חזרה לדף הראשי של מכון מעלה אדומים                             tornar a la pajina prinsipal del Instituto

   חזרה לדף הראשי של אוצר הלשון הספניולית    tornar a la pajina prinsipal del Trezoro

 

 



 

 

 

הצגת הערך
Prezentasion de la entrada

 

307040 ערך מספר

entrada numero 307040

matar v.

הרג, המית; הטריד, הפריע

to kill; to bother, to disturb

asi no me mate el Dio!

שכה אחיה!

asi no te mate el Dio!

בחייך!, למען השם!

el Dio ke lo mate!

קללה: שאלהים ימיתהו!

el Dio lo mate un tal paseo/un tal komer/un tal divertimiento!

נאמר על משהו שהכזיב: שיקחהו השד!

esta konduria m'está matando el pie

הנעל הזו לוחצת והורגת אותי!

estar a matar kon uno

להיות בסכסוך אלים עם מישהו

matado ke lo vea!

שימות!, שאראה במיתתו!

matar a uno de gritos

להתנפל על מישהו בצעקות

matar de lenya

לתת מכות רצח

matar de sehorá

להעציב מאד, לגרום עוגמת נפש

matar de si a si

להתאבד

matar moshkas

לצוד זבובים - להתבטל

matarla

לגמור עם מישהו, לחסלו

no me mates mas!

הנח לי!, עזוב אותי לנפשי!

ora i punto m'está matando

אינו חדל להפריע ולהטריד



דיגומים מילוניים Enshemplos leksikales


mata al padre por un devente (Nehama)

dur­mete, ke si no mos mata papá! (Nehama)

Una bira se tomo - de matar djente (Moscona)

No me mates aki, matame mas ayi (Moscona)



פתגמים Refranes


No me mates aki, matame mas ayi

Ken te kere matar, madruga matalo

No te mato mujer, si no te apreto a la pare

Keres matar al savio metele un bovo al lado

Debasho de mi manto, al rey mato

Ni linda ke mata ni feya ke espanta

Akel ke mata i a el lo matan

La moshka no mata, ma bulanderea

Al ke bushka de matarte, madruga i matalo

Kon este ke vo i mato tres me manka para kuatro

Doktor de mata sanos

Lus hazinos matan a lus sanus

Mesheriko mata tres



שירה קלאסית ודרמה Poezia klasika i Drama


antes vente anyos ke fuimos matados (Gaon, Poezias)

ke matados sean padre junto ijo. (Gaon, Poezias)

k'el fijo de Agamemnon, Orestes, l'avia matado. (Odisea)



קופלאס Koplas


Ke akesas tus kolores me avrian de matar. (Poema de Yosef)

ke eres chiko de edad, i si kere el te mata. (Toledo, Koplas de Yosef)

Kon todas estas kozas no le provecharon no pudo echar kazas ni manko mataron (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Los ire sigiendo i los matare tambien los atemare viejos i famiya todos en un dia (Purim, De-Fes, sig. 18)

Komo los kito afuera, su shevet todo viera ke izo de esta manera korrieron aferrarlo i matarlo a Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Zemán tomaron para ereinar, manyana de Pesah mos kería[n] matar; ijos de el Dio somos, mos kijo eskapar; vieron a los muertos, se tornaron atrás. (Kalumnia de sangre, sig 18)

Setenta i sinko mil en un día mataron, los djidiós fueron kyamil, no se detadraron; (Koplas de Purim, Saadi 'Halevi. sig 19)

Non es shaka, es miles ke seran degoyados / porke un ombre i su mujer uvo matados / todos estan furiozos i demandan pelea / el Dio ke aga a ke esto non sea (La Amerika. 1913)

no me mates en la mitad de la vida fina ke aparejo vianda para el kamino i mi komania para el dia de mi partemsia (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)



ספרות תורנית Literatura relijioza


no ay muncha diferensia de matarlo kon la mano a azer modo ke se muera de suyo. (Meam Loez Bereshit)

I ay ken dize ke lo fue mordiendo komo el kulevro asta ke lo mato. (Meam Loez Bereshit)

Entre dos ombres si es ke paso una mujer entre eyos en prinsipio de su nida mata a uno de eyos (Menorat 'Hamaor, 1762)

Tanbien oyeron boz diziendo: non koshgash su goma, ke vos matamos. (Ben Gorion, 1743)

ken mata una presona ke esta adientro de otra presona es hayav mita (Meam Loez Shemot I)

I Belshatsar tenia una ija ke se yamava Vashti i estava durmiendo i de la reboltina se desperto i vido ke estavan matando i preando unos a otros i no savia ke koza es (Meam Loez Ester, Izmir 1864)

Por esto lo mas mijor es akolantar i matar a Belshatsar por mi mano i yevare la kavesa de Belshatsar a Koresh (Meam Loez Ester, Izmir 1864)

Salieron Belshatsar kon mil mayorales barraganes i resto de mansevos de Israel i mataron al fonsado de Koresh (Meam Loez Ester, Izmir 1864)

la incho muncho -si es kon una mecha tura muncho insiendo, - pujo otra mecha, se puja la luz ma se apresa a matar, -pujo otra mecha, mas presto ... en pujando mechas se akurta para matarse (manus. Minhat Ani, Yerushalayim 1880)



שאלות ותשובות Responsa


kuando ivamos a matar a el, disho: espera, se metio un shal kon kuatro fondas ... i lo matimos (Rosh Mashbir I, Sal. 1821)

les preguntaron: kuantos arelim matastesh en tiempo de la gerra? i los djidios les paresio ke eramos arnautes, siendo estavamos vestidos komo arnautes (Rosh Mashbir I, Sal. 1821)

respondieron ke tienen matado sesh siete arelim, i al segundo dia los matimos, en prinsipio matimos al otro djidio (Rosh Mashbir I, Sal. 1821)

ala tornada de Sheres para venirme aki, el kazal de Lagna i ayi lo senti tanbien ke enel kyupri mismo los mataron a todos dos (Bet David, Sal. 1740)

me disho un arel sin demandarle: ke es ke no vas a mirar a tu ijo ke lo mataron en tal lugar i lo vidi kuando lo estavan desnudando (Devar Moshe, Sal. 1748)

ke mataron a Avraam bazirian manastirli dientro las vinyas (Devar Moshe, Sal. 1748)

salto i disho: no se puede topar ke el ke lo mato ya lo enterro kon la roba i todo (Hikre Lev I, Sal. 1853)

yo hui a un kazal kon kastanyas, me demandaron ropa, les dishi: no traigo ke me espanto, me disheron: deke te espantas? les dishi: akel ke lo keriash tanto lo matastesh i a mi no me avesh de matar (Hikre Lev I, Sal. 1853)

i me disho: cheshke no me topara! kelos mataron i el mosiko ... se avia eskondido al imbrur i lo kitaron i lo mataron (Yede David, Sal. 1867)

akeyos djenisaros ke mataron a akeyos dos muchachos kasapes ke eyos los mataron i a mozotros echaron la kulpa (Bet David, Sal. 1740)

le dieron al uno i lo mataron i al otro le dieron enel tepe del meoyo i kedo pataleando i despues vino otro i lo akavo de matar (Bet David, Sal. 1740)

me respondio: estuvimos tres dias eskondidos de kyesidjis, le demandi en ke lugar era? i respondio en el lugar ke mataron a Shmoliko (Bet David, Sal. 1740)

se bezerearon; un dia alevanto uno de eyos una piedra i le dio en la tripa i lo mato (Shaar Asher v.I, Sal. 1877)

vamos en bushkida de tres djidios ke mataron (Shaar Asher v.I, Sal. 1877)

estavamos kaminando serka de onde se disho ke mataron a tio Yaakov Levi. (Responsa Pele Yoets, Yerush. 1993)

dishome: adonde vas? dishile: vo ael sahil. dishome: dote por konsigo ke tornes atras ke no te maten komo mataron a Yits.hak Almeridi (Responsa Yom Tov Tsahalon, Venezia 1694)

i si yo supiera ke lo yamavan para lo matar no lo yamara, i disho ke todo akeyo avia visto (Torat Emet, Venezia 1626)

ke kuando yo le demandava algun aspro me lo dava i tengo enojo ke por mi kavza lo mataron la senyoria de Raguza (Torat Emet, Venezia 1626)

le pregunti: adonde mataron este ani? dishome ke era muvashir de aldea en aldea los vidi matados (Responsa Yom Tov Tsahalon, Venezia 1694)

i la turka ke morava en una kaza enalto lo vido komo los dos lo mataron (Yadav shel Moshe, Sal. 1812)

i echaron chilshik a mozotros ke mozotros los matimos, sovre esto es muestra venida (Tsel 'ha-Kesef, Sal. 1872)

le disho: pagame loke me deves ke yo mas aki no vengo, ke me espanto no sea ke me maten (Mihtav Shelomo, Sal. 1855)

disho ke lo mataron i lo enterraron en la guerta, esto sinti ('Hon Rav, Sal.(1777



תנ"ך, משנה ומדרש Biblia, Mishna, Midrash


A' mata i abedigua, el aze desender a la foya i aze suvir (Biblia, 1873)

Una vez vido a Yits.hak ke estava asentado en el kampo solo i le arrondjo una saeta para matarlo (P. R. Eliezer,1876)

E por eso, mando luego que lo matasen. (Midrash aseret adibrot, manus. Sig 15)

i vieron a el de leshos i antes ke se ayegase a eyos i argumentaronse para el para matarlo i disheron kada uno a su ermano: ek duenyo de los suenyos (Biblia, Const. 1547)

I me disho: te rogo, parate sovre mi, i matame; porke me tomo el dezmayo, ke dainda toda mi alma esta en mi. (Biblia, Const. 1873)

I yamo David a uno de los mansevos, i disho: ayegate i matalo. I el lo irio, i murio. (Biblia, Const. 1873)

porke en su fulor mataron varon, i en su veluntad desjaretaron buey. (Biblia, Const. 1873)

I le respondieron, diziendo: no; solamente atar te ataremos, i te entregamos en su mano, ma matar no te mataremos. (Biblia, Const. 1873)

porke en su fulor mataron varon, i en su veluntad desjaretaron buey. (Biblia, Const. 1873)

yo mato, i yo abidiguo; yo yago, i yo melezino; i no ay kien eskape de mi mano. (Biblia, Const. 1873)

i se alevanto Sefo sovre la alimanya la esta i la mato kon su espada (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

ke aremos al varon el este ke mato a la alimanya la esta ke atemo a muestras kuatro peas (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

Venid pues agora, i nos adjuntemos al real de los Arameos; si nos abidiguaren, biviremos; i si nos mataren, muriremos. (Biblia, Const. 1873)



רומנים ועיתונות Novelas i Periodizmo


Komo eyos lo kerian matar, el fuyo de sus manos, ma eyos se levantaron komo por revatarlo bivo (Vaye de los yoros, 1935)

Se levantaron kontra el, el Shabat el 9 del diezen mez i lo mataron a el, (Vaye de los yoros, 1935)

Ma el puevlo no keria ver matar; el puevlo keria ver rebivir, i es esto lo ke esperavan sin pensarsen ke para esto esperavan. (El muerto ke esta bivo, 1912)

si Zigismundo no me empresta moneda yo devo matar al baron! Yo tengo en mi poder todos los instrumentos menesterozos por ke no sospechen en mi (El prove doktor, Const. 1904)

yo no de muncha importansa a esto, matar una persona para mi es komo degoyar una gayina (El prove doktor, Const. 1904)

por esto la kamara avia desidido por matarme i por siegarme los ojos (Guliver, Yerush. 1912)

uvo una vez ke una mujer izo traision a su marido i el governador de la siudad fue ovligado de enbiarla a otro lugar porke los judios ivan a matarla (El Tiempo, 1896)

en estos ultimos dias kortaron la kavesa de un judio i kemaron su kuerpo en la siudad de Urmia porke lo akuzaron de aver matado un ninyo persano por el menester de kulto (El Tiempo, 1896)

Suat Masit, en una grande ravia, tira de su aldikera un revolver por matar al Doktor. (La Boz de Turkiye, Istanbul 1948)

El viajero [...] penso de fumar un sigaro por matar el tiempo (La linda Anjela, Tel Aviv 1953)



ספרות עממית Literatura popular


Dolores son de parir ke se keria matare. (Blanka Flor)

Yo la vo a matare i eya me mira (Blanka Flor)

Por esta 'spada me korto i si no la vo a matare. (Blanka Flor)

A la mar yo me vo echar un peshkado vo panar, (Kalendario de kantigas)

Rogo a el Dio ke no me mate sin alkansarte. (Kalendario de kantigas)

Abasho i los tomo a todos los dos i los kito a tierra i los mato i los metio sovre un monton. (Hidot de Izopeto)

Un dia toparon una haya la mataron i la izieron en 3 partes. (Hidot de Izopeto)

I ke me mates, mas no vo pizar por ande este maytapchi! (Sipure Sefarad)

Yihya enkargo el machon i se vino ande el musafir i le disho: ''Alvanta, kome antes ke te mato.'' (Yihya al Akra, Manus. Yerushalayim 1920)

i darso el papa sien mil desonramientos i bihlal de esto ke vamos a azer no es por matar alma h[as] v[ehalila], sino por vengar la [?] de Yeshu (manus. Papo, Sarajevo 1840)

maase akontesio en Roma para dar a saver las maraviyas del Sh.Yit., onde es ke avia una uzansa negra en los yevanim ke ba-avonot kada anyo matavan un djidio el dia de la paskalya de los arelim por vengansa del Yeshu (manus. Papo, Sarajevo 1840)



סגולות ותרופות עממיות Segulot i Melezinas populares


Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)