kijo tetar de mitsri sinon de la su madre (Koplas de Par'o, 1901)

Eliyau anavi nos sea aparesido i daremos, loores al verdadero. (El rey Nimrod)

Los neviim izo matar profetas falsas izo kitar: ''Komed i beved i gostad i no tengash miedo de Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



332190

navío m.

אוניה, ספינה

ship

Bastesio el a mandar por munchas komarkas siendo por tierra andar navios kon barkas (Purim, De-Fes, sig. 18)



332490

nedavá (ebr.) f.

נדבה, צדקה

donation, charity

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



332560

neemán (ebr.) adj.

ישר, הגון

honest, decent

Vos ke sosh padre rahman mandamos a el pastor neeman, ke mos sea en buen siman a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

neeman les disho a todo Israel: dizi kuando entrash a Erets Israel, guay de ben Amram el pastor fiel bamidbar niftar el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)



332960

negregura f.

רֶשַע, רשעות, רוע לב, רעה

wickedness, malice, evil

el viejo entendio la kavza de ver tanta negregura; (Toledo, Koplas de Yosef)



333060

negro m. & adj.

רשע; רע, גרוע, כעור, מכוער, מזיק; מלוכלך; שחור

wicked; bad, ugly, harmful; dirty; black

Kortare ati don[a] Krensia i a un negro de tu kaza (Donme, sig 18)

Komo ver esto Elia en la tierra los batiera por esta djente tan negra komo estan muriendo puevlo santo del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

gursuz merkantivle devía de ser, negro le fue el pareser de la noche al día ke djunbúsh sería. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Negro le fue su mazal de este bandido: komo perro de kazal era atrivido; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



333440

nemsi (t.) adj. & m.

גרמני; אוסטרי

German; Austrian

El nemsí dizen que es budalá, mos enpesó a echar kunbaras asta ke se kemó la sivdad (Asidio de Belogrado 1788)

La ová de Belogrado el nemsí está ayi asentado, el turko kedó maraviyado (Asidio de Belogrado 1788)

El día de Kipur de manyana el nemsí mos vino asta la ventana, los djidiós se les kema el alma (Asidio de Belogrado 1788)



333445

Nemsia (t.) f.

אוסטריה

Austria

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



333500

neotral adj.

ניטרלי

neutral

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



333510

neotralidad f.

ניטרליות

neutrality

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



333610

nes (ebr.) m.

נס, פלא

a miracle, a wonder

de ayi se demostra nes ke se mos izo teneldo en avizo. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

nisim grandes vimos ke no ay kuenta (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Enfeuziate en muestro Dio i El nisim mos ara (Puertas de veluntad)

Nes ke le izo el hay temerozo i fuerte ke el senyor de Mordehay lo libro de muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Alavare kon gozo a el verdadero por kavza ke nos izo el nes por entero; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Loen todos los djudios ke en toda parte nisim de los dos anyos, kada uno aparte, komo el diamante (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

lo aprezo a chilibi Yosef Mordehay / en akea semana mos izo nes el Dio Hay / presto mos apiado / ke ansi envelunto el Dio (manus. Teza, 1820)



333710

neshamá (ebr.) f.

נשמה

soul

Hazak a su neshama, Avraam Haliva yama, enkuvrira en Una para fayar emuna. (Donme, sig 18)

kon tres malahim abasho mishemé rumá; los malahim le izieron la kama, kon neshiká le tomo su neshama (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Samael le vino a el senyor presiado; no do mi neshama a ti ke sos enkonado; muncho fue atorvado de ver al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

su neshama yora i se alimunya (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



333735

neshguelo m. & adj.

תם, פתי

na?ve, sucker

ya lo toman al neshguelo a echarlo en el fuego, (Toledo, Koplas de Yosef)



333770

nesio m.

טיפש, שוטה

stupid, fool

demando este nesio: ''kuanto es esta guarita? (Toledo, Koplas de Yosef)

'ken verna por konprador, are burla de estos nesios.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

en kreer en aznedad por ser nos kriansas nesias.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Deskuvrio sus enojos i le konto el presio de Aman el nesio (Purim, De-Fes, sig. 18)



333890

neviá (ebr.) f.

נביאה

prophetess

Su ermana la nevia una barka le aria, por adientro i por ahuera la enpezaria, (Koplas de Par'o, 1901)



334190

nieto m.

נכד

grandson

i ansi le fue al kavo en tienpo de Yaakov su nieto (Toledo, Koplas de Yosef)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



334290

niftar (ebr.) m. & adj.

המנוח, נפטר

the deceased, passed away

neeman les disho a todo Israel: dizi kuando entrash a Erets Israel, guay de ben Amram el pastor fiel bamidbar niftar el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

se alevanto para irse a erets Israel para ser zohe a ser niftar be-erets Israel (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



334580

ninguno pr. indef.

אף אחד; אדם חסר ערך

nobody; a worthless person

'kero demandar perdon, ke de los dos no es ninguno; (Toledo, Koplas de Yosef)

I ke sepan sierto, nos espantimos, i ninguno avlimos komo la uzansa, no ay esperansa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

vido ke todo le kaminava / kuento azia ninguno no avlava / al ke keria akel lo atemava / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



335000

noche f.

לילה, ליל

night

Otro suenyo sonyava, i non en noche una (Poema de Yosef)

Una noche sonyavan, i avian temores; (Poema de Yosef)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



335160

nogada f.

רוטב אגוזים; תבשיל בשר ברוטב אגוזים

nut sauce; meat stew in nut sauce

rozadas en la sarten, asentadas kon nogada (Gizados de berendjena, siglo 18)



335220

nombradía f.

שם, כינוי, מוניטין, פרסום

name, nickname, reputation, publicity

Deskuvrioselo Ester en el mizmo dia en livro lo izo meter por su nombradia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)



335230

nombrado adj.

מכונה, נקרא, קרוי; נודע, ידוע, מפורסם

called; known, famous

Senyor seras nombrado, Yosef, por tu valia, (Poema de Yosef)

i varon de gran pasensia, Avraam era nombrado. (Toledo, Koplas de Yosef)

Zehut rav Imnuna en el Zoar mentado i tambien de rav Una Resh Galuta nombrado (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



335280

nombransa f.

זכר, זכרון, יד זכרון

a memory, a memory monument

Avrid ami las puertas por siba de las lagrimas, Zihr''i fizo por nombransas. (Donme, sig 18)



335290

nombrar v.

קרא שם, קרא בשם, נתן שם, כינה, נקב בשם; ציטט, ציין, העלה זכר

to call a name, to give a name; to quote, to mention

No ay kien lo nombre ke en su valor no reza (Koplas de Purim, 1545)



335310

nombrarse v. refl.

נקרא, הזדהה בשם

to be called, to be identified by name

Sara la dezijada es mi nombre, apiadame en grande de tu nombre, se nombrara mi fama para sienpre. (Donme, sig 18)



335330

nombre m.

שם, שם פרטי

name

Por nombre semejava ke yamavan Yosef. (Poema de Yosef)

El rey Par'o mudava el nombre a Yosef (Poema de Yosef)

Pues ke de mi maka eskapi, del rio yo te kiti te metere el nombre Moshe (Koplas de Par'o, 1901)

i las yamava por nombre la komida de almodrote. (Gizados de berendjena, siglo 18)

I ke fuese un ombre bien apregonado i ke diga por nombre kuando va andando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mando Ahav a bushkarlo por toda djente i reinado: ''Si lo tuvieres guadrado a el ke va vestido de manto ke su nombre Eliau? (Koplas de Eliau, sig. 18)

el nombre de la gaava es fedorenta, la tenemos en la enkuvierta, fiede komo koza muerta, ke afedenta la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

a ti es el santo nombre ke de los patrones de la sensia el es enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



335450

nominado adj.

ממונה, שמונה ל-, נבחר

appointed, appointed to, elected

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



335890

notar v.

רשם, העיר, באר, ציין; נתן ציון; הבחין ב-

to notate

La su nariz perfilada pendolikas de notare. (Donme, sig 18)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)



336050

notisia f.

ידיעה, חדשה, הודעה; בשורה; דעה, חוות דעת; אורח חשיבה; סיפור קצר

notice

Nada no save Aman ni tiene notisia ke al konbite lo yaman esto es su kovdisia (Purim, De-Fes, sig. 18)



336070

novedad/novitá f.

חידוש; חדשה; הודעה על ארוע חדש

novelty

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



336110

noven/o adj. & m.

תשיעי, התשיעי

ninth

La novena las azia la tia senyora Amada, (Gizados de berendjena, siglo 18)



336120

noventa num.

תשעים

ninety

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



336150

noviedad f.

כלולות; תקופת ההכנות לחתונה; מעמד חתן/כלה (סמוך לחופה)

wedding; the period of preparations for the wedding; groom/bride status (close to wedding)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



336180

novio/via n.

חתן/כלה; ארוס/ארוסה

bride/groom; fianc?

Tambien El mos aplazo komo novio kon grande hiba (Ketuba de la Ley)



336270

novle n. & adj.

אציל, אריסטוקרט; אצילי

noble, aristocrat; aristocratic

Metio su noble korason sovre su palma, por amor de servirte kon toda su alma. (Im afes, Papo 1894)

Akel rey de los romanos ke Tarkino se yamava namorose de don[a] Krensia la novle kasta romana (Donme, sig 18)

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)

tizku le-mitsvot grupo de amatores / ansi alas nobles damas i estimados senyores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



336590

número m.

מספר, ספרה; גליון (של כתב עת); "מספר" – קטע בהופעה

number

No ay numero de ni kuenta a su gran rikeza (Koplas de Purim, 1545)



336670

nunka adv.

אף פעם, בשום אופן, לעולם לא

never, no way

Nunka vi estreyero nin savio komo Yosef'' (Poema de Yosef)

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)

Porke kada uno keriamos ser rey / i kada uno azer su ley / todo lo ke mos plazia izimos / i aunados nunka estuvimos (La Amerika, 1916)

nunka me vo olvidar akea alegria / ke sintia la bendicha djuderia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



336780

nuve f.

ענן, עב

cloud

De enfrente vieron una nuve klara, se apresuraron a fraguar la ara; (Im afes, Papo 1894)

i komo la nuve ke se atema, (Untane Tokef)

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



337450

ochavo m.

שמיני; שמינית, החלק השמיני

eighth; the eighth part

La ochava las azia bula Senyora de Mata, (Gizados de berendjena, siglo 18)



337520

ocho num.

שמונה

eight

En anyo de dos mil i kuatro sientos i kuarenta i ocho ke el mundo se krio: (Ketuba de la Ley)

las ke son sovrelargitas eskojia siete ocho (Gizados de berendjena, siglo 18)



337670

oditorio m.

קהל השומעים

auditorium

hina i hasda tienen en todo el oditorio / por los ermozos pedasos de sus repertorio (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



337810

ofán (ebr.) m.

אופן, גלגל; אופֶן, הזדמנות

wheel; manner, way; opportunity

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



338050

ofisio m.

מקצוע, עיסוק, מלאכה; משרד

profession, occupation, craft; office

travajando en el ofisio de manyana asta la tadre, (Toledo, Koplas de Yosef)



338390

oher (ebr.) adj.

בעל מזג רע, רגזן, כעסן, בלתי ידידותי, עויין, צר עין, דוחה

bad-tempered, irritable, angry, unfriendly, hostile, narrow-minded, repulsive

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



338550

oír v.

שמע, הקשיב, האזין; ציית

to hear, to listen; to obey

Kuando Par'o oyera de Yosef kontar, (Poema de Yosef)

La segunda si ois vos agrada mas i mas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Las mosas lo oyeron a Ester se lo disheron (Purim, De-Fes, sig. 18)

Komo el meleh lo oyo le dio su sortija i lesensia le dio a el ke lo rija (Purim, De-Fes, sig. 18)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



338575

oirse v. refl.

נשמע

to be heard; to obey

I kon shofar grande es tanyido, i boz de akayadura se oye. (Untane Tokef)

Pezgado de korason no se oye, por su maldad asi mizmo destraye, si pensara, de Tova no se fuye (Donme, sig 18)



338820

ojo m.

עין

eye

Y sus ojos alsava aya donde se iva (Poema de Yosef)

Los djudios ke resivieron la Ley a ojos de todos los puevlos (Ketuba de la Ley)

Avrid ojos benadam ke tu sos basar i dam, venistesh en el olam para fayar emuna. (Donme, sig 18)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



339530

oka f.

אווז

goose

Od despu?s de echar estas tres tiros trusheron pezo de sus pelotas diez okas vinieron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



339600

okazión f.

הזדמנות; ארוע מיוחד (נשף, מסיבה) שיש להתהדר לקראתו; ''מציאה'' מיד שניה

occasion; a special event to show off for; "Bargain" second hand

Kando su senyor vido la tal okazion, (Poema de Yosef)

Diras de mi okazion a ese rey onrado; (Poema de Yosef)

I despues de esta okazion enshalsho a Aman todo reino i nasion a el muncho aman (Purim, De-Fes, sig. 18)



339760

okupar v.

כבש, תפס; מילא (תפקיד); העסיק

to occupy

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)



339830

ola f.

גל

wave

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



339840

olam (ebr.) m.

עולם

????

De el bien ke esta guadrado en olam 'ha-ba para los tsadikim: (Ketuba de la Ley)

Avrid ojos benadam ke tu sos basar i dam, venistesh en el olam para fayar emuna. (Donme, sig 18)

rogemos al Dio noche i dia ke la muerte del olam se kortaria; mas yoro no avria por el zahut de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

komo se le karadea el olam (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



339970

olgansa/olgansia f.

נופש, מנוחה, עֹנֶג

rest, pleasure

esta es la olgansa i la eredasion ke non ay fin a su bondad i su ermozura (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



340000

olgar v.

נח, נפש, מצא מנוח; התענג

to relax, to find rest; to enjoy

i olgesh en este mundo kon bienes i kon averes, (Toledo, Koplas de Yosef)

-''olgare mi benefisio kon muy buena kondision, (Toledo, Koplas de Yosef)

-''esto ke tu me dishistes olgara saver senyal'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Desvela tu poder, despierta los olgados. Rihme, Senyor ! los orozos akayados, (Im afes, Papo 1894)



340040

olifé (t.) m.

מנה, קיצבה

ration, allowance, pension

Izo olife al dia kapidji[s] vayan kon el. (Donme, sig 18)



340240

olvidado adj.

שכוח, נשכח

forgotten

I rekontas i kontas, i te akodras todas las ulvidadas de mozotros. (Untane Tokef)

I rekontas i kontas, i te akodras todas las ulvidadas de mozotros. (Untane Tokef)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)



340290

olvidar/olvidarse v./v. refl.

שכח, נשה

to forget

Y kon la alegria uvoselo olvidado, (Poema de Yosef)

a komer i no olvidar, ke la vea malograda! (Gizados de berendjena, siglo 18)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

sedaká al meskino devemos de dar sin echar a ulvidar manot a ermanos, tanbién a serkanos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

el ke pense en todo esto i no peke tan presto, i no se olvide de el resto, los siete dinim de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

od despues de ser nasida todo esto se olvida sienpre eya va pedrida en los visios de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kisas por de su delito aras olvidar (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

nunka me vo olvidar akea alegria / ke sintia la bendicha djuderia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



340310

olvido m.

שכחה

forgetfulness

Mas nunka avre en olvido a mi fijo Yosef'' (Poema de Yosef)



340360

ombligo m.

טבור

navel

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)



340410

ombre m.

בן אדם, אדם, אנוש, איש, גבר

male, human being, person, man

i firma de mano de todo ombre en el. (Untane Tokef)

I ke fuese un ombre bien apregonado i ke diga por nombre kuando va andando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Izole ombre de kamino por la puerta pasara (Donme, sig 18)

shamayim vaarets yoravan i dizian: el hasid de la tierra se depedreria i derecho en el onbre no avria komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)



340590

ombría f.

נדיבות ספונטנית; אומץ

spontaneous generosity; courage

aze la onbría komo el dever: enpesemos a bever día i la noche asta ora dodje. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



340770

onda f.

גל, נחשול; בחילה, קבס

wave, a big wave; nausea

Entra en la mar de aava i veras ke es amor, sus aguas ke es fuego, i sus ondas komo mor. (Donme, sig 18)

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



341020

ondo adj.

עמוק

deep

Raiz de todo es nekuda de tsimtsum muy fondo (Donme, sig 18)



341070

ondura f.

מעמקים

depths

David vino en su ora, lugar fondo de fondura (Donme, sig 18)

Kon estos abasha asta la fondura de la mar, la mar se aze delantre de ti un sanegor. (Donme, sig 18)



341090

ondzen/o cf. onzen/o

La onzena las azia la bulisa de Sisilia: (Gizados de berendjena, siglo 18)



341130

onestedad/onestidad f.

יושר, הגינות

honestness

Aava ke enporta tredje es uno onestedad i ke seran komo uno no sean apartados. (Donme, sig 18)



341140

onesto adj.

ישר, הגון

honest

Paresiole el konsejo ser bueno I onesto (Koplas de Purim, 1545)

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)



341220

onor f.

כבוד

honor

De mi avras onores, si lo fazes, Yosef.'' (Poema de Yosef)

Kon onor i onra a Ester krio kon gran rijo la gio guerfana de padre i tambien de madre (Purim, De-Fes, sig. 18)

a ti A' el reinado i el enshashamiento a todo modo de kapo, a ti A' la rikeza i la onor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



341380

onorado adj.

מכובד

honorable

I luego le fazia una aldjuba onrada. (Poema de Yosef)

Disho: ''Non faria tuerto a mi padre onrado.'' (Poema de Yosef)

Do estava soterrada la su madre onrada; (Poema de Yosef)

Avras imaje onrado en la tu djuderia. (Poema de Yosef)

Bendicho el abastado ke mos dio dia onorado, kada shabat amejoreado (El Dio alto)

Yo komo amigo del muestro rey, ke ansi manda la ley ke todo untado sea bien onrado (Purim, De-Fes, sig. 18)

kién i kién se apara por ver un maymón kolgado en un timón: el sinyor onrado bien amizurado. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



341470

onra f.

כבוד, הוקרה; יוקרה

respect, recognition; prestige

i non por akantidiar katriguas de tu onra, (Untane Tokef)

Kon onor i onra a Ester krio kon gran rijo la gio guerfana de padre i tambien de madre (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dame tu un rijo ke onra dare (Purim, De-Fes, sig. 18)

Por esto se ensanyo ke no pudo azer lo ke pensava el mamzer, en lugar de onra, tuvo gran desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mas kiero bivir kon onra i no morir desfamada (Donme, sig 18)

Todo el mundo mucha onra le davan, i senyor todos lo yamavan, i todo el mundo a el se arrodiyavan, otro ke Mordekay ke no kizo aridiyarse, no. (sova semahot, Livorno 1782)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



341500

onrar v.

כיבד, הוקיר

to honor

Ke aya donde te yevan, tu seras bien onrado. (Poema de Yosef)

Ke a de venir un dia, del rey seras onrado; (Poema de Yosef)

I eya lo onrava muy konplida mente. (Poema de Yosef)

Derecho el ke vide su grandeza, torno el bien i le izo tristeza, por su kavod por onrar su alteza (Donme, sig 18)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



342140

ora (2) f.

שעה

hour

Reuven esa ora mucho era de revtar, (Poema de Yosef)

Para ora komo esta tan afortunada (Koplas de Purim, 1545)

Teilot a el Dio alto estonses las dimos en oras de apreto ke mos respondimos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ora ke mi kuerpo en el fuego se adrera, un poko de seniza por mi rekodro guadrara, (Puertas de veluntad)

Ya avia ayegado en lugar muy serka, dos oras le a faltado para nuestra serka; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

David vino en su ora, lugar fondo de fondura (Donme, sig 18)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

aze la onbría komo el dever: enpesemos a bever día i la noche asta ora dodje. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Viniendo la ora sesh de el primer día en la meza enpesesh kon muncha alegría; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Respondio 'Ester: yamen a 'Haman i venga agora, i konbite se arme en esta ora. Le Disho el rey: si, senyora, ke tu dicho no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Si tu piensas de estar kayada, kien save si por esta ora fiste enreinada, (sova semahot, Livorno 1782)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



342650

orasión f.

תפילה

prayer

odreno su orasion delantre el Poderozo: (Toledo, Koplas de Yosef)

tambien shofar tanyeresh i kon esklamasion azer gran orasion. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Yom Shabat kodesh vino ora de la orasion (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Se metio en un kanto kon gran ayuno su korason a uno i kon grande pasion izo la orasion (Purim, De-Fes, sig. 18)

I por tanto duelo azed teshuva muestra orasion suva ke estash apretados por muestros pekados (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tu A-donay el padre piadozo alvisia ami alma de tu gozo, Zihr''i az orasion asu repozo (Donme, sig 18)

Zemán de la orasión teneldo en tino, esto es la kondisión muestra de kontino; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

bendichos seash del Todo Poderozo / ke korresh para la orasion i el kante relijiozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



342690

orden f.

צו, פקודה, הוראה

order

De aki aya, i es para Tevaria, ordenes de gerra mas ke la primera. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)



342750

ordenansa f.

מצווה, חוק, פקודה, צו; מערכה

ordinance

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



342770

ordenar v.

ציווה, הורה, פקד, גזר על; סידר; הזמין (סחורה); חיבר (שיר)

to order; to compose (a song)

djusto i bien ordenado i envelunti de dizirlo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke veni amanyana al konbite odrenado (Koplas de Purim, 1545)

Ordeno la lenya kon una grande pasion, (Puertas de veluntad)

koman indianos, sofrito i kiebap; kada uno su erbap ordenen la meza sin aver mankeza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

estas komplas son alavadas por el padre de la Ley son ordenadas, por la petira son deklaradas del sinyor de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Konbite grande an ordenado i ke todos vengan a su mandado, i tambien a los Judios an konbidado ke ninguno pudia dezir no. (sova semahot, Livorno 1782)



342890

oreja f.

אוזן

ear

ojos tienen i no avistan, i orejas i no oyen; (Toledo, Koplas de Yosef)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



343520

orka cf. forka

Manda azer una orka muy luenga (Koplas de Purim, 1545)



343600

ormá (ebr.) f.

עורמה

cunning

tahbulot i ormot munchas azemos todo es ke lo enganyemos, i despues lo aborresemos lo desterramos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



343850

orno m.

תנור, כבשן, כור

oven, furnace, reactor

Ensende un orno bien ensendido! ataldo kon kuedras, porke es entendido! (El rey Nimrod)

Entrando en el orno iva kaminando, kon sus malahim iva paseando, (El rey Nimrod)

i en el forno bien asada a la luz de la kandela. (Gizados de berendjena, siglo 18)

las asava en el orno, las komia kon kucharikas. (Gizados de berendjena, siglo 18)

I teneldo por buen uzo: kozas de orno a repozo; pos ke Mordehay las konpuzo, por esto es razón de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



343880

oro m.

זהב, פז

gold

por el suelo esparziolas, oro i plata i metal; (Toledo, Koplas de Yosef)

Palasios muy yenos de plata i oro (Koplas de Purim, 1545)

Dime oro fino ke keres de mi ke yo muncho te ami i por kualker vanda are tu demanda (Purim, De-Fes, sig. 18)

Izole gaina en sena kama de oro enke se echara (Donme, sig 18)



344040

orozo (fr.) adj.

מאושר, ברוך, בר מזל

happy

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



344780

otro adj.

אחר, שונה, נבדל

other

Entri en mar de el amor, vidi dos namorados atado uno kon otro eran muy aunados. (Donme, sig 18)



344940

ová (t.) f.

מישור, שפלה

plain, lowland

La ová de Belogrado el nemsí está ayi asentado, el turko kedó maraviyado (Asidio de Belogrado 1788)



344980

ovedeser v.

ציית, נשמע

to obey

Todas se levantavan, ovedesian a la mia; (Poema de Yosef)

i kon alegria i gozo ovedeseremos tu kortezia, (Toledo, Koplas de Yosef)



345010

oveja f.

כבשה

sheep

sus ermanos a las vias, a pasentar las ovejas. (Toledo, Koplas de Yosef)

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



345020

ovejas f. pl.

בהמה דקה, צאן; צאן מרעית

flock; grazing sheep

Vijita tu revanyo kon peadades, ovejas ke esperan en tus bondades (Im afes, Papo 1894)

Komo vijita el pastor a su revanyo i aze pasar a sus ovejas debasho su vara, (Untane Tokef)



345040

ovligado adj.

אנוס, מאולץ, כפוי, חייב, מחוייב, מוכרח; אסיר תודה

obliged

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



345100

ovra f.

יצירה, עבודה, מעשה, מפעל; ארגון, אגודה; קופה

creation, work, act, enterprise; organization, association; cash register

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



345930

padre m.

אב, אבא

father

Kuando los rebolviera kon su padre, Yosef. (Poema de Yosef)

Ke toda semejava al padre de Yosef. (Poema de Yosef)

Ah, senyor padre presiado, en buen lugar es mi estado, me espanto no sea akosado del yetser de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

hesed grande aze konmigo eskapame del enemigo, vos ke sos padre amigo, sennyor de toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)



346170

pagador/dera n.

שלם, גזבר; משלם

cashier, treasurer; paying

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)



346260

pagar v.

שילם, פרע, פרע את החשבון, שילם שכר ל-

to pay, to pay off, to pay off the bill, to pay wages to

te dare tu buen presio yo, pago lo ke aprometo.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

El kon su mandado mando a traer los livros para saver si alguno devia ke le pagaria (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bien penso i aduvdo ke fue su pekado i a ken se endevdo i no a pagado (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)



346335

pagarse v. refl.

שולם

to be paid up

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Ya se le dio a 'Ester la bendita la korona de Vashti la maldita, la ke izo kon las Judias tal desdita, ni kon esto se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



346350

pago m.

שכר, גמול, תשלום

payment

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



346470

paja f.

חציר, שחת, קש, תבן; קשית; כינוי לאוכל תפל וחסר טעם

hay, straw; a nickname for bland and tasteless food

no te dava a komer pan sino paja i sevada, (Toledo, Koplas de Yosef)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



346910

palasio m.

ארמון, טירה, פלטין; היכל, דביר

palace

Palasios muy yenos de plata i oro (Koplas de Purim, 1545)

Hur karpas i kaderno kuvrio su palasio pilares de severno marfil i topasio (Purim, De-Fes, sig. 18)

A la entrada del palasio shehina pozo en el. (Donme, sig 18)

Razon rishon envelunto para azer palasio, en presipio mando El Rey filo santo de suyo, i desho El un nekuda, sierto es aver suyo (Donme, sig 18)



346950

palavra f.

מילה, דיבור, כשרון הדיבור; שפה; מונח

word, speech, eloquence; language; term

Y sera provada la palavra de Yosef. (Poema de Yosef)

un dia entre los dias, pasando palavras viejas, (Toledo, Koplas de Yosef)

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

kon ermozura de palavras a ti yama / i kante i alavasiones ke a ti konviene / asta kuando enkuvriras tu ojo i veras / estranyos komientes sus eredades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



347740

palma f.

כף יד; דקל, תומר, תמר

palm, hand; date palm

Metio su noble korason sovre su palma, por amor de servirte kon toda su alma. (Im afes, Papo 1894)

Yashar ke oyo esta fama tomo lansa en su palma metio su alma en su palma se enfeuzio en el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



347830

palo m.

מקל, אלה, מטה, מוט, כלונס; עץ (החומר)

a stick, a club, a staff, a pole, a stake; wood (the material)

kual de palo, kual de piedra, pintado kon gran kordura. (Toledo, Koplas de Yosef)

si estas son de metal, kual de piedra, kual de palo, (Toledo, Koplas de Yosef)

No kijo ningun palo, alarze ni pino loke Aman el malo metio en su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)

Siente muncha ansia en lugar de gozo, komo un palo tezo ansi kedaria asta el terser dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



348070

palomba/paloma f.

יונה

pigeon

kisa ke es el estimado, mozotros komo palonbos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Fermozura de eya es kumplida, mi palomba fue a su mandada, en duenyas era eya savida (Donme, sig 18)



348350

pan m.

לחם, פת

bread

no te dava a komer pan sino paja i sevada, (Toledo, Koplas de Yosef)

Kon su alma trae su pan. (Untane Tokef)

Non mos manke pan ni vino a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Zakai le disho a la madre: ''Traye pan ke yo tengo ambre''. Disho la ija de buen padre: ''No tengo mas ke esta arinika. Ke te are Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

i fue en dias de Sultan Mamud / Ytgen pasha el mishne no teniamos umud / rebolvio el mundo komo el kalbur / enel pan su echo metio (manus. Teza, 1820)

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



348890

panadero m.

אופה, נחתום; מפיץ לחם

baker; bread distributor

Este suenyo kontava el panadero a Yosef. (Poema de Yosef)

Kolgo al panadero, el se lo meresia. (Poema de Yosef)



349060

pandelón

פאן דה אספאנייה (פאן די ליאון) - סוג של מאפה ספרדי, עוגה ספוגית

a type of Spanish pastry, sponge cake

Pandelo i mustachones, yeva dulse a las nasiones i kontaldes las razones ke no agan burla de el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



349080

pandero m.

תוף מרים, טמבורין

Miriam drum, tambourine

Manden a tomar kiemán, el takum entero, kantemos lo de Amán kon un buen pandero; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



349690

panyetes m. pl.

תחתונים; מלבושים

underpants; clothes

Estonses le enbio panyetes muy finos el nada no resivio no esta en estos tinos paresen espinos en los sus ojos (Purim, De-Fes, sig. 18)



349710

panyo m.

בד, ארג, אריג; לבוש

fabric; clothing

I luego se razgava sus panyos, por Yosef. (Poema de Yosef)

Yaakkov enpesava de rasgar los sus panyos, (Poema de Yosef)

Y luego le ronpia sus panyos a Yosef. (Poema de Yosef)

Panyos de sirgo le dava fechos a maestria; (Poema de Yosef)



349990

papara/paparika (t.) f.

ארוחה דלה (דייסת לחם), דייסת לחם בשמן וגבינה

a poor meal (bread porridge), bread porridge with oil and cheese

kijo azerle una fiesta, una kaldera de papara (Toledo, Koplas de Yosef)



350080

papás (gr.) m. [pl.: papazim]

כומר (יווני אורתודוכסי)

priest (Greek Orthodox)

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)



350200

papel m.

נייר; שטר כסף

paper; money banknote

Non ay tinta ni papel para deskrivir la vida de Belzen, kashkaras de rapas a komer i agua de balsas a bever (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

tino pozo a azer mas danyo / izo azer dos papeles en un anyo / el papel salio i el kedo enel kanyo / mal tenga ken aze mal al djudio (manus. Teza, 1820)



350980

pará (t.) f.

מטבע עות'מני; כסף

Ottoman coin; money

Los de Belogrado eran afamados, agora no son kontados porke no tienen parás ni dukados (Asidio de Belogrado 1788)

ken es el primero salga a bailar, no pirkuren de avlar: ke estén kantando, paras vayan dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



351490

parar v.

עמד, עצר

to stand, to stop

Su aldjuba tomaron, menuda la pararon; (Poema de Yosef)

Kada una pasia, para mientes, Yosef; (Poema de Yosef)

yerrado esta el ke se kontiene kon los vestidos ke el tiene, pare mientes de ande viene ke todo sale de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



351530

pararse v. refl.

נעצר; הציג עצמו לפני

to stop; to present oneself before

Yakir le arrespondio: mala de dos karas mis echas desho al Dio si tu no te paras (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mira tu, mi ija Ester, de pararte en esto i tus lagrimas verter delantre del rey presto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)



351960

pareser m.

מראה, הופעה; עמדה, דעה, שיפוט

appearance; position, opinion, judgment

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

gursuz merkantivle devía de ser, negro le fue el pareser de la noche al día ke djunbúsh sería. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



351990

pareser/se v.

דמה, נדמה, נראה כ-; הופיע

to resemble, to appear as; to appear

i ke mandes estreyas ke pareskan al mediodia; (Toledo, Koplas de Yosef)

i kon azeite en el forno paresia un prasifeche. (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon todo esto le parese ke para esto el krese, no save ke se anochese i se eskurese la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)

'ereh no ay para akel espektakulo / el templo paresia un tabernaklo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)



352410

parido m.

בעל היולדת, אבי הבן/בת; (במשחק:) המפסידן הראשי; (בבילוי:) מי שמשלם עבור הכל

the husband of the woman giving birth, the father of the son/daughter; (in a game:) the main loser; (in entertainment:) the one who pays for everything

Grande zehut tiene el senyor parido, ke afirmo la misva de Avraam avinu. (El rey Nimrod)

Saludemos agora al senyor parido, ke le sea besiman tov este nasido; (El rey Nimrod)

no vino para azerlo mas triaki a el parido sino para traerle el kief (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

para ke no sea sikeleado el parido (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



352430

pariente m.

קרוב, קרוב משפחה; מקורב

relative, close relative; close friend

la pariente de Abudiente, kunyada de Salomon: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Shelik en todo Shushán izieron la djente, les fue un negro lishán a toda su pariente; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



352530

parir v.

הוליד/ילדה

to give birth

bendicha sea tal vientre, i madre ke tal pario. (Toledo, Koplas de Yosef)

A los mueve mezes parir keria, se hue kaminando por kampos i vinyas; (El rey Nimrod)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)

avlad a mi madre ke su gozo se movio / el ijo ke pario alos noventa anyos fue para el fuego, i para el kuchiyo se aparejo / ande bushkare a eya ado konortador / angustia a mi por mi madre ke yorara i alguayara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



353030

Paró (ebr.) adj.

רשע, ''פרעה''

evil, "Pharaoh"

De manos de Par'o yo te arresgatare (Pizmon de Moshe, 1893)



353430

parte f.

מנה, חלק; אזור; צד

portion, part; area; side

de las partes de poniese una luz esklaresio; (Toledo, Koplas de Yosef)

Si bushkas de el rey tu parte tener (Koplas de Purim, 1545)

Gerreros ke akojga de todas las partes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Loen todos los djudios ke en toda parte nisim de los dos anyos, kada uno aparte, komo el diamante (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Viendose Vashti en eya tanta fealdad, Disho: yo no puedo ir; vos andad; i a el rey de mi parte saludad, ke esto muy mala, no puedo ir, no. (sova semahot, Livorno 1782)

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



353750

partensia f.

עזיבה, יציאה, נסיעה, הפלגה, זינוק

departure, journey, sailing, leap

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



353870

partido m.

מפלגה; צד; ''שידוך'' (כינוי לבחור/ה מועמד/ת לשידוך)

party; side; ''matchmaker'' (a nickname for a candidate for matchmaking)

Izo partido kon eyos de darle la Ley kon ke le dieran fiansa (Ketuba de la Ley)

Yamo i los akavido kon muy klaros biervos: ansi es mi partido kon vos los mis siervos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Enkomendo esta regla, en memoria bien tenerla, kon partido de azerla, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



354050

partir v.

עזב, יצא, יצא לדרך, נסע, הפליג; חתך, חצה

to leave, to go out, to set out, to travel, to sail; to cut, to cross

Ke es tu demanda yo te la are mi reinado partire por konplir tu dicho lindo i bendicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kuando tu partites, i de tu sivdad salites / a tus djenitores dishites: / yo vos ayudare, muncha moneda ganare / i siempre a vozotros pensare (La Amerika, 1914)

parte de su lugar por irse por mares kon naves i vapores (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



354085

partirse v. refl.

נחצה, נחתך, נבקע; יצא, יצא לדרך,

to be crossed, to be cut, to split; to set out

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)



354310

pasada f.

מעבר; שכחה

passage; oblivion

siendo ke buena su pasada, salir no kere de su estada, por fuersa es arrondjada ke aga mizvot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

korason bueno tene ke mos mantegamos / akodremos en grandeza i en bien no mos enadneemos / i no mos kansemos / ke todo es nada / una pasada / ke mos mantengamos /i muhtach ke no tengamos (manus. Teza, 1820)



354430

pasado adj.

שחלף, שעבר

that passed

mos perdone tal Senyor i mos livre lo pasado (Toledo, Koplas de Yosef)

Yevo muncho sar de sintir lo pasado por la sinyora de Sara se kedo pensando si se lo digo klaro non sere eskuchado por su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)

me akordo anyos pasados / la forma ke shabatot eran sonalsados (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



354470

pasado m.

עבר, זמן עבר

past, past tense

alvisias demos al Dio por todo pasado, kien se toma kon djidió merese enkolgado; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



354500

pasaje m.

מעבר, פסאז', פרוזדור; פיסקה

passage, corridor; paragraph

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)

pasajes i lejendas yo resitava / sin mereserlo el puevlo me felisitava (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



354540

pasajero adj.

זמני, חולף, בן חלוף, רגעי, ארעי; סואן

temporary, passing, fleeting, momentary, ephemeral

Komo la solombra pasajera, (Untane Tokef)



354640

pasar v.

עבר, חלף, חצה; בילה

to pass, to pass by, to cross; to spend time

Si a visto pasar a fijos de Yisrael? (Poema de Yosef)

Gran rekua veian de moros ke pasavan. (Poema de Yosef)

Otras siete pasavan, vakas del mar suvientes (Poema de Yosef)

mos perdone el Poderozo por lo ke ya es pasado, (Toledo, Koplas de Yosef)

Komo vijita el pastor a su revanyo i aze pasar a sus ovejas debasho su vara, (Untane Tokef)

Ya es bien abastado lo ke aviamos pasado; mandamos a el untado, mashiah de Israel. (El Dio alto)

Komo la solombra pasan los dias, no ay a eyos ke no fueron baldias, si pensa ke aze asi manzias, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)

Izole ombre de kamino por la puerta pasara (Donme, sig 18)

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio /la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)

ke echen feneres en las kalejas a ke se vea ken pasa i ke torna (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



355360

pasear v.

טייל

to travel

Entrando en el orno iva kaminando, kon sus malahim iva paseando, (El rey Nimrod)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Eyos paseavan día de kada día alado de las kokonas kon muncha fantazía; Yosef los konortava kon muncha alegría: ''aré alegrar a toda la djudería'' (Kalumnia de sangre, sig 18)

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



355410

pasensia f.

סבלנות, אורך רוח

patience

i varon de gran pasensia, Avraam era nombrado. (Toledo, Koplas de Yosef)

Ni tal me atrivo de venir al rey porke es kuentra su ley, ten muncha pasensia tomare lesensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Aun ke me viene ansia, Tu le das a mi pasensia, muchigua a mi sensia (Donme, sig 18)

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



355490

paseo m.

טיול, מסע; טיילת

trip, journey; promenade

Komer, bever, alvisiar en paseos, nada eyos, i todos son vazios, si pensara no ay provecho de eyos, (Donme, sig 18)



355500

paser v.

רעה

to graze, to shepherd

Kada una pasia, para mientes, Yosef; (Poema de Yosef)



355520

pashá (t.) m.

פאשה, פחה (תואר תורכי עות'מני); גנרל; כינוי חיבה לאדם אהוב

Pasha (Ottoman Turkish title); general; affectionate nickname for a loved one

Saveldo muy sierto ke Suleman Pasha del rey le vino fuersa en ferman muy fuerte ke esta muy potente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

El Pasha murio; el urdi ya se movio, se tiro el espino, no kedo malino. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No paso munchas dias, ya el pasha venia; serka de nuestras vias se aserkaria, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

asta ke enforkaron a Amán basha: era un grande pashá, todo el ke sintía no se lo kreía. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

i fue en dias de Sultan Mamud / Ytgen pasha el mishne no teniamos umud / rebolvio el mundo komo el kalbur / enel pan su echo metio (manus. Teza, 1820)



355940

pasión f.

סבל, כאב, מכאוב, ייסורים; תשוקה עזה, תאווה, חשק, להיטות

suffering, pain, anguish; intense desire, lust, desire, eagerness

demandamos tu orasion ke mos salves de tanta pasion, (Toledo, Koplas de Yosef)

ke estamos en tanta pasion; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

A el konbite de Ester sin aver pasion (Koplas de Purim, 1545)

Se kuvrio el kamino de toda su nasion kon grande pasion todos mirando (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ordeno la lenya kon una grande pasion, (Puertas de veluntad)

Se metio en un kanto kon gran ayuno su korason a uno i kon grande pasion izo la orasion (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tomo la lenya i la ordeno sovre el mizbeah kon grandr pasion, kon lagrimas de sus ojos lavava su fision i lo ato komo barvez de la alsasion (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Senyor de la regmision: me espanto del Satan no me de pasion, vos rogo no agash traision a guestro esklavo Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)

Kelal de la koza es por bashas pasiones / ke tienen djente grandioza de todas las nasiones / sin azer munchas diskusiones / dieron orden de gerrear / veremos kuando va eskapar /la grande dubara / ke ya izo vedre la kara (La Amerika, 1915)

se apiado el Dio de ver muesra afriision / estavamos kon tanta pasion / se tomo kon todo el mundo de nasion / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



356650

pasto m.

טעם; עודף שומן; מרעה, רְעִיָה, שדה מרעה, אחו

taste; excess fat; pasture, grazing, pasture field, meadow

Estando Ester kon el rey en el pasto, (sova semahot, Livorno 1782)



356690

pastor m.

רועה; רועה רוחני

shepherd; spiritual shepherd

Kon sus ermanos fuera pastor en los ganados (Poema de Yosef)

az ya revanyo a puevlo eskojido, ke eres pastor fiel; (Toledo, Koplas de Yosef)

Por mano de Moshe Rabenu pastor fiel: (Ketuba de la Ley)

Komo vijita el pastor a su revanyo i aze pasar a sus ovejas debasho su vara, (Untane Tokef)

Vos ke sosh padre rahman mandamos a el pastor neeman, ke mos sea en buen siman a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Bushkando va en ke mez murio el pastor fiel no supo en akea vez nasio muestro goel pastor de Israel se yamo Moshe (Purim, De-Fes, sig. 18)

neeman les disho a todo Israel: dizi kuando entrash a Erets Israel, guay de ben Amram el pastor fiel bamidbar niftar el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

todo esto supo el pastor fiel, akojo i apanyo a todo Israel, de todos demando mehilá el (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)



356800

pasuk (ebr.) m.

פסוק

verse

kale dizir ke sera mahsus tomado este pasuk (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



356860

pata f.

ברווזה; (המוני:) אבר המין של האשה/גבר

duck; (vulgar:) female/male genitals

fritas a revanadas debasho de una pata, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



357130

patenta f.

רשות, הרשאה, הסמכה; פטנט, המצאה; הטל הרשאה/הסמכה

permission, authorization, certification; patent, invention; authorization/certification levy.

I les dio patenta i les konbido tambien los akavido ke kon gana todos esten a sus modos (Purim, De-Fes, sig. 18)



357170

paternal adj.

אבהי

paternal

abandone su amor paternal esta vez, degoyeme i ardame komo un barvez. (Im afes, Papo 1894)



357760

pátria f.

מולדת

homeland

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)



357770

patriarka/o m.

אב קדמון, ראש בית אב; ראש הסנהדרין, ראש גולה; פטריארך

ancestor, head of a family; head of the Sanhedrin, head of a diaspora; patriarch

no deshes deperder un puevlo amargado, desendiente de un patriarka amado! (Im afes, Papo 1894)



357880

patrón m.

אדון; מעביד, מעסיק, בוס; בעלים; תומך

patron

Otra vez konmigo manyana vendras, i kon mi gusto aras, are kuanto keres ke mi patron eres (Purim, De-Fes, sig. 18)

a ti es el santo nombre ke de los patrones de la sensia el es enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



357940

patrona f.

בעלת הבית, עקרת הבית

landlady, housewife

Las kazas ke eran de alegrías de yenas se izieron vazías, las patronas yoran de día en día (Asidio de Belogrado 1788)



358220

pavor m.

אימה, בעתה, פחד

horror, anguish, fear

sin pavor i sin apreto, i menos sin temoridad: (Toledo, Koplas de Yosef)

Desperto despavoresida kon una pavor muy grande (Donme, sig 18)

ke vean el resto i tomen pavor, siendo tenemos favor de el Dio famozo ke es muy piadozo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

laso i red a el fue espandido, en venir su pavor komo sonido, no save lo ke se le ordena, no. (sova semahot, Livorno 1782)



358230

pavorozo adj.

מבעית, מחריד, איוֹם

horrible, terrifying

ke el dia [es] temerozo i pavorozo. (Untane Tokef)



358280

payida (gr.) f.

פח, מוקש, מלכודת

trap

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



358300

payís/payiz f.

ארץ, מדינה

country, state

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



358400

paz f.

שלום

peace

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



358630

pazván/pazvant/pazvandjí (t.) m.

שומר לילה (בשכונה, ברובע); כינוי לבעל גוף בעל הופעה מרשימה אך חסר ערך ויכולת המהווה מטרד

night watchman (in a neighborhood, district); a nickname for someone with an impressive appearance but worthless and annoying abilities

Dad al ken dize «daka» i al pazvant kon la toyaka; en puerta no metas tranka: vengan todos a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



358760

peche peche (t.)

בחתיכות (?)

in pieces

despues de eskaldadas las majava peche peche (Gizados de berendjena, siglo 18)



358800

pecho m.

שד, דד, חזה, חיק; חזיה גברית

breast, chest, bosom; waistcoat

Ke la melde i la yeve en su pecho dekontino (Ketuba de la Ley)

Rekojola el gran rey deriento su pecho deshola guardar su ley eskuentra su despecho (Purim, De-Fes, sig. 18)

Pozole punyal en pecho por ver si arrekodrara (Donme, sig 18)

La tavla de los sus pechos a dos o a tres djugare (Donme, sig 18)



359170

pedasiko m.

חתיכה, שבר, פיסה, רסיס, קטע

piece, fragment, shard

las kortavan a revanadikas, pedasikos delgadikos, (Gizados de berendjena, siglo 18)



359190

pedaso m.

חתיכה, נתח, חלק, מנה, שבר

piece, chunk, portion, fraction

i te enbezare en esto: ke de un pedaso de madero, (Toledo, Koplas de Yosef)

Avraam tomala luego, izola siete pedasos; (Toledo, Koplas de Yosef)

hina i hasda tienen en todo el oditorio / por los ermozos pedasos de sus repertorio (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



359290

pedir v.

ביקש, התחנן, דרש; הזדקק, נזקק

to ask, to beg, to demand; to need

ke ansi de el le pidio, i deskalso kalsado. (Toledo, Koplas de Yosef)

Halil se enganyo, demanda le pidio: (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Pido de mersed me sea otorgado (Koplas de Purim, 1545)

Vino su kompania i de el pidio denunsio ke era djidio ke su ley guardava tal no se enkorvava (Purim, De-Fes, sig. 18)



359500

pedrer v.

איבד

to lose

Valia poka kuantia ke perdio sus kolores. (Poema de Yosef)

Alguayad a mi madre, ke su gozo lo pedrio! (Puertas de veluntad)

Yom sinko de Elul le dio dolor en su entranya, i luego la avla perdio komo la animalia; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Van pensando mal para el djidió, perdieron el savor de el mal ke el Dio les dio; Imanuel ke vino, presto se kindió, ande va djidió ke lo ayude el Dio (Kalumnia de sangre, sig 18)

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Al Pereo dezbarkimos, komo los perros mos arrastimos, munchos keridos ayi pedrimos, i para Haydar prosegimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Belzen tomba umana, onde pedrimos nuestra ermana, si deperdieron i munchas ijas por la ambre i la vida mala (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

vate mi ija mi kerida, para bien sea tu ida, no piedras toda tu vida en vanedades de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)



359710

pedrerse v. refl.

תעה, איבד דרכו, הלך לאיבוד; איבד כל כספו; איבד שמו וכבודו

to go astray, to lose one's way, to get lost; to lose all one's money; to lose one's name and honor

matad i arematad, toda alma se pierda, destruilda asta ke le tape yerva, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Anda a el rey i avla kon el, ke no se pierde Yehudah ni 'Ariel, i no sea por tu mano fin de Yisrael, ke no venga tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)



359770

pedrido adj.

אבוד; שאיבד דרכו; מופסד

lost

'perdidos estan toda la djente en tal grande aznedad''. (Toledo, Koplas de Yosef)

perdidores mamparado i avoda zara sirviente. (Toledo, Koplas de Yosef)

i delantre de ti, perdido, enkorvamos todos nos?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

enganyado estuvo en vezes kon el tino muy perdido. (Toledo, Koplas de Yosef)

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

od despues de ser nasida todo esto se olvida sienpre eya va pedrida en los visios de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



359860

pedrido m.

אדם מלא פגמים וחסרונות

a person full of flaws and shortcomings

Mandole a responder: Borrachon perdido vos tienes ke entender en el tu sentido (Purim, De-Fes, sig. 18)



359970

pedrisko m.

ברד

hail

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)



360030

pedriz m.

קורא, חוגלה

Partridge

kan todo el mundo se izo charis / a eskidji Shim'on lo konto por pedris / les komio moneda de los Alfandaris / diziendo kuando erire komerchero yo (manus. Teza, 1820)



360060

pedrón m.

סליחה, מחילה

pardon

es razon de azer ayuno, pedron, senyor del mundo (Toledo, Koplas de Yosef)



360390

pekado adj.

מנומש; מכוסה אבעבועות

freckled; covered with pockmarks

Despues de matada i arrematada su pekado le alkanso en muy prestos dias (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bien penso i aduvdo ke fue su pekado i a ken se endevdo i no a pagado (Purim, De-Fes, sig. 18)

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo so livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



360400

pekado m.

חטא, עוון

sin,crime

Ayi luego fiziera uno de los pekados (Poema de Yosef)

De ke pekado mos vino este mal amargo i preto?; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

En el gas asfiksiados, en el fuego fueron kemados las kriaturas sin pekado al son de la muzika fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



360500

pekador/dera n.

חוטא; עבריין

sinner; criminal

No kale akodrar todo lo pasado / rogaremos al Dio sea olvidado / i el Abastado / ke es buen pagador / ke kastige al pekador / al ombre djenerozo / el Dio le de repozo (La Amerika, 1911)



360520

pekar v.

חטא, עבר עבירה

to sin, to commit a crime

A' a el lo endechava: kuando pekaron Israel el me afalagava, i ruah akodesh lo alavava (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

le disheron: vos azimos arraviar, i mozotros pekimos ke vos bushkimos de apedrear, guestro korason mira de alimpiar muestro si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el ke para esto es aparejado, komo tiene gana de ir pekando? no se despega de el enkonado, el enemigo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo so livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



360570

pekenyo adj.

קטן, זעיר, דל ערך

small, tiny, of little value

Ayunen tres dias grande I pekenyo (Koplas de Purim, 1545)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



360580

pekenyo m.

ילד קטן

little boy

Ayunen tres dias grande I pekenyo (Koplas de Purim, 1545)



360640

pekozo adj.

מנומש, בעל נמשים

freckled

Perkuravan de verla tal mujer pekuda loka i non sezuda kon un gran kuerno kemada enel inferno (Purim, De-Fes, sig. 18)



360710

pelado adj.

מקולף; מסופר, מגולח, שגילח שערו; קרח

peeled; shaved; bald

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



360820

pelea f.

קרב, מערכה, מלחמה, התכתשות

battle, war, quarrel

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)



361350

pelota f.

פקעת, סליל (חוטים/צמר); כדור

coil (threads/wool); ball

Od despu?s de echar estas tres tiros trusheron pezo de sus pelotas diez okas vinieron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



361560

pena (1) f.

מאמץ, טורח; צער, עצב, סבל, מכאוב, ענות, ענות; עונש

effort, trouble; sorrow, sadness, suffering, pain, torment; punishment

de yevar pena si en su dicho reveya: (Ketuba de la Ley)

Tendiendole el virdugo i soltole la pena (Koplas de Purim, 1545)

Sadikim de akel dor kuanto mal yevaron, kon penas i kon sudor muncho perkuraron (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



361740

penar v.

התאמץ, עמל; הכאיב, עינה

to strive; to hurt, to torment

Los gevirim kon el bien penaron, a los podrunes lo guardaron, al kavo los fraikores se lo yevaron (Asidio de Belogrado 1788)

Los tus amores, don[a] Krensia me azen penar el alma (Donme, sig 18)

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

si no tiene zahud eya va penando, los mekatregim la van akosando, i por el mundo va bolando, na vanad en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su puerpo el enkonado, en su vida va penando, en su muerte es djuzgado, el hibut akever en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Aniyim i hasidim i ombres onestos / por podersen mantener siempre van despuestos / mizmo i por estos / devemos de kudiar / el Dio mos va ayudar / penemos kon dos manos / por nuestros ermanos (La Amerika, 1911)

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)



361830

pendón m.

כיסוי מיטה; וילון; נס, דגלון

bedspread; curtain; flag

doze pendones de alegria, trivos de Israel. u bendision, (Toledo, Koplas de Yosef)



361900

péndola f.

עט, עט נובע

pen, fountain pen

kon la pendola en la mano, kolores a la maravia. (Toledo, Koplas de Yosef)

La su nariz perfilada pendolikas de notare. (Donme, sig 18)

kon pendola de eskrivano maestro kavakadas de eyas senyoras i de eyas servideras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



361940

pendón m.

נס, דגל

flag

Pendones yevan erijidos lavrados de sus amadas (Donme, sig 18)



362270

pensamiento m.

מחשבה

thought

Ijo de Agag el perro kon mal pensamiento kon el rey se asento serka su asiento (Purim, De-Fes, sig. 18)

Deske vido el ansi los sus pensamientos entraron de si a si en sus alimentos (Purim, De-Fes, sig. 18)

mal korason kon mal pensamiento / ke ya mos izo segundos terseros / les komio moneda de los mersedes / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



362280

pensar/se v./v. refl.

חשב, הרהר, הגה, העלה על הדעת; דאג

to think, to ponder; to worry

Penso de ser ferido peor ke de saeta, (Poema de Yosef)

Vide a el sol ke se espandio, pensi en mi korason ke era el Dio. (El rey Nimrod)

Siendo la koza ansi, mando arresponder: una koza yo pensi ke as de entender (Purim, De-Fes, sig. 18)

I muncho pensando komo arian; del suenyo se esmovian, si se fuirian o se kedarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Pezgado de korason no se oye, por su maldad asi mizmo destraye, si pensara, de Tova no se fuye (Donme, sig 18)

Van pensando mal para el djidió, perdieron el savor de el mal ke el Dio les dio; Imanuel ke vino, presto se kindió, ande va djidió ke lo ayude el Dio (Kalumnia de sangre, sig 18)

Seguro ke agagí no lo pensó esto: de kantarle kon chalgí todo su rejisto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Yevo muncho sar de sintir lo pasado por la sinyora de Sara se kedo pensando si se lo digo klaro non sere eskuchado por su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el ke pense en todo esto i no peke tan presto, i no se olvide de el resto, los siete dinim de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su alma la presiada de lugar santo es abashada, si terna zahud sera sonalsada kuando va de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kuando tu partites, i de tu sivdad salites / a tus djenitores dishites: / yo vos ayudare, muncha moneda ganare / i siempre a vozotros pensare (La Amerika, 1914)

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)

kon mal pensa para se lo pensa / en dia de alhad lo metieron en la prensa / Yegen se topo un grande guerguensa / dalkauk bien lo meresio (manus. Teza, 1820)



362420

pensativle adj.

חושש, חרד, מודאג; מהורהר, שקוע במחשבות

anxious, worried; pensive, lost in thought

El rav ke esto oyo kedo pensativle i kon el su meoyo grande i terrivle disho: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



362460

penserio m.

דאגה; מחשבה

worry; thought

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)

a ti la barragania ke en su sekreto se kansan muestros penserios por estar, ke te enfortesestes de mozotros muncho (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

a ti es los sekretos ke non ay somportamiento de alavasion i penserio (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



362600

penya f.

סלע, צור

rock

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



362690

peor adj. & adv.

יותר גרוע, רע יותר

worse

Penso de ser ferido peor ke de saeta, (Poema de Yosef)



362970

pera f.

אגס

Pear

Uvrizikas de ternera, ava, mansana i pera, avgotaraho sin sera porke es bueno para bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



363010

perashá (ebr.) f.

פרשת השבוע; בהשאלה: טקסט ארוך ומלְאֶה

weekly parasha; metaphorically: a long and tiring text

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



363030

perat (ebr.) m.

פרט, מקרה; אדם יחיד

detail, item; single person

eyos lo kavzaron este tasferat, porke en todo perat la razón tenemos, mo lo kontenemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



363210

perder/se cf. pedrer/se

Dezilde a Nimrod ke perdio su tino porke no kere kreer en el vedradero. (El rey Nimrod)



363340

perdón m.

סליחה, מחילה

forgiveness, pardon

'kero demandar perdon, ke de los dos no es ninguno; (Toledo, Koplas de Yosef)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



363380

perdonar v.

סלח, מחל

to forgive, to pardon

mos perdone el Poderozo por lo ke ya es pasado, (Toledo, Koplas de Yosef)

la bezo i se umiyo, ke le perdone su pekado; (Toledo, Koplas de Yosef)

rogamos a ti, Dio alavado, ke perdones muestros pekados (Toledo, Koplas de Yosef)

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



363440

peregrino m.

צליין, עולה רגל; נודד, נע ונד; מהגר; זר, גר, נוכרי

pilgrim; wanderer, mover; immigrant; stranger, sojourner, foreigner

pelegrinos i forasteros en tierra ke non a eyos, (Toledo, Koplas de Yosef)



363490

pereshil m.

פטרוזיליה

parsley

espesias a muchedumbre i prishil frito i kocho. (Gizados de berendjena, siglo 18)

i aresh un buen piaz con pimienta i prishiliko (Gizados de berendjena, siglo 18)



363680

perfilado adj.

מעובד בדיוק רב

processed with great precision

La su nariz perfilada pendolikas de notare. (Donme, sig 18)



364160

perkurar/se v./v. refl.

התאמץ, השתדל, ניסה, טיפל ב-

to strive, to endeavor, to try, to treat

Perkuravan de verla tal mujer pekuda loka i non sezuda kon un gran kuerno kemada enel inferno (Purim, De-Fes, sig. 18)

Toma un haver a ti i serash komo uno, venga uno i perkure a uno sod lishmor. (Donme, sig 18)

ken es el primero salga a bailar, no pirkuren de avlar: ke estén kantando, paras vayan dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Perkuró de azer mal sin tener provecho, siendo era un amal de los de el komercho; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



364170

perla f.

פנינה, מרגלית

pearl

Salga ken kere verla tala madmazela komo franka perla (Purim, De-Fes, sig. 18)



364590

perro m.

כלב

dog

ni aprestes ni mas ni manko ke el suenyo del perro.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Tambien a mi me plazio azer tu konsejo komo perro viejo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ijo de Agag el perro kon mal pensamiento kon el rey se asento serka su asiento (Purim, De-Fes, sig. 18)

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Venid mis ermanos al Dio bendezir porke los kriasianos estaban hazir; el perro del blanko ía hazir, viejos, los kortaron komo un hazir. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Al saká no vos enmento ni en kuenta de ombre lo meto del ijo de un perro el biznieto; kon todo dalde a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Negro le fue su mazal de este bandido: komo perro de kazal era atrivido; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Al Pereo dezbarkimos, komo los perros mos arrastimos, munchos keridos ayi pedrimos, i para Haydar prosegimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



364930

persegir/perseguir v.

רדף אחר; ביקש, חיפש; המשיך

persecute

Al Pereo dezbarkimos, komo los perros mos arrastimos, munchos keridos ayi pedrimos, i para Haydar prosegimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



365270

personaje m.

איש, אישיות, דמות (בתיאטרון)

personage

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)



365520

pertukal (t.) m.

תפוז, תפוח זהב; צבע תפוז, כתום

orange; orange color, orange

es komo la espondja kon la portukal, aparejen un bokal, después una bota, no keda ni gota. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



366060

peshka f.

דיג; מקום הדיג; הדגים הניצודים בדיג

fishing; the place of fishing; the fish caught in fishing

ke se van aserkando todos a la serka komo azer peshka. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



366090

peshkado m.

דג

fish

karne godra i peshkado, los valientes alavados. (Toledo, Koplas de Yosef)

las freia revanadikas komo frien el peshkado (Gizados de berendjena, siglo 18)

Miren de komer pishkado, frito, kocho i asado i ke no manke salado porke aze bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

resta de peshkados de tauk baluk, les tomaron el suluk; muerte a la moda lo izimos boda. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



366220

peshkesh /peshkish (t.) m.

מתנה; מתנה הניתנת לבנאים עם יציקת הגג; מתנה לכלה ביום חתונתה

a gift; a gift given to the builders when the roof is poured; a gift to the bride on her wedding day

Yo le mandare peshkesh i peshkeziko (Pizmon de Moshe, 1893)

Ken es este Dio ke a ti te ay mandado ni un peshkeziko no ay de su mano (Pizmon de Moshe, 1893)



366380

peskerimiento m.

חקירה, דרישה, חיפוש

investigation, demand, search

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



366730

petirá (ebr.) f.

יום הפטירה, יום השנה

Day of death

Mi mazal hue eskura, el shem santo me alumbra, kon dolor hue mi petira. (Donme, sig 18)

estas komplas son alavadas por el padre de la Ley son ordenadas, por la petira son deklaradas del sinyor de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



366980

pezar (1) v.

שקל

to weigh

A sus ermanos pezava, avian mal talento. (Poema de Yosef)



367000

pezar (2) v.

הצטער

to be sorry

por su pezar es abashado i por su pezar es afigurado, i por pizar es kriado a venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



367140

pezgado adj.

כבד, כבד משקל, מעיק; כבד תנועה, מגושם; בלתי נסבל בשל פדנטיות; מטומטם, טיפש; חמוּר

heavy, weighty, oppressive; cumbersome, clumsy; unbearable due to pedantry; stupid; severe

Pezgado de korason no se oye, por su maldad asi mizmo destraye, si pensara, de Tova no se fuye (Donme, sig 18)



367270

pezo m.

מאזנים, משקל; משקולת

scales, weight; sinker

Od despu?s de echar estas tres tiros trusheron pezo de sus pelotas diez okas vinieron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Se sobervio tanto i se sonbayo diez mil kintales pezados kon pezo porke perdio su sezo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Konbaras ke enbiaron de pezo bastantes, tiros grandes mandaron de leshos tirantes, mas ke los de antes, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

kien es de linaje aga bien dikat de no se azer sakat, de bever sin pezo: estén en su sezo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



367350

piadad f.

רחמים, רחמנות, חמלה, חסד; חסידות

mercy, compassion, kindness; piety

ten ya, Dio, ya ten piadad de tu puevlo i tu eredad, (Toledo, Koplas de Yosef)

Dio !Akordate de akeyo ke izo! kontra su ijo la peadad dezizo. (Im afes, Papo 1894)

Las puertas de piadad ya se avrieron; (Puertas de veluntad)

Alshten (?) kon haftonas , al apelo mas i mas, bloko vas i shtupo vas kon krueldad, mos aharvavan sin peadad (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



367450

piadozo adj.

רחום, רחמן, חסוד, בעל צדקה, נדיב לב, חנון

compassionate, merciful, pious, charitable, generous, kind-hearted

En Ia karsel estavan, non avian piadores (Poema de Yosef)

veas Dio selozo grasiozo i piadozo, y amado (Toledo, Koplas de Yosef)

muestro rey, Dio poderozo, grande padre piadozo, (Toledo, Koplas de Yosef)

Yo aspero enel Dio ke es piadadero (Koplas de Purim, 1545)

Tu A-donay el padre piadozo alvisia ami alma de tu gozo, Zihr''i az orasion asu repozo (Donme, sig 18)

ke vean el resto i tomen pavor, siendo tenemos favor de el Dio famozo ke es muy piadozo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)



367560

piaz (t.) m.

סלט שעועית

bean salad

i aresh un buen piaz con pimienta i prishiliko (Gizados de berendjena, siglo 18)



367590

pichel m.

גביע

cup

las mandava a las amigas, kada una kon pichel. (Gizados de berendjena, siglo 18)



367620

pichón m.

יונה, תור

dove, pigeon

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



367740

pie m.

רגל; מידת רגל

foot; foot size

No deshes vidija ni pie de djidio (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



368520

piedra f.

אבן; חומר קשה מאוד; אבן מצבה, מצבה

stone; very hard material; tombstone, gravestone

'Ke de doze piedras ke son de apostura, (Poema de Yosef)

Tu piedra, Si yerras, era la mas eskura, (Poema de Yosef)

kual de palo, kual de piedra, pintado kon gran kordura. (Toledo, Koplas de Yosef)

una ora en antes presto ke vaya a derrokar Tevaria i asta la tierra no deshe ni piedra''. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ya no lo estimavan djente de su tierra, ni menos lo kontavan komo una piedra; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo so livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



369100

pikar v.

טחן; עקץ, דקר, נעץ; טעם מאכלים בלי להסב לשולחן; פגע (במילים)

to grind; to prick, to stab; to taste food without sitting at the table; to hurt (with words)

las pikava en una tablika, las azia una tortada, (Gizados de berendjena, siglo 18)



369160

piko m.

מידת אורך: טפח; מקור (של עוף); מקב, מעדר

length measure: palm; beak (of a bird); hoe

Disho Zeresh la loka ke poko atenta: agale una forka de pikos sinkuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya es menasup azer folar a los chikos: bushko pino el mamzer de sinkuenta pikos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



369270

pilar m.

עמוד

pillar

Hur karpas i kaderno kuvrio su palasio pilares de severno marfil i topasio (Purim, De-Fes, sig. 18)



369580

pimienta f.

פלפל

pepper

i aresh un buen piaz con pimienta i prishiliko (Gizados de berendjena, siglo 18)

i kon pimienta i azeite era koza muy hanina. (Gizados de berendjena, siglo 18)



369760

pino m.

שיא, פסגה, צמרת; אורן

peak, summit, top; pine

No kijo ningun palo, alarze ni pino loke Aman el malo metio en su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya es menasup azer folar a los chikos: bushko pino el mamzer de sinkuenta pikos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



369820

pintado adj.

צבוע, מצוייר; ירוד מבחינה חומרית/בריאותית

painted, drawn; poor in material/healthy terms

kual de palo, kual de piedra, pintado kon gran kordura. (Toledo, Koplas de Yosef)



370030

pinyón m.

גרגר תירס; צנובר

corn kernel; acorn

La su boka agudika kon un pinyon la tapare. (Donme, sig 18)



370060

pinyonada f.

מיץ אננס; משקה המכיל צנוברים כתושים בחלב

pineapple juice; a drink containing crushed pine nuts in milk

Indianas muy bien asadas, pinyonada i almendradas; lombos, luengas aumadas porke azen bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



370990

pisharse v. refl.

עשה במכנסיים, הרטיב את המיטה

to pee in pants

Ya se arrepintieron de este mal echo, el grosh ke tenía[n] todo ya lo dieron, bushkaron remedio por lo ke perdieron; me pisho en sus karas ke tal mos izieron. (Kalumnia de sangre, sig 18)



372040

pizar v.

דרך, דרס, רמס, בטש, מעך; השיג גבול; כתש; ניצב על

to step on, to run over, to trample, to crush; to encroach; to stand on

Todas las muntanyas altas Karmel, Tavor, / avlava kada una en sa mizma favor: / Ermozura, altura, na las buenas manyas, / es por esto ke Dio pizara sovre nozotras. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



372470

plantar v.

נטע, שתל; נעץ, קבע

to plant; to establish

planta en mi penserios tu temor, setensia sovre mi setensias buenas i balda de sovre mi setensias malas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



372540

plasa f.

כיכר; כיכר השוק, שוק

square; market square, market

Reparose i endecho por plasas i kayes i munchas lagrimas echo por kanpos i vayes (Purim, De-Fes, sig. 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)



372770

plata f.

כסף; הון; סכו''ם מכסף

money; capital; silverware

por el suelo esparziolas, oro i plata i metal; (Toledo, Koplas de Yosef)

Palasios muy yenos de plata i oro (Koplas de Purim, 1545)

la mujer de senyor Avraam el ke refina la plata: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Aparesvos mi Sherifa de la ventana de plata i veredesh a Adonenu kon la shehina ensu kara (Donme, sig 18)

Plata, oro i perlas i las djoyas, todo aver de el mundo kon eyas, mi korason menospresia a eyas. (Donme, sig 18)

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Disho 'AbashverOsh: la plata sea tuya emprezentada, i la lisensia sea en tu mano dada, i a este puevlo mata kon tu espada, ke no kede ninguno de eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)



372910

platikar v.

שוחח

to chat

ni bien ni mal no platika, tornose a su morada. (Toledo, Koplas de Yosef)

Komiendo i beviendo i platikando (Pizmon de Moshe, 1893)



372980

plato m.

צלחת, מגש; מנה; שי פירות/ממתקים/פרחים הנשלח לרגל ארוע

a plate, tray; a dish; of fruit/candy/flowers sent on the occasion of an event

i esparzio por el suelo platos rotos i kucharas, (Toledo, Koplas de Yosef)

kon ajikos i kezikos eskudiyadas en un plato, (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon masa tapava el plato i las yamava kaplama. (Gizados de berendjena, siglo 18)



373060

plazer m.

עונג, תענוג, הנאה, עדנה; טובה, חסד

pleasure, delight, enjoyment, grace; goodness, kindness

penso de tomar plazer kon otras maneras mando presto a traer munchas eskaleras sean muy lejeras a levantarlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No desho Ester de azer eya otro tanto tiro gozo i plazer i desnudo su manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ken la su kara via gran plazer tomava klara komo el dia i relustror dava (Purim, De-Fes, sig. 18)

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)

al Dio alavaron kon muncho plazer, porke estavan bezer grandes komo chikos, proves también rikos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



373130

plazer v.

מצא חן, נשא חן, נעם, ערב

to be liked, to be favored

Vino el rey i le kunplio todo loke demando porke muy bien le plazio i fue kontentado (Purim, De-Fes, sig. 18)

Porke kada uno keriamos ser rey / i kada uno azer su ley / todo lo ke mos plazia izimos / i aunados nunka estuvimos (La Amerika, 1916)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



373170

plazerse v. refl.

נהנה; מצא חן הדדית

to enjoy; to find mutual liking

Tambien a mi me plazio azer tu konsejo komo perro viejo (Purim, De-Fes, sig. 18)



373190

plazo m.

מועד

festival

Todas sus aziendas gastan en plazos i en botas i vazos (Purim, De-Fes, sig. 18)



373330

pleito m.

מריבה, ריב, מחלוקת, קטטה, תגרה, סכסוך, מדון

quarrel, dispute, confrontation, argument

enpesaronse a harvar ke les entro grande pleito, (Toledo, Koplas de Yosef)

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



373890

poder m.

יכולת, סמכות, יפוי כח, עצמה, כוח, שלטון; רווחה, מצב כלכלי טוב, אמצעים כלכליים

ability, authority, power, strength, rule; well-being, good financial situation, financial means

en poder de tanta djente a azerles desplazer. (Toledo, Koplas de Yosef)

Devemos de rekontar este kuento trivle ande pudo enventar koza inposivle, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

aparejo lenyos de alsasion kon fortaleza i poder / i ato a Yits.hak komo su atar un barvez i fue luz del dia en sus ojos komo noche / i muchidumbre de sus lagrimas estelantes kon fortaleza / ojo kon amargura yoran i el korason alegre (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



373960

poderozo adj.

עשיר, בעל יכולת; חזק, כל יכול

rich, capable; powerful, omnipotent

muestro rey, Dio poderozo, grande padre piadozo, (Toledo, Koplas de Yosef)

i mos torne el Poderozo a servir a su mandado. (Toledo, Koplas de Yosef)

mos perdone el Poderozo por lo ke ya es pasado, (Toledo, Koplas de Yosef)

odreno su orasion delantre el Poderozo: (Toledo, Koplas de Yosef)

Su padre le respondio kon muncho repozo: ''Mi ijo esto es echo del Poderozo; (Im afes, Papo 1894)

Es razon de alavar ael Dio grande i poderozo (Ketuba de la Ley)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)

bendichos seash del Todo Poderozo / ke korresh para la orasion i el kante relijiozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



374010

podestar v.

שלט על, חלש על, משל, רדה ב-; הכריע (אויבים)

to control, to dominate, to rule over; to overcome (enemies)

' Si tu as de podestar sovre toda esta djente? (Poema de Yosef)

Yamo: ''Ya Dio, abedigua a este ijo de la aniya, toma la yave de la luvia ke no podesta sovre todas dos Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

a ti son las vidas ke non podesta sovre eyas atemamiento (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



374180

podrum (t./serb.-cro.) m.

מרתף

basement

Los gevirim kon el bien penaron, a los podrunes lo guardaron, al kavo los fraikores se lo yevaron (Asidio de Belogrado 1788)



374205

poel m.

פועל

worker

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



374270

poezía f.

שירה

poetry

En estando yo en la Afrika / me determini de avlar de Amerika / me asenti a eskrivir estac poezia / i rogo ke kada uno la melde demazia (La Amerika, 1916)



374410

poko adj.

מועט

little

mirad bien i atenta ke no es koza poka ni ay fuersa en la boka (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



374460

poko adv.

מעט

few

ke eyos poko lo saven, i yo ya me do por muerto, (Toledo, Koplas de Yosef)



374500

poko m.

כמות קטנה

small quantity

les batia mucho guevo en un poko de farina (Gizados de berendjena, siglo 18)

Ke de tal kevranto el nos resgato, ke poko i nada falto ke eramos djugados, de espada kortados. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Hasid fue a oras de tadre paseando por la kaye topo al ijo i a la madre les demando un poko de agua, ''ke kero bever'' Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el kual rekonta segun la korteza de mi elguenga poko de lo poko de tus enaltesimientos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



374890

politikán m.

מדינאי כושל

a failed statesman

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



375270

polvo m.

אבק, עפר; אבקה; קמח

dust; powder; flour

ijo de ombre vas pedrido en bienes enbevesido, de gota fidionda sos venido i tu fin polvo i tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ma yo so yerme i guzano, polvo de la tierra, un atuendo yeno de verguensa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



375340

polvoreado adj.

מאובק

dusty

kon una falda de sinta polvoreadas kon kanela (Gizados de berendjena, siglo 18)



375370

polvorin/a f.

אבק רב, ענן אבק

a lot of dust, a dust cloud

i komo la polvorina ke abola, (Untane Tokef)



375630

poner v.

שם, הניח; הניח הנחה, דמיין

to put; to assume, to imagine

Todo su aver ponia en manos de Yosef. (Poema de Yosef)

Merino pongades, ke sea savidor (Poema de Yosef)

para poder ponerlas i ke suvirian los alkansarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No lo puzo en miente su korason fuerte. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



375640

ponerse v. refl.

ניגש ל-; שקע (השמש)

to approach; to set (the sun)

se la ronpen sus ermanos, i de el lodo ke se ponga. (Toledo, Koplas de Yosef)

a el sol una por una ke se ponga en poniente; (Toledo, Koplas de Yosef)



375660

poniente m.

מערב; רוח מערבית

west; westerly wind

a el sol una por una ke se ponga en poniente; (Toledo, Koplas de Yosef)

de las partes de poniese una luz esklaresio; (Toledo, Koplas de Yosef)



375690

ponsonya f.

רעל

poison

Tornose su alegria en ponsonya pujante (Koplas de Purim, 1545)



375940

populasión f.

אוכלוסיה, תושבים

population, residents

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



376320

porfía/porfidia f.

עקשנות, קשיות עורף

stubbornness

'Yosef, faz mi mandado; Non estes en porfia! (Poema de Yosef)

damos sezo i repozo, tornamos de esta porfia. (Toledo, Koplas de Yosef)



376390

porke conj. & adv.

מפני ש-

because-

Porke yo ya tengo a ken me alechara, porke so kriado del Dio verdadero. (El rey Nimrod)



376415

porke interog.

מדוע, למה

why?

Porke non favlades, i estais kayados?'' (Poema de Yosef)



376520

porsión f.

חתיכה, נתח, מנה, חלק, מיכסה

piece, portion

asigun es el bien son los yisurin kon porsion, nu bien kunplido ni mal atemado (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



376770

portiyo m.

נמל, מפרץ; סף דלת; פרצה

port, bay; threshold; breaking through

ken puede rekontar tus djustidades en tu arrodear enriva de el espandimiento de la luna el galgal segundo sin falta i sin portiyo (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



377110

posivle adj.

אפשרי

possible

'No es posivle ke nos vayamos i la tierra deshemos despues de fraguarla i de konponerla. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



377300

postema (gr.) f.

מורסה, אבצס, פרונקל; בהשאלה: מכאוב; כינוי למישהו מאוס ומכביד; עוגמה ישנה ומכבידה

absces; figuratively: painful; a nickname for someone who is disgusting and burdensome; an old and burdensome affliction

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



377500

postura f.

יציבה, תנוחה, מצב; שקיעה

posture, condition; setting

'Ke de doze piedras ke son de apostura, (Poema de Yosef)

Espigas ke dishiste, de buena apostura: (Poema de Yosef)



377640

potente adj.

חזק, תקיף, בעל עוצמה; עשיר

strong, firm, powerful; rich

En fin, el dia esperado esklaresio / kada muntanya glorioza aparesio / adornada gustoza i kontente / delantre de nuestro kreador potente. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



377650

poter (ebr.) m.

פטור, שחרור ממחויבות

exemption, release from obligation

Libertad mos dio Ester kon mucho koraje, siendo a nos fue poter de todo vantaje; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



377840

povre adj. & n.

עני, מסכן

poor

ke ansi esta enkomendado tanto povre komo riko. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Pensad de azer buendad al desmamparado / el povre i guerfano sea bien mirado / si esta atrazado / darle la instruksion / i dezir de korason / todos somos keridos / de una madre paridos (La Amerika, 1911)



377900

poyiko m.

אפרוחון; כינוי לבחורה צעירה וצנומה

chick; nickname for a young, skinny girl

puestezikas delgadikas debasho de un poyiko, (Gizados de berendjena, siglo 18)



377910

poyo m.

אפרוח, תרנגול צעיר; רווח גדול; אדם חיוני ואמיץ; הולם לב

chick, young rooster; great profit; vital and brave person; heart-pounding

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



377950

pozada f.

עצירה, הפסקה, תחנת ביניים; קומה; אכסניה

stop, break, intermediate station; floor; hostel

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



377980

pozar v.

חנה, נטה אוהלו; הציב, הניח, שׂם, הציג; דיגמן; הציג עצמו לראווה

to park; to place, to put up, to display; to model; to put oneself on display

A la entrada del palasio shehina pozo en el. (Donme, sig 18)

Ansi fue ke akel dia mizmo / ke en Sinay pozo el Dio grandisizmo / i deklaro aboz alta el monotizmo / ke es la bandiera del djudaizmo. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Despues de las palavras las estas, engrandesio el rey a 'Haman, ijo de Hamdata, i puzo su siya de todas las siyas mas alta; a el ke kiere abedigua, i a el ke kiere matar, mata; ke no ay kien le diga ni si, ni no. (sova semahot, Livorno 1782)



378100

pozo m.

באר, בור

well, pit

En pozo lo echemos al malo de Yosef.'' (Poema de Yosef)

En pozo lo echaron, de sierpes i guzanos. (Poema de Yosef)

'En el pozo bushkava, por ver si yazia (Poema de Yosef)

Demando la kavza ke vino Aman i estonses lo yaman, ayi todo el gozo le kayo enel pozo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



378320

prasifuchí/feche (t.) m.

מאפה כרתי

leek pastry

i kon azeite en el forno paresia un prasifeche. (Gizados de berendjena, siglo 18)



378420

prea f.

קרבן; טרף; שוד, גזל, בז

victim; prey; robbery, plunder

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

enfortesidvos i gozadvos ke la prea se kumplio / a el Fuerte esperad, su firmamiento guadro a vos / i suviran a Tsion i dira / akalsead akalsead sus kalsadas / empese la anyada i sus bendisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



378460

prear v.

שדד, בזז, שלל, גזל, חטף

to rob, to plunder, to kidnap

'Si veniste presto, tu torneste priado; (Poema de Yosef)

su aver prearon la djente, todo el / i de su bien se artaron i prearon kada uno para el / i a su korason razgaron, i kon todo esto / no de ti se ezmovieron sus senderos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



378910

pregón m.

הכרזה, הצהרה, הודעה, צו

announcement, declaration, notice, order

Pregon salio por todas las sivdades: Todo ijo ke nasiese al naser afogase (Koplas de Par'o, 1901)

La ija de Par'o Hagar un pregon mando echar: (Koplas de Par'o, 1901)



378950

pregonar v.

הכריז, הכריז בקול (רוכל); הצהיר, הודיע, פרסם

to announce, to proclaim aloud (peddler); to declare

I tu mizmo apreguna mi setensia es dada ke no mengues nada (Purim, De-Fes, sig. 18)

I ke fuese un ombre bien apregonado i ke diga por nombre kuando va andando (Purim, De-Fes, sig. 18)

Taanit apregonó Mordejay el djusto, ninguno dezayuno tres días apunto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



378985

pregonarse v. refl.

הוכרז, הוכרז בקול (רוכל); פורסם, נודע

to be announced, to be announced aloud (peddler); to be known

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



378990

pregonero m.

כרוז

announcer

Pregonero salio por toda la kalsada: mujer ke kon su marido fuere mal avlada, matada sea i degoyada; despues no digan ke no lo oyeron, no. (sova semahot, Livorno 1782)



379010

pregunta f.

שאלה, בקשה

question, request

El rey ke asi vido izole pregunta (Koplas de Purim, 1545)



379050

preguntar v.

שאל, חקר, ברר, הציג שאלות; שאל בשלום

to ask, to investigate, to inquire, to pose questions; to ask in peace

i luego el se fuiera a preguntar a el (Poema de Yosef)

Se fueron eyos dos, kada uno kargado. Le pregunto Yis.hak a su padre amado: (Puertas de veluntad)

A Atah mandara ke le pregunte i ke todo le konte porke esta amargo, yo tengo su kargo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tsadik se fue kosheando a la tienda va ayegando su shevet le van preguntando: Ke bushkas tu por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



379470

prender v.

לקח, נטל; לכד, תפס

to take, to take away; to capture, to seize

Su senyora le amava, prendieronle temores, (Poema de Yosef)



379490

prendido adj.

לכוד, תפוס

trapped, caught

Luego sea prendido tu siervo, Yosef!'' (Poema de Yosef)

Yosef fue prendido a grande traision; (Poema de Yosef)



379530

prensa f.

עתונות; אנשי העתונות; מכבש דפוס

press; pressmen; printing press

kon mal pensa para se lo pensa / en dia de alhad lo metieron en la prensa / Yegen se topo un grande guerguensa / dalkauk bien lo meresio (manus. Teza, 1820)



379650

prenyada adj. & f.

הרה ללדת; אשה הרה

pregnant; pregnant woman

La mujer de Terah kedo prenyada, de en dia en dia le demandava: (El rey Nimrod)

no ay vida tan presiada komo los dias de la prenyada, de los malahim es guadrada ke no kaiga en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



380160

presiado adj.

יקר; מוערך, נישום

dear; valued

A el ke dishites: ''Tu ijo presiado sovre la ara sea sakrifisiado''. (Im afes, Papo 1894)

Sinon estimarlos komo djoya presiada (Ketuba de la Ley)

De senyor de los sielos Avraam fue yamado: Tu luzero presiado no sera danyado. (Puertas de veluntad)

Madre, la mi madre, ke avlas avlas? un ijo presiado, komo lo deahas? (El rey Nimrod)

Estonses el presiado Mordehay el djusto muncho fue atorvado de ver tal desgusto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ayno ke lo azemos por mitsvá presiada kon repozo tomemos de la manyanada: (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Ah, Yoheved madre presiada, resivw la gezera del Dio ke fue asetensiada, para esto fuites kriada de enterrar al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Samael le vino a el senyor presiado; no do mi neshama a ti ke sos enkonado; muncho fue atorvado de ver al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no ay vida tan presiada komo los dias de la prenyada, de los malahim es guadrada ke no kaiga en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)



380250

presio m.

מחיר; ערך

price; value

vendidos a presio alto, ke el varon enrikesio, (Toledo, Koplas de Yosef)

te dare tu buen presio yo, pago lo ke aprometo.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

izose el vendedor, ke ya save sus presios. (Toledo, Koplas de Yosef)

Deskuvrio sus enojos i le konto el presio de Aman el nesio (Purim, De-Fes, sig. 18)

miravan de enfrente sin esvarear, no avía adjidear de los enemigos a presio de igos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Los vinos demudados ke se bevian, de Fransia, i Florensia i Esklavonia, mil dukados kada vazo valia, por ser vinos ke no avia presio para eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



380440

presipio m.

התחלה, ראשית, תחילה

beginning

Razon rishon envelunto para azer palasio, en presipio mando El Rey filo santo de suyo, i desho El un nekuda, sierto es aver suyo (Donme, sig 18)

tu sos uno presipio de todo modo de kuenta i simiento de todo modo de fragua (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



380760

presto adj.

זריז, מהיר

agile, fast

'Si veniste presto, tu torneste priado; (Poema de Yosef)

a tanto ke estava presta ke se olvido una kuchara. (Toledo, Koplas de Yosef)

una ora en antes presto ke vaya a derrokar Tevaria i asta la tierra no deshe ni piedra''. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Alkansolo a saver el rey Nimrod esto, mando ke lo traigan aina i presto: (El rey Nimrod)

Despues de matada i arrematada su pekado le alkanso en muy prestos dias (Purim, De-Fes, sig. 18)



380770

presto adv.

מהר, חיש, מיד, בקרוב; מוקדם

quickly, immediately, soon; early

rogemos a el Dio i luego i presto, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Yegose muy presto i tokole en la punta (Koplas de Purim, 1545)

Mira tu, mi ija Ester, de pararte en esto i tus lagrimas verter delantre del rey presto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Eya guardaria este sekreto por muncho ke apreto porke muncho presto sale bien de esto (Purim, De-Fes, sig. 18)

I fue komo dezir esto, le disho el Dio: ''Vate presto, dile a Ahav i al resto: 'Si se vos izo la sed de kreer en el Dio de Eliau?''' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

Aséret bené Amán estavan deskuidados: no dieron aman zemán, presto enforkados; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el ke pense en todo esto i no peke tan presto, i no se olvide de el resto, los siete dinim de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



381140

preto adj. & m.

שחור; כושי; אומלל, עצוב, אבל; אדם אלים

black; unhappy, sad, mourning; violent person

De ke pekado mos vino este mal amargo i preto?; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

En el dia tresero sinyos del lugar el via kon un umo bien preto ke se esparzia; (Puertas de veluntad)

Se kontenta almas pretas i todos ke kreen en el. (Donme, sig 18)

La sus ojos son pretikas parese fino zavache (Donme, sig 18)

Israel en grande apreto / de ke pekado mos vino este mal amargo i preto? / esk[l]amimos a el Dio muy presto / kisa mos apiadara el Dio (manus. Teza, 1820)



381350

preva f.

הוכחה, ראיה; נסיון

proof, evidence; trial

Kon 10 prevas Avraam ya fue prevado del ijo ke de Sara a el fue nasido: (Puertas de veluntad)

Preva diezena ke Avraam fue prevado del Shem Yitbarah fue komandado ke por korban sea ayegado su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



381375

prevado adj.

מוכח, מנוסה

proven, experienced

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



381440

prevar v.

הוכיח; ניסה

to prove; to try

Kon 10 prevas Avraam ya fue prevado del ijo ke de Sara a el fue nasido: (Puertas de veluntad)

Vino Eliau serka del rey, mando por todo Israel: ''Suvid todos a 'Har 'Ha-Karmel i prevaremos si es vedrad el Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Al ke demanda segunda vez dale i az ke no lo ves; roga al Dio ke no prevesh de ser prove o no ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Tenemos de adjuntar todos los vizinos para tanyer i kantar i prevar los vinos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



381450

prevarse de v. refl.

עלה מ-, הוכח מ-; התנסה

to be proven from; to experience

No demandas, no te prevas, no pensas mas, ela Hu (Donme, sig 18)



381690

prezente adj.

נוכחי, נוכח

present

Mando a los asayones, Ke se fayan presentes (Poema de Yosef)



381720

prezente m.

הווה; מתנה, שי, מתן, דורון, מנחה

present; gift, present, offering

Esto tened muncho en mientes: a los hahamim, prezentes, a el médiko sin dolientes ke vos tenga ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



381840

prezidente m.

נשיא, ראש ועדה

president

la administrasion sinagogal i su prezidente / a los senyores maftirim es muy rekonosiente (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



381890

prezo m.

בית סוהר, בית כלא; מאסר; אסיר

prison, jail; imprisonment; prisoner

Ke a grande traision fue preso Yosef.'' (Poema de Yosef)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



382020

prima adj.

ראשונה במעלה

prime

la ke vende shoftilis, prima ermana de Saranda: (Gizados de berendjena, siglo 18)



382060

prima adv.

ראשית כל

first of all, primerly

de ser mehadesh peshatim i hidushim de prima i de madrugada (Ketuba de la Ley)



382180

primer/primero adj.

ראשון, התחלתי

first, the beginning

La primera las azia la deskansada de Morena: (Gizados de berendjena, siglo 18)

De aki aya, i es para Tevaria, ordenes de gerra mas ke la primera. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

ken es el primero salga a bailar, no pirkuren de avlar: ke estén kantando, paras vayan dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



382200

primero/en primero adv.

בתחילה, ראשית, קודם כל

initially, first of all

tomava eya en primero de la India una gayina, (Gizados de berendjena, siglo 18)



382300

primo adj. & m.

ראשון, ראשון במעלה, מעולה

prime, first, foremost, excellent

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



382430

prínchipe m.

נסיך

prince

Venid vos i adjuntad los prinsipes mios kondes i djentios (Purim, De-Fes, sig. 18)

Venid vos i adjuntad los prinsipes mios kondes i djentios (Purim, De-Fes, sig. 18)

En anyo de tres ke fue enkoronado izo konbite a kondes i prinsipes i todo su reinado, de todas la sivdades vinieron a su mandado, ke no kedo ninguno por venir, no. (sova semahot, Livorno 1782)



382630

prisa f.

חפזון, פזיזות, מהירות

haste, recklessness, speed

I kon kaas i priza non seer deshada: (Ketuba de la Ley)

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



382860

prizión f.

כלא, בית סוהר, בית אסורים

prison, jail

I luego fue metido dentro de la prizion. (Poema de Yosef)

Echarlos en prisiones donde estava Yosef. (Poema de Yosef)

'Deke de esta prizion tu fueres soltado, (Poema de Yosef)

Luego le fiziera De la prizion soltar. (Poema de Yosef)

Vido el rey su vision ke se aunaron Ester i Aman prizion le aparejaron, djuntos se kazaron i el kornudo (Purim, De-Fes, sig. 18)



383380

profeta m.

נביא

prophet

Los neviim izo matar profetas falsas izo kitar: ''Komed i beved i gostad i no tengash miedo de Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

gam demandad a la mar por profeta del Dio, ke kon vara a eya la irio en doze kalejas la avrio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



383410

profetizía/profetezía f.

נבואה

prophecy

Ke sean savientes, tambien entendientes, para konoser lo ke a de konteser, es profetezia kon mas demazia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



383700

progreso m.

התקדמות, התפתחות; קידמה

progress

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



384040

prometa f.

הבטחה; נדר

promise; vow

se olvida de sus prometas i enrezia yevaduras de sus puertas i no ve ke la muerte esta de dientro de sus kamaretas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



384080

prometer v.

הבטיח; נדר; הועיד, יעד

to promise; to vow; to appoint, to designate

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)



384250

pronto adj.

מוכן, נכון; מהיר, זריז

ready; quick, agile

Turkos i krisianos estaresh prontos mira no seash tontos mosas kon espadas sean destripadas (Purim, De-Fes, sig. 18)



384470

propiche adj.

נוח, רצוי

convenient, desirable

ordenaron un kantar muy propite i muy savrozo; (Toledo, Koplas de Yosef)



384880

próspero m.

הצלחה, שגשוג

prosperity, success

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)



384930

prostemería f.

הסוף, אחרית; קץ הימים, התקופה האחרונה

the end; the end of days, the last period

en prostemeria fue prevado en kavo de las dies prevas / el ijo ke fue nasido a ti de Sara / si tu alma asta mucho fue atada / alevanta a mi por alsasion klara / sovre monte ke onra a ti esklaresera (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



385300

provar v.

הוכיח; ניסה

to prove; to try

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



385340

prove n. & adj.

עני, רש; מסכן

poor, miserable

Alava ati prove Yeuda ke para sienpre fizistes (Donme, sig 18)

Al ke demanda segunda vez dale i az ke no lo ves; roga al Dio ke no prevesh de ser prove o no ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

al Dio alavaron kon muncho plazer, porke estavan bezer grandes komo chikos, proves también rikos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



385430

provecho m.

רווח, תועלת, הנאה, יתרון; יעילות; הקלה, הרווחה

profit, benefit, pleasure, advantage; efficiency; relief, welfare

Deshate a este fecho, ven a el Dio, ven a el Dio.De nada no ay provecho, ven a el Dio, ven a el Dio. (Donme, sig 18)

Komer, bever, alvisiar en paseos, nada eyos, i todos son vazios, si pensara no ay provecho de eyos, (Donme, sig 18)

I haviari bien dezecho, no mires danyo ni provecho; a Amán aze despecho i mira bien de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Perkuró de azer mal sin tener provecho, siendo era un amal de los de el komercho; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

para el lovo poko provecho el vayado si tal por entrar al revanyo el determinado (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



385480

provechozo adj.

יעיל, מועיל, בעל תועלת, שימושי; מרגיע, מקל, מעלה מרפא

effective, beneficial, useful; soothing, alleviating, healing

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



385490

provedad f.

עניות, דלות, אביונות, ריש, חוסר כל, מחסור, דחקות, מסכנות

poverty, destitution, want, shortage, distress

de afirmar la Ley tanto kon proveza komo tener muncha bonansa: (Ketuba de la Ley)

segun la fortaleza de tu grandeza, mizmamente es la fin de mi provedad i mi basheza (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



385650

provinsia f.

גליל, מחוז, פלך, פרובינציה

district, region, province

Si de akel tiempo estavamos aunados / i estar kon kada uno ermanados / nozotros no pedriamos la independensia / ni menos una de nuestra provinsia (La Amerika, 1916)

Vino en treze de el mes de Nisan, i eskrivanos fueron yamados en Susan, para siento i vente i siete provinsias asta el Bashan, por mandado de 'Abashverosh ke no kedara ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)



385690

provizión f.

צידה, אספקה

supply

yevamos a tu kamino, ande la provizion vino; (Toledo, Koplas de Yosef)



386670

puerkería f.

חזירות, מעשה נבלה, תועבה; לכלוך, זוהמה; דיר חזירים

stable act, abomination; dirt, filth; pigsty

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



386710

puerko m.

חזיר; ''חזיר'' - כינוי לנבל; כינוי לאדם שמן ודוחה

pig; ''pig'' - nickname for a villain; nickname for a fat and disgusting person

Beven komo puerkas dientro de sus serkas (Purim, De-Fes, sig. 18)



386740

puerpo m.

גוף

body

Ansi traiya su puerpo komo roza en rozale (Donme, sig 18)

Yo so Tova ke kayi en fuego, i kon esto mi puerpo derroko (Donme, sig 18)

el puerpo se deskulpa: no izi pekado, la alma peko i yo ao livrado, kuando se va la alma so asemejado komo piedra kaida en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su puerpo el enkonado, en su vida va penando, en su muerte es djuzgado, el hibut akever en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i su puerpo es mas grande de el puerpo de tierra sien i setenta tantos segun amostrasiones (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



386920

puerta f.

דלת, שער, פתח

door, gate, opening

Also los sus ojos i sale por la puerta; (Poema de Yosef)

Las puertas de piadad ya se avrieron; (Puertas de veluntad)

Puertas de veluntad es ora de avrirse; dia ke mi kuerpo deve afriirse, (Puertas de veluntad)

A ken me enbias? i luego ire i tu mandado are. el rey le dio repuesta: al ke esta en mi puerta (Purim, De-Fes, sig. 18)

A la entrada de la puerta, el rey se levanto a el; (Donme, sig 18)

Izole ombre de kamino por la puerta pasara (Donme, sig 18)

Hasid ke entro de la puerta Zimri kon Kozbi esta en buelta uno el otro apreta alanseolos a los dos Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Las puertas tened aviertas a meskinos i kojetas i a los ke meten bonetas porke es gusto de ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

se olvida de sus prometas i enrezia yevaduras de sus puertas i no ve ke la muerte esta de dientro de sus kamaretas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



387290

pues adv.

אחרי, אחר כך, אז

after, afterwards, then

los mato pues ke tanto eskumo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I teneldo por buen uzo: kozas de orno a repozo; pos ke Mordehay las konpuzo, por esto es razón de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Respondio 'Haman: Senyor, merese muerte, pues ke no izo tu mandado, no. (sova semahot, Livorno 1782)



387320

puesta f.

פרוסה, נתח, חתיכה, דיסקית

slice, chunk, piece

puestezikas delgadikas debasho de un poyiko, (Gizados de berendjena, siglo 18)



387325

puesto adj.

מונח, מוּשָׂם, מוּצָב

placed, positioned

I en el dia santo puestas en un kanto kon grande kevranto (Purim, De-Fes, sig. 18)



387380

puevlo m.

עם, גוי; ציבור

people, gentile; public

Y sea anparado mi puevlo por Yosef.'' (Poema de Yosef)

ten ya, Dio, ya ten piadad de tu puevlo i tu eredad, (Toledo, Koplas de Yosef)

A dar la Ley a su puevlo kaza de Israel (Ketuba de la Ley)

Va dile a Par'o ke te de el puevlo ke sepan la umot ke ay Dio en los sielos (Pizmon de Moshe, 1893)

En el dia ke djuzgare a mi puevlo amado me akodrare de la ara, del atan i el atado. (Puertas de veluntad)

Mordehay luego apanyo a todo el puevlo disholes: se ensanyo el Dio en el sielo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

les disho a eyos: mi puevlo amado, ya vo lo perdono, yo pedri kudiado, presto fue afalagado el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)

Tanto riko i eznaf se van okupando / tomaron muevo medjlis todos ayudando / otros van pensando / eskolas de fondar / al prove adelantar / porke vaya adelantado / nuestro puevlo alavado (La Amerika, 1911)

O puevlo de Israel! / del esklavaje eskapar si keres / mira de ser umilde komo Sinay / para ke poze entre ti Adonay / i se afirme: ''Veanavim yirshu arets''. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

pasajes i lejendas yo resitava / sin mereserlo el puevlo me felisitava (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

Disho 'AbashverOsh: la plata sea tuya emprezentada, i la lisensia sea en tu mano dada, i a este puevlo mata kon tu espada, ke no kede ninguno de eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



387540

pujar v.

הוסיף, הגדיל; התייקר; גדל, התווסף

to add, to increase; to become more expensive; to grow, to be added

Tornose su alegria en ponsonya pujante (Koplas de Purim, 1545)

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)



388140

punchar v.

דקר, עקץ, נעץ; פתח מורסה להוצאת המוגלה; גרם כאב עם מכשיר חד; ''דקר'', השמיע רמז פוגע

to prick, to stick; to open an abscess to drain pus; to cause pain with a sharp instrument; to make an offensive allusion

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)



388270

punta f.

קצה, סוף, פסגה; נקודה; כף

edge, end, peak; point; cape

Yegose muy presto i tokole en la punta (Koplas de Purim, 1545)

el ke es de punta, Tevaria ansi konta, teneldo en memoria para azer istoria. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



388560

punto (2) m.

רגע, דקה; נקודה; סימן פיסוק; רגישות יתר, נוחות להשפעה; תפר, תפר כירורגי; נקודה לדיון; מידת אורך (ס''מ)

moment, minute; period; punctuation mark; hypersensitivity, ease of influence; suture, surgical suture; point for discussion; measure of length (cm)

Deskuvierto, nada es este mundo, muerte de el ombre en un punto, si pensa ke sera a kavo de todo, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)

I fayaras ayi una djoya kon mueve puntos ke salen de arba'a shemot ke estan en su shiur (Donme, sig 18)

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)



389120

punyado m.

חופן, מלוא היד, קומץ

a handful

I en esto muncho enyado: aspros gasta kon punyado; el Dio los da demaziado i vos keda a dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



389170

punyal m.

פגיון

dagger

Pozole punyal en pecho por ver si arrekodrara (Donme, sig 18)



389210

punyo m.

אגרוף; מכת אגרוף; חופן

fist; punch; fistful

En dinim de el punyo lo topo meldando kon ayuno i limunio en su mal pensando (Purim, De-Fes, sig. 18)

En dinim de el punyo lo topo meldando kon ayuno i limunio en su mal pensando (Purim, De-Fes, sig. 18)



389570

Purim (ebr.) m.

פורים

Purim

Kelal de este Purim es avrir las manos, diziendo Alláh kierim i biva, ermanos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



390360

rabanim (ebr.) m. pl.

רבנים

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)



390430

rabino (ebr.) m.

רב

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



390470

rabosh m.

זוג מקלות (אצל הקונה והמוכר) לרשום כמות מכירה באשראי של מצרך ע''י חריצת חריצים/מחיקתם

Devemos azer djunbúsh en estos dos días, sovre inchir el rabúsh ande los Nahmías; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



390820

raer v.

גרד, קרד, קירצף, שרט; מחק, העביר קו על; הפיק רווח; כירסם ברעש

raetelo del kashko! non lo penses en primero, (Toledo, Koplas de Yosef)



391040

rafinar (fr.) v.

עידן, זיקק, זיכך; התעדן

la mujer de senyor Avraam el ke refina la plata: (Gizados de berendjena, siglo 18)



391210

rahmán (ebr.) adj.

רחום, רחמן

Apiadate, rahman, de la amargura de Sara. (Puertas de veluntad)

Vos ke sosh padre rahman mandamos a el pastor neeman, ke mos sea en buen siman a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



391330

raíz f.

שורש

Raiz de todo es nekuda de tsimtsum muy fondo (Donme, sig 18)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)



391410

rakí (t.) m.

יי''ש, עראק

raki de entrada bevan kon mezé; si en este ferezé se topan kontentes, lo metan en mientes. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



392320

rapoza/o f./m.

שועל; אדם ערום, ערמומי כשועל

yo i tu madre i tus ermanos enkorvarmos a un rapozo?'' (Toledo, Koplas de Yosef)



392410

rasa f.

גזע; יוחסין

Su rasa al rey no disho ni tal deskuvria; a Mordehay se kesho porke se enkuvria (Purim, De-Fes, sig. 18)



392520

rashá/rashán/rashah (ebr.) adj. & m.

רשע, מרושע, אכזר, סדיסט; רוצח

Ke non enveluntas ke se muera el rasha, (Untane Tokef)

Por ke te tienes por Dio, tu, rasha Nimrod? Por ke non krees en el vedradero? (El rey Nimrod)



393020

ratón m.

עכבר; חולדה

Tambien el Japon se entro en la boda / el salio komo un raton meneando la koda /ma de la primera ora / se vido ke nada podia azer / un lugar por dezazer / kon muncha barragania / oy no se siente mas su nombradia (La Amerika, 1915)



393250

ravaniko m.

צנונית; כִּנוּי לעלם צר אופקים

se asentava a komer i al lado su ravaniko, (Gizados de berendjena, siglo 18)



393280

ravdón m.

זרם, שטף, שטפון, אשד; נזקי שטפון

Ravdon de lagrimas detenia sus mision: (Puertas de veluntad)



393290

ravdonar v.

שטף, גרף, הרס (בשטפון, במלחמה), החריב, השחית

en la gerra entra i la espada lo fiere, le pasa un arkol azerado i lo buraka i lo arrodean ansias i lo arravdonan aguas furientes (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



393330

ravia f.

כעס, רוגז, חרון, זעם, זעף, חימה

'ke lo kemen kon gran ravia, siendo ke lo desmintio.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Grande ravia siento por tu amor rey porke no guardan tu ley no keren tu onra sino tu desonra (Purim, De-Fes, sig. 18)



393400

ravo m.

זנב, קצה; זנב ירק, סוג של לפת

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudaivos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



393470

rayar (1) v.

גרר, גרד, קרד, קרצף; רידד בצק, פתח ''עלה בצק

las rayava kon el rayo al modo de la kalavasa, (Gizados de berendjena, siglo 18)



393580

rayo m.

קרן; ברק; מגררת, פומפיה; משוף; חישור (בגלגל); כינוי לאדם המטריד בדרישות/עצות

las rayava kon el rayo al modo de la kalavasa, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)



393660

razgar v.

קרע

Yaakkov enpesava de rasgar los sus panyos, (Poema de Yosef)

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)

su aver prearon la djente, todo el / i de su bien se artaron i prearon kada uno para el /i a su korason razgaron, i kon todo esto / no de ti se ezmovieron sus senderos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



393790

razimo m.

אשכול, אשכול ענבים

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



393820

razón f.

שכל, תבונה; טעם, סיבה, נימוק, הצדקה, הוכחה; יכולת חשיבה, הגיוניות

Fizo grande apeyido, i disho estas razones: (Poema de Yosef)

Yosef respondia razon muy afeitada: (Poema de Yosef)

Luego respondia otra razon, Yosef: (Poema de Yosef)

A Yosef konortava kon buenas razones (Poema de Yosef)

De buena razon seras mi abogado, (Poema de Yosef)

El eskansiano favlava razones por Yosef. (Poema de Yosef)

Es razon de alavar ael Dio grande i poderozo (Ketuba de la Ley)

eyos lo kavzaron este tasferat, porke en todo perat la razón tenemos, mo lo kontenemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



393930

razonar v.

הסיק דבר מתוך דבר; התווכח, התפלמס

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



394260

reazer v.

עשה מחדש

muncho mas selo reizo, dovlado i redovlado. (Toledo, Koplas de Yosef)



394280

rebashar v.

הוריד (מחיר וכו'), הפחית; השפיל

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



394360

rebí (ebr.) m.

רב, רבי

mando a dezir si ay mas shohad angusio a djudio i no aher / lo komio moneda de ribi Avraam Elkahed / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



394460

rebolver/se v.

חזר; חזר בו, התכחש; גילגל (בזכרונו), נזכר, החיה בזכרונו

Kuando los rebolviera kon su padre, Yosef. (Poema de Yosef)

rebolvieron en Izmir gran kiamed, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

angustia grande se rebolvio. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Armavan gerra los moros alas sivdades de gerrear rebolviendo sus kavayos salian djugar las lansas (Donme, sig 18)

i fue en dias de Sultan Mamud / Ytgen pasha el mishne no teniamos umud / rebolvio el mundo komo el kalbur / enel pan su echo metio (manus. Teza, 1820)

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)



394520

rebuelta f.

התקוממות, מרד, מרי, מרידה, הפיכה, מהפכה; בלבול, סכסוך; מהומה

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)



394550

rebueltina f.

המולה, שאון, מהומה; מצב הכן, כוננות

se le rompio su tripa de ver la reboltina; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Albirsias nos vinieron kon gran reboltina, kon kartas ke eskrivieron los de Kostantina, muncha esklamatina (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



394560

rebuelto adj.

שרוי באי סדר, מבולבל, מעורבב

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



394640

rechel (t.) m.

ריבת דלעת

las mondava i las konservava i las azia kon rechel, (Gizados de berendjena, siglo 18)



394740

red f.

רשת; פח (לחיה)

laso i red a el fue espandido, en venir su pavor komo sonido, no save lo ke se le ordena, no. (sova semahot, Livorno 1782)



394990

redoblado/redovlado adj.

כפול

muncho mas selo reizo, dovlado i redovlado. (Toledo, Koplas de Yosef)



395010

redoma f.

בקבוק, צנצנת, קנקן

Del djenísaro tomalde la redoma i konbidalde, i un poko rogalde ke vos deshe bien beber. (Mandjares de Purim, sig. 18)



395095

redondiko adj.

עגלגל

La su barva redondika mansanikas de djugare (Donme, sig 18)



395100

redondo adj.

עגול, עגלגל

las eskojia chikitikas i ke sean redondikas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

no keria redondikas sino ke fueran bien largitas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Sus ojos kon alkoholos pintadas i su boka redonda komo rozas, kon su luenga avlava grandezas. (Donme, sig 18)



395380

reemplasar v.

החליף, המיר ב-, מילא מקום, בא במקום

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



395710

reflo m.

נשימה, הבל פה; נשמת אף אחרונה

I si mizmo me eskatemera aora, por rendir mi reflo torna vendra lv ora''. (Im afes, Papo 1894)



396210

regalado adj.

יחיד, מיוחד במינו; אהוב מאוד

Fue notado para no ser mas alimpiado lo de Avraam kon su ijo regalado. (Im afes, Papo 1894)

Aunke en tu alma el es muy amado, alsamelo por korban a tu regalado en el monte Moriya, en medio la shara. (Puertas de veluntad)

Dezilde a mi madre Sara ke su gozo perdio, el ijo regalado ke de noventa anyos lo pario, el kuchio lo degoyo i el fuego lo ardio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



396270

regalo m.

מתנה, שי, מתן, דורון

i El haham de los ijikos, a la maestra regalikos i ken puede dé dukadikos, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



396390

regla f.

חוק, כלל, תקן, שיטה, סדר; צו, פקודה; סרגל

Enkomendo esta regla, en memoria bien tenerla, kon partido de azerla, ke ansí es el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



396630

regmido adj.

גאול, נושע

I kisa kon esto seremos regmidos. (Koplas de Purim, 1545)



396640

regmidor m.

גואל, מושיע

en la su estreyeria endivino ke avia de naser Moshe rehmidor de Israel (Koplas de Par'o, 1901)

Si matan a mi por amor, yama nafshi al Kreador, es dicho de el Rehmidor (Donme, sig 18)



396680

regmisión f.

ישועה, תשועה, גאולה, ישע, שחרור, פדיון

rehmision, salvasion, ke de nasion esperamos de el. (Toledo, Koplas de Yosef)

Senyor de la regmision: me espanto del Satan no me de pasion, vos rogo no agash traision a guestro esklavo Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)



396900

regretavle (fr.) adj.

מעציב, מצער

Ma parese ke esta gerra es inevitavle / i ke kale ke ayga una pelea regretavle / la kuala traera grande destruision / i el penserio solo trae estremision (La Amerika. 1913)



396910

regreto (fr.) m.

צער; חרטה

tsar li meod! mi flakeza i de mi korason el apreto / me impidio de kontinuar a mi grande regreto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



397120

reina f.

מלכה

El dia tersero vistiose la reina (Koplas de Purim, 1545)

Si tu me los atorgarash serash reina enkoronada i si no me los atorgarash kortare kon la mi espada (Donme, sig 18)

se vistió de luito la reina Ester, ansí fue demenester por un ombre malo de el mundo arrankalo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



397130

reinado m.

מלכות

Sovre mi reinado kiero ke seas gia; (Poema de Yosef)

Ke le tomaria un buen kavayo i tambien un buen sayo koza de reinado bien enkoronado (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke es tu demanda yo te la are mi reinado partire por konplir tu dicho lindo i bendicho (Purim, De-Fes, sig. 18)

I bolsas mandara a el reinado, ke le viniera el mando kon armas bastantes, mas de las de antes. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Mando Ahav a bushkarlo por toda djente i reinado: ''Si lo tuvieres guadrado a el ke va vestido de manto ke su nombre Eliau? (Koplas de Eliau, sig. 18)

a ti A' el reinado i el enshashamiento a todo modo de kapo, a ti A' la rikeza i la onor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

En anyo de tres ke fue enkoronado izo konbite a kondes i prinsipes i todo su reinado, de todas la sivdades vinieron a su mandado, ke no kedo ninguno por venir, no. (sova semahot, Livorno 1782)



397260

reino m.

ממלכה; משך השלטון

i en el se enshasha tu reino, i se konpone kon mersed tu siya, (Untane Tokef)

Ke al rey tienda el virdugo de reino a akeya tal se le otorgan vidas (Koplas de Purim, 1545)

I despues de esta okazion enshalsho a Aman todo reino i nasion a el muncho aman (Purim, De-Fes, sig. 18)



397350

rejente m.

עוצר

Si tu as de seer a nos por rijente? (Poema de Yosef)



397420

rejimen m.

משטר, שלטון

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)



397510

rejisto m.

בושה, צניעות, כפיפות ראש

Rejisto Aman tomo se incho de sanya i a su djente yamo a saver su mania (Purim, De-Fes, sig. 18)

Seguro ke agagí no lo pensó esto: de kantarle kon chalgí todo su rejisto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



397790

rekerer/rekerir v.

דרש; חקר, בדק

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



398260

rekonosiente adj.

אסיר תודה

la administrasion sinagogal i su prezidente / a los senyores maftirim es muy rekonosiente (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



398360

rekontar v.

דקלם, השמיע, סיפר, הגיד

I rekontas i kontas, i te akodras todas las ulvidadas de mozotros. (Untane Tokef)

Devemos de rekontar este kuento trivle ande pudo enventar koza inposivle, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

ken puede rekontar tus djustidades en tu arrodear enriva de el espandimiento de la luna el galgal segundo sin falta i sin portiyo (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

el kual rekonta segun la korteza de mi elguenga poko de lo poko de tus enaltesimientos (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



398400

rekordarse v. refl.

נזכר

Esta maravia el se rekordo muncha mersed le guardo penso de onrarlo i solevantarlo (Purim, De-Fes, sig. 18)



398740

rekuerdo m.

זכרון, זכר

Este rekuerdo lo tienes en el sielo, ninguna maldad lo kuvre kon su velo. (Im afes, Papo 1894)

Ora ke mi kuerpo en el fuego se adrera, un poko de seniza por mi rekodro guadrara, (Puertas de veluntad)



399110

relijión/religión f.

דת, אמונה

sus modestia, sus atamiento a la relijion / damas i senyores formavan una fuerte lejion (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



399130

relijiozo adj. & m.

דתי; ''כלי קודש''

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)

kantos alavados remplaso la derasha / melodias relijiozas por el deklaro de la perasha (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

bendichos seash del Todo Poderozo / ke korresh para la orasion i el kante relijiozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



399210

relumbror m.

זוהר, ברק; מראה זוהר

Tanto su luz da relumbrores ke ala shehina atorva (Donme, sig 18)



399250

relustrarse v. refl.

מבהיק (אריג) בעקבות שימוש ממושך

Veluntad de muestro Dio en nos se afirmara i la siya de su onra oy se relustrara (Puertas de veluntad)



399290

relustror m.

זיו, זוהר, ברק, בוהק של אריג מבריק

Ken la su kara via gran plazer tomava klara komo el dia i relustror dava (Purim, De-Fes, sig. 18)



399300

relustrozo adj.

מבהיק, מבריק

Todos eyos son relustrozos komo tajadura de anyakota(Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



399320

reluziente adj.

זוהר, מבריק, נוצץ, מזהיר, מבהיק

La su frente reluziente espada dulse [de] kortare (Donme, sig 18)



399330

reluzir v.

זהר, הזהיר, הבריק, נצנץ, הבהיק

Repari ke no es bien salir sin konsejo de el senyor, i tambien ombre grande i viejo, komo el espejo ke arreluze, todo antes lo dize lo ke akontese komo si lo viese. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



399400

remanesido/remanisido adj.

שצץ והופיע פתאום; הנותר, ששרד

Siyo Ahashverosh kon su siyo i Disho: todo Judio ke ay en el reyno mio, ke mando desde aki asta Perat el rio: no sea remanesido Judio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



399680

remedio m.

תרופה, מרפא; פתרון, תקנה, תיקון, מוצא, תקווה, אמצעי, עזרה

Esto muy doliente no topo remedio ni uno ni medio (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya se arrepintieron de este mal echo, el grosh ke tenía[n] todo ya lo dieron, bushkaron remedio por lo ke perdieron; me pisho en sus karas ke tal mos izieron. (Kalumnia de sangre, sig 18)

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)

Supo Ester, por el livro de la treslada, ke la reina no puede ir d[o] el rey sin ser yamada, i Si fuere, matar sera matada, no avra ningun remedio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



399880

remez (ebr.) m.

רמז

De estonses avrira tu ojo saver a el Dio, Tova dize: A ti remez ke no kedares hamor. (Donme, sig 18)



400470

render/rendir (fr.) v.

הקיא, הקיא את נשמתו; החזיר, השיב, נתן, העניק; הפך ל-; נשא פירות (רווחים); מכר במכירה פומבית

I si mizmo me eskatemera aora, por rendir mi reflo torna vendra lv ora''. (Im afes, Papo 1894)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)



400670

renegado m.

מומר, משומד

Siendo ke 'Haman kon el rey su estada, Disho: dies mil kintales de plata esmerada te dare por una djente renegada, ke no kreen en tu ley, no. (sova semahot, Livorno 1782)



400820

renkontrar (fr.) v.

פגש

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



400940

renovar v.

חידש, שיפץ, תיקן

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ayi renovan fuersa i ayi repozan los kanseriozos de fuersa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



401250

reparar v.

תיקן, שיפץ, שיקם, אושש

Repari ke no es bien salir sin konsejo de el senyor, i tambien ombre grande i viejo, komo el espejo ke arreluze, todo antes lo dize lo ke akontese komo si lo viese. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



401260

repararse v. refl.

התאושש, השתקם

Reparose i endecho por plasas i kayes i munchas lagrimas echo por kanpos i vayes (Purim, De-Fes, sig. 18)



401520

repertorio m.

רשימה, רפרטואר

hina i hasda tienen en todo el oditorio / por los ermozos pedasos de sus repertorio (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



401560

repetir v.

חזר על, שנה, אמר שוב; חזר לסורו

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



401760

repozado adj.

שלו, שקט, שוקט, רוגע, רגוע, נינוח, שאנן

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



401780

repozar v.

הרגיע, השקיט; נח, חדל מעבודתו/מפעילותו

Repozare mi alma en tus kortes, guezmare guezmos de tus montes, mora mi alma entre los estantes. (Donme, sig 18)

ayi renovan fuersa i ayi repozan los kanseriozos de fuersa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



401810

repozo m.

שלווה, מנוחה, רוגע, מרגוע, שקט, שאננות, הפוגה; מתינות, שיקול דעת

si lo keresh atentar, eskuchaldo kon repozo: (Toledo, Koplas de Yosef)

Tu A-donay el padre piadozo alvisia ami alma de tu gozo, Zihr''i az orasion asu repozo (Donme, sig 18)

I teneldo por buen uzo: kozas de orno a repozo; pos ke Mordehay las konpuzo, por esto es razón de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Ayno ke lo azemos por mitsvá presiada kon repozo tomemos de la manyanada: (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)

shabat agadol oy tomad vuestro repozo / por empesar enel invierno kon alegria i gozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



402140

repuesta f.

תשובה, מענה

A ken me enbias? i luego ire i tu mandado are. el rey le dio repuesta: al ke esta en mi puerta (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)



402320

reselo m.

חשש, חשד; פחד, פחד מוות

no tenemos mas reselo, ni kreemos en ninguno.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



402870

resitar v.

דקלם, השמיע

pasajes i lejendas yo resitava / sin mereserlo el puevlo me felisitava (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



402950

resivir v.

קיבל, ערך קבלת פנים/מסיבה; יילד, קיבל את היילוד

Las kumadres komo eran djudias, eyas del Dio temian, resivian ijos i ijas (Koplas de Par'o, 1901)

Los djudios ke resivieron la Ley a ojos de todos los puevlos (Ketuba de la Ley)

kon kavod i hanupa lo resivio, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Resivieron los djidios ke en akea via Purim todos los anyos kon gran alegria (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Buenas semanas vemos venir, las salimos a resivir para ke mos deshe bivir a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Rogo al Dio de los sielos: ''Resive ketoret i saumerios se vede la muerte de eyos ke ya temieron de tu nombre i de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ah, Yoheved madre presiada, resive la gezera del Dio ke fue asetensiada, para esto fuites kriada de enterrar al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

vozotros el bien konosido David Behar / el i sus kolegas resiven del Dio sus buen sahar (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



402975

resivivle- guezmo resivivle

ריח ניחוח

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



403030

reskaldo/reskaldada m./f.

רמץ לוהט

las deshava en un reskaldo dientro de la kozina (Gizados de berendjena, siglo 18)



403280

respekto (fr.)/respeto m.

הערכה, הוקרה, כבוד, כבוד עצמי, יראת כבוד, הערצה, התחשבות

kavod meresen i muncho respekto / por sus kantes i sus buen djesto (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



403420

responder v.

השיב, ענה

I luego respondiera el angel a Yosef: (Poema de Yosef)

Yosef respondia razon muy afeitada: (Poema de Yosef)

Respondio su senyora komo desvergonsada: (Poema de Yosef)

Teilot a el Dio alto estonses las dimos en oras de apreto ke mos respondimos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Le respondio su padre: El Dio mos apiadara i tambien el karnero El mo lo mostrara; (Puertas de veluntad)

Mandole a responder: Borrachon perdido vos tienes ke entender en el tu sentido (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Respondio 'Haman: Senyor, merese muerte, pues ke no izo tu mandado, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' responde a los aniyim los estantes delantre de ti / komo proves ke demandan, bushkan perdon de ti / konpone su korason, eskucha tu oreja (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

anduvieron ambos eyos por azer en la ovra / i respondio Yits.hak a su padre ansi: / mi padre vi fuego i lenya de la ordenansa / ado mi sinyor karnero ke no la 'halaha? / si tu en dia este tu ley olvidan? (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



403490

respuesta f.

תשובה, מענה, תגובה

Respuesta non le davan savios nin estreyeros. (Poema de Yosef)

Al rey dieron respuesta todos en derredor: (Poema de Yosef)



403500

resta/reste f.

מחרוזת (שומים, בצלים וכו')

resta de peshkados de tauk baluk, les tomaron el suluk; muerte a la moda lo izimos boda. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



403560

restar/restarse (fr.) v./. refl.

השתייר; נשאר, נותר, עצר, עמד מלכת

Tornadvos atras, andjeles de mi fonsado!, este zehut restara para Tsiyon guadrado: (Puertas de veluntad)



403640

resto m.

שארית, מותר, יתרה, עודף, שיור, שריד

Resto de los ke kedaron en la karsel, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Respondiole Zeresh kon todo el resto (Koplas de Purim, 1545)

Antes ke desniege a todo el resto, i deshen a mi i krean en el vedradero. (El rey Nimrod)

Todo lo resto kede para el Dio, si de los sielos se dio lo soportaremos i lo yevaremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

I fue komo dezir esto, le disho el Dio: ''Vate presto, dile a Ahav i al resto: 'Si se vos izo la sed de kreer en el Dio de Eliau?''' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)

ke vean el resto i tomen pavor, siendo tenemos favor de el Dio famozo ke es muy piadozo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

por azer konkiyas a el Amalek, ago banyo kon telek; todo va un kuento, no mires el resto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

el ke pense en todo esto i no peke tan presto, i no se olvide de el resto, los siete dinim de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



404120

retembla f.

רעד, רעידה, חלחלה, זעזוע

i travole gran retenbla, en ayuno se kedo; (Toledo, Koplas de Yosef)



404840

revanada f.

פרוסה, נתח, פלח

kon sevoyas revanadas debasho de una kasuela, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las freia a revanadas i esprimia un limon, (Gizados de berendjena, siglo 18)



404860

revanadika f.

פרוסונת; תופין, כעך

debasho revanadikas komia kon su sovrina; (Gizados de berendjena, siglo 18)

las freia revanadikas komo frien el peshkado (Gizados de berendjena, siglo 18)



404930

revanyo m.

עדר בהמות, מקנה; עדר אנושי, ציבור מונהג

az ya revanyo a puevlo eskojido, ke eres pastor fiel; (Toledo, Koplas de Yosef)

Vijita tu revanyo kon peadades, ovejas ke esperan en tus bondades (Im afes, Papo 1894)

Komo vijita el pastor a su revanyo i aze pasar a sus ovejas debasho su vara, (Untane Tokef)

para el lovo poko provecho el vayado si tal por entrar al revanyo el determinado (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



405270

revés m.

צד שני, גב

Detras de ti mira una vez, porke azesh a la revez? A tu djura ya la savesh. (Donme, sig 18)



405315

reveyada f.

עויינות, תיעוב

kon gran reveyada miran a djidió. Nosotros tenemos Dio: kastigar mos kere, a eyos los fíere. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



405320

reveyador/dera n.

מורד

i kon ti atorgare; i si no, sere reveyador.'' (Toledo, Koplas de Yosef)



405330

reveyar v.

מרד; כפר ב-

de yevar pena si en su dicho reveya: (Ketuba de la Ley)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)



405700

rey m.

מלך

El rey, esas sazones, uvo malos talentes (Poema de Yosef)

Ke a de venir un dia, del rey seras onrado; (Poema de Yosef)

A la entrada de la puerta, el rey se levanto a el; (Donme, sig 18)

Vino Eliau serka del rey, mando por todo Israel: ''Suvid todos a 'Har 'Ha-Karmel i prevaremos si es vedrad el Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Porke kada uno keriamos ser rey / i kada uno azer su ley / todo lo ke mos plazia izimos / i aunados nunka estuvimos (La Amerika, 1916)



406020

rezgate/rezgato m.

גאולה, פדיון, שחרור, כופר

i djimieron todos los mal'ahim de la merkava / ofanim i serafim demandantes por nedava / engrasiantes a el Dio por el sinyor de Yits.hak: rogo da rezgate i otro en su paga da / Ah Dio, non agora sea el mundo sin la luna klara (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



406260

rezinyar (fr.) v.

ויתר על

Riziendo, le ato bien manos i pies, tendio kuchio al fruto de su vejes, (Im afes, Papo 1894)



406800

ridjal (t.) m.

אציל

Ridjales de el dovlet se maraviyaron de este negro milet komo eskaparon; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



407140

riir v.

צחק

El rey ke la vido komenso a reir (Koplas de Purim, 1545)

merken martiyikos i shekierdjilik, en kaza deshen ashlik, el ke va beviendo se vaya riendo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



407320

rijidor/dera n.

מנהלן, מנהל משק, מנהל, מארגן, מסדר

deve de ser en el mundo gran rejidor muy valiente; (Toledo, Koplas de Yosef)

Razon tiene nuestro rijidor ke avrio los lavios / por dezir kon amor a sus politikanos / keremos estar repozados / i non gerrear / ansi vamos a briyar / en deklarandomos neotros / kontentes seremoa nozotros (La Amerika, 1915)



407390

rijir v.

אירגן, ניהל, סידר, ערך, התקין, טיפל ב-; סיפק, נתן; רחץ את המת; הכין אוכל, בישל

Komo el meleh lo oyo le dio su sortija i lesensia le dio a el ke lo rija (Purim, De-Fes, sig. 18)

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Vino la ora del Dio de ser eskapados / kapos de toda nasion / personajes aprezados en la eskuridad / kon muncha krueldad/ por ke se rijeron / segun eyos kijeron (La Amerika, 1911)

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)

'Hayom es de gerrear disheron los fransezes / empesaron a mobilizar i se metieron chezmezes / ma empesaron de los inglezes / lo ke ivan a dezir / viendo ke no avia lo ke rijir / kamino la armada /ma negra haftuna les fue dada (La Amerika, 1915)

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



407490

rijo m.

ניהול, ארגון, סידור, טיפול; עבודה, מטלה; בישול; סעודת חג; תבשיל עשיר להבראת חולים

si keres saver mi rijo, sarlas ombre muy savido. (Toledo, Koplas de Yosef)

los dos guerfanos de madre kriados kon grandes rijos. (Toledo, Koplas de Yosef)

Dieron eyos konsejo: presto akudivos kon gran sehel i rijo mira de fuyirvos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

i ansi todo salio todo el su rijo lindo i bendicho. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Dame tu un rijo ke onra dare (Purim, De-Fes, sig. 18)

Munchos anyos pasimos en la inyoransa / del viejo rejimen fue esta mankansa / kon la esperansa / ke tuvimos en el Dio / la libertad mos dio / se vido ke el Dio kijo / ke se eskape el viejo rijo (La Amerika, 1911)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



407560

rikeza f.

עושר, הון, רכוש; שפע

No ay numero de ni kuenta a su gran rikeza (Koplas de Purim, 1545)

I de munchas vias mando a traer amostrar a su aver i la su grandeza kon muncha rikeza (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ven oye, ley aviza, tov saver, es rikeza, tirate de mal riza. (Donme, sig 18)

a ti A' el reinado i el enshashamiento a todo modo de kapo, a ti A' la rikeza i la onor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Disho el rey: venid verash las rikezas mias, ke por tanto no me estimarias; esto fue siento i ochenta dias asta ke no kedo ke mostrar, no. (sova semahot, Livorno 1782)



407630

riko adj. & m.

עשיר, אמיד; שופע; מוצלח, יפה

ke ansi esta enkomendado tanto povre komo riko. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Riko era por su mal i por su kevranto antes era su amal barbero en un kanto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

al Dio alavaron kon muncho plazer, porke estavan bezer grandes komo chikos, proves también rikos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



407890

rinyón m.

כליה

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



407900

río m.

נהר, נחל, פלג

En lugar de riza eyos endechavan munchas lagrimas echan komo rio fuerte pensando la muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Esperamos a sus chorros komo un gadol rio. (Donme, sig 18)

Siete mares i tanbien siete rios, tanbien agua de be-reshit kon eyos, i mi amor englute a eyos, (Donme, sig 18)

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)

Siyo Ahashverosh kon su siyo i Disho: todo Judio ke ay en el reyno mio, ke mando desde aki asta Perat el rio: no sea remanesido Judio, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' rios de mis lagrimas mis estentinas van buyendo / brazas de mis pekados mis rinyones van ensendiendo / al din se asentan i los livros estan aviertos (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



407927

rish'ut (ebr.) m.

סיכן

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)



408240

riza f.

צחוק

Kon rizo i kante fueron a bever i pedrieron el saver i sus buenas manias kon mosas estranyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

En lugar de riza eyos endechavan munchas lagrimas echan komo rio fuerte pensando la muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ven oye, ley aviza, tov saver, es rikeza, tirate de mal riza. (Donme, sig 18)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



408680

rodear/rodearse v./v. refl.

נדד, סבב, הסתובב, שוטט; הקיף, סובב

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



408790

roer/roendar v.

איכל, כרסם

boka tienen i no gustan, no komen ni menos royen; (Toledo, Koplas de Yosef)



408830

rogar v.

ביקש, הפציר, התחנן, הפגיע, התפלל

'Ay, madre, al Dio rueges por tu fijo Yosef'' (Poema de Yosef)

yo lo rogo, mis ermanos, tanto kuanto kero yo. (Toledo, Koplas de Yosef)

Mihael luego rogava: ''yo mizmo lo eskapare, (Toledo, Koplas de Yosef)

Rogemos noche i dia ke mos de gozo i alegria kon toda la konpanyia a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Muncho lemuniozos estan los djidios rogando todos al dio amargos estavan tambien endechavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

Rogo al Dio de los sielos: ''Resive ketoret i saumerios se vede la muerte de eyos ke ya temieron de tu nombre i de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Bendicho sea el Dio, ke mos deshó ver esto, muncho gusto tuvimos, kuando es el resto? rogemos al Dio ke sea muy presto i karne kasher ke no venga en esto. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Al ke demanda segunda vez dale i az ke no lo ves; roga al Dio ke no prevesh de ser prove o no ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Del djenísaro tomalde la redoma i konbidalde, i un poko rogalde ke vos deshe bien beber. (Mandjares de Purim, sig. 18)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

rogemos al Dio noche i dia ke la muerte del olam se kortaria; mas yoro no avria por el zahut de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Senyor de la regmision: me espanto del Satan no me de pasion, vos rogo no agash traision a guestro esklavo Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)

En estando yo en la Afrika / me determini de avlar de Amerika / me asenti a eskrivir estac poezia / i rogo ke kada uno la melde demazia (La Amerika, 1916)

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

ermana pekenya, sus orasiones / ordena i responde sus loores / Dio, rogo melezina sus dolores / se ateme la anyada kon sus maldisiones (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



408870

rogativa f.

תחינה, תפילה, תחנון, בקשה

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



409030

romaneser v.

נותר, נשאר; חידש כוחו, אזר כוח

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



409080

romano m. & adj.

רומאי; רומני

Akel rey de los romanos ke Tarkino se yamava namorose de don[a] Krensia la novle kasta romana (Donme, sig 18)

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)



409290

romper v.

שבר, ניפץ, ריסק; קלקל; עצר, הפסיק, ביטל; הפר ברית, חילל שבועה

Y luego le ronpia sus panyos a Yosef. (Poema de Yosef)

se la ronpen sus ermanos, i de el lodo ke se ponga. (Toledo, Koplas de Yosef)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



409410

romperse v. refl.

נשבר; שבר, קרע; נקע את הירך

se le rompio su tripa de ver la reboltina; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I las tavlas se ronpieron (Donme, sig 18)



409690

ropa f.

בד, ארג, אריג; בגדים; סחורה; לבנים; וילון עבה

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



409930

rosío m.

טל

Yahid ke vido este selo also su mano ael sielo djuro por moran en el sielo: ''No ara luvia ni rosio asta tomar lisensia de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



410050

roto adj.

שבור, מקולקל

i esparzio por el suelo platos rotos i kucharas, (Toledo, Koplas de Yosef)

Enshemplado komo tiesto roto, (Untane Tokef)



410090

rov (ebr.) m.

רוב

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



410120

rovar v.

גנב, גזל

Nuestra lingua nos rovaron / nuestras bienes derokaron / a nuestras famiyas las arrastavan / i komo karneros los matavan (La Amerika, 1916)



410200

rovo m.

גניבה, גזל, חטיפה, תרמית, הונאה

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



410280

roza f.

ורד, שושנה; פרח

Muy apuesto andava komo rozas i flores. (Poema de Yosef)

Azme veer a tu vista enshemplada a la roza (Ketuba de la Ley)

Ansi traiya su puerpo komo roza en rozale (Donme, sig 18)

Kon vazo sin aza beven a heshbón, non azen ningún elbón de ninguna koza, van komo la roza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



410340

rozado adj.

ורוד, ורדי, בעל ניחוח של ורד

rozadas en la sarten, asentadas kon nogada (Gizados de berendjena, siglo 18)



410360

rozal m.

שיח ורדים

Ansi traiya su puerpo komo roza en rozale (Donme, sig 18)



410410

ruah (ebr.) m.

רוח; נשמה; נשימה

A' a el lo endechava: kuando pekaron Israel el me afalagava, i ruah akodesh lo alavava (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



410440

rubí/rubiko (ebr.) m.

מלמד תינוקות, רב

Gran gusto tuvimos ke kortaron 3: la blandika en pirmero, la menekshe después, el perro de el blanko dio 3 rubíes para ke lo kortaran la primera vez. (Kalumnia de sangre, sig 18)



410920

rumor m.

שמועה

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)



411020

Rusía f.

רוסיה

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)



411060

ruso m. & adj.

רוסי; רוסית

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)



411130

ruvina f.

הרס, מפולת, חורבה, חורבות, הריסות, עיי חורבות; התרוששות

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



411160

ruvinar v.

הרס, החריב, השחית

Dezgrasiado Auschwitz ke rovino nuestras famiyas, embezados en muncho bueno, arrastados sin manzia (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



411170

ruvinarse v. refl.

המיט פורענות על עצמו; נהרס, נחרב

Avlar kero lektor kon boz atristante / de la gerra ke ay ke es muy amanziante / eya kamina avante / i aze destruision / ya se ruvino kada nasion / ma inda van gerreando / la sivdad kemando (La Amerika, 1915)



411190

ruvio adj.

אדמוני, אדמדם, אדום שער, ג'ינג'י; בלונדיני

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)



411365

sabika (t.) f.

פשע, עבירה

Crime, offense

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



411530

sadik (ebr.) m.

צדיק

righteous

De el bien ke esta guadrado en olam 'ha-ba para los tsadikim: (Ketuba de la Ley)

Sadikim de akel dor kuanto mal yevaron, kon penas i kon sudor muncho perkuraron (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



411620

saeta f.

חץ; בוכייר

Arrow; Bochier

Kon sus ermanos fuera pastor en los ganados (Poema de Yosef)

Makedonia entera se metio en rebuelta / kada uno en su tierra apronto su saeta / Montenegro disho a lista ma ya se repentio / negra pruna se le metio / a este enkorkovado / ya kedo deskavenyado (La Amerika, 1915)

aharvados de espada i kombatidos de saetas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



411800

safir/a m.

ספיר

sapphire

Siete son las estreas, safirin todas eyas; Mas onrada de eyas estrea de manyana. (Donme, sig 18)



411985

sahar (ebr.) m.

שכר

wage

vozotros el bien konosido David Behar / el i sus kolegas resiven del Dio sus buen sahar (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



412020

sakadjí (t.) m.

שקאי, מוביל מים (בנאד עור)

Shekai, water carrier (leather belt)

Al saká no vos enmento ni en kuenta de ombre lo meto del ijo de un perro el biznieto; kon todo dalde a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



412110

sakar v.

הוציא, הסיר, הוריד, סילק

Removed, removed, lowered, eliminated

El de la eskansiania de karsel fue sakado. (Poema de Yosef)

disho: ''de aki en delantre ya la sako de su mando''. (Toledo, Koplas de Yosef)

-''padre sienta tu sentido lo ke sakas de la boka (Toledo, Koplas de Yosef)

Sakoles la reina muy lindos komeres (Koplas de Purim, 1545)

las buia i las kozia i les sakava el kokote (Gizados de berendjena, siglo 18)

las burakava por adientro, les sakava la simiente, (Gizados de berendjena, siglo 18)

I sakastes tierra ve-esev va-ets asimenten simientos (Donme, sig 18)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



412145

sakarse v. refl.

סילק עצמו, הוציא עצמו

Removed himself, removed himself

por sakarselo de el tino komo are, yo el kuytado? (Toledo, Koplas de Yosef)



412170

sakat (t.) m. & adj.

פגום; נכה, בעל מום, קיטע

Damaged; disabled, deformed, mutilated

kien es de linaje aga bien dikat de no se azer sakat, de bever sin pezo: estén en su sezo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



412330

sako m.

שק; מעיל קצר, וסט, מותניה

Sack; short coat, vest, waistcoat

Kon un grande shusto se vistio sako porke nada no manko ke ya se moria en el este dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mas tambien estradavan sako i seniza i los mas arrazgavan sayo i kamiza (Purim, De-Fes, sig. 18)



412490

sakrifikar v.

הקריב, העלה קרבן; הקדיש

Sacrifice, offer a sacrifice; dedicate

A el ke dishites: ''Tu ijo presiado sovre la ara sea sakrifisiado''. (Im afes, Papo 1894)

Deshemos para El este buen kudiado, ya mostrara ken va ser sakrifisiado''. (Im afes, Papo 1894)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

batieron en puertas de piadades por avrir / el ijo por ser sangrifisiado i el padre por sangrifisiar / esperantes a el Dio i en sus piadades por enfiuziar / esperantes a H' renovaran fuersa / rekiered en eredad de el Dio por seer adjuntado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



412520

sakrifisio m.

קרבן, עולה, זבח; הקרבה, מסירות נפש

Sacrifice, offering, offering; sacrifice, dedication

El ensensio de su sakrifisio trokado, por el de su ijo onde te ez kontado, (Im afes, Papo 1894)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



412880

sala f.

אולם, טרקלין, חדר

Hall, lounge, room

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



412970

salado adj.

מלוח; כבוש במלח; יקר

Salty; Pickled in salt; Expensive

Miren de komer pishkado, frito, kocho i asado i ke no manke salado porke aze bien bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



413230

salario m.

שכר, משכורת

Salary, wage

Mos mande a el untado i tengamos buen salario (Ketuba de la Ley)



413240

salata (t.) f.

סלט, ''סלט'' – ערבוביה;

Salad, ''salad'' ? a mixture;

las azia salatika, delgadikas komo tri. (Gizados de berendjena, siglo 18)

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)



413250

salata (fr.) f.

חסה

lettuce

Kanavetas i salatas, todos en atuendos de platas; pichones, poyos i patas ke no deshen de komer. (Mandjares de Purim, sig. 18)



413270

salchicha f.

נקניקיה

hot dog

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



413480

salida f.

יציאה, מוצא; יציאה לבילוי; תירוץ; מוצאי; הוצאה; יציאת קיבה, צואה

Exit, exit; going out for fun; excuse; exit; exit; stomach exit, feces

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



413620

salir v.

יצא מ-, עזב את; יצא לבילוי

left, left; went out for a walk

Kuando del pozo salia vendieronle a merkadores (Poema de Yosef)

Also los sus ojos i sale por la puerta; (Poema de Yosef)

Avraam, mi ijo el mayor, me salio gran sin ley.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

el uno semejado a Moshe rabenu otro a David malkenu siendo djentes grandes no sarlesh en baldes'' (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

i al el kantaron kon sus berahot agomel i shevahot por el nes ke vieron de muerte salieron. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Buenas semanas vemos venir, las salimos a resivir para ke mos deshe bivir a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Kuando el rey Nimrod al kampo saldria mirava en el sielo a la estreyeriya, (El rey Nimrod)

Kavayeros salieron muy apresurozos alegres anduvieron i muncho gozozos (Purim, De-Fes, sig. 18)

I fayaras ayi una djoya kon mueve puntos ke salen de arba'a shemot ke estan en su shiur (Donme, sig 18)

Vieron toda la konpanya komo baldo esta setensia enpesaron alavarla: ''Bendicha madre ke salio de eya Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

ken es el primero salga a bailar, no pirkuren de avlar: ke estén kantando, paras vayan dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Kuando salió el fermán ke se enforkara, kon kalpak i kon tumán ke yakisheara, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

siendo ke buena su pasada, salir no kere de su estada, por fuersa es arrondjada ke aga mizvot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

toda la ropa ke es kerida, ke de seda se teshida, del guzano es salida, los ke komen al onbre en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kuando tu partites, i de tu sivdad salites / a tus djenitores dishites: / yo vos ayudare, muncha moneda ganare / i siempre a vozotros pensare (La Amerika, 1914)

Poshea salio la Italia ni mantuvo su aliansa / en deklarandose neotrala eya salio falsa / ma dia no se pasa / si ke este armado / ma no savemos kuando / sarlera de las kantones / en mashkando makarones (La Amerika, 1915)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

tino pozo a azer mas danyo / izo azer dos papeles en un anyo / el papel salio i el kedo enel kanyo / mal tenga ken aze mal al djudio (manus. Teza, 1820)

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

su pekado le alkanso del arur el malo / porke era un haver kon este diavlo / salio muy sanpavlo / se trusho en este al / a djudios ya izo mal / le pago el Dio presto / a el i al resto (manus. Teza, 1820)



414420

salmeamiento m.

שירים ותשבחות

Songs and praises

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



414640

salsa f.

רוטב

sauce

i ensima le echava salsa kon un ajiko majado. (Gizados de berendjena, siglo 18)

las freia en la sarten kovijadas kon la salsa, (Gizados de berendjena, siglo 18)



414810

saltar v.

קפץ, דילג, ניתר, זינק, התפרץ; פוצץ; קפץ לביקור; נבהל

Jumped, skipped, leaped, sprang, burst out; exploded; popped in for a visit; spooked

A los vente dias lo hue a vijitar, lo vido de enfrente mansevo saltar, (El rey Nimrod)

Mi Dio, mi Dio Tu sos alto, kien no kree el es falto. Nafshi, mi korason salto para loar a Tu Nombre. (Donme, sig 18)



414960

salto m.

קפיצה, דילוג, ניתור גבוה, זינוק, גלגול, התהפכות, סאלטו

Jump, skip, high jump, leap, roll, flip, somersault

De lo ke kero enmentar nada yo no falto kon baile i salto i kon gran plazer (Purim, De-Fes, sig. 18)



415160

saludar v.

ברך לשלום, דרש בשלום

Greet in peace, pray in peace

Saludemos agora al senyor parido, ke le sea besiman tov este nasido; (El rey Nimrod)

Viendose Vashti en eya tanta fealdad, Disho: yo no puedo ir; vos andad; i a el rey de mi parte saludad, ke esto muy mala, no puedo ir, no. (sova semahot, Livorno 1782)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



415330

salvador/dera n.

גואל, מציל, מושיע

Redeemer, rescuer, savior

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



415400

salvar v.

הציל, הושיע, גאל

Save, savior, redeem

disho el Santo Bendicho El ''yo lo salvo a este ombre, (Toledo, Koplas de Yosef)

Mihael sar Israel, Eliau ve-Gavriel ke vengan kon el goel a salvar a Israel. (El Dio alto)

Rabanim de la nasion eskojidos todos / darshen en las keilot asegun sus modos / ke agan a todos / los korasones despertar / i de lo negro aboltar / porke el Dio kere salvarmos / kale aparejarmos (La Amerika, 1911)



415450

salvasión f.

הצלה, תשועה, ישע, גאולה

Salvation, salvation, deliverance, redemption

muchiguastes tu umildad, salvasion, manparo de Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)

i amostramos ya salvasion de puevlo kruel i tanbien salion. (Toledo, Koplas de Yosef)

Salvasion esta i demazia (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Damos, Senyor, tu bendision kon la buena kondision; amostramos tu salvasion de el bet mikdash Ariel. (El Dio alto)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



415510

salvo prep.

חוץ מ-, פרט ל-, להוציא, מלבד, זולת; רק אם

except, except for, except for, except for; only if

Tu uno i tu nombre uno, salvo de ti no ay segundo; (Toledo, Koplas de Yosef)

Salvo en monte de Sinay ke se arrebasho tanto (Ketuba de la Ley)

Salvo kon eya se apegara (Ketuba de la Ley)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



415535

Samael (ebr.) m.

סמאל, השטן

Samael, the devil

Samael le vino a el senyor presiado; no do mi neshama a ti ke sos enkonado; muncho fue atorvado de ver al si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



415610

samara f.

פרווה

Fur

ropa fina i muy presiada ke por samara es nombrada, es koza enkonada de hayot de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



415750

samur (t.) m.

פרוות דלק (שם בעל חיים); שולי פרווה של מעיל בורגני

Fuel fur (animal name); fur fringe of a bourgeois coat

Kito su toka de su kavesa, i el su samur tambien, (Donme, sig 18)

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



415850

sanarse v. refl.

התרפא, הבריא, השתפר מצבו, חזר לקדמותו

Healed, recovered, his condition improved, returned to normal

metio la mano en la arka - se sano de su maka. (Koplas de Par'o, 1901)



415910

sandak (ebr.) m.

סנדק

godfather

tomar sandikos ish ra uvliyaal (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



416220

sangre f.

דם; קרבה משפחתית

Blood; family relationship

'yo entrare en tu sangre te entregare al fuego.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

La su kara alva klara komo leche en la sangre (Donme, sig 18)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)

su eskudo es kolerado i a kolor de la sangre i en el mundo desperta gerras i matansas i munchas piedritas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



416780

sangriente adj.

שותת דם, מדמם

Blood-drinking, bleeding

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)



416940

sano adj.

בריא, שלם; טוב/יפה לבריאות, מבריא

Healthy, whole; good/beautiful for health, wholesome

tirando ke a la mayor, no deshar sana ninguna. (Toledo, Koplas de Yosef)

i seash bivos i sanos kon servisio del Dio; (Toledo, Koplas de Yosef)

Despues de dias i anyos Israel rikos i sanos se olvidaron de los anyos ke los sako de Misrayim el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)



417050

santedad/santidad f.

קודש, קדושה

Holy, sacred

apiada Senyor sovre mi por santidad de tu nombre. (Toledo, Koplas de Yosef)

I kontaremos fortaleza de la santedad de el dia el este, (Untane Tokef)

en sekreto de andjeles de la santedad, (Untane Tokef)

Mal'ahim de los sielos lo keren kemar nasido de mujer ke bushka en santedad (Pizmon de Moshe, 1893)

Oid puevlo su djustedad siempre sere por la santedad desde ke estavan en el midbar salio su fama de Eliau. (Koplas de Eliau, sig. 18)



417070

santifikado adj.

מקודש

sacred

por el kavod de tu nombre el enfortisido i el santifikado, (Untane Tokef)



417100

santifikar v.

קידש

Kiddish

ni Mihael ni Gavriel, ke santifiko mi nombre.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Membra akel ke santifiko tu Gloria i ke desho un eshemplo por memoria! (Im afes, Papo 1894)

Az por tu nombre, i santifika a tu nombre (Untane Tokef)



417180

santo adj. & m.

קדוש

holy

veamos la kaza santa, nos i todo nuestro semen; (Toledo, Koplas de Yosef)

Shabat el dia santo todos lo miraron ke el mishne se remato i al Dio loaron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ah Dio!, avre tu siyero i damos munchos dineros, ke siempre de ti espero, ke eres santo i fiel. (El Dio alto)

Vido luz santa en el djuderia ke avia de naser Avraam avinu. (El rey Nimrod)

I en el dia santo puestas en un kanto kon grande kevranto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Zera Israel vino en akel negro yanto por muncho ke los dotrino mordehay el santo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Zemirot es de kantar a el Dio el alto, sus maraviyas mentar, el Bendicho i Santo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Avre tus ojos, kata de ventana de plata: Nasio estrea santa, estrea de manyana. (Donme, sig 18)

Kuando suvio su veluntad desperto su luz santa, kavako sus kavakaduras kon klaredad alta (Donme, sig 18)

Komo ver esto Elia en la tierra los batiera por esta djente tan negra komo estan muriendo puevlo santo del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

I le disho su padre: el Dio santo mos abrigara, i el karnero El mos amostrara, veluntad de muestro Dio en nos se afirmara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su alma la presiada de lugar santo es abashada, si terna zahud sera sonalsada kuando va de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)

a ti es el santo nombre ke de los patrones de la sensia el es enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



417290

santuario/santuvario m.

מקדש, דביר

Temple, Dvir

Aina i presto mos frague el santuvario: (Ketuba de la Ley)

mejorado mos frague el Dio la santeria (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



417310

sanya f.

זעם, זעף, רוגז, כעס

Fury, fury, irritation, anger

Terah luego en la ora kon gran ira i kon sanya, (Toledo, Koplas de Yosef)

en sanya grande se ensendieron (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Rejisto Aman tomo se incho de sanya i a su djente yamo a saver su mania (Purim, De-Fes, sig. 18)



417610

sar (1) (ebr.) m.

שר, מנהיג, ראש

Minister, leader, head

Saar grande tuvimos en Purim (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Mihael sar Israel, Eliau ve-Gavriel ke vengan kon el goel a salvar a Israel. (El Dio alto)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



417620

sar (2) (ebr.) m.. (pl.: sares)

חרדה, פחד, בהלה, אימה; ייסורים

Anxiety, fear, panic, terror; anguish

Kantare a El Gadol bendicho eskapara a mi alma de saar, El es rahman i el es Dio derecho (Donme, sig 18)

Yevo muncho sar de sintir lo pasado por la sinyora de Sara se kedo pensando si se lo digo klaro non sere eskuchado por su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gran kavod eya tenia de estar debasho de la siya, muncho sar eya sentia de venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



417880

saray (t.) m.

ארמון; הרמון

Palace; harem

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)



417940

sardela f.

סרדין; כינוי לאדם צנום

Sardine; nickname for a skinny person

Muncha agua de kanela, de Fransia buena sardela; muncho sirio i kandela ke de leshos puedan ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Al vapor ya entrimos, komo sardelas mos estefimos, diez dias navegimos, al Pereo dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



418130

sarmá (t.) f.

עלי גפן למילוי (אורז וכו')

Vine leaves for filling (rice, etc.)

akea korkovadika ke yevava la sarma, (Gizados de berendjena, siglo 18)



418380

sartén f.

מחבת

pan

las freia en la sarten kovijadas kon la salsa, (Gizados de berendjena, siglo 18)

rozadas en la sarten, asentadas kon nogada (Gizados de berendjena, siglo 18)



418470

saserdote m.

כהן; כומר

Priest; priest

Izo mandar a traer dientro sus kortes djoyas ke eran de Israel i sus saserdotes (Purim, De-Fes, sig. 18)



418510

satán (ebr.) m.

שטן, שד; מלאך המוות

Satan, demon; angel of death

Senyor de la regmision: me espanto del Satan no me de pasion, vos rogo no agash traision a guestro esklavo Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



418680

satisfaksión f.

סיפוק, קורת רוח

Satisfaction, contentment

Grande fue la dolor ke sintieron en Nemsia / por la matansa del eredador i de su famiya / de la chika Serbia / demandaron espiegasion / no dando satisfaksion / gerra fue deklarada / i la kapitala serba bombardada (La Amerika, 1915)



418790

saumerio m.

קטורת

incense

Rogo al Dio de los sielos: ''Resive ketoret i saumerios se vede la muerte de eyos ke ya temieron de tu nombre i de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



418890

saver m.

ידע, הבנה, שכל, דעה

Knowledge, understanding, intellect, opinion

Saveldo muy sierto ke Suleman Pasha del rey le vino fuersa en ferman muy fuerte ke esta muy potente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Alkansolo a saver el rey Nimrod esto, mando ke lo traigan aina i presto: (El rey Nimrod)

Guay de su madre kuando eya lo savra! (Puertas de veluntad)

Haserim son de saver no ay ken los entienda no les abasta a ver para sus biviendas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kon rizo i kante fueron a bever i pedrieron el saver i sus buenas manias kon mosas estranyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Atorgaras i kreeras ke no ay mas ela Hu. Saver savras i serviras no fayaras ela 'Hu (Donme, sig 18)



418930

saver v.

ידע, היה מלומד, הכיר

Knew, was learned, was familiar with

Su padre lo soltava, savialo de sierto; (Poema de Yosef)

Ke de sierto supieron kien era Yosef. (Poema de Yosef)

Lo ke el rey non savia, Yosef le enmendava. (Poema de Yosef)

kon todo esto le parese ke para esto el krese, no save ke se anochese i se eskurese la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

supieron sus mosos ke los yamo por dezir: / luz si vitesh espuntan en kavesera de monte de almiskle / i disheron: no vimos salvo ke el almiskle / respondio: estad aki puevlo enshemplado a el azno / i yo i el moso por seer espandido (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



419120

savido adj.

בקי, ידען, למדן, נבון

Knowledgeable, knowledgeable, learned, wise

siendo tu tal resavido, porke azes koza loka?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

si keres saver mi rijo, sarlas ombre muy savido. (Toledo, Koplas de Yosef)



419150

savidor m.

בעל ידע בנושא

Knowledgeable on the subject

Merino pongades, ke sea savidor (Poema de Yosef)

'Pues Yosef se kuenta por gran savidor, (Poema de Yosef)



419160

saviduría f.

חוכמה, נסיון, ידע, ידענות

Wisdom, experience, knowledge, expertise

Ke gran saviduria savia Yosef. (Poema de Yosef)

'Yeno de bondades i de saviduria, (Poema de Yosef)



419180

savio m.

חכם, מלומד, ידען, למדן

Wise, learned, knowledgeable, learned

Respuesta non le davan savios nin estreyeros. (Poema de Yosef)

Yamo a el su savio, i lo konsejara ke para otro anyo se aparejara, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)

Kavod a ribi Nahum devemos de darle / todo va enderechar kale ayudarle / el Dio va pagarle / a este buen pastor / del povre es amator / del Dio fue eskojido / este savio i entendido (La Amerika, 1911)

tu sos aunado i en sekreto de tu aunamiento los savios de sezo se maraviyan ke no alkansan a saver ke es (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos savio i la sensia manadero de vidas ke de ti manan i en tu sensia se aze todo modo de antiguo i la sensia fue de ti kriada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Avlo el rey kon los savios de enfrente; Disho: miradle su juizio, i echadle suerte. (sova semahot, Livorno 1782)



419200

savor f.

טעם; עונג; רושם, קסם

Taste; pleasure; impression, charm

Komigo a tus savores te kieras deleitar; (Poema de Yosef)

Van pensando mal para el djidió, perdieron el savor de el mal ke el Dio les dio; Imanuel ke vino, presto se kindió, ande va djidió ke lo ayude el Dio (Kalumnia de sangre, sig 18)



419380

savrozo adj.

טעים, ערב לחיך, מענג, נעים, חינני

Delicious, pleasing to the palate, delightful, pleasant, graceful

ordenaron un kantar muy propite i muy savrozo; (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke tu boz savroza i tu vista donoza: (Ketuba de la Ley)

i es komida savroza i mucho mas estimada. (Gizados de berendjena, siglo 18)



419500

sayo m.

שלמת גבר; שמלה; מקטורן, חזיה; מעיל ארוך; שכמית משי (ללא שרוולים)

Men's suit; dress; jacket, bra; long coat; silk cape (sleeveless)

te veo, tembla te trava; pekado ke vistas sayo! , (Toledo, Koplas de Yosef)

luego el pasha sayo lo vistio; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Ke le tomaria un buen kavayo i tambien un buen sayo koza de reinado bien enkoronado (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mas tambien estradavan sako i seniza i los mas arrazgavan sayo i kamiza (Purim, De-Fes, sig. 18)



419520

sayón m.

תליין; נוגש; נבל

Executioner; executioner; villain

Mando a los asayones, Ke se fayan presentes (Poema de Yosef)



419590

sazón m.

עונה, זמן

Season, time

Yaakov kuando la vido en akeyas sazones, (Poema de Yosef)

Y mucho lo amava en akesas sazones (Poema de Yosef)

El rey, esas sazones, uvo malos talentes (Poema de Yosef)



419770

sed f.

צמא, צמאון

Thirst, thirst

Ken en la ambre, i ken kon la sed. (Untane Tokef)

Vistio grasia i mersed en el terser dia muerta de anbre i sed de ver tal manzia (Purim, De-Fes, sig. 18)

I fue komo dezir esto, le disho el Dio: ''Vate presto, dile a Ahav i al resto: 'Si se vos izo la sed de kreer en el Dio de Eliau?''' (Koplas de Eliau, sig. 18)



419810

seda f.

משי

silk

toda la ropa ke es kerida, ke de seda se teshida, del guzano es salida, los ke komen al onbre en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



419830

sedaká (ebr.) f.

צדקה, נדבה, חסד

Charity, alms, kindness

I la teshuva i la tefila i la tsedaka (Untane Tokef)

sedaká al meskino devemos de dar sin echar a ulvidar manot a ermanos, tanbién a serkanos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



420600

seguir v.

הלך אחרי, הלך בעקבות, בא אחרי, עקב; המשיך

followed me, followed, came after me, followed; continued

Los ire sigiendo i los matare tambien los atemare viejos i famiya todos en un dia (Purim, De-Fes, sig. 18)



420690

según prep.

כפי, לפי, בהתאם ל-

As, according to, in accordance with

Segun ke lo departe la nuestra eskritura (Poema de Yosef)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



420780

segundo adj.

שני

other

'el rey Nimrod'', respondi?le; ''otro ke el no ay segundo. (Toledo, Koplas de Yosef)

La segunda si oyish vos agrada mas i mas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

I todos lo yaman al rey segundo mandava en todo el mundo i a el se arrodeavan i se enkorvavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

mal korason kon mal pensamiento / ke ya mos izo segundos terseros / les komio moneda de los mersedes / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



421020

sehel (ebr.) m.

שכל, תבונה, חכמה, שיקול דעת

Intelligence, wisdom, wisdom, judgment

Dieron eyos konsejo: presto akudivos kon gran sehel i rijo mira de fuyirvos (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No yeva el sehel a sonportar del todo (Donme, sig 18)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)



421130

seheludo (ebr.) adj.

חריף, חד שכל, פיקח, נבון, שנון, בעל שכל ישר

Sharp, sharp-witted, clever, intelligent, witty, common sense

Kuanto bueno es ke los Estados Unidos / komo seheludo paes tuviendo buenos grandinos / i ministros finos / ke deklararon neotralidad / Vilson mostro abilidad / en este pleito agudo / el se rijo muy seheludo (La Amerika, 1915)



421260

seja f.

גבה

eyebrow

La su sejika narkada komo arkol de tirante (Donme, sig 18)



421300

sején/o adj.

שישי

Friday

Zevulun era el sezeno, un maestro marinero; (Toledo, Koplas de Yosef)

La sejena las azia Estruga la de Meimon, (Gizados de berendjena, siglo 18)



421470

sekar v.

ייבש; שעמם, הוגיע, הטריד, הפריע ל-

Dry; bored, arrived, bothered, bothered

enfiladas i sekadas komo azen en Tokat, (Gizados de berendjena, siglo 18)



421490

sekarse v. refl.

התייבש, יבש, הוביש, חרב; השתעמם

Dried up, dried up, withered, withered; became bored

komo la yerva ke se seka, (Untane Tokef)

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)



421640

seko adj.

יבש, צחיח

Dry, arid

'Vakas ke viste manada, sekas kommo madera, (Poema de Yosef)

Seko su puerpo de ani Tova, esta en el mundo kon esta aava i agora esto es su mahashava (Donme, sig 18)



421820

sekretamente adv.

בחשאי, בסתר

Secretly, secretly

Amanesio el dia, en sekretamente a Yits.hak lo desperto i todo el aparejo kon su mano lo pronto, i tomo la lenya i el kuchio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



421850

sekretero adj.

שומר סוד, שומר פיו; אינו מרבה בדיבור

Keeps a secret, keeps his mouth shut; does not talk much

Ven aki tu Moshe el mi sekretero tente de mi siya yo te eskapare (Pizmon de Moshe, 1893)



421860

sekreto adj.

חשאי, סודי, חבוי, נסתר

Secret, confidential, hidden, concealed

le entrego munchos sekretos kuantos tenia resivido. (Toledo, Koplas de Yosef)

en sekreto de andjeles de la santedad, (Untane Tokef)

Mal'ahim de los sielos lo tienen selo nasido de mujer ke bushka en sekreto (Pizmon de Moshe, 1893)

Bueno es ke se fuygan agora en sekreto, mas en antes ke vengan los dias de apreto, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ayi es sekreto de telat kishra me'hemnuta (Donme, sig 18)

I eyos sekretos de telat kishra me'hemnuta (Donme, sig 18)



421880

sekreto m.

סוד, רז

Secret, secret

su ijo fue esklavo, ke se enkuvrio el sekreto. (Toledo, Koplas de Yosef)

Besorot nos vinieron supito i muy presto kartas ke eskrivieron muncho en sekreto: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Dio, porke mos traesh en tal apreto, ke fue este sekreto? (Purim, De-Fes, sig. 18)

Eya guardaria este sekreto por muncho ke apreto porke muncho presto sale bien de esto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Todo lo kulpavan munchos de nozotros / i ke siempre avlavamos a otros / todos los sekretos dec nuestra nasion / i esto kavzava nuestra destruision (La Amerika, 1916)

a ti la barragania ke en su sekreto se kansan muestros penserios por estar, ke te enfortesestes de mozotros muncho (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

a ti la fortaleza de el sekreto i el simiento de mozotros esta enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



422150

sekutar v.

מינה, ייעד, הועיד, סימן; דן, פקד על (עוון)

Appointed, designated, appointed, marked; judged, ordered (a crime)

Por vijitar i por sekutar todo fonsado de los sielos enel din. (Untane Tokef)

ansi azes pasar i rekontas i kontas i sekutas alma de todo bivo. (Untane Tokef)



422340

selar/selarse v./v. refl.

קינא ב-, התקנא ב-

Jealous of, jealous of

sus ermanos se selaron, enyadieron a aborreserlo; (Toledo, Koplas de Yosef)

El kijo matarse, por el Dio selo sus ojos en el sielo estavan alsados i al Dio katados (Purim, De-Fes, sig. 18)



422560

selo m.

קנאה

jealousy

Mal'ahim de los sielos lo tienen selo nasido de mujer ke bushka en sekreto (Pizmon de Moshe, 1893)

Yahid ke vido este selo also su mano ael sielo djuro por moran en el sielo: ''No ara luvia ni rosio asta tomar lisensia de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

siendo fue vendido por el terekié, bushko de echar lekyé, ke tenía selo no miró al sielo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



422580

selozo adj.

מקנא, קנאי

Envious, jealous

veas Dio selozo grasiozo i piadozo, y amado (Toledo, Koplas de Yosef)



422700

semana f.

שבוע

week

Buenas semanas vemos venir, las salimos a resivir para ke mos deshe bivir a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

lo aprezo a chilibi Yosef Mordehay / en akea semana mos izo nes el Dio Hay / presto mos apiado / ke ansi envelunto el Dio (manus. Teza, 1820)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



422940

semejado adj.

דומה ל-

Similar to

el uno semejado a Moshe rabenu otro a David malkenu siendo djentes grandes no sarlesh en baldes'' (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



422990

semen m.

זרע, גזע

Seed, stem

veamos la kaza santa, nos i todo nuestro semen; (Toledo, Koplas de Yosef)

estas tierras, por mi dicho, a tu semen las dare. (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke la afirmemos nos i todo muestro semen (Ketuba de la Ley)



423040

semer (t.) m.

מרדעת, אוכף; אמתחת

A saddle, a saddle; a saddlebag

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



423390

sena f.

ארוחת ערב, סעודה, ארוחה

Dinner, supper, meal

i las yamavan por nombre las senas de las dolmas. (Gizados de berendjena, siglo 18)

kortadas a revanadas i echadas en la sena, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Izole gaina en sena kama de oro enke se echara (Donme, sig 18)



423520

sendero m.

נתיב, משעול, שביל, מסלול; דרך החיים

Path, lane, trail, route; way of life

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

su aver prearon la djente, todo el / i de su bien se artaron i prearon kada uno para el / i a su korason razgaron, i kon todo esto / no de ti se ezmovieron sus senderos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



423600

seniza f.

אפר, רמץ

Ash, ashes

Ora ke mi kuerpo en el fuego se adrera, un poko de seniza por mi rekodro guadrara, (Puertas de veluntad)

Mas tambien estradavan sako i seniza i los mas arrazgavan sayo i kamiza (Purim, De-Fes, sig. 18)

Rogo, sinyor, el kuchio bien aguzaldo para ke mi alma no penara, ke de verlo el kuchio mi garganta se estremesera, un poko de mi seniza a mi madre Sara yevara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de el kuchiyo mi alma djimira rogo aguza mi padre el kuchiyo i mi atadero enreiziar / i la ora de ensender el fuego i mi karne adrira / toma kontigo lo ke de la siniza kedara / dezilde a Sara: esto kedo de Yits.hak (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



423730

sensia f.

מדע, השכלה; ידע, דעת, תבונה

Science, education; knowledge, intelligence, wisdom

entendido de gran sensia, kerido de el Abastado, (Toledo, Koplas de Yosef)

A Dio, kon tu sensia balda esta setensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bendicho sea el Dio ke a sus temientes de su sensia despartio, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ke kon tal gran gerra de tantos dias, askier de tantas vias, su sensia baldada, ke no izo nada. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Aun ke me viene ansia, Tu le das a mi pasensia, muchigua a mi sensia (Donme, sig 18)

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)

a ti es el santo nombre ke de los patrones de la sensia el es enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos savio i la sensia manadero de vidas ke de ti manan i en tu sensia se aze todo modo de antiguo i la sensia fue de ti kriada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



423970

sentensia f.

גזר, גזר דין, פסק דין, חריצת דין, גזירה; פתגם, אימרה

sentence, verdict, verdict, judgment, decree; proverb, saying

I kortas taksa a todas las kriansas, i eskrives la setensia de su din. (Untane Tokef)

azen pasar a malisia de la setensia. (Untane Tokef)

A Dio, kon tu sensia balda esta setensia (Purim, De-Fes, sig. 18)

I tu mizmo apreguna mi setensia es dada ke no mengues nada (Purim, De-Fes, sig. 18)

Vieron toda la konpanya komo baldo esta setensia enpesaron alavarla: ''Bendicha madre ke salio de eya Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

planta en mi penserios tu temor, setensia sovre mi setensias buenas i balda de sovre mi setensias malas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



424000

sentensiar v.

גָזַר דין, החליט בצורה נחרצת

He passed judgment, decided firmly.

planta en mi penserios tu temor, setensia sovre mi setensias buenas i balda de sovre mi setensias malas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



424020

senteya f.

ניצוץ, זיק, גץ

Spark, gleam, spark

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



424090

sentido m.

חוש; מובן, משמעות, הוראה, כוונה, פירוש; שכל, בינה

Sense; meaning, significance, instruction, intention, interpretation; intellect, understanding

-''padre sienta tu sentido lo ke sakas de la boka (Toledo, Koplas de Yosef)

Mandole a responder: Borrachon perdido vos tienes ke entender en el tu sentido (Purim, De-Fes, sig. 18)

viendomos bien vestidos, de gaava somos enbolvidos, no metemos muestro sentido ke todo keda en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



424200

sentir v.

חש, הרגיש; שמע, הקשיב, האזין; שמע בקול; הבין; הריח, רחרח

felt, felt; heard, listened, listened; heard aloud; understood; smelled, sniffed

Grande ravia siento por tu amor rey porke no guardan tu ley no keren tu onra sino tu desonra (Purim, De-Fes, sig. 18)

Porke muncho ke me amo en todas las vias mas munchas manzias mi alma siente (Purim, De-Fes, sig. 18)

asta ke enforkaron a Amán basha: era un grande pashá, todo el ke sintía no se lo kreía. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yevo muncho sar de sintir lo pasado por la sinyora de Sara se kedo pensando si se lo digo klaro non sere eskuchado por su ijo regalado Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gran kavod eya tenia de estar debasho de la siya, muncho sar eya sentia de venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

grande aglomerasion de damas i senyores / vienen a sintirel kante delos amatores (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

nunka me vo olvidar akea alegria / ke sintia la bendicha djuderia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



424230

sentirse v. refl.

נשמע; הורגש; חש עצמו

Heard; felt; felt oneself

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)

Todas estavan muy muncho gustozas / i se sintian de korason gloriozas / i kada una se mete a rozas / i miles de otras ermozas kozas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



424400

senyal m.

סימן, אות

Sign, signal

-''esto ke tu me dishistes olgara saver senyal'' (Toledo, Koplas de Yosef)

ken puede abasteser por alavar tus senyales (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

i sovre sus bayrakes kada konpanya tiene su senyal (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



424460

senyir v.

אזר, חגר

Azar, a belt

kada uno a su arma sinyo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

djente del rey por tierra armas sinyeron; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



424520

senyor m.

אדון, מר; פניה לאב או אדם נכבד ומבוגר; בעל הבית; כינוי לאבות האומה

Sir, Mr.; address to a father or a respected and elderly person; the owner of the house; title for the fathers of the nation

A buen senyor lo dieron, donde era muy bien kisto (Poema de Yosef)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



424610

senyora f.

גברת

madam

Gran dolor tenia por el la su senyora, (Poema de Yosef)

Viendo el novio la ashugar ke trusho la sinyora kon eya (Ketuba de la Ley)

Dizir no ay miedo pues so grande senyora (Koplas de Purim, 1545)

Despues de dias ke se arrodearon, a la senyora Ester ayaron, delante 'Ahashverosh la yevaron. Disho: esta sera reina, i otra no. (sova semahot, Livorno 1782)



424640

senyoría f.

אדנות, שררה, ריבונות; הוד מעלה

Lordship, power, sovereignty; majesty

ke travo kon mi edad onra de tu senyoria, (Toledo, Koplas de Yosef)

a servir a tu senyoria (Toledo, Koplas de Yosef)



424790

separar v.

ניתק, הפריד, הפריד בין בני משפחה/ידידים

Disconnect, separate, separate family/friends

In Auschwitz mos desbarkaron, de nuestros keridos mos separaron, al banyo mos entraron, los kaveyos mos kortaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



425020

ser (2) m.

בן תמותה, יצור, חי; מציאות

Mortal, creature, living; reality

Se esforsavan djuntos kon amor ekstremo, a exekutir el orden del Ser Supremo. (Im afes, Papo 1894)



425215

serbia f.

סרבית

Serbian

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)

Serbia ya fue echa en una bolema / ayuda kijo de la Grecha ma kedo kon la postema / ainda eya se kema / siendo al grego ayudo / kuando en apreto se topo / al tiempo de la Bulgaria / kuando aharvado se via (La Amerika, 1915)



425220

serbo m. & adj.

סרבי; סרבית

Serbian; Serbian

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)



425380

sereno m.

טללי בוקר, אגלי טל בוקר על זגוגית החלון (משמשים בתרופות ביתיות)

Morning dew, morning dewdrops on window glass (used in home remedies)

Par'o komo era estreyero, salio la noche al sereno, (Koplas de Par'o, 1901)



425460

seria/sería f.

סדרה

series

Grande seria el riebto ke echarian a Yosef. (Poema de Yosef)



425630

serka adv.

קרוב ל-, לקראת, בערך

Close to, towards, approximately

ke se van aserkando todos a la serka komo azer peshka. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Beven komo puerkas dientro de sus serkas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ijo de Agag el perro kon mal pensamiento kon el rey se asento serka su asiento (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ya avia ayegado en lugar muy serka, dos oras le a faltado para nuestra serka; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

El Dio le disho a Eliau: ''Vate serka la aniya'' en Tsarfat ayi moraria Sera bendezida el azeite i la arina por kavod de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Vino Eliau serka del rey, mando por todo Israel: ''Suvid todos a 'Har 'Ha-Karmel i prevaremos si es vedrad el Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



425635

serka f.

גדר, גדר הקפית

Fence, perimeter fence

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



425700

serkano adj.

קרוב, סמוך

Close, nearby

en la angustia serkano nuestro Dio. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



425730

serkano m.

רֵעַ, חבר, הזולת

Friend, comrade, other person

sedaká al meskino devemos de dar sin echar a ulvidar manot a ermanos, tanbién a serkanos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



426070

serpiar v.

התפתל כנחש; שָׁרַץ

Writh like a snake; creep

Todo lo ke ay en el mundo de la tierra i de los aguas serpistes (Donme, sig 18)



426080

serpiente m.

נחש

snake

Mas ke la serpiente son sus malos dientes (Purim, De-Fes, sig. 18)



426180

serrar v.

סגר, נעל, חסם, רכס, פרף

closure, lock, barrier, ridge, ridge

Boteah fue en el Dio, gran feuziamiento, ke nos arremetio en el su asiento por enserramiento, ke puertas serraran, la serka rodearan, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



426490

servidor/dera m.

משרת/ת, מלצר/ית

Maid, waiter

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

kon pendola de eskrivano maestro kavakadas de eyas senyoras i de eyas servideras (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



426510

serviente m.

משרת/ת

maid

kon dos sus varones ke lo eran sirvientes (Poema de Yosef)



426590

servir v.

שירת, היה משרת, שימש כ-; עבד (עבודת אלילים)

Served, was a servant, served as; slave (idolatry)

perdidores mamparado i avoda zara sirviente. (Toledo, Koplas de Yosef)

i mos torne el Poderozo a servir a su mandado. (Toledo, Koplas de Yosef)

ke malanyo ken tal kree i malanyo ken tal sierve. (Toledo, Koplas de Yosef)

Mil modos del sortes del koen gadol kuando tenia valor el se los metia i al Dio servia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Atorgaras i kreeras ke no ay mas ela Hu. Saver savras i serviras no fayaras ela 'Hu (Donme, sig 18)

Se alevanto un rey muy riko Ahav su nombre era dicho Izevel mando kon su dicho ke sirvieran idolos en lugar del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

tu sos Dio de los diozes i todas las kriansas son tus esklavos i tus servidores i non se mengua tu onra por la kavza de akeyos ke sierven afuera de ti (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



426710

servisio m.

שירות; צוות השירות; עבודה; דמי שירות; מערכת כלי שולחן/מטבח; חדר שירותים

Service; Service staff; Labor; Service fee; Tableware/kitchen set; Restroom

de estar a su servisio i verle la su vision''. (Toledo, Koplas de Yosef)

i seash bivos i sanos kon servisio del Dio; (Toledo, Koplas de Yosef)

ainda ayer la izi eya, de un madero del servisio. (Toledo, Koplas de Yosef)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



426840

sesh num.

שש, שישה

Six, six

A sesh de Sivan el mez tresero ke Israel de Mitsrayim salio (Ketuba de la Ley)



427010

setén/o adj.

שביעי

seventh

Dan era el seteno, enshemplado a el kulevro. (Toledo, Koplas de Yosef)

La setena las azia la bulisa Pelestrina, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Lo atordio el vino en el seten dia (Purim, De-Fes, sig. 18)



427070

setenta num.

שבעים

seventy

Lenguajes setenta non es favlador.'' (Poema de Yosef)



427160

sevada f.

שעורה; סובין

Barley; bran

no te dava a komer pan sino paja i sevada, (Toledo, Koplas de Yosef)

zavolandeo ashir i dal / mos dio a komer sevada i chavdal / penso de atemar al ke tenia kavdal / lo atemo a el el Dio (manus. Teza, 1820)



427260

severa f.

דגן

grain

Sonyaste otra vegada, espigas sin sivera: (Poema de Yosef)

Sivera sea guardada en anyos de fartura. (Poema de Yosef)

'Eskapanos de muerte, Senyor, danos sivera!'' (Poema de Yosef)



427290

severno m.

עץ גופר; עצי שיטים (שמהם היו עשויים הבדים לנשיאת הארון)

Gopher wood; acacia trees (from which the cloths for carrying the Ark were made)

Hur karpas i kaderno kuvrio su palasio pilares de severno marfil i topasio (Purim, De-Fes, sig. 18)



427370

sevoya f.

בצל; כינוי לתורכי

Onion; nickname for a Turk

kon sevoya i almendra las azia un toron (Gizados de berendjena, siglo 18)

kon sevoyas revanadas debasho de una kasuela, (Gizados de berendjena, siglo 18)



427450

sezo m.

מוח, בינה

Brain, intelligence

damos sezo i repozo, tornamos de esta porfia. (Toledo, Koplas de Yosef)

Se sobervio tanto i se sonbayo diez mil kintales pezados kon pezo porke perdio su sezo (Purim, De-Fes, sig. 18)

kien es de linaje aga bien dikat de no se azer sakat, de bever sin pezo: estén en su sezo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

tu sos aunado i en sekreto de tu aunamiento los savios de sezo se maraviyan ke no alkansan a saver ke es (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



427490

sezón (fr.) f.

עונה

season

ya kumplieron sus mision a la altura / por la sezon del invierno oy es la klotura (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



427530

sezudo adj.

בעל מוח, בעל שכל ישר, פיקח, חריף, בר דעת, חכם, נבון

Brainy, common sense, clever, sharp, intelligent, wise, intelligent

Perkuravan de verla tal mujer pekuda loka i non sezuda kon un gran kuerno kemada enel inferno (Purim, De-Fes, sig. 18)



427730

shabat/shabad (ebr.) f.

שבת

Sabbath

Dia de Shabat resivieron los djidios la Ley dela mano de el Dio (Ketuba de la Ley)

Shabat el dia santo todos lo miraron ke el mishne se remato i al Dio loaron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Yom Shabat kodesh vino ora de la orasion (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Shabat viene no meldamos, kon dibur shel hol lo menospresiamos, a los hahamim no eskuchamos, los senyores de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)

shabat agadol oy tomad vuestro repozo / por empesar enel invierno kon alegria i gozo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

me akordo anyos pasados / la forma ke shabatot eran sonalsados (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



427900

shaká (2) (t.) f.

בדיחה, מהתלה; טריק

Joke, prank; trick

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)



428190

shakeka f.

כאב ראש, צלחית/צלחה (מיגרנה)

Headache, migraine

Kon grande shakeka ayi se asento; el mazal se le bolto, en lugar de fuersa yazio en la fuesa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



428300

shal/shale/shalí (fr.) m.

צעיף גדול, סודר מצמר קשמיר

Large, structured cashmere scarf

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



428330

shalom! (ebr.) interj.

שלום (הברכה)

Peace (greeting)

Hazak kon shalom a eya, Palomba yama a eya, esto sera por su fama. (Donme, sig 18)

shalom le damos kon buena kara al mushteri kon avla klara, la ropa mos kosta kara, ropa fina de Ingletierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



428470

shamash (ebr.) m.

שַׁמָּשׁ

sun

lo ke azia la mujer de Elazar el shamash: (Gizados de berendjena, siglo 18)

A los ke traen siriikos, hazán, shamash, mezamerikos, aspros darles kon bultikos, porke ansí el dever (Mandjares de Purim, sig. 18)



428782

shapchí (t.) m.

סוחר באלום

Alum merchant

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



428810

shara f.

יער

forest

Aunke en tu alma el es muy amado, alsamelo por korban a tu regalado en el monte Moriya, en medio la shara. (Puertas de veluntad)



429110

shasheado (t.) adj.

נבעת, נדהם, מבולבל, מבוהל; מסוחרר, סובל מסחרחורת

Terrified, astonished, confused, frightened; dizzy, suffering from dizziness

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en sar / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



429180

shashirear (t.) v.

סחרר, בלבל, הביך, הדהים

Dizzy, confused, embarrassed, stunned

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)



429270

shastre m.

חייט

Tailor

disho la mujer del shastre: ''ken izo este desbarate?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

I tanbién yo esto kero: kada uno a su barkero i al shastre i barbero le de aspros i a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



429740

sheftalí/sheftelí/sheftilí (t.) m.

אפרסק

peach

la ke vende shoftilis, prima ermana de Saranda: (Gizados de berendjena, siglo 18)



429770

shehiná (ebr.) f.

שכינה, חסד

Shekhinah, grace

Klaredad de la Shehina kon sus ojos vieron: (Ketuba de la Ley)

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

A la entrada del palasio shehina pozo en el. (Donme, sig 18)

Ayi avian Shehinta kadisha eskondido (Donme, sig 18)

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



429840

shekerdjilik/shekierdjilik (t.) m.

חנות ממתקים ותופינים; ייצור ממתקים

Candy and Toffee Shop; Candy Manufacturing

merken martiyikos i shekierdjilik, en kaza deshen ashlik, el ke va beviendo se vaya riendo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



429940

shem (ebr.)

השם (המקודש); שמות מגיים

The Name (Holy); Names of the Living

Mi mazal hue eskura, el shem santo me alumbra, kon dolor hue mi petira. (Donme, sig 18)



430270

shenlik (t.) m.

עליזות; חגיגה

Joy; celebration

Shelik en todo Shushán izieron la djente, les fue un negro lishán a toda su pariente; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



430360

sheshentos num.

ששים

sixty

Sheshentos i tredje mitsvot para ke las afirme manyana i tadre (Ketuba de la Ley)



430525

shevet (ebr.) m.

שֶׁבֶט

tribe

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Tsadik se fue kosheando a la tienda va ayegando su shevet le van preguntando: Ke bushkas tu por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



431110

shish (t.) m.

שיפוד; כידון

skewer; bayonet

troken marochinos i ke den bakshish, salchichas metan al shish; las mezas bien artas, frutas i salatas. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



431430

shofar (ebr.) m.

שופר

Shofar

I kon shofar grande es tanyido, i boz de akayadura se oye. (Untane Tokef)

tambien shofar tanyeresh i kon esklamasion azer gran orasion. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



431480

shohad (ebr.) m.

שוחד

bribe

mando a dezir si ay mas shohad angusio a djudio i no aher / lo komio moneda de ribi Avraam Elkahed / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



431530

shomer (ebr.) m.

שומר, משגיח כשרות

Keeper, Kashrut supervisor

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



432550

shusto m.

פחד, בהלה

Fear, panic

Kon un grande shusto se vistio sako porke nada no manko ke ya se moria en el este dia (Purim, De-Fes, sig. 18)



432870

sibá (ebr.) f.

סיבה, טעם, תנאי

Reason, reason, condition

Avrid ami las puertas por siba de las lagrimas, Zihr''i fizo por nombransas. (Donme, sig 18)



433070

siegarse v. refl.

התעוור, הסתנוור; עצם עיניו מראות, לא רצה להבין

He became blind, dazzled; his very eyes showed, he did not want to understand

Mas no aze nada ke su kevranto aserko el Dio santo su ora se ayega sus ojos se siegan (Purim, De-Fes, sig. 18)



433210

sielo m.

שמים, רקיע

Heaven, firmament

De lo alto del sielo una boz sale: ''Desha este ijo ke tanto te vale! (Im afes, Papo 1894)

Mirad mirad ke sinyor es Moshe Rabenu ke asuvio i abasho alos altos sielos (Pizmon de Moshe, 1893)

Kuando el rey Nimrod al kampo saldria mirava en el sielo a la estreyeriya, (El rey Nimrod)

Tu as de deprender de tus aguelos, tus ojos en el sielos al Dio ke es uno tres dias de ayuno (Purim, De-Fes, sig. 18)

De los sielos le disheron: ''Keuna de de sienpre te dieron vidas a ti muchiguaron asta ke venga el Mashiah i Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

siendo fue vendido por el terekié, bushko de echar lekyé, ke tenía selo no miró al sielo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)

disho a Sara ke tu kovdisiado Yits.hak se engrandesio i no embezo servisio de el sielo / andare i le amostrare ke a el Dio fuero / disho: anda sinyor empero no te aleshes / respondio: sea tu korason en el Dio enfiuzianse (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



433400

siempre adv.

תמיד, בכל עת

Always, at any time

Y sienpre andava El Dio kon Yosef. (Poema de Yosef)

Alava ati prove Yeuda ke para sienpre fizistes (Donme, sig 18)

De los sielos le disheron: ''Keuna de de sienpre te dieron vidas a ti muchiguaron asta ke venga el Mashiah i Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

hazak ve-emats dire a ken es amigo: sienpre yo lo kantare sin ningun fatigo; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

a ti A' todo modo de kriansa sea de arriva sea de abasho dan edut ke eyos se depiedren i tu estas para siempre (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

oid koplas del givir ke no veamos faltura / ke sienpre por el prove el muncho perkura / El de la altura / ke vaya kon el / ke lo enbio a yamar el rey / por bien ke lo sea / se enalteska su estrea (manus. Teza, 1820)



433480

sien f.

רקה, צדע

Raka, side

Oy la Evropa esta en dos divizada / i si la prima bomba es arrojada / komo unos lokos se meteran a gerrear / i sienes de miles de kavesas van a bolar (La Amerika. 1913)



433540

siendo prep.

היות ש-, מאחר ש-

Since, since, since

Libertad mos dio Ester kon mucho koraje, siendo a nos fue poter de todo vantaje; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



433630

siento num.

מאה

century

-''terne unos siento i vente. -''i ainda estas vano! (Toledo, Koplas de Yosef)

Vino despues de dias siento i ochenta kojo de akeas vias djentios sin kuenta (Purim, De-Fes, sig. 18)



433690

sierpe m.

נחש; זוחל, שרץ; כינוי לאדם מזיק - ''נחש''

Snake; reptile, creeper; nickname for a harmful person - ''snake''

En pozo lo echaron, de sierpes i guzanos. (Poema de Yosef)



433820

sierto adj.

וודאי, בטוח; מסויים

Certainly, certain; certain

ke no vayan i se alaven ke eyos sierven a lo sierto; (Toledo, Koplas de Yosef)



433821

sierto adv.

לבטח, בוודאי

Surely, surely

Ke yo lo se por sierto ke te an amenazado.'' (Poema de Yosef)

Ke de sierto supieron kien era Yosef. (Poema de Yosef)

I ke sepan sierto, nos espantimos, i ninguno avlimos komo la uzansa, no ay esperansa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Kuando suvio adonenu, ke desho una reshimo, geula kon eya sera, los muertos levantara, sierto saved los maaminim, luna komo el sol sera. (Donme, sig 18)



433920

siervo (1) m.

צבי, אייל

Zvi, Eyal

Naftali via en fito, i lejero komo el siervo; (Toledo, Koplas de Yosef)



433930

siervo (2) m.

עבד, משרת

Slave, servant

'El tu siervo kerido me uviera forsada. (Poema de Yosef)

Luego sea prendido tu siervo, Yosef!'' (Poema de Yosef)

Todos le dizian: mira este Judio. Respondio Mordekay: yo so siervo de el Dio. En akeya ora sus manos espandio: no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)



433970

siete num.

שבע, שבעה

Seven, seven

Ayi luego fiziera uno de los pekados (Poema de Yosef)

i al deredor las siete las mas lindas i beyas; (Toledo, Koplas de Yosef)

las ke son sovrelargitas eskojia siete ocho (Gizados de berendjena, siglo 18)

el ke pense en todo esto i no peke tan presto, i no se olvide de el resto, los siete dinim de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



434530

sikileado (t.) adj.

עצוב; משועמם

Sad; bored

para ke no sea sikileado el parido (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



435020

simán (ebr.) m.

סימן, אות, תסמין, סמל

Sign, signal, symptom, symbol

Vos ke sosh padre rahman mandamos a el pastor neeman, ke mos sea en buen siman a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

esto ke vieron en la madre achikta fue por la ihteza ke demandaron ot i siman (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



435190

simiente/simienta f.

זרע

Seed

las burakava por adientro, les sakava la simiente, (Gizados de berendjena, siglo 18)

I sakastes tierra ve-esev va-ets asimenten simientos (Donme, sig 18)



435240

simiento m.

יסוד, בסיס, מסד

Foundation, base, foundation

El ombre ke su simiento es de la tierra, i su kavo es la tierra. (Untane Tokef)

a ti la fortaleza de el sekreto i el simiento de mozotros esta enkuvierto (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos uno presipio de todo modo de kuenta i simiento de todo modo de fragua (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



435570

sinagoga f.

בית כנסת

Synagogue

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



435580

sinagogal adj.

של ביכ''נ

By Bichn

la administrasion sinagogal i su prezidente / a los senyores maftirim es muy rekonosiente (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



436020

sinklavo m.

סריס

Eunuch

De prisa se partio el gran sinklavo, le Disho: desnudadvos, reina, ke asi mando el rey, ke vengas sin manto. Desnudose la reina, le izo kreser el Dio detras un ravo, por ke no deshava guardar shabbat a las Judias, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Korriendo torno a el rey el gran sinklavo, i mil males avlo de la reina, le puzo un gran klavo; dize ke no kiere venir, ke inda ayer eras de su padre esklavo, i no aze kuenta del rey ni de los senores, no. (sova semahot, Livorno 1782)



436090

sinkuenta num.

חמישים

Fifty

Ya es menasup azer folar a los chikos: bushko pino el mamzer de sinkuenta pikos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



436110

sino/sinón conj.

אלא

But

no keria redondikas sino ke fueran bien largitas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

yenos estamos de maldades no avlamos verdades, sino todo falsedades las ke pasan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



436180

sinta f.

סרט; נתח בשר (פ'ילה)

Strip; piece of meat (fillet)

kon una falda de sinta polvoreadas kon kanela (Gizados de berendjena, siglo 18)



436490

sinyo m.

סימן, אות, סמל, רמז, תסמין

Sign, signal, symbol, hint, symptom

En el dia tresero sinyos del lugar el via kon un umo bien preto ke se esparzia; (Puertas de veluntad)



436640

sionista/o m. & adj.

ציוני

Zionist

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)



436840

sirio m.

נר גדול, נר כנסיה

Large candle, church candle

A los ke traen siriikos, hazán, shamash, mezamerikos, aspros darles kon bultikos, porke ansí el dever (Mandjares de Purim, sig. 18)

Muncha agua de kanela, de Fransia buena sardela; muncho sirio i kandela ke de leshos puedan ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

tanto gusto eya tomava kuando en tripa eya estava, un sirio le arrelumbrava ke vea toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



437125

sirpís (t.) m. pl.

סרבים

Serbs

Los sirpís al kortijo entraron, a los djidiós de kaza mos kitaron, asta las mashás mos yevaron.. (Asidio de Belogrado 1788)



437540

siván (ebr.) m.

סיוון

Sivan

A sesh de Sivan el mez tresero ke Israel de Mitsrayim salio (Ketuba de la Ley)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



437550

sivdad f.

עיר, קרת, כרך

City, Keret, Vol.

En vuestras sivdades todas en derredor; (Poema de Yosef)

Bastesieron a mandar en toda la sivdad, kojeron grandes i chikos de poka edad; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

El nemsí dizen que es budalá, mos enpesó a echar kunbaras asta ke se kemó la sivdad (Asidio de Belogrado 1788)

Arelim venía ke no avía kuenta por entrar en la sivdat azer una rebuelta, por no desharmos ni menor ni fiesta; el Dio, baruh 'hu, les izo la buelta (Kalumnia de sangre, sig 18)

Adina oy esto existe / i kada uno azerse grande insiste / i ansi es ke ay miles de komunidades / en Nuyork i en otras grandes sivdades (La Amerika, 1916)



437740

siya f.

כסא, מושב; אוכף

chair, seat; saddle

suva orasion de konpaniya por membrasion delantre de tu siya (Toledo, Koplas de Yosef)

i en el se enshasha tu reino, i se konpone kon mersed tu siya, (Untane Tokef)

Ven aki tu Moshe el mi sekretero tente de mi siya yo te eskapare (Pizmon de Moshe, 1893)

Veluntad de muestro Dio en nos se afirmara i la siya de su onra oy se relustrara (Puertas de veluntad)

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

gran kavod eya tenia de estar debasho de la siya, muncho sar eya sentia de venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Despues de las palavras las estas, engrandesio el rey a 'Haman, ijo de Hamdata, i puzo su siya de todas las siyas mas alta; a el ke kiere abedigua, i a el ke kiere matar, mata; ke no ay kien le diga ni si, ni no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' rey asentado sovre siya de din / a sus derredores andjeles estantes sovre el din / ke ansi mandado de el rey delantre de todos savientes ley i din (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

i respondio su padre: en el Dio bivo de avrigo / ke El es ke amostrara por su alsasion el karnero / save ke todo lo ke envelunta el Dio aze / fraguaremos mi ijo oy delantre de El siya / estonses se enshashara sangrifisio i el sangrifisian (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



437850

siyar (1) v.

חתם (בחותם), החתים

Sealed (with seal), the Sealed

I sos el testiguo, i eskrives i seyas. (Untane Tokef)

Bravamente enbio por los eskrivanos i las kartas las siyo mizmo por sus manos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Siyo Ahashverosh kon su siyo i Disho: todo Judio ke ay en el reyno mio, ke mando desde aki asta Perat el rio: no sea remanesido Judio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



437890

siyero m.

מחסן, מאגר, אוצר

Warehouse, repository, treasury

Ah Dio!, avre tu siyero i damos munchos dineros, ke siempre de ti espero, ke eres santo i fiel. (El Dio alto)



437950

siyo m.

חותמת, חותם

Stamp, seal

Siyo Ahashverosh kon su siyo i Disho: todo Judio ke ay en el reyno mio, ke mando desde aki asta Perat el rio: no sea remanesido Judio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



439010

sobervio adj.

גאוותן, רברבן, יהיר; נשגב, מרומם, נישא, מפואר

Proud, boastful, arrogant; lofty, exalted, lofty, magnificent

Muncha mala djente son, estan esparsidos sobervios de korason i no abatidos (Purim, De-Fes, sig. 18)



439080

sobreviarse v. refl.

התכעס; התעצם, גאה, גדל, התפתח

Get angry; get stronger, proud, grow, develop

Se sobervio tanto i se sonbayo diez mil kintales pezados kon pezo porke perdio su sezo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hal grande ya vino a todas las nasiones / paresio un espino ke puncho los korasones / se sobreviaron las pasiones / i tomaron a matar / sin piadad tomaron a kemar / sivdades enteras / las personas se izieron mataderas (La Amerika, 1915)



439190

sodjifto/sodjefto adj. & m.

משועבד; עבד

Enslaved; slave

Maraviyas susedio mas ke las de Ayifto siendo ayi no kontesio sino un gran sodjifto (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Era despues ke salimos de Ejipto / del lugar del esklavaje i del sojefto / ke Dio kon su bet-din dieron desizion / por dar la Ley a su chika populasion (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



439680

sokorrer v.

עזר, הושיע

Help, save

I kisa de otra via seran sokodidos (Koplas de Purim, 1545)



439770

sol m.

שמש, חמה; אור השמש, חום השמש

Sun, heat; sunlight, heat of the sun

Ke en uno andavan el sol i la luna (Poema de Yosef)

La klaridad de el sol les fue eskurision, (Puertas de veluntad)

Birkia 'ha-shamayim sol i luna fizistes Et kol 'ha-be'hemot ve-et kol 'ha-taninim ke es peshes (Donme, sig 18)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



439980

solamente adv.

רק, אך, בלבד

Only, but, only

Solamente kon una era bastante azer matar de una mas de almas vente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



440140

soldado m.

חייל, איש צבא

Soldier, military man

Inda romano i bulgar no se avian dechidido / por salir a gerrear mucho avian kijido / ma el romano dezvanesido / kaje ke va empesar / el kontinua armar / a todos sus soldados / por tenerlos aprontados (La Amerika, 1915)



440310

soler v.

היה רגיל, התנהג

Behave normally, behave

Solias de tener kolores i agora estas demudada (Donme, sig 18)



440410

solevantar v.

הגביה, הרים, העלה; קומם, המריד

The raising, the raising, the raising; the raising, the raising

Esta maravia el se rekordo muncha mersed le guardo penso de onrarlo i solevantarlo (Purim, De-Fes, sig. 18)



440610

soliko adj.

שרוי בגפו בנעימות ורוגע

He is alone, pleasantly and calmly.

kon miel i mucha kanela, las komian los dos solikos. (Gizados de berendjena, siglo 18)



440790

solombra f.

צל; מחסה

Shade; shelter

Komo la solombra pasajera, (Untane Tokef)

Tsadik uno se ayo Mordehay se nombra ke kativo el kayo en la su solombra (Purim, De-Fes, sig. 18)

Komo la solombra pasan los dias, no ay a eyos ke no fueron baldias, si pensa ke aze asi manzias, asi mizmo por emuna matava, (Donme, sig 18)

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



440930

soltar v.

פענח חלום; שיחרר, הירפה, התיר קשר; גרש (את אשתו)

Interpreted a dream; released, let go, untied a bond; dismissed (his wife)

Su padre lo soltava, savialo de sierto; (Poema de Yosef)

Ivan se lo soltar apresurada mente. (Poema de Yosef)

Por eso so suelta para ti, Yosef.'' (Poema de Yosef)

Eyos non pensavan ke los soltase Yosef. (Poema de Yosef)

Muy alegre soltava este suenyo, Yosef. (Poema de Yosef)

'Deke de esta prizion tu fueres soltado, (Poema de Yosef)

Sierto salio entero lo ke solto a mos, (Poema de Yosef)

Luego le fiziera De la prizion soltar. (Poema de Yosef)

De ti avre kereyas, si non lo sueltas, Yosef.'' (Poema de Yosef)

Tendiendole el virdugo i soltole la pena (Koplas de Purim, 1545)



440960

soltero m.

רווק; גרוש; פותר חלומות

Single; Divorced; Dream Interpreter

Luego se levantavan, non avian soltadores (Poema de Yosef)

I soltador muy vero a Yosef fayamos; (Poema de Yosef)



441150

sombayer/sombaer/sombayir v.

פיתה, שידל, השיא, הסית; הקסים, משך לב

Tempted, enticed, enticed, incited; charmed, attracted

Ya el rov de los djudios se avian ido, tambien yo komo eyos me e sonbaido i enlokesido; i muy rebuelto, en nada no atento de la reboltina i la esklamatina. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



441170

sombayerse/sombaerse v. refl.

נפתה

Nafta

Se sobervio tanto i se sonbayo diez mil kintales pezados kon pezo porke perdio su sezo (Purim, De-Fes, sig. 18)



441320

somportansa f.

סבל, נשיאה

suffering, carrying

a ti es los sekretos ke non ay somportamiento de alavasion i penserio (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



441330

somportar v.

סבל, נשא, נשא משא

Bear, bear, bear a burden

Todo lo resto kede para el Dio, si de los sielos se dio lo soportaremos i lo yevaremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

No yeva el sehel a sonportar del todo (Donme, sig 18)

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



441460

sonalsado adj.

מרומם, ששבחוהו; שהועלה למעלה רמה

Exalted, praised; raised to a high level

pense en su alma la presiada de lugar santo es abashada, si terna zahud sera sonalsada kuando va de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

me akordo anyos pasados / la forma ke shabatot eran sonalsados (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



441520

sonar v.

צלצל, הדהד; ניגן בכלי נגינה

Ring, resonate; play a musical instrument

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)



441610

sonbultura f.

ספינה טרופה; מצבה

Shipwreck; tombstone

kara de muncha shehina ke el Dio mo lo guadre / de verlo kon el kalpak ke le dio mas donaire / parese un aire a senyor Yehezkel / ke biva este i akel / no veamos faltura / de su sonbultura (manus. Teza, 1820)



441750

sonido m.

צליל, קול

Sound, voice

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

laso i red a el fue espandido, en venir su pavor komo sonido, no save lo ke se le ordena, no. (sova semahot, Livorno 1782)



441845

sontraemiento m.

משיכה

attraction

tu sos savio i de tu sensia apartastes por kriar a el mundo komo el poel i el maestro por kriar el kriamiento de el mundo de sontraemiento de la nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



441890

sonyador m.

חולם, הוזה, בעל חלומות, בעל דמיון

Dreamer, hallucinator, dreamer, imaginative

Luego disheron: ''Ya vemos do viene el sonyador! (Poema de Yosef)



441900

sonyar/sonyarse v. refl.

חלם

Dreamed

'Gaviyas sonyava ke faziamos un dia, (Poema de Yosef)

Otro suenyo sonyava, i non en noche una (Poema de Yosef)

Los suenyos se afirmaran ke tu as sonyado.'' (Poema de Yosef)

Una noche sonyavan, i avian temores; (Poema de Yosef)

El rey Par'o sonyava suenyos muy verdaderos, (Poema de Yosef)

i me konto la bashika ke se sonyo kon guarita; (Toledo, Koplas de Yosef)



442130

sorear (t.) v.

כילה/איכל תוך כדי שימוש, בזבז; מכר בכמויות; שיבץ מלים זרות כדי לעשות רושם

Consume/consume while using, waste; sell in bulk; insert foreign words to make an impression

kuanto va sorear esto (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



442330

sorta/sorte (fr.) f.

סוג, מין, אופן, צורה

Type, gender, manner, form

Mil modos del sortes del koen gadol kuando tenia valor el se los metia i al Dio servia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Mordehay se anduvo serka de la korte torno i se detuvo por no ir tal sorte (Purim, De-Fes, sig. 18)



442382

sorte (fr.) f.

סוג

type

Dia de fiesta ya es de grande memoria / toda sorte de nasion eskrivio la estoria / esta grande gloria ke venimos renkontrar / fue koza de enkantar / los djurnales lo eskrivieron / munchos no se kreeron (La Amerika, 1911)



442400

sortija f.

טבעת

ring

Kon sortija apuesta, i bendision granada, (Poema de Yosef)

Komo el meleh lo oyo le dio su sortija i lesensia le dio a el ke lo rija (Purim, De-Fes, sig. 18)



442715

sosegadamente adv.

ברוגע, בשלווה

Calmly, peacefully

Muy sosegada mente lo favlava Yosef (Poema de Yosef)



442820

sosiedad/sosietad/sosietá f.

חברה

company

Los klubes i sosietas siempre van pujando / mansevos de la nasion se van abonando / todos van gritando / kon grande ahadut / adelantre joventud / penar por el progreso / siempre sin intereso (La Amerika, 1911)

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)



443070

sostener v.

החזיק, תמך ב-, עודד, פרנס

Held, supported, encouraged, provided

a ti es la fuersa la ke sostienes el mundo fraguado enriva de nada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



443100

sostenerse v. refl.

התפרנס, החזיק עצמו, עומד/ניצב על

made a living, supported himself, stood on

Mundo este i mundo el ke viene, sovre este amor se le sostiene, Tova, si te matan, otro no tiene. (Donme, sig 18)



443245

soterrar (arc.) v.

קבר, טמן

Grave, burial

Do estava soterrada la su madre onrada; (Poema de Yosef)



443720

sovre prep.

על, מעל, על גבי; בקשר ל- בענין

On, above, on top of; in relation to - in the matter of

apiada Senyor sovre mi por santidad de tu nombre. (Toledo, Koplas de Yosef)

Yamo: ''Ya Dio, abedigua a este hijo de la aniya, toma la yave de la luvia ke no podesta sovre todas dos Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



443840

sovreforsar v.

לחץ, העיק, הציק, עשק

Pressure, pressured, harassed, oppressed

Vos e de vervos komo uzaresh i no sovreforsares (Purim, De-Fes, sig. 18)



444180

sovrino m.

אחיין; בן דוד

nephew; cousin

debasho revanadikas komia kon su sovrina; (Gizados de berendjena, siglo 18)

ermana de Gavilan, sovrina de Merimeche: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Amalekim se mentavan no se loke pensavan / de mujeres i de bien el no se artava / no se kontentava / de fraguar yalis / ay ke no le kede raiz / de este espino / de 'Haman sovrino (manus. Teza, 1820)



444220

soy (t.) m.

מקור, מוצא, גזע

Origin, lineage, race

krepan de el despecho kien es de su soy, de estonses asta oy lo vamos mentando, kon martiyos dando. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

gusto soy kijo azer / i el mundo ke non tomen plazer / izo mas negro ke 'Haman el mamzer / el sehel del todo lo perdio (manus. Teza, 1820)



446530

sudar /sudarse v.

הזיע; נרגע

Sweat; Relax

sino lo azia ke bien sudara / ni kamiza ke no se mudara / le komio moneda de ribi Yits.hak Hudara / dobladas se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



446700

sudor m.

זיעה

Sweat

Sadikim de akel dor kuanto mal yevaron, kon penas i kon sudor muncho perkuraron (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



446730

suegra f.

חמות, חותנת

Mother-in-law, mother-in-law

ke ansi se lo anbezo la suegra de Moshe Dasa. (Gizados de berendjena, siglo 18)



446810

suelo m.

אדמה, קרקע; רצפה; סף, מפתן

Earth, ground; floor; threshold, threshold

por el suelo esparziolas, oro i plata i metal; (Toledo, Koplas de Yosef)

Esklavo vendido a mi aguelo echado en el suelo kuravash los kayos de los mis kavayos (Purim, De-Fes, sig. 18)



446830

suenyo m.

חלום; שינה

Dream; sleep

Otro suenyo sonyava, i non en noche una (Poema de Yosef)

Este suenyo kontava su padre, Yosef. (Poema de Yosef)

Nos te avremos de matar por tus suenyos, Yosef.'' (Poema de Yosef)

Los suenyos se afirmaran ke tu as sonyado.'' (Poema de Yosef)

Muy alegre soltava este suenyo, Yosef. (Poema de Yosef)

El rey Par'o sonyava suenyos muy verdaderos, (Poema de Yosef)

Te olvidastes maras de akel suenyo el dio es muestro duenyo mos eskaparemos i tu mal veremos (Purim, De-Fes, sig. 18)



446840

suerte f.

גורל, מזל

Fate, luck

negra fue la su suerte de primera kompra boltar fue desonra. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Le kayo en suerte ke los entendio Bigtan i Teresh prendio ke se akonsejaron en su mal pensaron (Purim, De-Fes, sig. 18)

Muncho el se estira en kuentra el Dio por matar a los djidios i echo la suerte kavza de su muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

hayre no ay de eskapar de la muerte, grandes i chikos kaen en esta suerte, anke sea tan fuerte komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)

Avlo el rey kon los savios de enfrente; Disho: miradle su juizio, i echadle suerte. (sova semahot, Livorno 1782)



447080

sufriir (2)/sufreir v.

טיגן קלות, חרך, השחים (בשר, בצל)

Lightly fry, sear, brown (meat, onion)

De ver los sarayes komo van sin djente, las kokonas de eyos no meten afeites; de ver a sus maridos kortados enfrente se van sufriiendo komo la azeite (Kalumnia de sangre, sig 18)



447090

sufriirse v. refl.

חי בצנע; היטגן

Live austerely; fry

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)



447130

sufrito m. & adj.

מזון שטוגן טיגון קל; מטוגן קלות

Fried food, lightly fried; lightly fried

i sofritas kon gordura las yamavan baldaron. (Gizados de berendjena, siglo 18)

koman indianos, sofrito i kiebap; kada uno su erbap ordenen la meza sin aver mankeza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



447440

sukseso (it.) m.

הצלחה

success

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



447550

sulhá f.

סוג של תבשיל חצילים

A type of eggplant stew

las azia komo esfongos i las yamava sulhas, (Gizados de berendjena, siglo 18)



447630

sultán m.

סולטן, שולטן

Sultan, Sultan

En su fuego del Goel Shabetay Nafshi kon mi puerpo i lo ke ay, ayudara Goel Tsevi Shabetay, el es malhut Tsevi Sultan Shabetay. (Donme, sig 18)

Bendigamos a el Dio santo I poderozo / i rogemos ke mos de alegria i gozo / ke renda gloriozo al nuevo sultan / porke es ombre muy neeman / del Dio sea enshalshado / i siempre alavado (La Amerika, 1911)



447680

suluk (2) (t.) m.

שאיפת אוויר, נשימה

Inhalation, breathing

resta de peshkados de tauk baluk, les tomaron el suluk; muerte a la moda lo izimos boda. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



448430

supitanio/supitiano adj.

פתאומי

sudden

Ken kon espada, i ken kon muerte supitiana. (Untane Tokef)



448470

súpito (it.) adv.

פתאום, לפתע

Suddenly, suddenly

Besorot nos vinieron supito i muy presto kartas ke eskrivieron muncho en sekreto: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Oíd mis ermanos komplas 18, los arelim kresieron komo el finojo; en súpito salieron kon un grande enojo, el Dio los echó komo piedra en pozo . (Kalumnia de sangre, sig 18)

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



448700

supremo adj.

עליון, עילאי, ראשון במעלה, רם ונישא

Supreme, supreme, first in rank, high and lofty

Se esforsavan djuntos kon amor ekstremo, a exekutir el orden del Ser Supremo. (Im afes, Papo 1894)



449180

suseder v.

בא אחרי, ירש; קרה

Came after, succeeded, followed ; happened

Maraviyas susedio mas ke las de Ayifto siendo ayi no kontesio sino un gran sodjifto (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



449450

sutlach (t.) m.

דייסת אורז חלב, קרישת אורז בחלב

Rice milk porridge, rice coagulated in milk

Sutlach i kozas de leche a el ken kome le aproveche; a dormir ke no se eche, ke no es ansí el dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



449640

suvir v.

עלה, טיפס, העפיל; העלה

Ascended, climbed, ascended; raised

Otras siete pasavan, vakas del mar suvientes (Poema de Yosef)

Siete espigas veia suvir en una kanya; (Poema de Yosef)

Su kavayo le dava, Yosef en el suvia. (Poema de Yosef)

para poder ponerlas i ke suvirian los alkansarian. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Le murio el ijo de la aniya suvio lo echo en su aliya yoro su madre una alguaya: ''Si por matar a mi ijo vinites por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

i kuando lo suves en las tasas de la balansa non se va para abasho la tasa i non se alevanta para arriva (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



450330

tabernaklo m.

ארון הברית, המשכן, מקדש

ark of the covenant, tabernacle, temple

'ereh no ay para akel espektakulo / el templo paresia un tabernaklo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



450700

tadrar v.

איחר; דחה

to be late; to postpone

akontesio ke tadraron demaziado akel dia. (Toledo, Koplas de Yosef)

Shabat devemos guadrar kon grande kudiado / si tadra la rehmision es de este pekado / mismo el ke es forsado / deve repozar / el djudesmo bien guadrar / al savio oyeremos / todo bueno alkansaremos (La Amerika, 1911)



450720

tadre adv.

מאוחר

late

Sea bendicha en eya fiesta de demanyana i de tadre a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Vide a la tadre ke se enkuvrio, dishe: No es este el Dio vedradero. (El rey Nimrod)

enfiladas en espeto las azia kada tadre, (Gizados de berendjena, siglo 18)



450740

tadre f.

ערב

evening

Sheshentos i tredje mitsvot para ke las afirme manyana i tadre (Ketuba de la Ley)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



451190

tajadura f.

טבח, השמדה; גיזרה

massacre, extermination; figure

Todos eyos son relustrozos komo tajadura de anyakota (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



451220

tajar v.

חתך, גזר, כרת; חצב; הכרית, טבח, השמיד, רצח, ניתח אברים אברים

to cut, to cut down; to quarry; to slaughter, to destroy, to murder, to dissect into limbs

i kon Avraam el dio tajo luego firmamiento: (Toledo, Koplas de Yosef)



451670

taksa f.

מס, הטל; גזר

tax; command

I kortas taksa a todas las kriansas, i eskrives la setensia de su din. (Untane Tokef)

No ay taksa para tus anyos, (Untane Tokef)



451800

takum (t.) m.

מערכת לבוש שלימה; זוג; קבוצה, חבורה

complete set of clothes; couple; group, bunch

Manden a tomar kiemán, el takum entero, kantemos lo de Amán kon un buen pandero; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



451820

tal adv.

כך

so

A su marido tal non deskuvriria, topo una meara i lo pariria. (El rey Nimrod)



451880

tal/a adj.

כזה/כזאת; זהה ל-, דומה ל-

such; identical to, similar to

Dio, porke mos traesh en tal apreto, ke fue este sekreto? (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke bushkash el rey Tarkino tales oras en mi kama? (Donme, sig 18)

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)

Anda a el rey i avla kon el, ke no se pierde Ye'hudah ni Ariel, i no sea por tu mano fin de Yisrael, ke no venga tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)

y el Dio no deshara su kompanya dezamparada, i tu no veras tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)



451945

talante m.

רצון, רצון טוב; נכונות, אופן, צורה, חזות; עונג

will, goodwill; willingness, manner, form, appearance; pleasure

De kien avia talante de ver la su figura (Poema de Yosef)

El rey, esas sazones, uvo malos talentes (Poema de Yosef)

Yosef de buen talente yevalas sin refierta. (Poema de Yosef)

Tomo muy mal talente, Disho:''Id vos a Yosef!'' (Poema de Yosef)

Dos fijos le dava El Dio a su talente. (Poema de Yosef)

Ke le konsolasen de su mal talante (Koplas de Purim, 1545)



451990

talento m.

כישרון

talent

A sus ermanos pezava, avian mal talento. (Poema de Yosef)

Mas de muy mal talento los bushkava Yosef. (Poema de Yosef)



452360

tam (ebr.) adj.

תם, ישר, נקי כפים

pure, straight, clean-handed

Respondio la Ley tama temima (Ketuba de la Ley)



452485

tamanyo (arc.) adj.

גדול יותר, קטן יותר

bigger, smaller

I lo echo olvidava, los sus visios tamanyos; (Poema de Yosef)



452510

también adv.

גם; חוץ מזה, מלבד זאת; אף לא (במשפטי שלילה)

also; besides that; neither (in negative sentences)

Tanbien yo I mis mosas seremos en eyo (Koplas de Purim, 1545)

tambien shofar tanyeresh i kon esklamasion azer gran orasion. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



452590

tamo m.

מוץ

chaff

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



452660

tan adv.

כה, כל כך

so, so much

Tan mal ke le akeshavan akeyos sus amores. (Poema de Yosef)



452790

taní/tanid (ebr.) m.

תענית, צום

fasting

Taanit apregonó Mordejay el djusto, ninguno dezayuno tres días apunto; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



452980

tanto adj.

כה הרבה

so much

ke ansi esta enkomendado tanto povre komo riko. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Ke kon tal gran gerra de tantos dias, askier de tantas vias, su sensia baldada, ke no izo nada. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

i su puerpo es mas grande de el puerpo de tierra sien i setenta tantos segun amostrasiones (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



452990

tanto adv.

כל כך, כה, עד כדי כך; באותה מידה, אותה כמות

so much, to that extent; to the same extent, the same amount

yo lo rogo, mis ermanos, tanto kuanto kero yo. (Toledo, Koplas de Yosef)

i miles de milarias luego ke loavan otro tanto. (Toledo, Koplas de Yosef)

de afirmar la Ley tanto kon proveza komo tener muncha bonansa: (Ketuba de la Ley)

No desho Ester de azer eya otro tanto tiro gozo i plazer i desnudo su manto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Estas palavras siempre iva repetando / i se estava arrebashando tanto / asta ke se kuvrio entera kon el manto / i su kavesa siempre iva rebashando. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

y 'Haman el 'Agagi estando en un kanto, Disho la reina: manyana, otro tanto, si es tu voluntad i si no, no. (sova semahot, Livorno 1782)



453160

tanyer v.

ניגן

to play

I kon shofar grande es tanyido, i boz de akayadura se oye. (Untane Tokef)

tambien shofar tanyeresh i kon esklamasion azer gran orasion. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Alavar kero al Dio kon tanyer i kante, siendo El no pedrió amistad avante, de ombre berbante El mos eskapó i Amán lo enkapó en una payida, no topó fuyida. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Tenemos de adjuntar todos los vizinos para tanyer i kantar i prevar los vinos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



453360

tapar v.

סתם, חסם, אטם, כיסה; עמעם, האפיל על

to block, to seal, to cover; to dim, to overshadow

matad i arematad, toda alma se pierda, destruilda asta ke le tape yerva, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

kon masa tapava el plato i las yamava kaplama. (Gizados de berendjena, siglo 18)

La su boka agudika kon un pinyon la tapare. (Donme, sig 18)



453640

tapón m.

פקק, מגופה, מכסה; כיסוי, שמיכה

cork, bung, lid; cover, blanket

i inchidas por arriva i les metia taponikos, (Gizados de berendjena, siglo 18)



454290

tarlá (t.) f.

שדה; חווה; ערוגת גינה; שדה פלחה

field; farm; garden bed; field

kuando toma el ben adam alguna tarla se akavida ke no sea serka de la sivdad ke no lo miren todos (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



454560

tasa f.

ספל, כוס, בזיך

mug, cup, dish

las enbolvia kon guevos batidos en una tasa, (Gizados de berendjena, siglo 18)

i kuando lo suves en las tasas de la balansa non se va para abasho la tasa i non se alevanta para arriva (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



454965

tauk (t.) m.

עוף

chicken

resta de peshkados de tauk baluk, les tomaron el suluk; muerte a la moda lo izimos boda. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



455160

tavla f.

לוח, קרש, עץ (חומר), משטח; מדף; מגש; אחת מאבני ''חמש אבנים''

board, plank, wood (material), surface; shelf; tray; one of the ''five stones''

Ayi en el midbar vidi arrelumbrar las tavlas de la ley vidi abashar (Pizmon de Moshe, 1893)

si keresh ser bivos i no detardar, las ropas tambien atar i azervos balas no deshesh ni tavlas (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

las pikava en una tablika, las azia una tortada, (Gizados de berendjena, siglo 18)

La tavla de los sus pechos a dos o a tres djugare (Donme, sig 18)

I las tavlas se ronpieron (Donme, sig 18)



455420

tea f.

אבוקה, לפיד; עץ שרף המשמש להדלקת אש בפחמים

torch; resinous wood used to light a fire in coals

kuanta tea ay por tierra i por mar (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



455610

tedzo adj.

נוקשה, קשיח, מתוח

stiff, rigid, tense

Siente muncha ansia en lugar de gozo, komo un palo tezo ansi kedaria asta el terser dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



455670

tefilá (ebr.) f.

תפילה, שחרית

prayer, morning prayer

I la teshuva i la tefila i la tsedaka (Untane Tokef)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

por kuenta izo tefilot kon bakasha, por no enterrarse en el midbar ke era busha, muncho dezeo de entrar laarets akedosha (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zayin de Adar se apregono kon muncha bealá: serrad las puertas de los sielos i no resivas su tefila, ke ya se le fue la gedulá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)

tefila agan todo Israel / ke mos mande ya el goel / i mos frague bet el / 'havtaha tenemos enel Dio (manus. Teza, 1820)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)

A' livros de bivos i muertos delantre de ti estan aviertos / en mersedes de muestros padres los primeros mozotros enfiuziados / se konponga muestras tefilot komo guezmo resivivle (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



455700

tefilín/m (ebr.) m. pl.

תפילין

tefillin

Tomo Zo'har en su pecho, i los tefilin tambien. (Donme, sig 18)



455910

teja f.

רעף

tile

Luvia fuerte kon pedrisko / no deho ni djam ni tejas / kada uno boy de brisko / mos izo todos lentejas (La Epoka, Sal. 1898)

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)



456250

tela f.

אריג, ארג, בד; יריעה; חוט, קוּר; קרום; קרום החלב; כברה; רשת; סרט קישוט

fabric, cloth; sheet; thread, web; film; film of milk; net; netting; decorative ribbon

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



456520

telek (t.) m.

בלן

bath attendant

por azer konkiyas a el Amalek, ago banyo kon telek; todo va un kuento, no mires el resto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



456660

tembla f.

רעדה, חלחלה, חרדה

tremor, shudder, anxiety

te veo, tembla te trava; pekado ke vistas sayo! , (Toledo, Koplas de Yosef)

I los mal'ahim se apresuran, i dolor i tembla les trava, i dizen: (Untane Tokef)



456730

temblar v.

רעד, חרד, הזדעזע

to tremble, to bother, to shudder

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



456750

temblor m.

רעד, רעידה, רעדה, חלחלה

tremor, shaking, shudder

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)



456870

temer v.

פחד מ-, חשש מ-

to fear of, to be afraid of

Yosef sienpre temiera El Dio de los fonsados (Poema de Yosef)

Disho: 'Fijo, non temas, ni tomes kuidado; (Poema de Yosef)

Temio de ser kaido en el infierno, Yosef. (Poema de Yosef)

Onbre de bondades, ke tema al kriador; (Poema de Yosef)

Las kumadres komo eran djudias, eyas del Dio temian, resivian ijos i ijas (Koplas de Par'o, 1901)

Las mitsvot afirmar i temer en el Dio i azer su mandado: (Ketuba de la Ley)

Zahut  tengamos nos i todos los ke en el Dio temen (Ketuba de la Ley)

Temiendo muy muncho aver de morir (Koplas de Purim, 1545)

Rogo al Dio de los sielos: ''Resive ketoret i saumerios se vede la muerte de eyos ke ya temieron de tu nombre i de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



456900

temerozo adj.

מפחיד, מטיל אימה; אלים, חזק מאוד; ירא

frightening, terrifying; violent, very strong; fearsome

su padre en el estulto de ver suenyo temerozo. (Toledo, Koplas de Yosef)

ke el dia [es] temerozo i pavorozo. (Untane Tokef)

Nes ke le izo el hay temerozo i fuerte ke el senyor de Mordehay lo libro de muerte (Purim, De-Fes, sig. 18)

Bien entendido ke se aparejavan / para el dia santo del sesh de Sivan / para salir delantre del Dio despierto / en medio del grande temerozo dezierto. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

A' kien non se espanta de dia de el din el temerozo / ke a ti te konviene la grandeza i la barragania / en lugar ke ay senteyas de fuego (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



456920

temiente adj.

פחדני, ירא

cowardly, fearful

Bendicho sea el Dio ke a sus temientes de su sensia despartio, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



456940

temimú (ebr.) m.

תמימות

innocence

Respondio la Ley tama temima (Ketuba de la Ley)



456970

temor m.

פחד, מורא, יראת כבוד

fear, awe, reverence

Aya donde yazia, tomaronle temores. (Poema de Yosef)

Su senyora le amava, prendieronle temores, (Poema de Yosef)

Una noche sonyavan, i avian temores; (Poema de Yosef)

En tu entrar en este mar toma a ti dos alas, la una es anava i la segunda sea temor. (Donme, sig 18)

planta en mi penserios tu temor, setensia sovre mi setensias buenas i balda de sovre mi setensias malas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



457000

temoridad f.

פחד, מורא, אימה, בעתה, בהלה, חרדה

fear, dread, terror, anguish, panic, anxiety

pero kon temoridad, es figura muy santa, (Toledo, Koplas de Yosef)

sin pavor i sin apreto, i menos sin temoridad: (Toledo, Koplas de Yosef)

Kon temoridad de korason i alegria i gozo (Ketuba de la Ley)



457060

tempesta (it.)/tempestad f.

סופה, סער

storm

Bora grande komo esta / nunka tuvo akontesido / al rumor de la tempesta / kedo el puevlo entontesido (La Epoka, Sal. 1898)



457150

templo m.

מקדש, היכל, דביר; בית כנסת

temple, hall, sanctuary; synagogue

'ereh no ay para akel espektakulo / el temploparesia un tabernaklo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



457230

temprano adv.

מוקדם, מוקדם מהרגיל

early, earlier than usual

'Ke yo uvas tomava, fazia vino tenprano; (Poema de Yosef)



457330

tenay (ebr.) m.

תנאי

condition

Iszieron estos tenaim los djidios kon la Ley Santa (Ketuba de la Ley)



457420

tender v.

נטה; מתח

to tend; to cause tension

Riziendo, le ato bien manos i pies, tendio kuchio al fruto de su vejes, (Im afes, Papo 1894)

Ke al rey tienda el virdugo de reino a akeya tal se le otorgan vidas (Koplas de Purim, 1545)

Tendiendole el virdugo i soltole la pena (Koplas de Purim, 1545)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



457660

tener v.

היה לו/יש לו, החזיק, הכיל; התנגד, עמד בפני

to have; to resist

De ke tenesh la kara tan demudada? Eya ya savia el mal ke tenia. (El rey Nimrod)

kavod grande tu ternas si al yetser no eskucharas, a mis mizvot tu afirmaras, las ke se azen en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

huerte echo se le rizo en muy pokos dias / todo este bien ande lo tenias? / para ke lo kerias / sirviendo al malhut / apanyen asta el bahur / de 'Haman el nieto / ya lo vimos muerto (manus. Teza, 1820)



458150

tenerse v. refl.

החזיק עצמו

to hold oneself

Por ke te tienes por Dio, tu, rasha Nimrod? Por ke non krees en el vedradero? (El rey Nimrod)

Hazak komo el leon, fuerte se tuviera, para azer galeon kiereste trushera; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



458770

teriaki/teriakyi (t.) m.

שתיין, מתמכר לשתיה וסמים

a drinker, addicted to alcohol and drugs

siendo fue vendido por el terekié, bushko de echar lekyé, ke tenía selo no miró al sielo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



458950

ternero m.

עגל

calf

Uvrizikas de ternera, ava, mansana i pera, avgotaraho sin sera porke es bueno para bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



459060

terretemblo m.

רעש, רעידת אדמה

earthquake

Ken kon terretenblo i ken kon magefa. (Untane Tokef)



459120

terrivle adj.

נורא, איום, מבעית, מפחיד, מטיל אימה

terrible, horrific, frightening, terrifying

El rav ke esto oyo kedo pensativle i kon el su meoyo grande i terrivle disho: (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Devemos de rekontar este kuento trivle ande pudo enventar koza inposivle, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



459230

terser/tersero/tersén/terseno adj.

שלישי

third

Luego el dia tersero, el rey izo alegria (Poema de Yosef)

El dia tersero vistiose la reina (Koplas de Purim, 1545)

En el dia tresero sinyos del lugar el via kon un umo bien preto ke se esparzia; (Puertas de veluntad)

mal korason kon mal pensamiento / ke ya mos izo segundos terseros / les komio moneda de los mersedes / doblado se las mandara el Dio (manus. Teza, 1820)



459490

tesher v.

ארג; איחה/הטליא אריג/בגד/ גרב; הקים עסק, ארג תכניות

to weave; to patch fabric/garment/sock; to start a business, to weave plans

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

toda la ropa ke es kerida, ke de seda se teshida, del guzano es salida, los ke komen al onbre en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



459620

teshuvá (ebr.) f.

תשובה, חרטה; תשובה, מענה

repentance; answer, response

I la teshuva i la tefila i la tsedaka (Untane Tokef)

I por tanto duelo azed teshuva muestra orasion suva ke estash apretados por muestros pekados (Purim, De-Fes, sig. 18)

Teshuva kale azer por nuestros pekados / rogaremos a el Dio sean pardonados / i el Abastado / nos mande la salvasion / a toda la nasion / el dia alegre vino / kantemos de kontino (La Amerika, 1911)



459700

testa (it.) f.

ראש

head

Diole eya repuesta: mi tio amigo, yo no djugo mi testa ni tal yo le digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

I mete en su testa una korona (Purim, De-Fes, sig. 18)

va i mira tu heshbon i ven ami lado / a kaza disho de irse el arrematado / ande vas tu enkonado? / ke estas en prezo / grosh te komites sin pezo / ven veras la muestra / ya me bolo la testa (manus. Teza, 1820)



459790

testigo/testiguo m.

עד

witness

I sos el testiguo, i eskrives i seyas. (Untane Tokef)



459850

teta f.

שד, דד; פטמה

breast, nipple

Toda mujer ke alechase, ke venga a­ dar teta a Moshe, (Koplas de Par'o, 1901)



459940

tetar v.

ינק

to suck

Moshe komo era djidio, non kijo tetar de goy sinon de la su madre (Koplas de Par'o, 1901)

Moshe komo era navi, non kijo tetar de mitsri sinon de la su madre (Koplas de Par'o, 1901)



460100

tevekel/tevekiel (t.) adj.

רשלן, מוזנח

negligent, neglected

Teve[kiel] lo llamavan, no se despertaba, i los papazim modriskos le davan; el hodjá diferente gusto se tomava, serravan las puertas, plazer les entrava. (Kalumnia de sangre, sig 18)



460270

tezoro m.

אוצר

treasure

Kontoles Aman su alta grandeza gran kopia de ijos i de tezoro (Koplas de Purim, 1545)



460400

tiempo m.

זמן, עת, מועד, תקופה, שהות, ארכה; מזג אוויר

time, season, date, period, duration; weather

Oyid lo ke akontesio en tiempo de avante i lo ke se enrikesio ke es koza de enkante (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

mira lo ke es el kavo del basar vadam, la muerte kedo del tiempo de Adam, de eya no eskapa benadam, anke sea kuanto Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



460920

tienda f.

יריעה נטויה לצל; אוהל, אפיריון; מפרש

a sheet spread out for shade; a tent, canopy; a sail

Tsadik se fue kosheando a la tienda va ayegando su shevet le van preguntando: Ke bushkas tu por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

I su mano la tienda de los galgalim adjunto I kon kolchetes de el poder telas de las kriansas ato (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



460980

tierra f.

ארץ, קרקע; אדמה, עפר, אבק; רצפה; ארץ, מדינה, כדור הארץ

land, ground; earth, soil, dust; floor; country, globe

Los moros desendieron a tierra de Adjivto; (Poema de Yosef)

Sera fanbre granada siete anyos en la tierra, (Poema de Yosef)

La fanbre era fuerte en toda la tierra, (Poema de Yosef)

una ora en antes presto ke vaya a derrokar Tevaria i asta la tierra no deshe ni piedra''. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Ya no lo estimavan djente de su tierra, ni menos lo kontavan komo una piedra; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I fue komo los tres anyos, sekose la tierra i los banyos komieron kavesas de aznos se konsumio el mundo por palavra de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

shamayim vaarets yoravan i dizian: el hasid de la tierra se depedreria i derecho en el onbre no avria komo el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

viendomos bien vestidos, de gaava somos enbolvidos, no metemos muestro sentido ke todo keda en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Dizen ke va aver una muy grande gerra / i ke muncha sangre va korrer en tierra / Austria i Serbia estan en dubara / siendo a fransez dieron una krushumada (La Amerika. 1913)

Bushkaron de matar a fransez el influente / serbos lo izieron asasinar por mano de basha djente / esta matansa sangriente / izo la gerra aktual / la kuala trusho muncho mal / i inda se espera / ke munchos se yiran a la tierra (La Amerika, 1915)

Tefilot kale azer para ke kede esta gerra / ke nos izo bezer i mando a muchos a la tierra / ke se eskape esta gerra / i se aga la pas / por ke no se sufre mas / agora ke ayga repozo / i alegria i gozo (La Amerika, 1915)

i su puerpo es mas grande de el puerpo de tierra sien i setenta tantos segun amostrasiones (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



461180

tiesto m.

סל; כלי חרס, קדרת חרס, עציץ

basket; pottery, clay pot, flower pot

Enshemplado komo tiesto roto, (Untane Tokef)



461840

timón m.

הגה ספינה

ship's rudder

kién i kién se apara por ver un maymón kolgado en un timón: el sinyor onrado bien amizurado. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



462000

tinievla/s f./f. pl.

חשיכה, חושך, אפילה; קדרות, אבל, עצב עמוק; כנוי לאדם קודר

darkness, gloom; gloom, mourning, deep sadness; nickname for a gloomy person

de ver tanta tinievla, del servisio se vedo. (Toledo, Koplas de Yosef)

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano(Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



462050

tino (2) m.

תשומת לב, שימת לב, מודעות, זהירות, שקידה; דעת, שכל; זכרון

attention, heedfulness, awareness, caution, diligence; mind, intellect; memory

enganyado estuvo en vezes kon el tino muy perdido. (Toledo, Koplas de Yosef)

Ke le entre del meoyiko i non lo kite de el tino (Pizmon de Moshe, 1893)

Dezilde a Nimrod ke perdio su tino porke no kere kreer en el vedradero. (El rey Nimrod)

Rogo al Dio de kontino ke este en nuestro tino, (El Dio alto)

I perdio el su tino i se alavaria ke en toda su via no pudo verla (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kuando bien se enbevdo el rey kon el vino estonses no anduvo de meter su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)

Una noche mos enpesó a echar mucho tiro asta ke mos kito el tino, a la manyana dishimos: ya mos dimos (Asidio de Belogrado 1788)

Zemán de la orasión teneldo en tino, esto es la kondisión muestra de kontino; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

mira tu i mete tino no lo eskucha al espino, no te piedras del kamino porke te echa en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tsorer el yetser el malo no lo desha despegarlo, su tino es por arrankarlo de kaminos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Akodrate emigrado, akodrate emigrado / de lo ke prometites / por ayudar, por ayudar a tus djenitores / tu non mantuvites, ni en tino metites / lo ke aprometites (La Amerika, 1914)

tino pozo a azer mas danyo / izo azer dos papeles en un anyo / el papel salio i el kedo enel kanyo / mal tenga ken aze mal al djudio (manus. Teza, 1820)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



462320

tinta f.

דיו; ''דיו'' - כינוי לשיכור שאינו יכול לעמוד על רגליו

ink; ''ink'' - a nickname for a drunk who can't stand on his feet

Non ay tinta ni papel para deskrivir la vida de Belzen, kashkaras de rapas a komer i agua de balsas a bever (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



462460

tinya f.

שחין, נתק, גזזת; זוהמה; חוב ישן

ringworm; dirt; old debt

No le tura toka en la su fermedad ni en su desdichad yena de dolores tinya i fedores (Purim, De-Fes, sig. 18)



462540

tío m.

דוד, דוד גדול (אחי הסבא); שם הניתן בפניה לאדם מקורב או מפשוטי עם

uncle, great uncle (grandfather's brother); a name given to a close person or commoner

La novena las azia la tia senyora Amada, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Diole eya repuesta: mi tio amigo, yo no djugo mi testa ni tal yo le digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



462795

tirante (2) m.

קַלָּע

sharp-shooter

La su sejika narkada komo arkol de tirante (Donme, sig 18)



462800

tirar v.

ירה, קלע; זרק, השליך; הדפיס, הדפיס מהדורה; לקח, משך, קיבל

to shoot; to throw, threw; to print edition; to take, to pull, to receive

tirando ke a la mayor, no deshar sana ninguna. (Toledo, Koplas de Yosef)

Komo se aserkaron luego le tiraron un tiro les echaron katorze mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I la su djustisia se va aserkando se le tira su mando i la su grandeza i su altigueza (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kedo tudro i mudo tirose su suenyo tizo komo un lenyo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Konbaras ke enbiaron de pezo bastantes, tiros grandes mandaron de leshos tirantes, mas ke los de antes, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Vedad de mintira del mundo, deshas aki a lo todo; Tirate dientro del lodo. (Donme, sig 18)



462890

tiro m.

יריה, כדור; קול נפץ, קול יריה; ''פצצה'' - ידיעה מרעישה; אסון; פחד ממכת גורל; תותח

shot, bullet; explosive sound, gunshot; ''bomb'' - shocking news; disaster; fear of a blow of fate; cannon

Komo se aserkaron luego le tiraron un tiro les echaron katorze mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Leshos de milias kuatro atras se boltaron ke no les venga el tiro ayi abasharon (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Konbaras ke enbiaron de pezo bastantes, tiros grandes mandaron de leshos tirantes, mas ke los de antes, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Una noche mos enpesó a echar mucho tiro asta ke mos kito el tino, a la manyana dishimos: ya mos dimos (Asidio de Belogrado 1788)

Vilhelm pasaje kijo azer entre los beljikanos / i por non los dezazer les avlo komo ermanos / viendo ke levantaron manos / a su armada ordeno / el tiro alman sono / la Beljika fue atakada / i en sivdad franseza mandada (La Amerika, 1915)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)



462960

tishabeav (ebr.) m.

תשעה באב

Tisha b'av

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)



463340

tizo m.

אוד, בול עץ שרוף למחצה

a half-burnt log

Kedo tudro i mudo tirose su suenyo tizo komo un lenyo (Purim, De-Fes, sig. 18)



463510

todo m.

הכל

everything

Los djidiós todos kantavan, kon el bien se alegravan i agora todos endechavan (Asidio de Belogrado 1788)



463820

toka f.

טורבן, מצנפת, שביס; אריג לשביס

turban, bonnet; cloth for turban

No le tura toka en la su fermedad ni en su desdichad yena de dolores tinya i fedores (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kito su toka de su kavesa, i el su samur tambien, (Donme, sig 18)

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)



463970

tokar v.

נגע, מישש; נגע ללב; העליב; ניגן על כלי נגינה; ''סחב'', גנב גניבה קטנה

to touch, to feel; to touch the heart; to insult; to play a musical instrument; ''carry away'' - a small theft

manos tienen i no tokan, i sus pies no kaminan; (Toledo, Koplas de Yosef)

Yegose muy presto i tokole en la punta (Koplas de Purim, 1545)

i toda la djente avian pasando las konbaras bolando entre eyos pasavan i no les tokavan (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



464370

tomado adj.

עסוק, תפוס, מחוייב; מלא מכאובים; נכפה; שוטה

busy, occupied, committed; full of pain; epileptic; foolish

Disho Fatma a Sherifa komo kien la konsejava: Ermana mia Sherifa ke estas de amor tomada (Donme, sig 18)



464420

tomar v.

לקח, נטל; תפס; לקח אשה/לקחה בעל - התחתן/נה; קיבל; קנה

to take; to catch; to take a wife/a husband - to marry; to receive; to buy

Kuando los rebolviera kon su padre, Yosef. (Poema de Yosef)

Disho: 'Fijo, non temas, ni tomes kuidado; (Poema de Yosef)

luego kon los djidios empesaron a tomar: (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Ken la su kara via gran plazer tomava klara komo el dia i relustror dava (Purim, De-Fes, sig. 18)

ke vean el resto i tomen pavor, siendo tenemos favor de el Dio famozo ke es muy piadozo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Manden a tomar kiemán, el takum entero, kantemos lo de Amán kon un buen pandero; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

De muestras kazas mos ketaron, a l'aviasion mos entraron muestros trezoros mos tomaron, al vapor mos embarkaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

kon tres malahim abasho mishemé rumá; los malahim le izieron la kama, kon neshiká le tomo su neshama (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tanto gusto eya tomava kuando en tripa eya estava, un sirio le arrelumbrava ke vea toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

'Hayom 'harat olam dezid kon muncha alegria / la djustisia i la verdad arrivo en Turkia / muncho negro avia i sin pueder avlar / mos tomavan a harvar / mizmo mos akuzavan / i mos aprezavan / (La Amerika, 1911)

i kuando la luna viene debasho de el sol estonses la luna se eskurese, i kuanto mas se alondja la luna de el sol de su klaredad va tomando (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



465350

tomarse v. refl.

החשיב עצמו; לקח לעצמו; נתפס; נישאו

to consider oneself; to take for himself; to be caught; to be married

alvisias demos al Dio por todo pasado, kien se toma kon djidió merese enkolgado; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

se apiado el Dio de ver muesra afriision / estavamos kon tanta pasion / se tomo kon todo el mundo de nasion / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)

no pensava en la muerte ni metio en tino / se tomo en el negro kamino /se arranko este espino / i se arremato / kon basheza lo mato / porke era maldicho / por el mundo dicho (manus. Teza, 1820)



465550

tomba f.

קבר, קבורה; מצבה

grave, burial; tombstone

Belzen tomba umana, onde pedrimos nuestra ermana, si deperdieron i munchas ijas por la ambre i la vida mala (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



465710

tonka f.

כתונת

shirt

le izo asta las manos de gran razo una tonga, (Toledo, Koplas de Yosef)



465770

tonto m. & adj.

תם, תמים, פתי, אויל, טיפש, בער, סכל, שוטה, מטומטם

innocent, gullible, foolish, stupid

Turkos i krisianos estaresh prontos mira no seash tontos mosas kon espadas sean destripadas (Purim, De-Fes, sig. 18)



465930

topar v.

מצא, גילה, מצא שוב

to find, to discover, to find again

Esto muy doliente no topo remedio ni uno ni medio (Purim, De-Fes, sig. 18)

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



466100

toparse v.

נמצא (להמצא), מצא עצמו, נתקל ב-, נוכח

to be found, to find oneself, to encounter

le fuera eskuzado esta desdicha, se topó en estrecha; mozotros kantemos, al Dio alavemos. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)

todo este mal kon su mano se lo kijo / a el meleh perfijo disho ke era ijo / este negro rijo / de amostrarle el kyar / se esta topando en / keda muy kayado / i muy shasheado (manus. Teza, 1820)



466190

topasio m.

טופז, פטדה

topaz

Hur karpas i kaderno kuvrio su palasio pilares de severno marfil i topasio (Purim, De-Fes, sig. 18)



466530

tormento m.

עינוי, ענות, התענות, סבל, ייסורים, מצוקה נפשית; הצקה, רדיפה

torture, torment, suffering, agony, mental distress; harassment, persecution

ke yevan grande apreto; guadran tu ley kon gran tormiento (Toledo, Koplas de Yosef)



466620

tornar v.

סובב, סבב, הפך, פנה, השתנה; חזר; החזיר

to turn, to revolve, to change oneself; to return; to return

'Si veniste presto, tu torneste priado; (Poema de Yosef)

Bien la ensangrentaron, vermeja la tornaron, (Poema de Yosef)

Torno al eskansiano a su eskansiania (Poema de Yosef)

torno, la vido en menguante, ke eya se va apokando; (Toledo, Koplas de Yosef)

i mos torne el Poderozo a servir a su mandado. (Toledo, Koplas de Yosef)

si torna en teshuva, i luego lo resives. (Untane Tokef)

Mordehay se anduvo serka de la korte torno i se detuvo por no ir tal sorte (Purim, De-Fes, sig. 18)

dibur bueno a eya le davan: si sus mitsvot eya guadrava de la shehina se aprovechava kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el ke no vaiga pedrido en este mundo enbevesido, ke no se tope arrepentido kuando torna a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ke echen feneres en las kalejas a ke se vea ken pasa i ke torna (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



466690

tornarse v. refl.

הפנה, הסב; שב בחזרה

to turn; to return back

Al pozo se tornava despues ke uvo komido (Poema de Yosef)

tornose el a su kaza yorando su desventura. (Toledo, Koplas de Yosef)

Tornose su alegria en ponsonya pujante (Koplas de Purim, 1545)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)



466810

toro m.

פר, שור

bull, ox

Yehuda el fuerte komo osos i toros, (Poema de Yosef)



466820

torón m.

ממתק שקדים בדבש; כינוי לאדם שמן כגליל

almond candy in honey; a nickname for a person as fat as a cylinder

kon sevoya i almendra las azia un toron (Gizados de berendjena, siglo 18)



467180

torta f.

עוגה, פאי

cake, pie

las pikava en una tablika, las azia una tortada, (Gizados de berendjena, siglo 18)



467270

tortura f.

עינוי

torture

Ansiose 'Ester i yamo a el Dio de la altura, i levanto sus ojos kon amargura, Disho: Dio de verdad i no de tortura, no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)



467310

torva f.

סופת שלגים; אימה, פחד, חרדה, בעתה

blizzard; terror, fear, anxiety, anguish

luego fuyo kon torva a Konstantina (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



467470

tósigo m.

רעל, ארס

poison, venom

Avonam les deskuvrio kavza del tosigo guarda por parte de el Dio a ti te lo digo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)



467680

tov (ebr.) adj.

טוב

good

Ven oye, ley aviza, tov saver, es rikeza, tirate de mal riza. (Donme, sig 18)



467720

toyakada f.

חבטה; חבטת אלת שומר הלילה כל שעה שלמה

beat; the night watch beating every full hour

Dad al ken dize «daka» i al pazvant kon la toyaka; en puerta no metas tranka: vengan todos a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



467870

trabukos m. pl.

אזיקים

handcuffs

Arrondjaldo kon trabukos, porke es resavido! si Dio lo eskapa es el verdadero. (El rey Nimrod)



468120

traer v.

הביא, לקח איתו, הוליך; גרם

to bring, to take with him, to lead; to cause

Dio, porke mos traesh en tal apreto, ke fue este sekreto? (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ansi traiya su puerpo komo roza en rozale (Donme, sig 18)

Ke el rey deske lo supo lo mandara a traer. (Donme, sig 18)

Zakai le disho a la madre: ''Traye pan ke yo tengo ambre''. Disho la ija de buen padre: ''No tengo mas ke esta arinika. Ke te are Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

La asembradera de el mal es la Rusia / Ingletierra i Italia se meten en medio / i perkuran por trayer algun remedio (La Amerika. 1913)



468280

traerse v. refl.

הביא על עצמו

to bring upon himself

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



468340

tragar/se v.

בלע

to swallow

I las flakas tragavan a las otra[s] valientes, (Poema de Yosef)



468520

traisión f.

בגידה, הפרת אמונים, בגד, פשע

betrayal, crime

Los nueve ermanos fueron en akesta traision; (Poema de Yosef)

Pues komo le faria tal traision granada?'' (Poema de Yosef)

Yosef fue prendido a grande traision; (Poema de Yosef)

Ke a grande traision fue preso Yosef.'' (Poema de Yosef)

I para dormir kon eya grande traision armara (Donme, sig 18)

Senyor de la regmision: me espanto del Satan no me de pasion, vos rogo no agash traision a guestro esklavo Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



468540

traje m.

חליפה, מלבוש; צורת לבוש

suit, clothing; form of clothing

Vino Mordekay, ke era de grande linaje, i kon su sensia entendio el linguaje; le envio a dizir a 'Ester kon grande traje; ke me prueve el rey ke no miento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



468550

trajedia f.

טרגדיה, דרמה; ארוע מעציב

tragedy, drama; sad event

Los transportos mos kansaron, de lager en lager mos yevaron, a la fin de la trajedia a Belzen mos akantonaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



468970

tranka f.

בריח; קרש; טיפש; סיכה לבגד; ''כחול'' לכביסה

bolt; plank; fool; clothespin; softener

Dad al ken dize «daka» i al pazvant kon la toyaka; en puerta no metas tranka: vengan todos a bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



469430

transporto m.

שינוע, הובלה, העברה, טרנספורט

transportation, conveyance, transfer, transport

Los transportos mos kansaron, de lager en lager mos yevaron, a la fin de la trajedia a Belzen mos akantonaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



470280

trato m.

מקח, משא ומתן; מסחר, סחר, מכירה, יחסי מסחר; חוזה, אמנה

bargain, negotiation; trade, commerce, sale, commercial relations; contract, treaty

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



470460

travajar v.

עבד, עמל; קיים יחסי מין

to work, to labor; to have sexual relations

travajando en el ofisio de manyana asta la tadre, (Toledo, Koplas de Yosef)

De estonses asta agora, travajando por Israel. (Donme, sig 18)



470490

travar v.

משך, הוציא, גרר, סחב, הוציא, משך (כסף), משך (בקסם); דמה ל-; סבל

to pull, to bring out, to drag, to carry, to pull (money), to pull (by magic); to resemble; to suffer

i travole gran retenbla, en ayuno se kedo; (Toledo, Koplas de Yosef)

por ke de las alturas traven tus bondades, Dio asentado en sia de peadades! (Im afes, Papo 1894)

I los mal'ahim se apresuran, i dolor i tembla les trava, i dizen: (Untane Tokef)

Ya me lo trusheron kon grande elbon; travolo de la siya kon grande travon: (El rey Nimrod)

para travar la urina una koza muy hanina. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Bilbul grande se izo las kartas meldando, i komo el erizo se van detravando, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)

reada les travo de oyir estos biervos / la dezventura ke les hue al patri de eyos / aspros i dineros no le aprovecho / kon su mano lo echo/ no le izo hayre / se le hue el aire (manus. Teza, 1820)



470900

travarse v. refl.

נסוג, חזר בו, התחרט, נמנע מ-; הסיר, הוציא, הוריד; נמנע; יצא מ-, התפטר; התקמט, התקפל

to withdrew, to retract, to repent, to refrain from; to remove; to leave out of, to resign; to wrinkle, to fold

le ara algo de provecho si es achik ke se trave asi a ser tsenua (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



471160

travón m.

משיכה, גרירה

pulling, towing

Ya me lo trusheron kon grande elbon; travolo de la siya kon grande travon: (El rey Nimrod)



471250

trazería f.

ירכתיים; סיום, סוף

stern; end, conclusion

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



471330

trazyerrarse v. refl.

תעה, טעה לגמרי

to go astray, to make a mistake

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



471360

tredje num.

שלושה עשר, שלוש עשרה

thirteen

Sheshentos i tredje mitsvot para ke las afirme manyana i tadre (Ketuba de la Ley)

Aava ke enporta tredje es uno onestedad i ke seran komo uno no sean apartados. (Donme, sig 18)



471370

tredjen/o adj.

השלושה עשר

the thirteenth

La trezena las azia Sarucha de Medelikas: (Gizados de berendjena, siglo 18)



471550

tremontina f.

רעש, מהומה, בלבול

noise, commotion, confusion

Kon gran tremonte yora i esklama kon muncho fuego de alma (Purim, De-Fes, sig. 18)



471630

trenta num.

שלושים

thirty

La de trenta las azia Nahma de David Prasa: (Gizados de berendjena, siglo 18)



471860

treser/o adj.

שלישי

third

A sesh de Sivan el mez tresero ke Israel de Mitsrayim salio (Ketuba de la Ley)

La tresera las azia bula Djoya de Akshote: (Gizados de berendjena, siglo 18)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



471890

treskilado adj.

מסופר, שנגזז (גז)

cut (hair), shorn

i los shales mas alavados ke de lana son ilados de beemot son treskilados, las ke kaminan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



471960

treslado m.

תרגום

translation

Supo Ester, por el livro de la treslada, ke la reina no puede ir d[o] el rey sin ser yamada, i Si fuere, matar sera matada, no avra ningun remedio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



472060

trespasar (port.) v.

עבר, חצה לעבר השני; פילח, חילחל; חלף על פני, הקדים, עבר את, עלה על, הצטיין; אפה יתר על המידה; מת

to pass, to cross towards the other side; to penetrate; to pass by, to precede, to surpass, to excell; to die

salio un gran benefisio ke trespaso a su padre. (Toledo, Koplas de Yosef)



472460

trezoro (fr.) m.

אוצר, מטמון; ''אוצר'' (שם חיבה)

treasure, hoard; ''treasure'' (nickname)

De muestras kazas mos ketaron, a l'aviasion mos entraron muestros trezoros mos tomaron, al vapor mos embarkaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



472520

triakí (t.) adj.

עצוב, עגום, מלנכולי; שיכור, מסומם

sad, gloomy, melancholic; drunk, drugged

le suve mara shehora i se aze triaki (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

no vino para azerlo mas triaki a el parido sino para traerle el kief (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



472690

trigo m.

תבואה, דגן, חיטה

grain, cereal, wheat

ushur izo meter enel trigo / tal rish'ut tenia konsigo / landre le de enel umbligo / i su lesh vaya por el rio (manus. Teza, 1820)



472990

trionfante adj.

מנצח

triumphant

Salio de el konbite Aman muy trunfante (Koplas de Purim, 1545)



473020

tripa f.

מעי; בטן, כרס

intestine; stomach, belly

i su tripa es partida i su yubre es salida i su karne es komida del guzano de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tanto gusto eya tomava kuando en tripa eya estava, un sirio le arrelumbrava ke vea toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



473400

triste adj.

עצוב, נוגה, עגום, קודר

sad, mournful, gloomy

Guezmo de barut se siente en Evropa / i kada uno bien triste se topa / veremos ke va ser de esta negra salata / i kualos van a komer asana bukata (La Amerika. 1913)



473410

tristeza f.

עצבות, עצב, צער, יגון, תוגה

sadness, grief, sorrow, melancholy

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



473540

trivo m.

שבט, מטה

tribe

doze pendones de alegria, trivos de Israel. u bendision, (Toledo, Koplas de Yosef)



473640

trokado adj.

מוחלף, שהשתנה

replaced, changed

El ensensio de su sakrifisio trokado, por el de su ijo onde te ez kontado, (Im afes, Papo 1894)



473710

trokar v.

החליף, המיר, שינה, חידש; סילף, פגם

to replace, to convert, to change, to renew; to distort, to flaw

Lo akavido mas ke non la troke por otra ley ni ke sierva avoda zara (Ketuba de la Ley)

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

La mosa era guerfana de madre, a Mordekay su tio tenia por padre, kon el se saludava manyana i tarde, no trokava su amistad, no. (sova semahot, Livorno 1782)



473890

trokarse v. refl.

השתנה, התחלף; החליף בגדים

to be changed; to change clothes

perdio la kolor de la kara i se le troko la mania. (Toledo, Koplas de Yosef)



474300

trublar (fr.) v.

העכיר, דלח; הביך, בלבל

to make turbid, to confuse; to embarrass

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)



474370

trueno m.

רעם

thunder

Rayos rios i truenos / al mundo izo trublar / sea a negros komo buenos / a todos izo temblar (La Epoka, Sal. 1898)



474630

tsadik (ebr.) m.

צדיק

righteous

De el bien ke esta guadrado en olam 'ha-ba para los tsadikim: (Ketuba de la Ley)

Tsadik uno se aya ke los dotrinava (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Tsadik uno se ayo Mordehay se nombra ke kativo el kayo en la su solombra (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tsadik se fue kosheando a la tienda va ayegando su shevet le van preguntando: Ke bushkas tu por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

tsadik Moshe, yo me entremetere en tu kevura, lo ke no zahá beadam miyom shenivrá (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Tsadikim i hasidim ya van esklamando /por la santa patria siempre van penando / al Dio van rogando / kon todo korason / ke mande la salvasion / todo el puevlo rogaremos / porke todos keremos (La Amerika, 1911)



474640

tsafón (ebr.) m.

צפון

north

vos ke sosh padre rahman, akojemos de mizrah i maarav i tsafon i teman, mandamos el pastor neeman (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



474680

tsedaká (ebr.) f.

צדקה

charity

I la teshuva i la tefila i la tsedaka (Untane Tokef)

rasgaron sus gezerot fue kon grande shaka / no le kedo arka i ninguna ilaka / de pekado ke se tomo kon sinyor ribi Yits.hak Mayoral baal tsedaka / ke sienpre este kon el Dio (manus. Teza, 1820)

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



475040

tudro adj.

מטומטם, טיפש, קשה הבנה

dumb, stupid, difficult to understand

Kedo tudro i mudo tirose su suenyo tizo komo un lenyo (Purim, De-Fes, sig. 18)



475130

tuerto adj.

מעוות, עקום, מסולף; פוזל

distorted, crooked; squinter

Vee el ke faze tuerto, dale mala majadura (Poema de Yosef)

Ordenes de gerra keria armar, por la tierra i por la mar, por azer su gusto, tuerto i no djusto. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



475180

tuerto adv.

לא למישרין; לא ביושר

not directly; not honestly

Disho: ''Non faria tuerto a mi padre onrado.'' (Poema de Yosef)



475540

tumán (t.) m.

תחתונים ארוכים ונפוחים

long puffy underwear

Kuando salió el fermán ke se enforkara, kon kalpak i kon tumán ke yakisheara, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



475800

turar v.

ארך, נמשך, נותר, נשאר, החזיק מעמד, התקיים

to last, to remain

No le tura toka en la su fermedad ni en su desdichad yena de dolores tinya i fedores (Purim, De-Fes, sig. 18)

Sares grandes ya yevvaron toda la manseveria / munchos mansevos murieron kon grande manzia / es una puerkeria / ke inda va turar / no se puede mas somportar / tanta matansina / i tanta kemasina (La Amerika, 1915)



475970

turkano m.

תורכי; יהודי יוצא תורכיה

Turkish; jew from Turkey

lo ke vido de una grega vestida a la turkina: (Gizados de berendjena, siglo 18)



475990

Turkía f.

תורכיה

Turkey

Siempre deve de kudiar el kapo relijiozo / i ke toda la nasion tenga repozo / el Dio piadozo / i a el lo va guadrar / asegun el va pensar / por toda djuderia / ke ay en la Turkia (La Amerika, 1911)

La Turkia tambien se entro en la boda / el alman ke la kere bien la kandereo en una ora / al ruso atako por la koda / i lo sheshereo / mas de una nave le batereo / sun avlar demazia / kiena le vino a la Rusia (La Amerika, 1915)



476030

turko m. & adj.

תורכי; תורכית

Turkish; Turkish

ke los vean los turkos i maraviyados ke no son uzados toparse en gerra komo les bastesera i estan kontentes de ver gerras fuertes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Turkos i krisianos estaresh prontos mira no seash tontos mosas kon espadas sean destripadas (Purim, De-Fes, sig. 18)

El turko se enserró en la kalé i mos izo muasilé, el nemsí enpesó a echar muchas djulés (Asidio de Belogrado 1788)

Aspros dad kon las dos manos a proves guestros ermanos i a turkos i krisianos aunke no mos pueden ver. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Shorrada se entra oy kon esta grande gerra / djidio, turko i goy kaye muerto en tierra / la mizeria aki entra / i se yeva afriision / kuando avra eskapasion / de esta matasina / ke trayen las ruvinas (La Amerika, 1915)



476410

tutún (t.) m.

טבק

tobacco

se djustava diziendo mal rebolvi / i enmentarash ke yevo esta toka ke le komio moneda de ribi Yosef 'ha-Levi / enel komercho del tutun / lo atemara el Dio (manus. Teza, 1820)



477550

umá (ebr.) f.

אומה, עם

nation, people

Ke en ti envelunti mas ke todo lashon i uma: (Ketuba de la Ley)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



477650

umano adj.

אנושי, הומני; נדיב, רחום

humane; generous, compassionate

Belzen tomba umana, onde pedrimos nuestra ermana, si deperdieron i munchas ijas por la ambre i la vida mala (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



477660

umano m.

אנוש, אדם

human, person

no vino otro umano en toda akeya via; (Toledo, Koplas de Yosef)



477810

umildad f.

ענווה, ענוותנות, צניעות

humility, modesty

muchiguastes tu umildad, salvasion, manparo de Avraam. (Toledo, Koplas de Yosef)



477820

umildansa f.

ענווה, ענוותנות, שפלות ברך

humility

Al eksepsion dela montanya de Sinay / ke dizia kon sa grande umildansa: / Mas basha i menospresiada de mi ken ay? / delantre de kada muntanya inmensa. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



477830

umilde adj.

ענו, צנוע

humble.

O puevlo de Israel! / del esklavaje eskapar si keres / mira de ser umilde komo Sinay / para ke poze entre ti Adonay / i se afirme: ''Veanavim yirshu arets''. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



477880

umiliarse v. refl.

השפיל עצמו, נכנע, התבזה

to humble himself, to surrender, to be humiliated.

i te umiyas al enkantado ke es echa de un madero.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

la bezo i se umiyo, ke le perdone su pekado; (Toledo, Koplas de Yosef)

Mordehay no lo indinyo ni kijo umiliarse kon imaje ke sinyo por aformoziguarse (Purim, De-Fes, sig. 18)

i en kada dia i dia se enkorva a su rey i en lugar de senderos se para, por la manyana se alsa de mizrah i por la tadre se umilia a maarav (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



477910

umo m.

עשן

smoke

En el dia tresero sinyos del lugar el via kon un umo bien preto ke se esparzia; (Puertas de veluntad)



478010

umot (ebr.) f. pl.

אומות

nations

Va dile a Par'o ke te de el puevlo ke sepan la umot ke ay Dio en los sielos (Pizmon de Moshe, 1893)



478040

un/una adj.

תווית מסתמת; אחד/אחת

objective label; one

las freia a una a una debasho de una kostiya, (Gizados de berendjena, siglo 18)

Todos digamos a una: Shabetay Tsevi es goel. (Donme, sig 18)



478270

undido adj.

טבוע, שקוע; מוטבע

embedded, sunk; embedded

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)



478300

undir v.

הטביע, טיבע

to embed, to embroider

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)

bastesio a mandar kon munchas komarkas / a azer mal kon fortaleza / tanto a chiko komo grande de kaneza / de anbre la sivdad la undio (manus. Teza, 1820)



478310

undirse v. refl.

טבע, הטביע את עצמו

to be drowned, to drown oneself

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



478540

úniko adj.

יחיד

unique

A la fin le deklaro tu enkomendansa de sakrifisiar su unika esperansa; (Im afes, Papo 1894)



478580

unión f.

איגוד, איגוד מקצועי, אגודה, התאגדות, איחוד, התאחדות; אחדות, הרמוניה, התחברות

union, professional association, association; unity, harmony, connection

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)



478700

uno/una num.

אחד/אחת

one

Ke en uno andavan el sol i la luna (Poema de Yosef)

'bendicho el Dio del sielo. El uno i su nombre uno; (Toledo, Koplas de Yosef)

Mira la mi madre ke el Dio es uno, ke kriyo los sielos uno por uno. (El rey Nimrod)



478800

untado adj.

משוח; שקיבל שוחד (ש''מרחו'' את ידו)

anointed; who received a bribe

Mos mande a el untado i tengamos buen salario (Ketuba de la Ley)

Ya es bien abastado lo ke aviamos pasado; mandamos a el untado, mashiah de Israel. (El Dio alto)

Yo komo amigo del muestro rey, ke ansi manda la ley ke todo untado sea bien onrado (Purim, De-Fes, sig. 18)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



478900

untarse v. refl.

נמשח; התמרח

to be anointed; to be smeared

Tamar no demandava kolor ni afeite no menos se untava dingun azeite (Purim, De-Fes, sig. 18)



479180

urdí (t.) m.

חבורה, כנופיה, קבוצה, להקה; צבא

group, gang, troop; army

El Pasha murio; el urdi ya se movio, se tiro el espino, no kedo malino. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



479260

urina f.

שתן

urine

para travar la urina una koza muy hanina. (Gizados de berendjena, siglo 18)



479830

uva f.

ענב, ענבים

grape, grapes

'Ke yo uvas tomava, fazia vino tenprano; (Poema de Yosef)



479870

uvre m.

עטין

udder

Uvrizikas de ternera, ava, mansana i pera, avgotaraho sin sera porke es bueno para bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)



480110

uzado adj.

משומש; מורגל, רגיל, שגור

used; accustomed, normal, conventional

ke los vean los turkos i maraviyados ke no son uzados toparse en gerra komo les bastesera i estan kontentes de ver gerras fuertes (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



480150

uzansa f.

הרגל, נוהג, מנהג

habit, custom

I ke sepan sierto, nos espantimos, i ninguno avlimos komo la uzansa, no ay esperansa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I ayi no avian apalpar ni de uzansas (Donme, sig 18)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



480170

uzar v.

היה רגיל, היה בעל הרגל; השתמש ב-; השמיש (עשה משומש); הרגיל

to be used to, to be habitual; to use; to make use of; to be accustomed to

Vos e de vervos komo uzaresh i no sovreforsares (Purim, De-Fes, sig. 18)

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



480260

uzo m.

מנהג, נוהג, הרגל; שימוש

custom, practice, habit; usage

I teneldo por buen uzo: kozas de orno a repozo; pos ke Mordehay las konpuzo, por esto es razón de bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

i el desperta en el mundo gerras i prea i kativerio i ambrera ke esto es su uzo i estruye tierras i arranka reinados (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



480510

vaday (ebr.) adv.

בוודאי

certainly

Vaday a de demandar de el ombre: Saves a el Dio i saves Su Nombre? Si pensa, no a verguensar siempre, (Donme, sig 18)



480670

vago m.

בטלה, חופש מחובה ועיסוק

idleness, freedom from duty and occupation

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)



480680

vagón m.

קרון

car

Al vagon mos entraron, sin komer mos desharon, katorze dias viajimos, in Auschwitz dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



480750

vaka f.

פרה

cow

Disho: ''En la mar veia, siete vakas mirava, (Poema de Yosef)

Otras siete pasavan, vakas del mar suvientes (Poema de Yosef)

azno komo un konejo, mas bestial ke una vaka. (Toledo, Koplas de Yosef)

ke no le agradava vaka sino la buena kordera: (Gizados de berendjena, siglo 18)



480980

valer v.

היה שווה, עלה; היה יעיל, היה בעל תועלת

to be worth it; to be effective, to be beneficial.

Valia poka kuantia ke perdio sus kolores. (Poema de Yosef)

De lo alto del sielo una boz sale: ''Desha este ijo ke tanto te vale! (Im afes, Papo 1894)

Penso Aman de darle su ija la loka para nada no vale fedionda de boka (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los vinos demudados ke se bevian, de Fransia, i Florensia i Esklavonia, mil dukados kada vazo valia, por ser vinos ke no avia presio para eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



481060

valiadear v.

גידר

to fence

Su vientre rozas vayadidas, dos sus pechos inyudos milisiadas, sus brasos a el Dio espandidos. (Donme, sig 18)



481070

valiado m.

גדר, משׂוכה; חומה

fence, hedge; wall

para el lovo poko provecho el vayado si tal por entrar al revanyo el determinado (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



481130

válido adj.

בר תוקף, בתוקף, שריר וקיים; יקר, חשוב, נכבד, מצויין

valid, strong and lasting; valuable, important, honorable, excellent

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Ermanos de Israel i mis kompanieros / estas koplas kompozi de munchos manaderos / rikos i prosperos / las devemos kantar / porke vamos a notar / personajes validos / i ombres muy kumplidos (La Amerika, 1911)



481160

valiente adj.

חסון, חזק; גיבור, בן חיל, אמיץ

sturdy, strong; hero, valiant, brave

I las flakas tragavan a las otra[s] valientes, (Poema de Yosef)

karne godra i peshkado, los valientes alavados. (Toledo, Koplas de Yosef)

Shim'on i levi de un fado, muy valientes i muy beyos. (Toledo, Koplas de Yosef)

deve de ser en el mundo gran rejidor muy valiente; (Toledo, Koplas de Yosef)

enpero a de menester una karne muy valiente. (Gizados de berendjena, siglo 18)

i mustarda i pimienta, i es koza muy valiente. (Gizados de berendjena, siglo 18)



481230

valor m.

ערך, שווי; תוקף של תעודה; בבנקאות: יום ערך; גבורה

value, worth; validity of a certificate; in banking: value day; valor

No ay kien lo nombre ke en su valor no reza (Koplas de Purim, 1545)



481420

vanagloria f.

התרברבות

boasting

deshate de avlar tal vanigloria, loko i malo (Toledo, Koplas de Yosef)

su padre le respondio: ''deshate de vaniglorias, (Toledo, Koplas de Yosef)



481430

vanda f.

צד, עבר, מקום

side, place

Te tomare komo novia ke sos de vanda alta (Ketuba de la Ley)

Dime oro fino ke keres de mi ke yo muncho te ami i por kualker vanda are tu demanda (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hushi mi ija Ester enpesa i demanda ke por ti kero meter todo a una vanda (Purim, De-Fes, sig. 18)

buen shapchi tu eres, ke bueno te mentas / la lesensia ya te di lo ke keres ke metas / en mi lugar te entremetas / esto es mi demanda / el Dio este por tu vanda / kon ti i tu ermano / ke estes bivo i sano (manus. Teza, 1820)



481540

vanedad/vanidad f.

הבל, הבלות; יהירות, התיהרות, התפארות בדברי שוא

vanity; arrogance, boasting in vain things

vate mi ija mi kerida, para bien sea tu ida, no piedras toda tu vida en vanedades de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



481630

vanitozo adj.

יהיר, גאה, גאוותן, פוחז

arrogant, proud, haughty, boastful

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



481640

vano adj.

ריק, ריקא, איש ריק ונבוב, יהיר, רברבן, שחצן; טפל, של שוא/הבל/סרק

empty, vain, an empty and vain person, arrogant, boastful, arrogant; careless

-''terne unos siento i vente. -''i ainda estas vano! (Toledo, Koplas de Yosef)

'Salid de aki muntanyas vanitozas , / Dio no envelunta en vozotras gloriozas, / ermozura, altura, son vanas kozas, / dizia Dio kon an tono de rizas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



481670

vantaje/vantaja m./f.

תועלת; יתרון, עדיפות

benefit; advantage, priority

Libertad mos dio Ester kon mucho koraje, siendo a nos fue poter de todo vantaje; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



481750

vapor (1) f.

אוניה, ספינה, ספינת קיטור

ship, boat, steamer

Al vapor ya entrimos, komo sardelas mos estefimos, diez dias navegimos, al Pereo dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

De muestras kazas mos ketaron, a l'aviasion mos entraron muestros trezoros mos tomaron, al vapor mos embarkaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)

parte de su lugar por irse por mares kon naves i vapores (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



481880

vara f.

מוט, מקל, מטה, שבט, שרביט, חוטר; מחיקה, קו מחיקה

rod, stick, staff, scepter, wand; erasure, erasure line

Komo vijita el pastor a su revanyo i aze pasar a sus ovejas debasho su vara, (Untane Tokef)



482280

varón m.

גבר, בן אדם, אדם, איש, אדון

man, human being, person, gentleman

kon dos sus varones ke lo eran sirvientes (Poema de Yosef)

El rey ke apartava a los sus varones, (Poema de Yosef)

vendidos a presio alto, ke el varon enrikesio, (Toledo, Koplas de Yosef)

amanyaneo i madrugo por andar por la manyana / i dos sus mosos de varones de la falsedad / dia el tresero ayegaron a los peshkerimientos / i vido asemejansa de onra i loor i ermozura / parose i paro mientes por seer untado (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



482760

vaziar v.

שפך, הגיר, הערה; יצק; רוקן, הריק

to pour; to empty

las vaziava por adientro i les deshava los fondikos (Gizados de berendjena, siglo 18)



482870

vazío adj.

ריק, פנוי (מקום); ריקא, איש ריק ונבוב; חסר ערך, שאין בו ממש

empty, vacant (space); an empty and hollow person; worthless, devoid of substance

Las kazas ke eran de alegrías de yenas se izieron vazías, las patronas yoran de día en día (Asidio de Belogrado 1788)

Komer, bever, alvisiar en paseos, nada eyos, i todos son vazios, si pensara no ay provecho de eyos, (Donme, sig 18)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



482970

vazo m.

כוס; אגרטל

cup; vase

Kon vazo sin aza beven a heshbón, non azen ningún elbón de ninguna koza, van komo la roza. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Dos sinklavos en el rey reveyaron, tosigo en el vazo le echaron; en linguaje de [P]ersianos se akonsejaron para ke ninguno los entendiera, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Los vazos eran de kristal de montanya; manda el rey ke kada uno beva komo es su manya, i el ke tiene mejor tanyer ke traiga i tanya, ke si le plazeria a el rey no lo desharia en vazio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



483070

vedar v.

חדל, הפסיק; התחמק מ-, השתמט מ-, נמנע מ-; אסר, מנע

to cease; to evade, to avoid; to forbid, to prevent

Vedad de mintira del mundo, deshas aki a lo todo; Tirate dientro del lodo. (Donme, sig 18)

Rogo al Dio de los sielos: ''Resive ketoret i saumerios se vede la muerte de eyos ke ya temieron de tu nombre i de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



483080

vedarse v. refl.

נמנע, נשמר מ-

to avoid, kept from

de ver tanta tinievla, del servisio se vedo. (Toledo, Koplas de Yosef)



483280

vedrugo m.

נצר; שרביט; פרגול, רצועה, גיד של שור לשימוש כשוט; טבעת; חבּוּרה; שוחט בהמות; רוצח, תליין

a scion; a rod; a whip, a strap, a sinew of an ox for use as a whip; a ring; a bruise; a slaughterer of animals; a murderer, an executioner

Ke al rey tienda el virdugo de reino a akeya tal se le otorgan vidas (Koplas de Purim, 1545)

Tendiendole el virdugo i soltole la pena (Koplas de Purim, 1545)



483410

vejés/vejez f.

זיקנה

old age

Riziendo, le ato bien manos i pies, tendio kuchio al fruto de su vejes, (Im afes, Papo 1894)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)



483570

vela f.

מפרש; וילון, מסך, מחיצה; שבשבת, דגל, נס; אדם הפכפך; שמירה (מת/יולדת), ליל שימורים; נר

sail; curtain, screen, partition; weathervane, flag; fickle person; guard (dead/in childbirth), watch night; candle

ayi kordearon velas i maderos de modos de kolores de enfrente se via komo mansania. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



483760

velo m.

צעיף, רדיד, רעלה, הינומה, לוט (הסיר את הלוט)

veil

Este rekuerdo lo tienes en el sielo, ninguna maldad lo kuvre kon su velo. (Im afes, Papo 1894)



483870

veluntad f.

רצון

desire

Luego Mordehay kon veluntad buena mando ayunar la djuderia (Koplas de Purim, 1545)

Puertas de veluntad es ora de avrirse; dia ke mi kuerpo deve afriirse, (Puertas de veluntad)

Veluntad de muestro Dio en nos se afirmara i la siya de su onra oy se relustrara (Puertas de veluntad)

Diole la su intesion de azer un konbite siendo ansi su intesion no ay ken se lo kite el su apetite i su veluntad (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kuando suvio su veluntad desperto su luz santa, kavako sus kavakaduras kon klaredad alta (Donme, sig 18)

I le disho su padre: el Dio santo mos abrigara, i el karnero El mos amostrara, veluntad de muestro Dio en nos se afirmara (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Muy alegre iva Avraam komo si fuera a la boda de su ijo regalado, siendo ke kon buena veluntad resivio su komando del Dio alto i enshalshado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Luego 'Ester dos mosas tomo, delante Ahashverosh se paro, i en sus ojos el Dio la engrasio. Le Disho: demanda, senyora, ke tu voluntad no la baldo, no. (sova semahot, Livorno 1782)

y 'Haman el 'Agagi estando en un kanto, Disho la reina: manyana, otro tanto, si es tu voluntad i si no, no. (sova semahot, Livorno 1782)

ora de puertas de veluntad por seer aviertas / dia de seer mis palmas a el Dio espandidas / rogo: miembra agora a mi en dia de ser razonado / atan i el atado Yits.hak i el mizbeah (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



484130

vendedor/dera n.

מוכר, סוחר, זבן

seller, merchant, salesman

izose el vendedor, ke ya save sus presios. (Toledo, Koplas de Yosef)



484200

vender v.

מכר

to sale

Kuando del pozo salia vendieronle a merkadores (Poema de Yosef)

A Yosef vendieron, segun es por eskrito; (Poema de Yosef)

Ni ke pueda vender ni enpenyar ningun livro de la Ley amada (Ketuba de la Ley)

Siempre ir merkando i de eyos non vender nada: (Ketuba de la Ley)

ijo de Mahmud Agasi el ke vende el sakat: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)



484460

vendido adj.

מכור, מסור, נכנע, צייתן

sold, devoted, submissive, obedient

Esklavo vendido a mi aguelo echado en el suelo kuravash los kayos de los mis kavayos (Purim, De-Fes, sig. 18)

siendo fue vendido por el terekié, bushko de echar lekyé, ke tenía selo no miró al sielo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



484630

vengansa f.

נקמה, פעולת גמול

revenge, act of retaliation

Veamos vengansa en los enemigos ke presto se atemen: (Ketuba de la Ley)



484670

vengarse v. refl.

התנקם

to take revenge

i no se vengen de mi, morir por mano de ijo de ombre; (Toledo, Koplas de Yosef)

El se venge de todos los ke sirven idolo (Ketuba de la Ley)



484710

venida f.

ביאה, כניסה, הופעה

arrival, entrance, appearance

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)



484800

venir v.

בא, הגיע; התאים; היה לה מחזור

to come, to arrive; to suit; to have her period

Su padre lo keria kerensia muy granada, (Poema de Yosef)

Avraam ya entendio ke al lugar vinieron, los desho a eyos i kon Yis.hak se fueron. (Puertas de veluntad)

lo ke vido de Salomon el ke vino de Malta. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Deshate a este fecho, ven a el Dio, ven a el Dio.De nada no ay provecho, ven a el Dio, ven a el Dio. (Donme, sig 18)

Le murio el ijo de la aniya suvio lo echo en su aliya yoro su madre una alguaya: ''Si por matar a mi ijo vinites por aki Eliau?'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

Vengamos a la komida: sea muncha i sin medida; mas en la bevida sea muncho el bever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

gran kavod eya tenia de estar debasho de la siya, muncho sar eya sentia de venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

por su pezar es abashado i por su pezar es afigurado, i por pizar es kriado a venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Anda a el rey i avla kon el, ke no se pierde Yehudah ni 'Ariel, i no sea por tu mano fin de Yisrael, ke no venga tal dia, no. (sova semahot, Livorno 1782)

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



485130

venirse v. refl.

הגיע; טרף חלבון עד שעשהו סמיך

to arrive; to blend protein until it becomes thick

I non se le venia mientes de Yosef. (Poema de Yosef)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



485170

venser v.

ניצח, הכריע, גבר; ריסן, הבליג

to conquer, to overcome, to prevail; to restrain, to restrain oneself

Gaste mos asodesió por modre un perro; no ay ke no mos vensió, mashko muncho fierro. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



485180

vensida f.

נצחון

victory

a ti A' la grandeza i la barragania i la ermozura i el vensimiento i la loor (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



485260

ventana f.

חלון, צוהר

window, skylight

El día de Kipur de manyana el nemsí mos vino asta la ventana, los djidiós se les kema el alma (Asidio de Belogrado 1788)

Avre tus ojos, kata de ventana de plata: Nasio estrea santa, estrea de manyana. (Donme, sig 18)



485320

vente num.

עשרים

twenty

La de vente i dos las azia bula Anula la korredera, (Gizados de berendjena, siglo 18)



485450

ventura f.

מזל, אושר; מציאת בעל

luck, happiness; finding a husband

-''ke are por mi ventura ke so grande de edad, (Toledo, Koplas de Yosef)



485570

ver v.

ראה, הסתכל; בחן, שפט, העריך

to see, to look; to examine, to judge, to evaluate

Disho kando le azia: ''A mi vernas agora!'' (Poema de Yosef)

Disho: ''En la mar veia, siete vakas mirava, (Poema de Yosef)

Buenas semanas vemos venir, las salimos a resivir para ke mos deshe bivir a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

ke ansi lo vido azer de la kunyada de su padre. (Gizados de berendjena, siglo 18)

lo ke vido de Salomon el ke vino de Malta. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Aparesvos mi Sherifa de la ventana de plata i veredesh a Adonenu kon la shehina ensu kara (Donme, sig 18)

Komo ver esto Elia en la tierra los batiera por esta djente tan negra komo estan muriendo puevlo santo del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Los malahim de los sielos delantre el Dio se pararon, aziemdo orasion i muncho eyos yoraron, de ver su hasidut muncho se enkantaron (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Shelishi de su partensia en el lugar arrivo, de ver una nuve en la muntanya de esto le prevo, i los dos mosos no vieron, los ke kon el yevo, los desho i se fue (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tanto gusto eya tomava kuando en tripa eya estava, un sirio le arrelumbrava ke vea toda la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tefilot i taanit a el Dio aremos / ke en sus dias buenos al mashiah veremos / i mos alegraremos / todo Israel / djuntos vos kon el goel / veremos alegria / en la djuderia (manus. Teza, 1820)



485990

verdad f.

אמת

truth

kuanto disho es verdad, ke somos komo unas bestias (Toledo, Koplas de Yosef)

i te asentas sovre eya kon verdad. (Untane Tokef)

I esto te djuro ati de verdad (Koplas de Purim, 1545)

Grande zehut tuvo el senyor de Avraam, ke por el konosimos al Dio de la vedrad; (El rey Nimrod)

Vaday El ya save a mi veluntad, ke yo kero por saver a su vedrad, fara a mi agora este bondad (Donme, sig 18)

Vino Eliau serka del rey, mando por todo Israel: ''Suvid todos a 'Har 'Ha-Karmel i prevaremos si es vedrad el Dio de Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)

yenos estamos de maldades no avlamos verdades, sino todo falsedades las ke pasan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Es verdad ke en alto moro / ma sovre el arrebashado miro / ''Lama teratsedun 'harim gavnunim, 'ha'har / hamad Eloim leshivto yishkon lanetsah'' (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Ansiose 'Ester i yamo a el Dio de la altura, i levanto sus ojos kon amargura, Disho: Dio de verdad i no de tortura, no me entregues a la muerte, no. (sova semahot, Livorno 1782)



486150

verdadero adj.

אמיתי, נכון, נאמן, כן, מקורי, ממשי

real, true, faithful, original, actual

Y salio verdadero lo ke disho Yosef. (Poema de Yosef)

El rey Par'o sonyava suenyos muy verdaderos, (Poema de Yosef)

guay de ti, el desdichado, deshas al Dio verdadero; (Toledo, Koplas de Yosef)

Al amaneser vide ke se enkuvrio de una; dishe: No es este el Dio vedradero. (El rey Nimrod)

Antes ke desniege a todo el resto, i deshen a mi i krean en el vedradero. (El rey Nimrod)

Alavare kon gozo a el verdadero por kavza ke nos izo el nes por entero; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



486390

verguensa f.

בושה, בושת, בושת פנים, חרפה, כלימה, בזיון; ביישנות, צניעות; האברים האינטימיים בגוף

shame, disgrace; shyness, modesty; the intimate parts of the body

kon mal pensa para se lo pensa / en dia de alhad lo metieron en la prensa / Yegen se topo un grande guerguensa / dalkauk bien lo meresio (manus. Teza, 1820)



486610

vermejo adj.

חכליל, אדמדם, תולע

reddish

Bien la ensangrentaron, vermeja la tornaron, (Poema de Yosef)



486650

vero adj.

אמיתי, נכון, מקורי, נאמן

true, original, faithful

I soltador muy vero a Yosef fayamos; (Poema de Yosef)



486740

verse v. refl.

ראה עצמו, נראה, השתקף; התראה

to see himself, to be seen, to be reflected; to see each other

Kada manyana viamos matados, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

de verme kon muncha fatiga, ordeni esta kantiga, kon eya se kastiga el ombre kriado de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



486900

vertedor m.

שופך

pouring

apasenta a tus ovejas, leones ke arrodearon / i vierte tu eresimiento en dizientes deskuvrid / i kompuesta de tu derecha forteyaron i kojeron / no izieron romaneser sus lambrushkos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



486920

verter v.

שפך, הריק, יצק, הגיר, הערה

to pour, to empty

Por eskaparlo a Yis.hak eyos ya korrieron i delantre de el Dio lagrimas vertieron: (Puertas de veluntad)

Mira tu, mi ija Ester, de pararte en esto i tus lagrimas verter delantre del rey presto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yoro Avraam Avinu de ver ke su garganta de suyo espandio, i su padre su pie sovre el tendio, un reviit de sangre de el vertio (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



487165

vestido adj.

לָבוּש

dressed

lo ke vido de una grega vestida a la turkina: (Gizados de berendjena, siglo 18)

viendomos bien vestidos, de gaava somos enbolvidos, no metemos muestro sentido ke todo keda en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



487170

vestido m.

בגד, לבוש, מלבוש, חליפה; שמלה; מעיל לספר תורה

garment, clothing, attire, suit; dress; torah scroll coat

I esto es un vestido ke visten namoradas, mira vestir, ke esto es vestidos de amor. (Donme, sig 18)

Los kaveyos nos kortaron, deznudas nos desharon, los vestidos mos tomaron, al bloko 20 mos mandaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Yeoshua muncho se atorvo, sus vestidos razgo i muncho se harvo, i los kaveos de su kavesa se los travo (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

los vestidos mas validos ke de keten son teshidos de Frankia son venidos, son kresidos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

yerrado esta el ke se kontiene kon los vestidos ke el tiene, pare mientes de ande viene ke todo sale de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pan de migo mos dio a komer / por vestido de kolor mos metio shomer / porke manko ke no mos metio semer / tal mamzer no vidi yo (manus. Teza, 1820)



487230

vestir v.

הלביש; נהג ללבוש

to wear; used to wear

te veo, tembla te trava; pekado ke vistas sayo! , (Toledo, Koplas de Yosef)

luego el pasha sayo lo vistio; (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

I esto es un vestido ke visten namoradas, mira vestir, ke esto es vestidos de amor. (Donme, sig 18)

ibrishay i shali / badja i samur no yeve kalpakli / kalsado amario ke no yeve fermanli / de negro a todo mos vistio (manus. Teza, 1820)



487270

vestirse v. refl.

התלבש, לבש

to get dressed, to wear

El dia tersero vistiose la reina (Koplas de Purim, 1545)

se vistió de luito la reina Ester, ansí fue demenester por un ombre malo de el mundo arrankalo. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



487450

vez f.

פעם

time

'Otra vez dormia sonyi koza estranya: (Poema de Yosef)

Sonyaste otra vegada, espigas sin sivera: (Poema de Yosef)

'ermanos, vide por vezes, vos kontare un disenyo: (Toledo, Koplas de Yosef)

Zihri avlo un romez, todo agas arevez ven bushkate vez en vez (Donme, sig 18)

i la luna desperta de vez ke se renova en el mez novedades de el mundo i sus akontesimientos, sus buendades i sus males (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



487670

vezino m.

שכן

neighbor

Tenemos de adjuntar todos los vizinos para tanyer i kantar i prevar los vinos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



487720

vía f.

דרך, מסילה; כיוון

road, track; direction

no vino otro umano en toda akeya via; (Toledo, Koplas de Yosef)

lo ke nunka akontesio ni en sivdades ni en viyas. (Toledo, Koplas de Yosef)

I de munchas vias mando a traer amostrar a su aver i la su grandeza kon muncha rikeza (Purim, De-Fes, sig. 18)

I perdio el su tino i se alavaria ke en toda su via no pudo verla (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke kon tal gran gerra de tantos dias, askier de tantas vias, su sensia baldada, ke no izo nada. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

No paso munchas dias, ya el pasha venia; serka de nuestras vias se aserkaria, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



487800

viajar v.

נסע, הפליג

to travel, to sail

Al vagon mos entraron, sin komer mos desharon, katorze dias viajimos, in Auschwitz dezbarkimos (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)



487850

vianda f.

שומן נוזלי; מרק סמיך; צידה, דברי אוכל

liquid fat; thick soup; provisions, food items

Vianda les mandava a eyos kon Yosef. (Poema de Yosef)

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



487960

vida (t.) f.

בורג

screw

por la maravia ke eyos vieron kon la vida salieron en Kislev seria en el kuarter dia. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



488000

vida f.

חיים, קיום

life, existence

Ke al rey tienda el virdugo de reino a akeya tal se le otorgan vidas (Koplas de Purim, 1545)

Di, ermano de pavlo lodo de mi kortijo, ken por el rey bien avlo i su vida kijo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yoro la sinyora de Sara toda akea noche por su regalado: komo sera mi vida de espartirte de mi lado? i les izo la komania kon los ojos chorreando (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

no ay vida tan presiada komo los dias de la prenyada, de los malahim es guadrada ke no kaiga en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

vate mi ija mi kerida, para bien sea tu ida, no piedras toda tu vida en vanedades de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

a ti son las vidas ke non podesta sovre eyas atemamiento (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

tu sos savio i la sensia manadero de vidas ke de ti manan i en tu sensia se aze todo modo de antiguo i la sensia fue de ti kriada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

de noche se le izo i la su venida / bendiziendo a el Dio ke le dara muncha vida / kon buena salida a kaza bolta / ala semana se le konta / estas mis rogativas / ke munchos anyos bivas (manus. Teza, 1820)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



488310

vidija f.

קווצת שער

a lock of hair

No deshes vidija ni pie de djidio (Purim, De-Fes, sig. 18)



488380

vidro m.

זכוכית, זגוגית

glass

Tejas, vidros, bienes, mobles / pasaron fortuna fuerte / proves rikos tambien nobles / tuvieron la mizma suerte (La Epoka, Sal. 1898)



488420

viduy (ebr.) m.

וידוי (דתי)

confession (religious)

enmentare unos kuantos komo una gotera en la mar i ago viduy por eyos, puede ser are amahar el sonido de sus olas i sus ondas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



488490

viejo m. & adj.

זקן, בא בימים; ישן, ישן נושן, עתיק; בלה, משומש

old, out of date; ancient; worn, used

Tambien a mi me plazio azer tu konsejo komo perro viejo (Purim, De-Fes, sig. 18)

Por no olvidarmos esta nimistad meldamos kon amistad de la vieja istoria, tenerlo en memoria. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



488610

viento m.

רוח

wind

Kon aires i vientos se desvanesio kaje ke le paresio ke un andjel lo asota bien le va derrota (Purim, De-Fes, sig. 18)



488640

vientre f.

בטן, כרס

stomach, belly

bendicha sea tal vientre, i madre ke tal pario. (Toledo, Koplas de Yosef)

Su vientre rozas vayadidas, dos sus pechos inyudos milisiadas, sus brasos a el Dio espandidos. (Donme, sig 18)



488970

vijitar v.

ביקר

to visit

Vijita tu revanyo kon peadades, ovejas ke esperan en tus bondades (Im afes, Papo 1894)

Por vijitar i por sekutar todo fonsado de los sielos enel din. (Untane Tokef)

A los vente dias lo hue a vijitar, lo vido de enfrente mansevo saltar, (El rey Nimrod)

A' oyi i me estremesi dia ke enel me vijitas / tenbli i me adoloryi dia ke en el me djuzgas / me arrebashi i me atorvi de kuanto kon tu folor me apokas (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



489070

viktoria f.

נצחון

victory

Luego se eskrivio en el livro de la memoria, komo uzan los reyes ke lo yaman istoria: ke por mano de Mordekay vino vitoria, i no se le pago su meresimiento, no. (sova semahot, Livorno 1782)



489180

viliano adj.

גס, בלתי מנומס; מושחת, פושע, רשע

rude, impolite; corrupt, criminal, evil

de el bien mos vengaremos komo si fueramos vilanos.'' (Toledo, Koplas de Yosef)

-''tu suenyo es de vilanos! komo puede ser tan koza: (Toledo, Koplas de Yosef)



489200

vinagre m.

חומץ

vinegar

kon vinagre fuerte i limon ke salieran bien agritas, (Gizados de berendjena, siglo 18)

las kortava i las azia kon vinagre i azeite (Gizados de berendjena, siglo 18)



489390

viniente adj.

הקרוב, הקרוב בזמן

the nearest, the nearest in time

I todos vinientes del mundo, (Untane Tokef)



489410

viniko m.

יין דל אלכוהול

low-alcohol wine

i en kada dos bokados beveresh vuestro viniko, (Gizados de berendjena, siglo 18)



489430

vino m.

יין

wine

'Ke yo uvas tomava, fazia vino tenprano; (Poema de Yosef)

i si lo avras sentido ke korte karne i vino?'' (Toledo, Koplas de Yosef)

Non mos manke pan ni vino a nos i a todos Israel. (El Dio alto)

Kuando bien se enbevdo el rey kon el vino estonses no anduvo de meter su tino (Purim, De-Fes, sig. 18)

Lo atordio el vino en el seten dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Tenemos de adjuntar todos los vizinos para tanyer i kantar i prevar los vinos; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Bevian vino viejo a maraviya, Susan i Babel, Egipto i Aleksandria, konbido diziocho mil de la juderia, ke no falto de eyos ninguno, no. (sova semahot, Livorno 1782)

Los vinos demudados ke se bevian, de Fransia, i Florensia i Esklavonia, mil dukados kada vazo valia, por ser vinos ke no avia presio para eyos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



489520

vinya f.

גפן, כרם

vine, vineyard

A los mueve mezes parir keria, se hue kaminando por kampos i vinyas; (El rey Nimrod)

Vinyas, kampos komo guertos / esta todo en gran ruvina / ay feridos tambien muertos / en esta gerra divina (La Epoka, Sal. 1898)



490180

visio (1) m.

עונג, תענוג, סיפוק

pleasure, enjoyment, satisfaction

I lo echo olvidava, los sus visios tamanyos; (Poema de Yosef)

yevan a eya ke se pasee, los visios de ganeden ke dezee, los tsadikim kon su ojo vee, los ke se fueron de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



490200

visio (2) m.

חיסרון, פגם, עיוות; פגם מוסרי, מידה רעה

shortcoming, defect, distortion; moral defect, bad quality

od despues de ser nasida todo esto se olvida sienpre eya va pedrida en los visios de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



490290

vista f.

ראיה, ראות, חוש הראיה; מראה, נוף; תחזית, פרספקטיבה; דעה, השקפה; ארון זכוכית; החלק הנראה לעין

sight, visibility, sense of sight; appearance, view; outlook, perspective; opinion, view; glass case; the visible part

Ke tu boz savroza i tu vista donoza: (Ketuba de la Ley)

Aman luego madrugo por la alvorada i apresuro luego kon vista siegada (Purim, De-Fes, sig. 18)

De vista izo eskrivir un avizo / ke la Ley inmortala se dara mezo / Moshe en una delas muntanyas / ke topara en eya buenas manyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)



490560

visto adj.

שראוהו, נחשב כ-

who was seen, considered as

muy klaro i muy visto de apretarlos i no para matarlos komo aki keria asta la famiya (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



490880

vizión f.

ראיה; חזיון, חזות; הזיה, חזיון תעתועים, סיוט, חזיון שוא, התגלות; נקודת מבט

vision; apparition; hallucination, mirage, nightmare, false vision, revelation; point of view

de estar a su servisio i verle la su vision''. (Toledo, Koplas de Yosef)

Vido el rey su vision ke se aunaron Ester i Aman prizion le aparejaron, djuntos se kazaron i el kornudo (Purim, De-Fes, sig. 18)



491360

volver v.

חזר, שב

to return

Luego se le volvian sus kolores a Yosef (Poema de Yosef)



491510

votar v.

הצביע

to vote

Haham grande en la nasion munchos eskujeron / a ribi Hayim Nahum todos lo kijeron / todo lo rijeron / kon la derechedad / votaron por la verdad / presto fue nominado /gran rabino fue yamado (La Amerika, 1911)



491710

vuestro/tra, (pl.) vuestros/ras adj.

שלכם/שלכן

yours

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



492040

yaga f.

פצע, חבּוּרה, נגע, כיב, מורסה, אבעבועה; גלד

wound, bruise, lesion, ulcer, abscess, boil; scab

No vidi en mi vida ningun mundo, las yagas de mi, sienpre no demudo, veluntad de mi Dio es fondo fondo (Donme, sig 18)



492060

yagado adj.

פצוע

wounded

de el dia de su seer presona es apretado i afriido yagado aharvado de el Dio i krevantado su presipio tamo empushado i su trazeria paja arrojada (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



492240

yahid (ebr.) m.

יחיד, אחד ממתפללי ביהכ''נ; חבר בארגון קהילתי/חברתי

individual, one of the worshippers of a synagogue; member of a community/social organization

orozos yehidim de esta santa sinagoga / resivish aki la mas provechoza droga (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



492430

yakishear (t.) v.

התאים, הלם

to match, to fit

Kuando salió el fermán ke se enforkara, kon kalpak i kon tumán ke yakisheara, (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



492560

yamada f.

זימון, קריאה, הזמנה; אות התכנסות למיפקד, קריאה למיפקד

summons, call, invitation; a signal to gather for a meeting, a call to a meeting

Ya es tiempo ke mos levantemos / i la bandiera de Tsion alsemos / azer en el mundo djudio una yamada /por rekojer una fuerte armada (La Amerika, 1916)

Supo Ester, por el livro de la treslada, ke la reina no puede ir d[o] el rey sin ser yamada, i Si fuere, matar sera matada, no avra ningun remedio, no. (sova semahot, Livorno 1782)



492570

yamado m.

מוזמן, קרוא; בעל הכינוי ...

invited, called; nicknamed ...

Reuven era yamado el mayor de eyos; (Toledo, Koplas de Yosef)

Yo no fue yamada estos trenta dias, gran miedo tengo pasar sovre el fuero (Koplas de Purim, 1545)

De senyor de los sielos Avraam fue yamado: Tu luzero presiado no sera danyado. (Puertas de veluntad)



492600

yamar v.

קרא, קרא ל-, זימן, הזמין; נתן שם, קרא שם, כינה

to call, to summon, to invite; to name, to nickname

A sus ermanos yamava, i ansi les dezia: (Poema de Yosef)

i las yamava por nombre la komida de almodrote. (Gizados de berendjena, siglo 18)

Demando la kavza ke vino Aman i estonses lo yaman, ayi todo el gozo le kayo enel pozo (Purim, De-Fes, sig. 18)

I todos lo yaman al rey segundo mandava en todo el mundo i a el se arrodeavan i se enkorvavan (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yamo a el su savio, i lo konsejara ke para otro anyo se aparejara, (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

I apanyamiento de los aguas mares yamastes (Donme, sig 18)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Yorando noche i dia, yamando siempre madre mia, mos fue dicho i asigurado ke en el fuego fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

Kol de los sielos salio a Avraam Avinu fue yamado: tu ijo regalado no sea degoyado; un barvez en su lugar aea ayegado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

el nombre del rovo lo trokamos, fint por nombre lo yamamos, menos de esto no ganamos los bienes de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kondes de nuestra nasion muncho ya penaron / sosietas para union eyos ya fondaron / munchos mos yamaron / no podimos ayudar / agora devemos kudiar / mos aremos sionistas / i devenir kolonistas (La Amerika, 1911)

Estando el rey komiendo i beviendo, mando a yamar a la reina Vashti muy de prisa korriendo; mando el rey ke vos desnudes, i desnuda vengash riendo, ke kiere mostrar ke no ay otra ermoza komo vos, no. (sova semahot, Livorno 1782)



492630

yamarse v. refl.

נקרא

to be called

Uno ke se yamava djudio falaguero; (Poema de Yosef)

Bushkando va en ke mez murio el pastor fiel no supo en akea vez nasio muestro goel pastor de Israel se yamo Moshe (Purim, De-Fes, sig. 18)

gran senyor vos yamash, so guestro esklavo / i mis ijos i mi bien de kavo asta ravo / no oigash algun klavo / esto vos dire / i al rey bendizire / ke esto no es mi echo / ni dingun provecho (manus. Teza, 1820)



492820

yanto m.

בכי, התיפחות; קינה; התאוננות

crying, sobbing; lamentation

Reuven le yorava gran yanto fazia (Poema de Yosef)

Zera Israel vino en akel negro yanto por muncho ke los dotrino mordehay el santo (Purim, De-Fes, sig. 18)



492980

yardán (t.) m.

ענק, רביד, מחרוזת, שרשרת

necklace

Te estimare komo estima el yardan en la garganta: (Ketuba de la Ley)



493280

yaván (ebr.) m.

יוון, יווני

greece, greek

Non topo kualo rijir la Gresia fanatizada / kijo komer azer no ayudo a su aliada / iva ser dezmiembrada / se iva intervenir / negra ora le iva venir / a Yavan el malo / iva gostar del palo (La Amerika, 1915)



493330

yave f.

מפתח

key

Yamo: ''Ya Dio, abedigua a este ijo de la aniya, toma la yave de la luvia ke no podesta sovre todas dos Eliau'' (Koplas de Eliau, sig. 18)



493370

yavedura f.

מנעול

lock

se olvida de sus prometas i enrezia yevaduras de sus puertas i no ve ke la muerte esta de dientro de sus kamaretas (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



493520

yazer v.

שכב, ישן; נח/שכן בקבר; רבץ

to lay down, to sleep; to rest/lie in the grave

Aya donde yazia, tomaronle temores. (Poema de Yosef)

'En el pozo bushkava, por ver si yazia (Poema de Yosef)

Y una figura estava aya donde yazia (Poema de Yosef)

Kon grande shakeka ayi se asento; el mazal se le bolto, en lugar de fuersa yazio en la fuesa. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



493570

yazidura f.

משכב, מצע; שכיבה, נטיה לשכב

bed; lying down, inclination to lie down

giala kon repozo a morada de su yaziza / ke esta mucho aleshada de su kerido enveluntado / i eya komo enfloresien se espunto su ermoyo / no se koizieron sus razimos (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



493700

yegar v.

הגיע, קרב; זכה ל-, הגיע ל-

to arrive, to approach; to reach

Yegose muy presto i tokole en la punta (Koplas de Purim, 1545)



493770

yelada f.

תקופת הקור הגדול

the great cold period

Danyo grande le tomo a la basha Rusia / kuando eya oyo ke tokaron a la Serbia / ma la Djermania / presto la entendio / su braso ya espandio / para ayudar a su aliada / ma a la Fransia le vino yelada (La Amerika, 1915)



493990

yelo m.

כפור, קרח

frost, ice

Avrieronse los sielos / mostrarmos ke ay un Dio / mos apedreo kon yelos / por puntos non mos undio (La Epoka, Sal. 1898)



494180

yené (t.) prep.

למרות זאת, אף על פי כן, למרות ש-, על אף; שוב

nevertheless, even though, despite; again

yene se gustan ke no ay tahanunim (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



494210

yenicherí (t.) m.

יאניצ'אר (חייל ממוצא נוצרי שנחטף לצבא בילדותו); כינוי לאדם אלים/אכזרי

janissary (a soldier of christian origin who was kidnapped into the army as a child); nickname for a violent/cruel person

todos los djeniseros lo tomaron a despecho, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

a un djenisero le kortaron la nariz por el derecho (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Hueron los djenisseros la sivdad a kemar, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Del djenísaro tomalde la redoma i konbidalde, i un poko rogalde ke vos deshe bien beber. (Mandjares de Purim, sig. 18)



494270

yeno adj.

מלא, גדוש

full, overflowing

'Yeno de bondades i de saviduria, (Poema de Yosef)

Las kazas ke eran de alegrías de yenas se izieron vazías, las patronas yoran de día en día (Asidio de Belogrado 1788)

Avre a mi mi ermana, mi kavesa esta yena, amor de sienpre te ami ke tu nombre linpia lana (Donme, sig 18)

yenos estamos de maldades no avlamos verdades, sino todo falsedades las ke pasan en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

rogo a los senyores maftirim yeno sukseso / kontinuen en esta mision i agan progreso (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

sabika tenia por munchas partes / de los sielos le vino estos desbarates / ya tuvo mezates / i muy buenos / rikos i muy yenos / i los mashkadores kon / los bushkadores (manus. Teza, 1820)



494580

yerme (2) m.

תולעת

worm

sale de la solombra de su sala i entra a la kamara de tinievla, se desnuda de vestido de seda i de su kamiza brozlada i se viste de yerme i guzano (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

ma yo so yerme i guzano, polvo de la tierra, un atuendo yeno de verguensa (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



494630

yermo adj.

שומם, לא מעובד

deserted, uncultivated

Fayolos en los yermos a todo ese dor, (Poema de Yosef)



494700

yerrado adj. & adv.

שגוי, מוטעה, משובש; בצורה מוטעית

wrong, misguided, distorted; erroneously

yerrado esta el ke se kontiene kon los vestidos ke el tiene, pare mientes de ande viene ke todo sale de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



494750

yerrar v.

הטעה

to mislead

Tu piedra, Si yerras, era la mas eskura, (Poema de Yosef)

No kansaras, i no yerras, el Dio no mas, ela Hu (Donme, sig 18)



494770

yerrarse v. refl.

טעה, שגה, תעה

to make a mistake, to err, to go astray

I en esto yerrose a Aman el loko esto lo derroko (Purim, De-Fes, sig. 18)



494790

yerro (1) m.

שגיאה, טעות, משגה, שיבוש

error, mistake, disruption

I seer sea kontado a grandisimo yerro (Koplas de Purim, 1545)

Este negro yerro le fue gran fesat; basta ke no esté kiesat, komemos kon gusto, bevcamos endjunto. (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



494860

yerushá (ebr.) f.

ירושה, מורשה

inheritance, legacies

Le prometio de darle su yerusha ke esta ba-shehakim (Ketuba de la Ley)



494880

yerva f.

עשב, דשא; טחב

grass; moss

komo la yerva ke se seka, (Untane Tokef)

matad i arematad, toda alma se pierda, destruilda asta ke le tape yerva, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)



494950

yeser arah (ebr.) m.

יצר הרע

evil inclination

Verdad, ke tu sos muestro kriador, i saves muestro yetser el malo, (Untane Tokef)

Ah, senyor padre presiado, en buen lugar es mi estado, me espanto no sea akosado del yetser de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

kavod grande tu ternas si al yetser no eskucharas, a mis mizvot tu afirmaras, las ke se azen en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

tsorer el yetser el malo no lo desha despegarlo, su tino es por arrankarlo de kaminos de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

i yo vini delantre de ti [...] kon eskaramiento de frente, enkonado de penserios kon el yetser deskarado ke a sus enkonamientos mira (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



494980

yeshivá (ebr.) f.

ישיבה (מקום לימוד); ישיבה, הסבה

yeshiva (rabbinical college); sitting

Por azer su komando de el enshalshado, lo yevare a la yeshiva para embezar Tora. (Puertas de veluntad)

Zakay de Avraam betoh de la komida le fue avlando: muestro ijo se engrandesio sin saver lo ke enkomendo el Dio alavado lo yevare a la yeshiva por anbezarle lo ovligado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



495040

yesurim (ebr.) m. pl.

סבל, ייסורים

suffering, agony

Ken murira malogrado, i ken murira kastigado kon yisurim. (Untane Tokef)

asigun es el bien son los yisurin kon porsion, nu bien kunplido ni mal atemado (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



495090

yeudí (ebr.) m. & adj.

יהודי

jewish

siman bueno le sera al ye'hudi muestro / la tsedaka i el korban le akonpanye presto / i el i el resto / no mos tengan sar / i al Dio muncho rogar / ke no tenga muerte / i el Dio los enprezente (manus. Teza, 1820)



495140

yevar/yevarse v./v. refl.

לקח, נטל, נשא, הביא; ''סחב'', גנב, גזל; הוביל, הוליך, נהג, העביר; נשא; לבש; הכיל; סבל, התיסר

to take, to carry, to bring; to steal, to rob; to lead, to drive, to convey; to wear; to contain; to suffer

I ansi la yevaron al padre de Yosef. (Poema de Yosef)

Yosef ya lo yevavan por karreras de Efrat (Poema de Yosef)

A mi madre yevara i kon esto se afalagara. (Puertas de veluntad)

akea korkovadika ke yevava la sarma, (Gizados de berendjena, siglo 18)

ke la yevo el arnaut i kedo dezmamparada: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Todo lo resto kede para el Dio, si de los sielos se dio lo soportaremos i lo yevaremos (Purim, De-Fes, sig. 18)

Los sirpís al kortijo entraron, a los djidiós de kaza mos kitaron, asta las mashás mos yevaron.. (Asidio de Belogrado 1788)

Al hazán lo apanyaron, onde el abdán lo yevaron; todos los djidiós yoraron (Asidio de Belogrado 1788)

Apiada a mi alma A-donay, yevi males munchas bevaday, konsolame kon luz de rey Shabetay. (Donme, sig 18)

Sadikim de akel dor kuanto mal yevaron, kon penas i kon sudor muncho perkuraron (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Los transportos mos kansaron, de lager en lager mos yevaron, a la fin de la trajedia a Belzen mos akantonaron (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

kuando sintio la sinyora de Sara todo esto ke le fue avlando, le disho: muncha razon tenesh en la ora buena yevaldo, vos rogo sinyor no lo fuesh de guestro lado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)

Munchos anyos estuvimos eskondidos / i en el abizmo estuvimos undidos / kuando un grande djudio la bandiera keria alsar / Ah! Lo yevo la muerte sin su dezeo alkansar (La Amerika, 1916)

Despues de dias ke se arrodearon, a la senyora Ester ayaron, delante 'Ahashverosh la yevaron. Disho: esta sera reina, i otra no. (sova semahot, Livorno 1782)

penas munchas ya yevo ke no le kedo vago / porke era muy malo ya tuvo su pago / se trusho en negro kavo / de no topar plazer / ay ijo de un mamzer / mas ke asperavas / de muchiguar esklavas (manus. Teza, 1820)

yesurin va yevando diziendo ke eskapa / muncho bien i muncho aver kon su boka se enkapa / ya le kitaron la kapa / ke le den murvet / ya salio el del dovlet / murira en kaza / ke no lo kemen en braza (manus. Teza, 1820)



495880

yorar v.

בכה

to cry

Reuven le yorava gran yanto fazia (Poema de Yosef)

Kon gran tremonte yora i esklama kon muncho fuego de alma (Purim, De-Fes, sig. 18)

Al hazán lo apanyaron, onde el abdán lo yevaron; todos los djidiós yoraron (Asidio de Belogrado 1788)

Las kazas ke eran de alegrías de yenas se izieron vazías, las patronas yoran de día en día (Asidio de Belogrado 1788)

Apiadado yo sere, yora por mi tu mi madre, non alegri para siempre. (Donme, sig 18)

Israel en el dezierto akontesio este despecho djudio krisiana en su lecho yoraron toda la kompanya i Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Los arelim yoravan, yamavan al Hristo, el Hristo se les izo de piedra, repuesta no les dio; los djidios yoravan, yamavan al Dio, a tan poko tienpo El mos respondió. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Yorando noche i dia, yamando siempre madre mia, mos fue dicho i asigurado ke en el fuego fueron kemados (En los kampos de la muerte, Violet i Sara Fintz, 1945)

de ver a su madre ke yorava i endechava, ke la muerte de los tres kon sus ojos mirava, guay de la madre ke a los ijos enterrava Miriam i Aaron i el si' de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yorad i enguayad oy tishabeav ermanos / ma rogad ke presto se den todos las manos / por ke no ayga matansas i amargasion / i eskape el tishabeav de kada nasion (La Amerika. 1913)

Non pensas a tu padre ni mizmo a tu madre / ke yoran manyana i tadre / siendo yevan amarguras / i tienen sekaturas / i tu non vienes en sus ayuda (La Amerika, 1914)

Viendose Vashti el ravo de la gran vestia, empeso a yorar i dezir: guay, ,ke es esta sentensia? Sus donzeyas la afalagavan i para eya no avia pasensia; guay, ke ize pekar a las Judias, ke de otro no me vino, no. (sova semahot, Livorno 1782)



495980

yoro m.

בכי, נהי, הי

cry

Sus korasones kontentes, sus yoros de amargura. (Puertas de veluntad)

rogemos al Dio noche i dia ke la muerte del olam se kortaria; mas yoro no avria por el zahut de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Yoros gritos se sintia / de grandes i kriaturas / kada uno konsentia / temblores i kaenturas (La Epoka, Sal. 1898)

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)



496340

yugo m.

עול (על צואר בהמה), עבדות; חריצות, להיטות

yoke (on the neck of an animal), slavery; diligence, eagerness

kuando suviras a tu ija de la karsel / i de kaza de karsel su yugo krevantaras / i aras maraviyar maraviya en tu salir komo barragan / por atemar i atemar sus atemantes (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



496520

yullé (t.) m.

כדור רובה, פגז ; משקולת

rifle bullet, shell; weight

El turko se enserró en la kalé i mos izo muasilé, el nemsí enpesó a echar muchas djulés (Asidio de Belogrado 1788)

Yulles tiros i dinamit van todos arrojando / mizmo a los mas babayit ya los van matando / sin piadad van degoyando / i inda no ay eskapar / aze muncho espantar / esta matansina / mirando ke es grande kyina (La Amerika, 1915)



497090

zafrán cf. shafrán

espesias a muchedumbre i zafran sin manziya (Gizados de berendjena, siglo 18)



497140

zahmet (t.) f.

עצב, סבל, טרדה

sadness, suffering, annoyance

Zahmet muncho travaron ombres de konsensia / penaron kon muncha ardor i kon muncha sensia / i kon la pasensia / le pudieron arreglar / mos izieron alegrar / los buenos se gustaron / los negros se atristaron (La Amerika, 1911)

Zahmet mucho se dio la grande Ingletierra / i muncho a entender dio por no deshar azer gerra / ma viendo la gezera negra / eya tambien mobilizo / vapores de askier incho / los mando en Fransia /por mantener su aliansa (La Amerika, 1915)



497190

zahú/zahud (ebr.) m.

זכות; מצווה; חסד; כבוד, יוקרה; גמול

merit; commandment; kindness; honor, prestige; reward

Zahut  tengamos nos i todos los ke en el Dio temen (Ketuba de la Ley)

Zahut ya no les kedo ansi lo entiendo del Dio no tengas miedo porke esta durmiendo (Purim, De-Fes, sig. 18)

rogemos al Dio noche i dia ke la muerte del olam se kortaria; mas yoro no avria por el zahut de Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

pense en su alma la presiada de lugar santo es abashada, si terna zahud sera sonalsada kuando va de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

si no tiene zahud eya va penando, los mekatregim la van akosando, i por el mundo va bolando, na vanad en la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

zahud ternas de ser kumplida kon la Ley seras rijida i kon shalom tu venida en tornando de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

disho a Avraam el Sinyor de los sielos: no tiendas tu mano a el luzero atersiado / tornadvos por pas andjeles de mis fonsados / este dia zahut a Yerushalayim guadrado / i puertas de piadades yo les avrire (Puertas de veluntad, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)



497310

zaif (t.) adj.

חלש, חלוש; רזה

weak, feeble; thin

zaif disho ke estava le erguelio la kavesa / de ver todo este mal no ay ken lo vensa / kon muncha tristeza / a enprezo se hue / abatido esta el oher / no ay ken lo ate / de ver este desbarate (manus. Teza, 1820)



497670

zavach m.

זפת

tar

La sus ojos son pretikas parese fino zavache (Donme, sig 18)



497840

zehut (ebr.) m.

שבר עבודה/שירות; תגמול ל''כלי קודש'' על שירות דתי

work/service pay; reward for religious service

yeno de piadades, por el zehut de Yitshak i Avraam, (Toledo, Koplas de Yosef)

Zehut rav Imnuna en el Zoar mentado i tambien de rav Una Resh Galuta nombrado (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Grande zehut tiene el senyor parido, ke afirmo la misva de Avraam avinu. (El rey Nimrod)

Tornadvos atras, andjeles de mi fonsado! este zehut restara para Tsiyon guadrado: (Puertas de veluntad)



497880

zelo m.

קנאה; להט

jealousy; passion

zelo grande i muncha kerensia / manifesta toda la asistensia (manus. Vitali Varon, Const. 1948)



497910

zemán (ebr.) m.

זמן, תקופה

time, period

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Aséret bené Amán estavan deskuidados: no dieron aman zemán, presto enforkados; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Zemán de la orasión teneldo en tino, esto es la kondisión muestra de kontino; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)



497990

zemirot/zemirod (ebr.) f. pl.

זמירות

singing

Zemirot es de kantar a el Dio el alto, sus maraviyas mentar, el Bendicho i Santo; (Zimrat 'ha-Arets, 1745)



498040

zer (t.) m.

ירוקת; מרירות, זעם, כעס

green; bitterness, rage, anger

al malkenu le paresio ke esto era malmeter / esta echa a den Oglu no le keria azer / ay ken echo un zer / heshbon kere azer / sus karas komo panzer / el ferman hue dado / el ya esta bolado (manus. Teza, 1820)



498050

zera/zerah (ebr.)

זרע, גרעין; מקור, מוצא; צאצאים

seed; origin; offspring

ke son chikos de Avraam tu kerido zera Israel. (Toledo, Koplas de Yosef)

Zera Israel vino en akel negro yanto por muncho ke los dotrino mordehay el santo (Purim, De-Fes, sig. 18)

yoro i les disho a eyos bamidbar baaravot, muncho sar vos di por la Ley i las misvot, perdona mi zera de los avot ke so guestro ermano Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)



498770

zohe- ser zohé (ebr.)

לזכות (ל-)

to gain

se alevanto para irse a erets Israel para ser zohe a ser niftar be-erets Israel (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)



498895

zorba (t.) m.

אדם אלים

violent person

Zorba grande ay en Izmir, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)