חזרה לדף הראשי של מכון מעלה אדומים                             tornar a la pajina prinsipal del Instituto

   חזרה לדף הראשי של אוצר הלשון הספניולית    tornar a la pajina prinsipal del Trezoro

 

 



 

 

אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה – המילון המקיף ההיסטורי

מילון המובאות: פתגמים

לפי סדר אלפביתי

 

 

Trezoro de la Lengua Djudeoespanyola (ladino)

 a traves de las Epokas - Diksionario amplio istoriko

Diksionario de sitasiones: Refranes

Segun el orden alfabetiko

 

 




10

a prep.

ל-, אל, ב-

to, unto, in, at.

Akel ke mata i a el lo matan



160

abaldar v.

ביטל; הפך מישהו לבעל מום/נכה, שיתק; ביטל גזירה

cancel, make cripple, mutilate, paralyse, abolish a decree.

La sedaka abalda la gezira



190

abandonar v.

עזב, נטש, זנח; הזניח, הפקיר; ויתר על; דחה; התפטר, הסתלק

leave, abandon, desert, forsake; cast off, neglect; forfeit; reject; resign, leave.

El talmid ke abandona su estudio le falta meoyo i non es sezudo



280

abashada f.

נזלת, הצטננות, התקררות; ירידה, מורד, מדרון, שיפוע, שֵׁפֵל

catarrh, catching a cold, cooling; descent, drop slope, incline, slant; worthless, despicable

Kada asuvida tiene su abashada



330

abashar v.

ירד, פחת; הוריד, הפחית, הנמיך; העמיק (בשאלה/נושא)

decline, descend, come down, to be reduced, to be lessened; lower, reduce, diminish; to deepen, to go deeper

Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver

El tiempo es una eskalera: el uno asuve i el otro abasha



360

abasho adv.

מטה, למטה

down, downward

Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho

Taksan d'abasho, taksan d'ariva

Si keres afalagarte mira siempre mas abasho di ti



490

abastar v.

הספיק

to be sufficient

No le abasta ni hazne del re

Madrasta? El nombre ya le basta

El nombre le abasta, la vanidad lo arrasta

A ken todo basta nada le manka

Ijika kon kavesa de kalavasa dota godra kon mobilia ya basta

Ya basta la veluntad ke keris azer bundat



520

abasteser v.

סיפק, כילכל, צייד

supply, to provide for, to feed and clothe, to equip

Abastese sopa para tanta arremo boka



610

abatido adj.

מדוכא, מדוכדך, מוכה (גם נפשית), נדכא; קודר, עגום, נוגֶה; מיוגע; המום, נדהם

depressed, to be down, beaten (also mentaly), despondent, humiliated; dark, gloomy, bleak, sad, melancholy, doleful; exhausted; shocked, stunned, astonished, amazed

Abatido komo el polvo



630

abatir v.

דיכא, השפיל העיק על; פגע ב- הלם, היכה, המם; הפיל, הפיל ארצה, מיגר; התיש; פחת

to depress, oppress, humiliate, to press on; to harm something/someone, to beat, to strike, to hit, to stun, to shock; to drop, to drop down, eradicate; to wear out, exhaust; decline

Abata la tierra, abata el korason

La sensia i la pasensia abate al enimigo

El frio abate al leon



750

abediguar v.

תמך, סעד, סייע, חיזק; החיה

to support, take care of, to nurse, to help, assist, strengthen; resuscitate, revive

Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue

Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar



830

abil adj.

מוכשר, זריז, מיומן, מנוסה, כשיר

talented, trained, skilled, experienced, fit, qualified, quick

El mas abil mediko solo kura kon tienpo



890

abismo m.

תהום

abyss, chasm

Si un siego gia otro siego, al abizmo van luego



1140

abogador/abogado m.

עורך דין, פרקליט, סניגור

lawyer, attorney, defence attorney

Buen abogado nunka es barato



1170

abokar v.

היטה, כפף, הרכין

to tilt, to bend, to bow, to bend down

Ken mucho se aboko, el kulo se amuestra



1330

aboltar v.

סובב, הקיף; הפך; חזר, שב, הלך בחזרה; החזיר; הפנה; החליף; השתנה

to turn, to spin, to surround; to turn over an object; to return, to come back, go back; return an object; refer; replace; to become changed

Abolta la oja

Ande van platikos boltan chanakitas

Ma el ombre bolto komo el vino en la bota

La mujer mala mete la meza i abolta la kaza

La kriatura bolta komo el vino en la bota

Por onde kere el haham abolta la ujika



1390

abominasión f.

תועבה

abomination

Kale meter muncho tino en la instruksion, sin eya el ser es una abominasion



1490

abondansa/abondansia f.

שפע, שפעה, ריבוי

abundance, plenty, opulence, multitude

Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas



1590

aborreser v.

שנא, תעב, בחל ב-, מאס

hate, loath, despise, to abhor, detest

Lo ke aborresi, akeyo enkampi

La gava el Dio la aborrese



1610

aborresido adj.

מתועב, שנוא, משוקץ

despicable, hated

Kale kerer al aboresido para ke te biva el kerido



1630

aborresión f.

שנאה, איבה, טינה, מיאוס

hate, animosity, grudge, resentment, abomination, repulsiveness

Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision



2160

absente adj.

נעדר, חסר, נפקד

missing, absent

Aprovecharon los ratones el momento ke el gato de kaza estuvo absento



2550

achake m.

תירוץ, אמתלה, תואנה; סיבה, גורם

excuse, pretext; cause, reason

No ay muerte sin achake



2600

achakozo adj.

עדין, שביר, רופף; שבריאותו רופפת, חשוף למחלות; מבקש תרוצים; מועד לגנוב, לעשות מעשים לא ראויים, אינו ראוי לאמון, יש לנהוג בו זהירות

gentle, delicate, fragile, loose; that suffers from unstable health, exposed to diseases; looks for excuses; prone to theft or to inappropriate deeds, unworthy of trust, needs to be handled with caution/ prudence

Achakozo komo el djudio en viernes



3040

adar (ebr.) m.

אדר, חודש אדר

adar (Jewish month)

Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado

Si nasites en Adar non te toka el nazar



3130

adelantado adj.

מתקדם, מתקדם בדעותיו; מוקדם; כשרוני

advanced, advanced in his opinions; early; talented, skillful

El ke paga el peshe adelantado se lo kome fedido



3150

adelantamiento m.

התקדמות, קידמה, שיפור, קידום; הקדמה, ראית הנולד

advancement, progress, improvement, promotion; to be early ,foresight

Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento

Si dezeash saver lo ke es adelantamiento vate a la skola i alkansas akumpimiento



3160

adelantar v.

התקדם, השתפר; הקדים, קידם

to advance, to progress, improve

Ken adelanta, akonanta



3200

adelantre adv.

קדימה, לפנים, הלאה

forward, in front, further on, onward

El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante

Keres ver el mundo atras miralo adelantre



3520

adientro prep.

ב-

in, at

Komi, komi - a mi sta kumiendo pur arientro



4090

adjuntarse v. refl.

הצטרף; התכנס, התקבץ; התחבר, התאחד, התלכד, התאחה, התמזג, התווסף

to join with; to be assembled; to become connected, to become linked, to become unified, to be joined together, to become merged, to become united, to be added

Djuntate kon los buenos seras uno de eyos



4135

adjustarse v. refl.

התווסף

to be added

Se adjusto el pie a la banketa



4260

admirar (fr.) v.

העריץ, הוקיר, התפעל מ-; התבונן

admire, appreciate, to be impressed with; to look, to watch

La flor mas pekenya mira, i el poder de el Dio admira



4650

adormeser v.

הרדים; נמנם

to put to sleep; to take a nap, to doze

El Dio ni durma, ni adormesa



4720

adornamiento m.

קישוט, ייפוי, נוי

adornment, decoration, decorating, to beautify, ornament

La instruksion es el adornamiento del riko i la rikeza del povre



4820

adovar v.

תיקן, שיקם, הטליא; השכין שלום, השלים (בין שני בני ריב)

to repair, rehabilitate, to patch; to make peace, to make peace between two people

Adova paliko - se aze ermoziko

El mas prospero del ombre es adovar sus yerros



4830

adovarse v. refl.

הסתדר

to manage (with a situation), to work out (a situation)

El nasido kon mancha nunka se adova

Si kada uno por si se amejorava en premero, seguro ke se adovava el mundo entero



5070

adversidad/adversitá f.

יריבות, ניגוד; צרה, פורענות

rivalry, contrast; trouble, calamity

Munchos ombres de mosedad non pensan en adversidad



5280

afalagar v.

הרגיע, ניחם, ריצה, השקיט; נתן סיפוק

to calm, console, appease, to please; to give satisfaction

Lijera por arraviar i mas lejera por afalagar



5290

afalagarse v. refl.

התנחם; הגיעו לידי הסכמה

to be consoled; to come to an agreement

Si keres afalagarte mira siempre mas abasho di ti



5880

aferrar v.

תפס, אחז, החזיק; תפס (שכלית), הבין; הגיע

catch, hold; comprehend; to arrive

La aferran por la manga, se fuye por la falda

Echa el pese chiko para aferar el grande

Echar una vazia, aferar una yena

El gato no aferra raton sino ke por su razon

L'afero de la koda (Lo kojio por la kola)

Kiere aferrar el sielo kon las manos



5890

aferrarse v. refl.

נתפס, נאחז; התאהב; התעמת עם; ''תפס'' מחלה

to be caught, to clutch at; to fall inlove; to confront; to 'catch' a disease

Todos s'aferran kon la pader basha

Aferarse de las tiralanias



6150

afilú (ebr.) conj.

אפילו

even if

Del mal pagador, afilu piedras



6230

afinarse v. refl.

התעדן; כחש, סבל מתת תזונה; הרעיב עצמו - מקמצנות/מתוך רצון לרזות

to become refine; to become very skiny, to suffer from malnutrition; to starve oneself on purpose

A la vezina lo ke se le afina



6440

afitar/afitarse v./v. refl.

קרה (מקרה נדיר, יוצא דופן), התרחש; גרם עצירות

happen (rare occurrence), occur; to cause constipation

Kuando sales a kamino ke ti afita



6450

afito m.

מקרה; קלקול קיבה; עצירות (סלוניקי); צרה, בעיה

occurrence; gastroenteritis; constipation (saloniki); trouble, problem

El ken kria ijo no muere de afito



6590

aflosharse v. refl.

התרופף, נחלש, התרפה, נעשה רפוי, דעך; הפיג מתיחותו

to become loose, to become weak, to become feeble, die out; to relieve tension

Se apreta la tierra se aflosha el mal



7100

afreskar v.

רענן, קרר; התקרר, נעשה קר; התרענן

refresh, to cool; to be cooled, to become cold; to become refreshed

La mujer i la roza fiske la afreskas te tura ermoza



7420

aftará (ebr.) f.

הפטרה

haftarah

Largo komo la haftara de Tishabeav



7450

afuera adv.

בחוץ; חו"ל; בהשאלה: בבית הקברות

out; abroad; in lending; at the cemetery

Kien tiene de azerte bien, o se muere, o se va por afuera

Kada uno enterro al padre komo kijo, Djoha lo enterro kon la pacha de afuera

Livianez, afuera el meoyo

Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera

Dulses son las damas, ma afuera de sus kazas

Afuera de esto, la botika entera

Todo tiene la bien kazada, afuera de kaza

Todo lo nuevo es bueno i ermozo afuera del vino i del amigo

Ken de afuera vendra, de kaza te echara

Todo lo roto, afuera de lo deskuzido



7810

agizar (fr.) v.

השחיז, חידד

sharpen

Fierro kon fierro se aguza



7860

agora adv.

עכשיו, כעת, עתה

now

Adam i Eva perdieron la prostela, agora tienen ke bailar la taranteya



7900

agorero m.

מגיד עתידות

fortuneteller

Los ke meten tino en sortero, kreen bastante en agorero



8030

agradar/se v./v. refl.

נשא חן, מצא חן

to please, to be liked

L'agrada tomates i no l'agrada datiles

Al rey le agrada igos

Lo ke a ti no te agrada, a tu haver no le agas

La novia muy apresurada, el sonete no me agrada



8060

agradeser v.

הודה

thank

Agradese mis vizinas ke ago kon mis gaynas

Tres kozas fuertes : Echar i no durmir, azer i no agradeser, esperar i no venir



8070

agradesido adj.

אסיר תודה; שהתקבל ברצון, שזוכה להכרת תודה

grateful; that was received willingly, that receives gratitude

Lo olvidado, ni agradecido ni pagado



8580

agro adj.

חמוץ; כינוי לאדם מחוספס, רגזן, מחמיץ פנים, ממורמר

sour; a nickname for a person who is rough, bad-tempered, bitter

Ken dize ke su yegurt es agro



8710

agua f.

מים

water

La gayna beve agua mira al sielo

El ke kojio agua kon sesto, en poko tienpo pierde fortuna presto

Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua

La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua

Non dizes, ke de este pozo non vas a bever agua

A la mar si va, no topa agua

Aguas rovadas son savrozas

Este arroz areyeva muncha agua

Aguas kayadas son enganyozas

Machakar agua en la almirez

La sangre no se aza agua

No se puedi bivir d'amor i de agua klara

Limon e agua de mar

Ya me se izo el meoyo agua

Agua ke no as de bever, deshala korrer

Un poko de agua al podzo

Agua de pozo, piedra en pozo

Agua no topi, de la tierra me lavi

A la mar, un poko de agua

Aguas pasadas no molen molino



9130

agudeser v.

חידד, השחיז, ליטש; החכים

to sharpen, to polish; to become wise

El bien agudese, el mal entontese



9240

aguentar v.

הרטיב, לחלח

to wet, to moisten

Si non puedes remediar mete tino de aguantar



9510

ahadut/ahadud (ebr.) m.

אחדות, איחוד, סולידריות

unity, solidarity

Ande ay ahadu ay beraha



9650

aharvado (ebr.) adj.

חבוט, מוכה; מקולקל, רקוב; מוכה כלכלית

beaten; spoiled, rotten; financialy beaten

'Sta aharvada del filek

Fierro aharvado arlumbra



9680

aharvar (ebr.) v.

היכה, הלקה, חבט, עינה; צלצל, דפק

to hit, to beat, to torture; to ring, to knock

Ken t'aharvo? Tu boka

En aharvando al fierro se deviene fierero

El ke bien te kere te aharva

Aharva kulo ke no pedo

El Dio no aharva kon dos manos

Aharva otra puerta

Te dan toma, te aharvan fuyi

Asembra palos para ke te aharven

Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan

Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue

El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra

Aharva al azno para ke entiende el patron



9690

aharvarse (ebr.) v. refl.

היכה עצמו

to hit oneself

El ken se aharva kon sus manos ke no yore



9820

ahir (t.) m.

אורווה, דיר; כינוי למקום מזוהם וחסר סדר

stable, sty; a nickname for a place that is filthy and messy

La djente kon la djente e los aznos en el ahir

El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie



10200

aínda adv.

עוד, עדיין; בכל זאת

still, yet; nontheless

Fuyo, ke nainda sta fuyendo

Ainda esta in sus tredjes



10270

aire m.

רוח, אוויר, הבל, דברים בטלים; מנגינה, נעימה, לחן; מראה, דמיון

wind, air, steam, idle things; tune, melody; appearance, similarity

El aire i la luvia arasto seko i vedre

Aires de marina

Aire, yevate esta arina!

Mujer, ayre i ventura en un estado poko tura

El shal i el baile i la boka al aire

El Dio mos guadre de vizino malo i de aire de burako

El Dio mos guadre de pedo de vieja i de ayre de kaleja

El sol me marea, el aire me shashea

El bavajon aze kastiyos en el aire

La madre es madre, que lo demas es aire

Al loko i al aire dales kaye



10440

aireada f.

אוורור מהיר, חשיפה קצרה למשב רוח; דמיון

quick ventilation, short exposure to a gust of wind;similarity

Ni esfuegra, ni kunyada, ni vizina aireyada



10670

ajeno n. & adj.

זר, נוכרי

alien, foreign

Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena

Mas vale ajenos ke parientes

Buen pagador, patron in bolsa ajena

Mas vale sevada de su tierra, ke trigo de tierra ajena

Oveja maha teta lo suyo i lo ajeno

Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas

Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya

Kurbachadas en kulo ajeno no tuyen

Aze bueno i no mires ke es ajeno

Ijos i aziendas no se azen kon manos ajenas

Ni ijos ni aziendas, no se azen por manos ajenas

Gueso ajeno no se aze tu gueso, i si lo keres azer no akesha



10790

ajo m.

שום

garlic

Ni ajo komi, ni la boka me fiede

Parientes i ajos, ensembralos ralos

Si tu sos ajo, yo so piedra ke te majo

Ajikos i sevoyikas, senyora konsuegra

Para vuestra ija ke kere estar prenyada ajo mesklado fino kon vieja tiralanya

Ken se pika - ajos kome

Al ajo no puedes azer almendras

Ajo dulse no ay

Meteme en resta ke so ajo de testa



11130

akarrear v.

משך, סחב, סחף, גרר; הוביל, הסיע, העביר, הביא, סיפק; גרם, הוליד, יצר, חולל

to pull, to drag, to carry; to transport, to move, bring, to supply; to cause, to bring to life, create

Non avles kozas ke non saves porke akareas danyo



11160

akavado (de) adj.

זה עתה הסתיים/נגמר

just now ended

Ni bien djusto, ni mal akavado



11220

akavar v.

סיים, כילה, גמר; חפר; הרעיב

to finish, consume; dig; starve

Mal ke se akava kon moneda no es mal



11260

akavarse v. refl.

הסתיים; התייגע; הותש מרעב

to end; to toil, to become tired; to be exhausted with hunger

La rikeza kon falsia, se akava kon manziya

Lo ke no se empesa no se akava



11270

akavidado adj.

זהיר, מתון

careful, cautious, prudent, moderate

Ombre akavidado no merese penas



11330

akavidozo adj.

זהיר

careful, cautious, prudent

El akavidozo no merese pena



11380

akayar v.

השתיק, השקיט, הרגיע

to silence, to calm

Tanto grita el ladron asta ke se akaya el patron

Kuando el oro avla a kada lengua akaya



11480

akel pron. dem.

ההוא

that, that one

Echa otro guevo a la oya ke akel salio kaldudo

Ken es el mazalozo akel ke se konsiente orozo

Ken muncho yora akel mas tiene

La ventura para akel ke la prokura

Akel ke mata i a el lo matan

Ken es el mediko, akel ke pasa los males



11590

akeya /akeyas pron. dem.

ההיא/ההן

that one/ those (female)

Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos



11610

akeyo pron. dem.

הדבר ההוא; ''מה שמו'' (כאשר חסרה המילה המתאימה)

that thing; 'what's his name' (when you can't find the right word)

Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan

Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento

Lo ke aborresi, akeyo enkampi



11620

akeyos pron. dem.

ההם

those (male)

De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal



11630

aki adv.

כאן, פה

here

El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar

Aki disho mi padre, aki disho mi madre

Aki te meto, a el guerko te enkomendo



11690

akistar v.

רכש, השיג, קיבל; זכה; הרוויח

acquire, to get, receive; to win; to gain

No dezeyes lo ke akistar no puedes



11760

aklarar v.

האיר; הבהיר, הסביר, באר

illuminate; make clear, explain, interpret

El elevo demanda, el profesor aklara



11840

akodrarse v. refl.

נזכר, העלה בזכרונו

to be reminded of', to recall

Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio

Si tu keres aremendar tus pekados akodrate de las leyes enkomendados

Ken si keri alegrar, si akodra de su kazar



12100

akompanyado adj.

מלווה; רדוף, מכושף

escorted; chased, haunted, enchanted

Mas vale solo ke mal akompanyado

Mijor es estar abandonada de kualo mal akompanyada



12260

akonantado adj.

בעל הקדימות

the one that has priority/ precedence

Mas vale akolantado ke deseado



12270

akonantar v.

הקדים, היה בעל הקדימות, היתה לו זכות בכורה; ידו היתה על העליונה

to precede, to have priority/precedence; to have the upper hand

Ken adelanta, akonanta

Dientes akonantan parientes

Si tu non puedes los pekados rezistir, akonanta ke nasimos para sufrir



12370

akonsejador/dera n.

יועץ

advisor

El tiempo es el mas buen akonsejador



12420

akonteser v.

קרה, התרחש

happen, occur

Lo ke tiene de akonteser, tiene mucha fuersa

Ken es el savio el ke ve lo ke va akonteser



12650

akorrido adj.

נחפז, אץ, רץ

hasty, rash, in a hurry, running

Mis ermanos, mis keridos lo ke vas tan akorrido en este mundo falso



12970

akseptar v.

הסכים, קיבל, נעתר, נענה

to consent, accept, grant, comply

Una viejes frankamente akseptada komo una segunda mosedad invitada



13060

aksidente m.

תאונה

accident

Si pasas un aksidente i kedas bivo dizen tiene azete de bivir



13080

aksión f.

פעולה, עשיה; מניה

action, doing; stock

Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo

Ken a otros ayuda son bendichas sus aksiones



13330

akudir v.

עזר ל-, סייע ל-, בא לעזרה, נחלץ לעזרה, חש לעזרה, הציל

to help a-, to assist a-, to come to the rescue, to hurry to someone's aid, to save

Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino



13381

akuliar v.

חבט בעכוז

to beat someone's buttocks

Lu akulio kon siete palus i galechas



13440

akumplimiento m.

ביצוע, הגשמה

execution, realization, fulfillment

Si dezeash saver lo ke es adelantamiento vate a la skola i alkansas akumpimiento



13650

akurtar v.

קיצר, צמצם, תמצת; חתך

shorten, reduce, summarize; to cut

Gozo sin medida akorta la vida



13710

akuzar v.

האשים; אישר קבלה

to accuse; to confirm reception

El ke se eskuza se akuza

Akuzar al ke non aruvo, azes mas grande pikado del ladron ke non es ladron



13740

al (a el) prep.

אל, ל-

to

Kitar i no meter al fondo ayega

Lo ke pensa el amigo vaya al enemigo

Del kulo al pulso

De el al Dio, un palmo



13780

ala f.

כנף; סנפיר

wing; fin

Dame alas para bolar



13920

alado prep.

ליד, על יד, סמוך ל-

beside, near, close to, nearby, by the-

Guay del malo i su vizino alado



13960

alahá (ebr.) f.

היכל, ארון קודש; הלכה

palace, temple, torah ark; jewish religious laws

Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha

Komande a la alaha te mande



14220

alargamiento m.

הארכה, ארכה

elongation, prolongation, extension

Si keres alargamiento de yisurim aleshate de los maasim tovim



14230

alargar v.

האריך; השהה, משך את הזמן

to lengthen, prolong; to delay, to stall

Ken padre i madre mira, el Dio l'alarga la vida i la salu

Kreer i esperar es la vida alargar



14320

alarovez adv.

להפך, היפוכו של דבר

on the contrary, just the opposite

Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez

Dike vash aruves - ke el mundo va atravers



14400

alavado adj.

מהולל; מפורסם

praised; famous

Amigo nunka provado, nunka es muy alavado

La pera alavada sale guzaneada



14440

alavar v.

שיבח, הילל, פאר

to praise, glorify, to adorn

Vejes, no me la alaves

Serra tu puerta alava a tu vezino

Non kompres kozas sin alavarlo, non vendes kozas sin despresiarlo

La ovra alava al maestro

Kada meyanadji alava a su vino



14460

alavarse v. refl.

התרברב, התפאר

boast, brag, to be proud

Dizen el ke se alava es azno

Kien es la loka? La ke se alava kon su boka



15040

alda f.

צד, שולים, כנף בגד

side, fringe, tha margin of a garment

En sus aldas, melizina

La aferran por la manga, se fuye por la falda



15100

aldikera f.

כיס, ארנק

pocket, purse

Non lu kero - metamelo en la aldikera

La mujer destruidera, vazia del marido la faldikera



15260

alechadera f.

מינקת

wet nurse

Una madre mala alechadera puede entosigar su kriatura



15440

alegrar v.

שימח

to make happy

Ken si keri alegrar, si akodra de su kazar

Kuando la vieja se kere alegrar, se rekorda de su ajugar

Los males tuyos no kontes a ninguno, al enimigo lo alegraras

El ke djuga kartas kuando gana se va alegrando i kuando perde se va inyervando

Luvia i sol alegra el korason



15450

alegrarse v. refl.

שמח, עָלַז

to be happy, to be cheerful

Kuando el guerfano se va alegrar, las piedras de la kay se meten a yorar



15460

alegre adj.

שמח, עליז, תוסס, מאושר

happy, joyous, cheerful, lively,

Kuando tu travajo es terminado vash estar alegre i repozado

Ten feuzia en el porvenir te aze alegre, puedes reir

Kara alegre i un michon

Akel se yama alegre i kontente. el ke tiene plazer de el prospero de el de enfrente

Korason alegre nunka se envejese



15480

alegría f.

שמחה, גיל, חדווה, עליזות,ששון, צהלה

happiness, cheerfulness, gladness, joyous cry

La alegria en el momento de rekoltar vale muncho mas ke en el momento de senbrar

Ke amaneske el dia kon bien i alegria

En la kaza del kumarchi poko tura la alegria

En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria

Mofina de kaza, alegria de las kayes

Alegria de la plasa, nuvlidad en kaza

Tripa vaziya, korason sin alegriya

Haham i merkader, alegria di la mujer.

Para asigurar tu prenyez kon alegria, aze i desaze nueve nudos kada dia

Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida

La kara le 'sta de siete alegrias

Kien tienen la kapachidad de la alegria nunka piedren el tiempo kon muncha avlastina

Kon travajo i alegria se topa buena kompanya

Kav(a)[e]yiko d'alegria

Si keres bivir kon gozo i alegria fuye de ojo malo i echizeria



15810

alesharse v. refl.

התרחק, נסוג, שמר מרחק מ-

to move away from, to become farther away, to retreat, to keep away from-

Si keres alargamiento de yisurim aleshate de los maasim tovim

Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal



15920

alevantar v

הרים, הקים, העלה, זקף, הגביה, הניף; קומם, המריד; שיקם; העתיק; אסר

to lift, to raise, elevate, to swing; cause to rebel; to rehabilitate; to forbid

Alevanta tu, me asentare yo

Alevanta kavesa de kulevro i no de ben-adam

Alevanta la mano ke te pika el gayo

Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato

Alvanta el velo, i veras en lo kue t'emborujas

Kavayo de rey no alevanta kargo

Yo arto, mis ijos artos, levantad los platos

Una mano de un gato alevanta un buen plato

Adurado tiene la meza de no alevantar ambriento



16030

alevantarse v. refl.

קם, התרומם; קם ממיטתו; מרד, התמרד; הפסיק; (על השמש/היום:) זרח; סמר; יצא לדרך

to rise, to rise up; to rise from bed; to rebel; to stop; to rise (the sun / the day); stiffen, bristle (hair, fur, feathers); to go out

Ken no kayi, no se levanta

Ken s'alvanta de manyana, se l'espierta el mazal

Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador

Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan

Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate

Kon pulgas se echa, kon moshkas se alevanta

Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez

No l'arrogas ke se le alvanta el gajo

El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado



16220

alfinete (port.) m.

סיכה; דבר פחות ערך; אטב

pin; a low valued object; clip

El amor no es djuete, sino ke une alfinete

Esta vistidu a la trenta i una alfineti



16360

algo m.

משהו, דבר מה; מעט

something; few, a little

Ken la miel meneya, algo se le apega

Onde la oya sona algo ay

Uno no tiene importansa, dos ya es algo de koza, ma tres es una fuersa



16370

algodón m.

צמר גפן, כותנה; ריפוד

cotton wool, cotton; padding, upholstery

Kito la kavesa d'en algodones i la metio en punchones



16520

alguenga f.

לשון (בפה)

tongue

La alguenga no tiene gueso, ma kevranta al gueso

Luenga tierna rompe el gueso



16550

alguja f.

מחט; סיכת קישוט

needle; ornament pin

La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus

Sinyora mestra, enfili la alguja, yo la vo travar

A la haragana, kuando l'alguja, kuando el dedal



16630

algún adj.

איזשהו

whatever, whichever, any

Si ves algunas feyas no keres ver ni una de eyas

Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo

Algun dia va ver la maravia

Kada uno en su tino tiene algun espino



16640

alguno pron.

מישהו

somebody, someone, anybody

Ke karar de ermoza es alguna este karar de bova es



16840

alhenya f.

חינה, כופר (צבע אדום)

henna (dye), red color

Pleito de ermanos, alhenia de manos



16900

alhidez f.

עולם מוזר

a strange world

Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez



17260

alimpiar v.

ניקה, טיהר, מרק; ''גילח'' ממישהו את כל רכושו

to clean, cleans, to spruce; to steal away all of somebody's possession

La ke kria ni arta ni limpia

Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar



17900

alkansar v.

השיג, הגיע ל-; הספיק; הצליח

achieve, to reach to-; to reach in time; to succeed

Si al Dio no lo vemos, kon sensia lo alkansamos

La maldesion de padre i de madre non ankalsa

Kada uno estira la mano, fine ande le alkansa

El ke pensa ke alkanso la sensia es nesio

Azno, kon oro alkansa todo

Kon pasensia i penar - alkansas tu vida salvar

Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida

El Bendicho disho: ''Ken lazra alkansa del mas al manko''

Ken muncho pensa no alkansa a Yerushalayim

Por ti kirida yo ke no te alkansi



17905

alkansarse v. refl.

הושג

achieved

El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa

Kon buen komportamiento se alkansa buen kazamiento

Sin sudar non si ankalsa nada



18200

alkuza f.

פך, כד שמן, אסוך; ''שערה'' בעין

can, container, oil can; sty(in eye)

L'alkuza i el lugar m'ambizaron a mi a kuzinar

Bueno giza mi elmuera kon la alkuza yena



18320

alma f.

נשמה, נפש

soul, spirit, mind

Alma buena, meza puesta

Alma deskansada, arrondjada kon sapatos

Fin ke va i viene, alma tiene

Ken alma tiene, alma kreye

Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya

Sale el alma i no la mana

Meter la alma en la palma

Ken de la alma sale, a la alma toka

Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma

Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas

Eskrito esta en la palma lo ke tiene de yevar l'alma

Espantate de la ravia es tosigo en la alma

Non topara hayre en kamea si bushkas refua por tu alma

Mas vale verguenza in kara i no dolor in el alma

Kantidad de un pulgar, viene la alma a su lugar

El kuerpo ke pena la alma, y la alma va penar al kuerpo

La limpieza del kuerpo amuestra la limpieza de la alma

La mana esta debasho del alma

El ojo es el espejo de la alma

La piedra patlea, l'alma no

El ojo ve, l'alma dezeya

Sta prenyada, sta l'alma yena

Pekado en su alma

La mujer tieni siete almas

Kon la riza en la kara, la alma me amargo

No deskuvras sekretos de tu alma ni kon tu ermana



18670

almena f.

שֵׁן חוֹמָה

the tooth of a wall

Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena



18690

almendra f.

שקד; טבעת דמוית שקד

almond; almond-like ring

Al ajo no puedes azer almendras



18790

almirez m.

מכתש קטן, מדוכה; בסיס, אדן

amall crater, mortar; base

Machakar agua en la almirez



18920

almoada f.

כר, כרית; ציפה לכרית

cushion, pillow; pillow cover

Si dizes kavezal o almoada, non te espantes, non va kostar nada



19080

alokado adj.

שנטרפה עליו דעתו, מעורער,מטורף; נבעת, נדהם, מבוהל

that became mad, crazy; frightened, astonished, frightened

A perro alokado no estesh ir al lado



19700

alto adj.

גבוה, רם, נישא, מרומם, תמיר

high, supreme, lofty

Ay altas i bashas

Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho

Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo

Aze los echos uno en alto, uno en basho

Pisha d'en alto

Alto komo el pino

Kuanto mas alto me veyo, mas alto kero ser



20200

alviyanero/alviyano m.

עץ לוז

nut tree

Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho



20320

ama/amá (t.) conj.

אך, אבל, אולם

but, however

Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo

Lovo troka su samara ama nunka su natura

Di la burla no se eskapa ama si enkampa

La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros



20330

amaares (ebr.) n.

עם הארץ, בור, בער

ignorante, fool

Ni el riko vinido de prove, ni haham vinido de amares



20400

amado m. & adj.

אהוב

beloved

Dulse vida pasan los kazados, si son fieles i amados



20490

amahar (arab.) v.

שיכך, ריפא, הרגיע, השקיט כאב, ריכך; נרגע, נחלש, שכך (הכאב); החליש חריפות הבצל

to lessen, to cure, to calm, to stop pain, to soften; to become calm, to be weakend, subside; to reduce the pungency of an onion

Amaha la tierra, amaha la duelor

Oveja maha teta lo suyo i lo ajeno

A mi mama li amaha, a mi sinyor li ampaa



20700

amaneser m.

שחר, הנץ החמה

dawn, break of dawn

Ke amaneske el dia kon bien i alegria

Ken amanese presto, s'esbarasa presto

Kuando muncho eskurese es para amaneser



20790

amanyana/aminyana adv.

מחר

tomorrow

Amanyana la noche komeremos la burreka

Asembra oy, para ke arikojes amanyana

Echo de oy no lo deshes para manyana

Oy la mete, amanyana la kita

Oy para mi, amanyana para ti

Un punto oy, uno amanyana



20910

amar v.

אהב

to love

Ama a tu konpanyero komo te amas a ti mezmo

Ken bien ama, nunka olvida

Amar i saver no puede ser



20990

amargarse v. refl.

הפך מריר; חש מרירות

to become bitter; to feel\sense bitterness

Ken ti vei - la kara si li amarga

Si todo lo ke veyo no ago, me amargo

Kon la riza en la kara, la alma me amargo



21030

amargo adj.

מר, מריר; עגום; זריז, מוכשר, ערום; כינוי לקפה

bitter; melancholic; quick, talented, crafty, cunning; a nickname for coffee

Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo

Dime senyor, por ke la yaman luna de miel? Por ke los otros son amargos komo la yel

Ken amargo englutio - dulse non skupio

Amargo komo la fiel



21080

amargozo adj.

בעל טעם מריר

that has a bitter taste

En korason amargozo, no entra ni riza ni gozo



21110

amargura f.

מרירות; עצב, עוגמה; מרור

bitterness

La mas grande amargura es solo por su kriatura



21200

amariyo adj.

צהוב

yellow

Ken amario vistio - su ermozura se astrivio

Kagajones i membriyes son amariyos

Amarilio safran



21340

amasar v.

לש

to knead

Finyite masa ki muchacha te amasa

Ken finye i amasa todo pasa



21430

amatar v.

כיבה; הרגיע; מחץ בין האצבעות

extinguish, to put out; to calm; to crush between the fingers

Ni amata ni asiende

Amata kandelas

Un lenyo solo ni amata ni ensiende

La kandela de la mentira el Dio amata kon su ira

Ya amato las kandelas



21431

amatarse v. refl.

כבה

to go out, to be extinguished

Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra

Fuego i baraja no se amatan kon paja

A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz

Chiko fue, ya se amato



21650

amber (t.) m.

פרח בעל ניחוח ענבר

a flower with a scent of amber

Verte de leshos, golerte amber



21660

ambezado adj.

משכיל, מחונך, מלומד, בעל השכלה; מורגל ב-, מלומד ב-; שנלמד; מורגל

educated, scholarly, well-bred; accustomed to-, educated in-, that was learned; accustomed

No aze el ke puede, sino el ke esta embezado

La kavra ya esta embezada a echarse en el sereno



21680

ambezar v.

לימד, הורה; למד

teach, instruct; study, learn

Embeza muncho i avla poko

Ambeza en yorando, ruyeras en ganando

Bivir un dia mas - ambizar una koza mas

Los torpes profesores embezan lo ke saven, profesores sesudos saven lo ke anbezan

L'alkuza i el lugar m'ambizaron a mi a kuzinar

Al ijo komo kreates, i al marido komo ambezates.

Al marido sigun lo kuizatis, al ijo sigun lo ambizatis

Ken mucho durme poko ambeza

Los poyos ambezan a las gayinas



21700

ambezarse v. refl.

למד

study, learn

Ken tiene buen vizino se anbeza buen dotrino

Kamina el karkanyal si ambeza il paladar



21750

ambierto/ambiento adj.

רעב, מזה רעב

hungry, starving

Un pan en el pecho, ni arto ni ambierto

Ken esta arto non entiyende de ambiyerto

El ke se averguensa keda ambierto



21790

ambisión f.

שאיפה, אמביציה

aspiration, ambition

El amor i la ambision puede traer la traision



21830

ambisiozo adj.

שאפתן, שאפתני, אמביציוזי; עקשן, קשה עורף

ambitious; stubborn

El ambisiozo i el enviozo no tiene nunka ripozo



21870

ambre f.

רעב, כפן; בולמוס, רעבון

hunger, famine, starvation; ravenous hunger, ravenousness

La ambre i el frio traen a la puerta del enemigo

Ken tiena ambre, venga i koma

Mi padre era roska - yo mi muero del ambre

Bet-ahayim de ambre no ay

Kien no tiene indjenio, de ambre se muere



21950

ambriento /e adj.

רעֵב

hungry

El riko te saluda kon respekto, el povre te saluda ambriento

El arto no kree al ambriento

Adurado tiene la meza de no alevantar ambriento

El estudio es siempre ambriento, sin su komida non es kontento

El ojo mas ambriento de la tripa



22080

amejor(e)arse v. refl.

השתפר

to be improved

Si kada uno por si se amejorava en premero, seguro ke se adovava el mundo entero



22140

amén! (ebr.) m.

אמן!

amen! amen to that!

Non dize amen debaldes

Tanto dize ''amen'' asta ke le kayo el Talet



22220

amenguar v.

הפחית, פיחת, המעיט, הוריד, הנמיך, דילל, החליש, השפיל; פחת, התמעט

reduce, to decrease, to lower down, dilute, weaken, humiliate; to be reduced, to be be diminished

Pujo el azno, aminguo el semer



22290

amezurar (fr.) v.

מדד; ניסה

to measure; to try

El povre i el riko se amezuran kon un piko

Peza djusto i amezura djusto



22350

amidá (ebr.) f.

(תפילת) עמידה, תפילת שמונה עשרה

amidah (prayer)

Korta la Amida por dizir ke vos erguela la tripa



22390

amigavle adj.

ידידותי

friendly

Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris



22410

amigo m.

חבר, רע, עמית, ידיד

friend, companion, comrade

Antes de tener katilik kon tu amigo, demanda al Dio Santo ke este kontigo

El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo

Amigo enganyado, enemigo doblado

Amigos i ermanos saremos, ma a la bolsa no tokaremos

La ija es amiga de la madre

No ay amigo en el mundo mas ke la madre

Del amigo te viena la piedra mas grande

Mas vale un amigo in la plasa ke un dinero in la kasha

Muchos son los amigos, pokos son los eskojidos

Ken de todos es amigo es muy prove o muy riko

Amigo ke no sirve i kuchiyo ke no korta i ke si piedri, no importa

Amigos viejos, nunka se azen enimigos

Madre i ija por dar i tomar, son amigas

Kon onbre yeno de sensia i saver azete amigo, azete tu haver

Kuando se eskapa de un enemigo? Kuando lo azes tu muy karo amigo

La piedra grande viena del amigo

Mas duele la palavra del amigo ke la kuchiyada del enemigo

No ay mejor espejo ke un amigo viejo

El prove i el hazino, non tienin amigo

Ande ay migas, ay amigas

No te espantes de tu inimigo, espantate de tu amigo

Dami migas ti dare amigas

Los muertos i idos tienen pokos amigos

El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo

El pleites no tiene amigos ni el dezeozo tiene kontentes

Lo ke pensa el amigo vaya al enemigo

El marido es el mas amigo i el mas enemigo

Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro

Ken empresta a amigo, se kovra inimigo

Mas vale la piedra del amigo ke la mansana del enemigo

Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio

Mas vale un amigo ke parientes i primo

No te agas sensero kon la mujer de tu amigo se sela el marido

Non des sekreto atu amigo porke itu amigo se lo dize asu amigo

Amigo fin al umbligo

Amigo nunka provado, nunka es muy alavado

El amigo prove es presto ulvidado

Un ombre sin amigo es un ombre vazio

Amostrate komo amigo en ora mala

Ken tiene un amigo vero, tiene un siyero



22520

amistad/amistá f.

ידידות, רעות, חיבה

friendship, companion, fondness, affection

La amistad no aze muncho ruido kuando kamina

El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa

Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris

La amistad del kulevro

Amistad de yerno, sol de invierno

Avlad la verdad, perded la amistad



22630

amo m.

אדון, בעלים, בעל הבית

master, mister, master of the house

Komo el amo i el moso

Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua

Mi moso tiene moso, mi amo 28

El moso bueno se yeva a la ija del amo

El amo durmiendo, el kavayo komiendo



22740

amojado adj.

רטוב, לח

wet, moist

El amojado no se espanta de la luvia



22780

amokarse v. refl.

גרף את חטמו

to wipe oneself's nose with a lot of noise

A Djoha le disheron ke se amoke, se kito la nariz

Le disheron ki si amoka, si kito la nariz

Amokate novia, ni poko ni muncho



22910

amontonar v.

צבר, ערם, גיבב; אסף, קבץ,קיבץ, אגר; חסך כסף; צבר הון

to accumulate, to stack, to pile; to collect, to group, to store; to save money; parlay

Kada ombre es un viajero, dezeozo de amontinyar dinero



22920

amor m. (Sal.)/f. (Izm./Ist.)

אהבה,חיבה; אהוב

love, fondness; beloved, sweetheart

No se puedi bivir d'amor i de agua klara

Muncho amor i dinero nunka esta enkuvierto

Amor de madre, ni la nieve lo faze enfriar

El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor

El amor i la ambision puede traer la traision

Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor

El amor no es djuete, sino ke une alfinete

Ni mierkoles sin sol, ni novia sin amor

Ni vieja sin dolor, ni ija sin amor

Ken perye en el kumar gana en el amor

El amor es dulse ma kon pan

Primo amor todo dolor

Mas vale pan kon amor ke gayina kon dolor

Kazar es la fuersa del amor

Kuando ay amores nuevos se olvidan de los viejos

Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor

Padre i madre desharas, kon tu amor te iras

El amor es siego

Amor i pezates (pezetas) i fuersa en las bragetas

Si paz en kaza manka, el chorro de amor manka

No ay amor feo



22960

amora f.

תות (פרי)

strawberry

No krese la almora fin ke no viene la ora



23030

amorero m.

עץ תות

strawberry tree

Kuando se vista el amorero, se desvista el samarero

De Shavuot se vista el amorero i se deznuda el samarero



23150

amostrar v.

הראה; הוכיח

to show; to prove

Te amostrare de kual palo se aze la kuchara

Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira

La novia kale ke amostre la (a)shugar. El gato esta (a)rriva de la kasha no lo save echar

Karne kruda no amostres ni a mal marido ni a mala suegra

Ande pishas no amostres

Kuando el lovo mostra dientes non penses ke esta riente

Perro ke va modrer no amostra los dientes

El ke es prudente amostra grasia, el ke es muncho prudente efastia



23170

amostrarse v. refl.

הופיע, הראה עצמו;העמיד פנים

to appear; to show oneself; pretend

Amostrate komo amigo en ora mala

Ken mucho se aboko, el kulo se amuestra

El ke dezea azerse onbre tiene ke amostrarse komo onbre



23520

amurcharse v. refl.

כמש, קמל, נבל, בָּלָה

to wilt, to wither, to fade, to be be worn out

La kondja s'amurcha, ma la vertu keda



23910

anavá (ebr.) f.

ענווה, צניעות

humility, modesty

Non avles a ningunos kon gritos i grandeza sin non kon anavut (Aranban)



24150

ancho adj.

רחב; נח לבריות

wide; affable, nice

Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran

El Dio ke mos de de su mano l'ancha



24420

andar m. (port.)

קומה בבית, דירה; הליכה

floor in house, apartment; walk

Kien anda, el Dio le manda

Desha todo i andavos al banyo

Ni kedesh, ni andesh



24500

ande/andi adv.

איפה, היכן? לאן?; אצל

where?; at

Ande ay bien kerer, no kave mal meter

Ande la da, ande la toma

Ande eyos van, yo ya torno

Anda va la prenyada va kon su fatiga

Ande ay migas, ay amigas

Ande mi pie, ande mi karkanyal

Ande entra la dota, la vida non es rota

Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega

Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron

El haham abolta la oja por ande la kere

Ni sal, ni lugar ande echar

Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran

Deshame a mi, vate ande mi haver

Ande korrio, egine va korrer

Ande no ay medko, ke no bivas

Ande pishas no amostres

Kada uno estira la mano, fine ande le alkansa

No mostres ande pishas ke utro va e se kaga

El apio por ande pasa no embarasa

Ande ay ahadu ay beraha

Ande ay franses, no ay fez

Guerta i ija ande la vizina



24600

andjélo /ánjel/ándjel/ándjeli/ándjel

מלאך

angel

Ken es tu anjelo es tu menajera



25290

angustia f.

תוגה, צער, יגון, עצב, דאבה; מחנק; גועל, דחייה, רצון להקיא; בוז

grief, sorrow, sadness; choking; disgust, rejection, desire to vomit; contempt

Angusia de korason, kara de Zehir

La angustia a su ora



25370

aní (ebr.) m. & adj.

עני, דל, רש, דלפון;רעב ללחם

poor; hungry for bread

Ani kon kola



25570

animasión f.

חייות, פעילות, מרץ

vitality, activity, energy, vigor

Se termino la animasion



25740

aniyo m.

טבעת

a ring

Kayeron los anikos, kedaron los dedikos

Nu lu yames a tu yerno, yerno, si no le metes el aniyo al dedo

Si le merkas a tu mujer un aniyo al punto te yama kerido mio



25760

aniyut/aniyud/aniyú (ebr.) m.

עוני, דלות, מחסור, עניות

poverty

El haraganut ermano de aniyut



25810

anke (it.) prep.

למרות ש-; הגם ש-, נוסף לכך, יתירה מזאת; אף על פי כן, בכל זאת

despite of; moreover, add to that; nevertheless, in spite of

Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio

Anke non puedemos trokar lo ke paso, puedemos preparar para el futuro



25900

anoche adv.

אמש, הלילה שעבר

last night

Para kualo deves de azer esto todo, anochi nasio?



25960

anojarse (port.) v. refl.

התרגז, התכעס; נעלב

to get angry, to get mad; to be insulted

Kien esta mijor eskoje, venga uno se la anoje

Ken bien esta i mejor eskoje, kuando viene el mal ke no se anoje

El ke bien esta i mal diskoje, mal le venga i no se enoje



26160

anshugar m.

נדוניה

dowry

Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar

Il kaveyo i il kantar nu kaven in el anshuar, ma bien save ande estan

La ija en la fasha, el anshuguar en la kasha



26170

ansí adv.

כך, ככה

so, like that, thus

Donde el korason inklina, ansi el pies kamina

Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio

Komo el arvuli, ansi i la estiya



26190

ansia f.

צער, סבל, ענות; דאגה, חרדה; קמצנות, אהבת בצע

grief, suffering; concern, anxiety; stinginess, greed

Ansias dubladas

Riza sin ansya

Ansias tiena, ken a mi me tiena

Ken kanta a su duenyo espanta o de visto o de ansia

Kriyos chikos, ansias chikas ; kriyos grandes, ansias grandes

Famiya grande, ansias grandes

La haveransa traye mucha ansia, al kavo del anyo sale treskilada

Milizina de kualker ansia es la pasensia i la toleransia



26290

ansina/ansine/ansín adv.

כך, ככה

so, like that, thus

Komo azi, ansina ki topa



26380

antarí/antirí (t.) m.

גלימת גבר ואשה חסרת שרוולים; כתונת לילה גברית

a man's or woman's gown with no sleeve; a man's night gown

Lo ke toka a la kamiza, no toka al antiri



26530

antes adv.

קודם, פעם, לפני כן

beforehand, first, once

Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas

Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva

Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare

Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador

Antes ke kazes mira lo ke azes

Antes ke te kazes, mira bien lo ke azes

Djoha, antes de kazar merko la kuna

Antes de komer, demanda si es kasher

Deke martes i no un dia mas antes

Antes de merkar el kavayo, merko las nahchas

Antes ke me yames ladron, te yamare putaniero

Antes de avlar pensa lo kue digas

Antes ke te la kortan, kortala tu

Las alchas antes del kavayo

Onor'al mediko antes ke lo tenga diminester

Antes de juzgar al de enfrente, metete en su lugar

Antes de suvir al azno no maneyes los pies

Topate luguar antes ke eskureska



26631

anteseder v.

הקדים (את), קדם ל

precede to

El la kalma ke antesede a la tempestad



27230

anunsiar v.

הודיע, הצהיר, הכריז, בישר

announce

Una golondrina venida temprano no anunsia al enverano



27310

anyada f.

תקופת השנה, יום השנה; משכורת שנתית

a period in a year, anniversary; yearly salary

Las anyadas no azen sezudos, eyas non azen ke viejos



27410

anyo m.

שנה

year

Los anyos ke da el Dio, no los toma atras

El otro anyo tinia un gameo, este anyo tengo dos

Non mi demandas ke anyos tengo - dimandami komo mi konsiento

Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo

Mas vale mil anyos en la pranga i no un punto en la tierra

Arremenda tu panyo, lu yevaz otro un anyo, arremendalo otra vez, lo yevaz otro un mez

Abolta tu panyo - tura otro un anyo

Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano

Moso i gayo, solo un anyo

Pasteliko i banyo no manken todo el anyo

Djoha se fue al banyo, topo de kontar un anyo

Fuy de una ora mala biviras mil anyos

Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida

A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz

Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra

Solo las paras si kontan - non lus anyos

Una ora de neglijensa kavza un anyo de grande pena

Un dia mantiene un anyo i un anyo no mantiene un dia

Un anyo mas, un meyoyo mas

El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon



27580

aogado m.

טבוע, טובע; חנוק

drowned, drowning; choked

El aogado se apanya de la paja

A la muerta i a la aogada aza los echos



27620

aogarse v. refl.

טבע, נחנק, השתנק

to drown, to be suffocated

No digas d'este podso no bevo agua, si no ke t'aogas



27720

aospid(i)o m.

אורח

guest

Kaza de ospides



27740

apagar v.

השקיט, שיכך, הרגיע, שבר צמאאו רעב, כיבה

to silence, to appease, pacify, to calm, to stop pain or hunger, extinguish, put out

Ke le falta la lanpa de ignoransia? Non tiene apagador



27960

apanyarse v. refl.

נתפס; נאחז ב-, דבקב-; נפל בפח; הוציא המרצע מן השק, נאסף

to be caught; to hold on to-; to fall into a trap (metaphorical); to expose a secret, to reveal the truth, to be gathered

Kien al rio se kaye, i del kulevro se apanya

El aogado se apanya de la paja



28010

aparar v.

הציג, הראה בפומבי; חידד (עפרון)

to display, to show in public; to sharpen (a pencil)

Aparate Hasday, ke te vo spozar

Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno



28110

aparejar /aparijar v.

הכין, ערך, התקין

prepare, to set, to set up

Menta el malo, apareja el palo

Menta al bueno, apareja el bermuelo



28120

aparejarse v. refl.

התכונן, הכין עצמו; הציג עצמו; מישמש ובא

to prepare oneself, to get ready; to present oneself; to be upcoming, to be approaching

Si vos keresh aparejarvos para kunplir maase tovim asitiguavos tienpo de me



28340

aparientar v.

לבוא בקשרי משפחה, להתחתן ב-

to enter family ties, to get married in-

Ken ijos i ijas tiene i kon el re aparienta



28480

apartar v.

הפריש, הבדיל, שמר בצד, הקדיש; הפריד, הבחין; ניתק, הרחיק; גישש באפילה; חסך

to set aside, secrete, distinguish, dedicate; separate; to cut off, to distance; to feel your way in the dark; save (money, food)

Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko



28540

aparte adv.

לחוד, בנבדל, בנפרד

separately, individually

El guerko ke lo arrape i ke lo meta de aparte

Embezalo arte i metelo aparte



28880

apedreado adj.

נסקל, שנרגם באבנים; שהוקע ע''י דעת הקהל

to be stoned; to be harshly criticized by public opinion

El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado



29030

apegar v.

הדביק, איחה; הדביק במחלה; סטר

to stick/glue, to join together; to infect with a disease; to slap

Apega el dia kon la noche



29090

apegarse v. refl.

נדבק; דבק ב-, נקשר ל-; נדבק (שאריות אוכל לסיר)

to be stuck, to be glued; to stick/cling to-, to be connected to-; to be stuck (food leftover)

Ken la miel meneya, algo se le apega

Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare

La vezina pario, a mi me se apego



29470

apetite/apetito/apetit m.

תאבון, חשק, התאווּת; כשרון, נטיה; יֵצֶר

appetite, crave for, longing, lust; talent, inclination; impulse, instinct

El apetit vieni en komiendo



29580

apiadar v.

נחלץ לעזרה, סייע ל-, עזר ל-

to come to the rescue, to aid/ assist to-, to help to-

El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra

El Dio da a unos - para ke apiadan a otrus



29690

apio m.

סלרי, כרפס

celery, parsley

El apio por ande pasa no embarasa



30650

apozar v.

שם, קבע, הציב, הניח; נח, קבע מקומו, ישב, התישב; עצר, עיכב; עצר את ההתקדמות; שאב, שאב מים מהבור

to put, determine, to set, to place; to rest, to sit, to settle down; to stop, to delay; to stop progress; to pump, to draw water from a well

Ayinara ke non mos apoze

Save la roza en ke kara apoza



30910

aprender v.

למד

learn, study

Lo ke se aprende en la kuna nunka se piedre i sienpre dura



31070

aprestar v.

הועיל, היה לתועלת

to benefit, to be useful

El kochiyo del djidio apresta para mal (se korto)



31110

apresurado adj.

זריז; נחפז, ממהר, בהול;מזורז; חסר סבלנות, חסר מנוחה; נכון ל-

quick; rash, hasty, in a hurry, urgent; expedited; impatient, restless; ready to-

La novia muy apresurada, el sonete no me agrada



31190

apretadiko adj.

חסכן, קמצן, קפוץ יד

frugal, thrifty, stingy

Apritadiko i enkojidiko, i un paliko en el kuliko.



31280

apretar v.

הידק, לחץ, דחק; בלם; הכביד על, העיק; הפעיל לחץ, הכריח, כפה; איית; לחץ, עינה, נגש, דיכא, הכניע; הטריד; גרר, החזיק בכח

to fasten together, tighten, to press; to stop, curb, restrain; to be a burden on, to distress; to apply pressure, to force; to spell; to pressure, to torture, oppress, to subdue; to bother, harass; drag, tow, to hold by force

Kada uno save adonde le apreta el sapatu

Apreta la tierra, apreta el mal

Kien konsuegra kon parientes, apreta los dientes

No te mato mujer, si no te apreto a la pare



31680

aprometer v.

הבטיח; הציע

to promise; to offer

Kien apromete, en deuda se mete



31830

aprovado f.

אישור (תקציב/חוק)

approval (budget/law)

Amigo nunka provado, nunka es muy alavado



31900

aprovechar v.

הפיק תועלת, ניצל; הועיל, היה לתועלת, סייע

to make use, to use, to take avantage of; to be beneficial, to be useful, assist

Aprovecharon los ratones el momento ke el gato de kaza estuvo absento



31910

aprovecharse v. refl.

הפיק תועלת; הרוויח, זכה ב-; נהנה מ-, ניצל, השתמש ב-

to make use; to earn, to win a-; to enjoy a-, to use, to use a-

A Sharon lo keren arondjar porke de su posto se keren aprovechar



32090

apuntado adj.

נעוץ; מוקע; שהעליבוהו; שמראים עליו באצבע מאשימה; מסומן

inserted; denounced; that was insulted; that is pointed at with a blaming finger; marked

Apuntado kon el dedo



32130

apuntar v.

הצביע; כיוון (רובה וכו'); הדגיש; ניקד; עקב אחר הקריאה בעזרת ''יד''; הפנה תשומת לב ל-; קבע, הצמיד, נעץ בסיכה; רמז; הופיע, הנץ; תיקן

to point at; direct, to aim; emphasize; to punctuate; to follow the reading (torah) to direct oneself's attention to-; to set, attach, to stab with a pin; to hint; appear; to fix

Lo ke vee kon el ojo apunta kon el dedo

Avlar sin pensar es tirar sin apuntar



32270

apurarse v. refl.

התרכז; התאדה; נחלש; דאג; נעצב; הראה חוסר סבלנות; הצטמק

concentrate; to be evaporated; to be weakened; to worry; to become sad; to demonstrate impatience; become shrivelled

Ken se apura no bive vida segura



32310

ara f.

מזבח

altar

Aras i varas i negras fadas



32420

árabo m. & adj.

ערבי; ערבית

arab; arabic

Un kavayo de rasa araba mesmo flako es muncho mejor de un azno alto i gordo



32490

arado m.

חריש; אדמה חרושה

plowing; plowed ground

Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado

El arador ravudo i lo arado barvudo

Luvia i timpesta se yevo el arado i sembrado



32500

arador m.

חורש (אדמה), עובד אדמה

plower, land worker

El arador ravudo i lo arado barvudo



32680

aranjarse (fr.) v. refl.

הסתגל, הסתדר; הגיע להסכם

to become adjusted, to settle down; to reach an agreement

Todo se aranja kon boka buena



32870

arbá ve esrim/estrim/strí (ebr.)

תנ''ך

bible

Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko

Ken melda arba veesrim sienpre topa hayim tovim

Las gezirot fuertes ke uvo a los sefaradim fue a kavza ke non meldaron el arbavesrim



33220

arena f.

חול; אבן בכליות; זירה

sand; kidney stone; arena

El rio pasa, la arena keda



33620

arina f.

קמח

flour

Avansa la seniza i gasta la arina

Bueno la mi nuera giza, guay de la azete i la arina

Aire, yevate esta arina!

Sierne sierne, arina no kita



33640

arinero m.

טחן, טוחן

miller

Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha



34020

arkoiris m.

קשת בענן

rainbow

Tiene boka de iris



34090

armada f.

חיל, צבא, ארמדה, אוגדה

army, division(army), armada

Ni meza sin pan, ni armada sin kapitan



34150

armar v.

חימש, צייד; טען את הנשק; ביצר

to arm, equip; to load a weapon; to fortify

Ijo, de kuanto tu nasites, me armates traision



34680

arrankar v.

עקר, עקר מן השורש; קטף, תלש בכח, קרע, שבר

to uproot; to pick, to detach/pluck with force, to tear, to break

Arrankar un pelo del puerko



34860

arrapar v.

גילח, סיפר (תספורת); שעמם

to shave, to cut hair; to bore

Arrapa esta kavesa

No agas munchos konplimentos porke te yaman el grande berber ke arapa a todos

El guerko ke lo arrape i ke lo meta de aparte

Arrapar a Yambol



34900

arraparse v. refl.

הסתפר, התגלח, הסתרק

to have a haircut, to get shaved, to comb oneself

Si te vas al berber por araparte no le avles muncho porke no puedes eskapar kon el

Kuandu si arapan las moshkas



35080

arraskar v.

גירד

to scratch

El komer i el arraskar es al empesar

Mejor es ke te vean arraskando ke no mashkando

No te arraskes onde no te kome



35090

arraskarse v. refl.

התגרד; התרפס, התחנף למישהו

to scratch oneself; to grovel, to flatter

La gayna tanto se arraska el ojo, asta ke se lo kita



35230

arrastar (port.) v.

גרר, סחב, סחף, משך אחריו; נשרך, נהג בעצלתים; החריב, הרס

to drag, carrie, to pull after oneself; to trail behind, to walk very slow, to act lazy; to ruin

El aire i la luvia arasto seko i vedre

El guerko lo yeve, el satan lo arraste

El nombre le abasta, la vanidad lo arrasta



35300

arrastarse (port.) v. refl.

זחל, התרפס, השתרך, הלך בכבדות, נסחב, נגרר

crawl, grovel, to trudge, to walk slowly, to be carried, to be draged

Arrastate kon tu kulo i non asperes de ninguno



35380

arraviar v.

הכעיס, הרגיז; לא עמד בדבריו; סירב לשלם חובו אחרי הפסד במשחק

to anger; to not stand behind your words; to refuse to pay a debt after losing a game

El pleito se puede terminar kuando no de deshan arraviar

Si tu keres un puerpo (kuerpo) resio i sano kuando te vas araviar (rabiar) toma un banyo

Lijera por arraviar i mas lejera por afalagar

El ke se arravia presto siempre es el perdio



35480

arrazgar v.

קרע, שיסע; בילה

to tear, to tear to pieces; to wear out (material)

Arrazgo el gato la noche de la boda



35630

arrebivirse v. refl.

קם לתחיה; שמח; התגבר על ביישנותו

to come back to life; to be happy; to get over being shy

Nada se muere i presto se revive komo la intolerensia



35730

arrebolver v.

הפך, בילבל; הזכיר, רמז; החיה מריבה ישנה; חש ברע; טילטל, נפנף

to invert, to confuse; to mention, to hint; to bring back to life an old fight; to feel bad; to shake, to wave

Il tiempo i la parida es in un punto aribulvida



36240

arreglamiento m.

כוונון, תיאום, כינון, סדור, התקנה; הסדר ברוח טובה; תקנות

adjustment, coordination, establishing, arranging, installation; settlement that is made 'in good spirit'; regulations

Mas vale un mal arreglo que un pleito ganado



36410

arrekavdador/dera n.

גובה, קופאי, גובהמסים

collector(of money), cashier, tax collector

Biva el buen devdor i el arekobdador



36560

arrekojer v.

אסף, כינס, ריכז, קיבץ, קבץ, צבר, ליקט; הקהיל; הלביש, כיסה; מיזגאוויר החדר; נתקף התכווצויות בפה

gather, assemble, collect, concentrate, accumulate; to assemble people; to dress, to cover; to air-condition a room; to have spasms in the mouth

Arekojer plata i oro, lazrando komo el hamor

Arrekojo Shimshon para han Moshon

Asembra oy, para ke arikojes amanyana

Asombro el kampo i lo desho por arkojer

Kuando ay pletos en kaza no se rekoje ni la seniza

Asombra a la manseves para ke arkojas a la vejes

Lo kue arresombras, esto arrekojes

Arrekujer mokus de trenta i un loko



36680

arrekojerse v. refl.

הצטבר; התלבש; הלך הביתה; התחתן; נאסף

to be piled up; to dress; to go home; to get married; to be assembled, to be gathered

Se arkojeron dos kulos desnudos

Las paras presto se esparzen ma muy fuerte se rekojen



36890

arrelumbrar/se v./v.refl.

האיר, הבהיר, זהר, קרן; שפך אור; הואר; שימח

to light up, illuminate, brighten, to glow, to shine; to throw light; to be lighted; to make happy

Aze los diez dedos kandelas i ni uno no le arlumbra

Fierro aharvado arlumbra

De su kandela no ay ken se arelumbre

Oro marteado arelumbra

Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra

El sol alumbra a las ermozas i a las pishonas



36960

arremangar v.

הפשיל שרוולים

to roll up your sleeves

Nunka se arremango Chamandura, sino kavo de mez i rayo de luna



37130

arremediarse v. refl.

הסתדר, ניצל, מצא תקנה, מצא פתרון; עשה שימוש ב-, הסתדר במה שיש (בהעדר כלים)

to manage, to be saved, to find a solution;to make use of-, to make do (with the absence of tools)

Arremediate kon lo tuyo i no tengash menester a ninguno



37170

arremendar v.

תיקן, הטליא, איחה; בסיפור: השלמת פרטים לעשותו יפה ואמין

to fix, to patch, mend; in a story: to complete details in order to make it more aesthetic and reliable

Si tu keres aremendar tus pekados akodrate de las leyes enkomendados

Arremenda tu panyo, lu yevaz otro un anyo, arremendalo otra vez, lo yevaz otro un mez



37280

arremojar v.

הרטיב, הטביל, לחלח, ריכך במים

to wet, to dip, to moisten, to soften with water

El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar



37370

arrempushar v.

דחף בכוח, הדף; דירבן; דחה; דחה (דבר לא רצוי); הסיט/הזיז דבר מה ממקומו בדחיפה; בלע (דמעות צחוק)

to push, ward off; goad; reject; to move something from its place by pushing; to swallow (tears of laughter)

Un mal arrepusha l'otro



37460

arrepentirse v. refl.

התחרט, ניחם (על), חזר בו מהבטחתו/התחייבותו; סרב, ויתר

to regret, to go back on oneself's promise or commitment; to refuse, to give up

Ken mal avla, ke s'arpyenta

Me arrepenti de blaho a turko

Ken temprano kazo i komio, no se arrepintio



37540

arrepozado adj.

שקט, רגוע, רוגע

quiet, calm

Ken no tiene ojo en dengunos i se va kon kuento tiene vida arepozada



39160

arreyevar v.

סבל, עבר סבל; השלים עם; הכיל

to suffer, to go through suffering; to make up with; to contain

Este arroz areyeva muncha agua



39500

arrimarse v. refl.

נשען; חסה, מצא מחסה/מקלט זמני; הכין עצמו למנוחה קצרה

to lean; to find temporary shelter; to prepare himself for a short rest

Ken buena pader tiene, buenu se arima



39540

arrimo m.

משען, משענת, תמך; תמיכה, סיוע; מקלט; תומך

backrest, support; assistance; shelter; supporter

Abastese sopa para tanta arremo boka



39670

arrirskarse v. refl.

העז, הסתכן, לקח סיכון

to dare, to take a risk

Kien no arriesga nada non puede tener nada



39690

arriva adv.

למעלה

above

Del tejado para ariva es suyo

Taksan d'abasho, taksan d'ariva

Fuye del pekado, no entres en arriva



39810

arrivar v.

הגיע; עגן; הצליח; קרה

to arrive; to dock; to succeed; to happen

Nada no engrandese la persona en ojos de enfrente kuanto una grande desgrasia ke le arriva



40120

arrogante adj.

יהיר, שחצן

arrogant

El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante



40130

arrogar v.

הפציר, התחנן, הפגיע, ביקש, התפלל

to plead, to beg, to ask, to pray

No l'arrogas ke se le alvanta el gajo



40160

arrojado adj.

מושלך, זרוק; גולה, מגורש, מורחק, מסולק, מוחרם, מנודה; זנוח, דחוי

discarded, drop; exiled, expelled, confiscated, ostracized; abandoned, rejected

Piedra arondjada no se torna atras



40200

arrojar v.

גרש, סילק; הדף, זרק, יידה, השליך, הטיל, דחה; פלט; גרש; שתה בלי להשתכר; פיטר

to expel, to remove; to repel, to throw, to cast, to reject; to emit; to drink without getting drunk; to fire

A Sharon lo keren arondjar porke de su posto se keren aprovechar

Arroja la piedra i eskondre la mano

Arrondjo siete piedras

Alma deskansada, arrondjada kon sapatos

Si avlas lo derecho sos arondjado den lodo en lodo

Va ande te rogan i no ande te ronjan



40270

arromper cf. romper

La muez no parti, ama los dientes arrompi



40360

arrovado adj.

גנוב

stolen

De lu aruvado non si vei hair

Aguas rovadas son savrozas



40370

arrovar v.

גנב, חטף, הונה, רימה, גזל

to steal, to snatch, to deceive, to cheat, to rob

El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon

Arrova pitas, beza mezozot

Ladron ke save rovar save enganyar



40450

arroz m.

אורז

rice

Este arroz areyeva muncha agua

Arroz - m'ichare kon vos

Kon la kuchara te do el arroz, i kon el mango te kito el ojo

Esta pita i arroz paramorde vos

Va a Stambol por una kuchara de arroz



40725

artado adj.

שָׂבֵעַ

Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado



40760

artar v.

השביע; השביע רצון

to satiate; satisfy

De ke pari i kreyi, mi papo no arti

La ke kria ni arta ni limpia

Si tu pan no me arto tu palavra me kontento



40790

arte m.

אמנות; נכל, הונאה; ערמה

art, craftsmanship; scam, fraud, deception; cunning;

Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte

De lunes a martes, pokos son los artes

Embezalo arte i metelo aparte



41120

arto adj.

שָּׁבֵעַ

satiated

El arto no kree al ambriento

Yo arto, mis ijos artos, levantad los platos

Kuando el meoyo esta arto la imajinasion se eskapo

Un pan en el pecho, ni arto ni ambierto



41170

artura f.

שׂובע, רוויה

saturation

Sol i luvia anyos de artura



41250

árvol m.

עץ, אילן

tree

Savemos ke el arvol krese kada dia ama non puedemos detekter su suvida

Arvole tuerto, no se enderecha

Kien pasensia terna, de la oja del arvol vestira

Mujer sin kriaturas, arvol sin frutas

Por sus frutas se konose el arvol

Komo es el arvole, es i el fruto



41290

árvole/arvolé cf. árvol

Komo el arvuli, ansi i la estiya



41360

arvoliko m.

שיח, עץ רך

shrub

El arvoliko s'enderecha kuando es mansevo

Vamos sakodir el arvoliko



41570

asafrán m.

זעפרן, כרכום

saffron, crocus

Ken tiena muncho asafran, echa i a las koles



42240

asegún prep.

לפי, כמו, בדיוק כמו, בו ברגע ש-

according to, like, just like, just at the moment that

Asegun no keres mal para ti, no keres mal para tu kompanyero

Al bovo i al loko asegun le da

Asigun el lavorador asi es el lavoro, i asigun la kama asi es el repozo

Asigun es el kantar asi es el bailar



42330

asegurar v.

הבטיח, ביסס, חיזק; אישר; נתן אחריות (למכשיר)

to ensure, to establish, to strengthen; to approve; to give a warranty (for a device)

Para asigurar tu prenyez kon alegria, aze i desaze nueve nudos kada dia



42510

asembrar v.

זָרַע; פיזר דברים על כל עבר, זרע מהומה

to sow; to scatter things everywhere, to sow turmoil

Lo kue arresombras, esto arrekojes

Asombro el kampo i lo desho por arkojer

Asombra a la manseves para ke arkojas a la vejes

Asembra oy, para ke arikojes amanyana

Asembra palos para ke te aharven

Asombraron pipinos i salieron ravanos



42590

asemejar v.

דמה ל-; השווה; הופיע

to be similar to; to compare; to appeare

En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre

El ke al kavo keda a ravo asimeja

Un guerko asemeja al otro

La persona asemeja a la mayimona



42680

asender (port.) v.

הדליק; בהשאלה: נתן השראה, הלהיב

to turn on; to inspire, to excite

Ni amata ni asiende



42900

asentar v.

הושיב, יישב; ארגן; חיבר (שיר, סיפור); הותיר משקע

to sit, to settle; to organize; to compose (song, story); to leave a residue

Asentimos i barrimos

Asenta kuliko - incha fuziko

Todos se vayan anpalar, ki yo al talamon mi vo asentar.

Barir i asentar



42920

asentarse v. refl.

ישב, התיישב; התיישב בכל כובד משקלו; שקע בשל כובד משקלו; נפל על הכסא; פשט רגל

to sit down; to sit in all his weight; to sink due to his weight; to fall on the chair; to go bankrupt

Asentate tuerto i avla derecho

Alevanta tu, me asentare yo



43170

aserkarse v. refl.

התקרב, ניגש אל, הגיעאל; הראה דמיון כלשהו

to get closer, to aproach, to reach to; to show some resemblance

Sin shalom viene torpedad, kon shalom se aserka la verdad



43220

asertar v.

אישר, אימת, אישרר, חיזק, בִּסֵּס;הבטיח, טען, הצהיר, קבע, הבהיר

to confirm, to verify, to strengthen, to establish; to promise, to argue, to declare, to determine, to clarify

El Dio de asertar i no eskojer



43820

ashugar m.

נדן, נדוניה, מערכת לבוש לכלה

dowry, bridal attire

Ashugar i kontante, todo delantre

Kuando la vieja se kere alegrar, se rekorda de su ajugar

El ke no kere kos.huegrar demanda mucha ashugar

Durmi mi novia, aze nalgones, el ashugar lo lavren los ratones

De dota i ashugar ninguno se enrikesio

Ashuguar de oro i de marfil le yeve, kon todo mi esfuegra tuvo ke dezir



43910

asi (t.) m.

מורד, מתקומם, קושר

rebel

Asi bivan mis pulgas



44510

asinyalado adj.

מסומן, מועד לפורענות, ביש מזל; חשוד; נתון תחת השגחה; מצולק

marked, prone to disaster, unlucky; suspect; Under supervision; scarred

El Dio ke mos guadre de asinyalado



44670

asitiguar v.

יעד, ייעד, קבע

to designate, to determine

Si vos keresh aparejarvos para kunplir maase tovim asitiguavos tienpo de me



45070

aslahá (ebr.) f.

הצלחה

success

El ke es patron de gaava en tiempo piedre su atslaha



45780

asoplar v.

נשב, נשף, אוורר

to blow, to exhale, to ventilate

Ken se kemo en la shorba, asopla en el yogurt



46110

asperar v.

חיכה, המתין, ציפה; קיווה

to wait; to hope

Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar

Aspera azno a la yerva mueva

Aspera muerto, vos kontare un buen kuento

Ken aspera kome la pera

Gozate de tu manseves - porke non saves komo de vejes te aspera

Kuando azis bundad a la djenti non asperis paga

Lavor echa, dinero aspera

Mantente kon onor i no asperes de otro favor

Arrastate kon tu kulo i non asperes de ninguno

'Sta asperando kon ojos de papel

Ken de otro aspera, se despera

Ninguno ke no aspera de otro

La pera no aspera



46140

asperarse v. refl.

ציפה ל-, חש מראש

to expect, to feel in advance

Kien kiere kazar kon mosa ke no se aspere la vejesh



46220

aspriko m.

פרוטה, מטבע פחות ערך (אספרו קטן); נדבה

a penny, a less-valuable currency (a small aspro); handout

Beyata el aspriko ke onra a su senyor



46230

aspro adj.

מחוספס, גס, חד, בעל טעם גס

rough, coarse, sharp, with a coarse taste

Si das el aspriko, tane el chufletiko

Asprikos i diavlikos no estan kedikos

Ken de mi punto reira, mi aspro no vera



46260

asta prep.

עד, עד ל-

until

Guay guay asta la puerta de la kaye

Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma

Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato

Asta la muerte vida es fuerte

No djuzges a tu haver, asta ke no ayegas a su lugar

El buen vino asta la fiesta

No avles mal del dia, asta ke se aze medio dia

De la faja asta la mortaja

Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron

El ombre va asta onde puede, i no asta onde kiere

El benadam arriva asta onde puede ma no asta ande kiere

Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha

No yames a tu ija ''Bella'', asta ke no kita sarampion i via

De boka a boka va asta Roma

Los dias pasan komo la solombra i el rikordo keda asta la tomba

Tente klavo asta ke me pago

Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar

El re va asta onde puede i no asta (onde) kere



46470

astrolojía f.

אסטרולוגיה

astrology

Los ke enbabukan en la sensia de astrolojia biven vida de torpeza i en el mundo fantazia



46540

astuto adj.

ערום, ערמומי; בעל תושיה, תחבולן

shrewd, cunning; resourceful

Kontame, Muza, del ombre astuto k'estuvo errando



46740

asukar v.

המתיק, שם סוכר ב-

to sweeten, to put sugar in

Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo



47010

asuvida f.

עליה, טיפוס; מקום תלול, מדרון, שיפוע, דרך תלולה

ascent; steep place, slope, steep road

Kada asuvida tiene su abashada



47040

asuvir v.

טיפס, עלה; העלה

to climb, to rose; to bring up

El tiempo es una eskalera: el uno asuve i el otro abasha



47320

atagantar v.

הטריד, הטריח, הפריע; ייגע, שעמם; עורר גועל, גרם בחילה

to bother, to disturb; to tire, to bore; to cause nausea

No atagantes al Sinyor del Mundo kon munchas rogativas ten tino ke ya las sintio todas,



47730

atar v.

קשר, חיבר, צרף, אגד, איגד; סגר עיסקה; סמך על, נתן אמון ב-

to bind, to connect, to attach; to close a deal; to rely on, to trust in

Kien bien ata, bien dezata

Ata al gato kuando kome

A la mujer kaida, atale la lingua

Ken no ata al nyudiko pierde el puntiko

Las bragas no se save atar, kazar se kera

Es loko de atar



48010

atavanado adj.

משוגע, מטורף, חסר לו בורג, הראש בעננים; טיפש, שוטה

crazy, missing a screw, head in the clouds; stupid, fool

El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado



48100

atemado adj.

חסר אונים, אפס כוח (שרוי באפיסת כוחות); הרוס, מושמד, מוכה

Non ay bien komplido, ni mal atimado



48130

atemar v.

התיש, ייגע, הוציא את הנשמה; כילה, השמיד, איבד

to exhaust, to tire, to take out the soul; to destroy, to bring loss

Ande se ateman los buenos dias

Zehut avot no se atema



48140

atemarse v. refl.

נבעת, נחרד, התייגע; כלה, נשמד; התאבד

to be terrified, to be bored; to, destroy; to commit suicide

La ija i el Pesah nunka se atema



48920

atorgar v.

הודה, הכיר ב-; התוודה; הצהיר; הבטיח; נעתר

to admit, to recognize in; to confes; to declare; to promise; to agree

Pekado atorgado, medio perdonado

Kien kaya otorga



49300

atrás adv.

אחורה, מאחורי; מלפני (זמן), אחרי

back, behind; before (time), after

El dia avla avagar, la noche mira atras

Piedra arondjada no se torna atras

Verguensa es de rovar i dar atras

Keres ver el mundo atras miralo adelantre

Los anyos ke da el Dio, no los toma atras

Si tu bolsika esta sin paras adio amigo vate atras



49910

atrivirse v. refl.

העז, נאזר עוז; התחצף; הסתכן; החליט, קיבל החלטה; סמך על, בטח ב-

to dare ; to be rude; to risk; to decide, to make a decision; to trust, to trust in

Ken amario vistio - su ermozura se astrivio



50300

augurarse v. refl.

איחל לעצמו

to wish for himself

Se augura al naser i no ayegare a ser



50430

aún conj.

למרות, בלי להתחשב ב-

although, regardless of

Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado



50460

aunado adj.

מאוחד; מאחד, מייחד; בהסכמה עם

united; unifying; agreed with

Si puerpo i korason no estan aunados orasiones ke azes no salen venturozos



50470

aunamiento m.

איחוד, התאחדות; איחוד, האחדה; אחדות, אחידות; תמימות דעים, אחדות דעות, פה אחד

union, association; unification; Unity, uniformity; consensus, unanimous

El bien aunamiento aze entiendemento



50540

aunke cf. aún ke

Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo

Aunke sien amigos non es muncho, un enemigo es mas de muncho



50870

av (ebr.) m.

אב; נשיא, יו''ר

father; president, chairman

La masa i el ninyo en tamuz i av tienen frio



50900

ava f.

שעועית, פול; פריחה מגרדת

peans; itchy rash

Ava entravada, mujer maneada

Las avas kontadas nunka son rovadas

Para nada, kaldo de avas

Mejor de nada - kaldo de avas

En kada kaza ay avas las kualas son desmazaladas



50940

avagar adv.

לאט, בנחת, בשקט, במתינות

slowly, calmly, quietly, in moderation

El dia avla avagar, la noche mira atras



51210

avansador/dera adj.

חסכן; חוסך

economical; saver

La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus



51230

avansar v.

התקדם, קידם; השתפר; חסך

to advance; to improve; to save

Avansa la luz, ensienda la kandela

Avansa la seniza i gasta la arina

El eskarzo piensa de avansar tres, gasta kuatro



51260

avanso m.

קדימה, דמי קדימה; התקדמות, קדימות, עדיפות; הצלחה; הדבקה, האצה

forward, earnest (advance) money; progress, priority; success; adhesion, acceleration

El avanso aze buen bilanso



51470

avarisia f.

קמצנות, צייקנות

stinginess

Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo



51480

avaro adj.

קמצן, צייקן, כילי

stingy, miser

El avaro sienpre tiene dezeo ama nunka esta muy satisfecho



51550

ave f.

עוף; כינוי לאדם חסר יוזמה, כבד ומסורבל

fowl; a nickname for an uninitiated, heavy and cumbersome person

Por el kante se konose la ave

Ni ave sin nido, ni gozo komplido



51680

avenir (fr.) m.

עתיד; חזות, סיכוי

future; appearance, chance

Sin sufrir no ay ni parvenir, ni avenir

Sin lavorar por tu porvenir es muy yuch de topar tu avenir

Ten feuzia en el porvenir te aze alegre, puedes reir



51880

aver (ebr.) m.

אוויר, רוח; אווירה, אטמוספירה; אקלים, מזג אוויר, סבר פנים

air, wind; atmosphere; climate, weather, hospitality

Se va el oro i el aver, keda el kanyo a la pare

Esta bolando en los averes



51970

aver v.

היה (יש), היה לו, הכיל, היה ל-, התקיים, קרה

to have, to contain, to exist, to happen

Kon parientes ke no tengas dar i aver

Ken marido ay di servir, la noche no ay dormir

Ande ay franses, no ay fez

Ande no ay madre no ay ni padre

Mar i guerta ki no ay buelta

Dale ke le daras, guay ke de si no ay, de su mano no ay

Kituba sin ketata no ay

Ajo dulse no ay

Ay altas i bashas

Ande no ay banyo, no ay danyo

Bet-ahayim de ambre no ay

Ay dar, ay saludar

Emprestimo bueno no ay

Kura dulse no ay

Lenya sin fumo no ay

Malorozo, mas malorozo ay

Mashal mentirozo non ay

Muerta dulsi no ay

Muncho ay, muncho se va

Ande ay bien kerer, no kave mal meter

Kuando mazal no ay, ventura ke buska?

Kuando ay dar sos bueno

Kuando ay luvia aze friyo

Ande ay ahadu ay beraha

Lavor ke aya, ke salud no manka



52100

averguensar v.

בִּיֵּשׁ, השפיל, פגע בכבוד, העליב, ביזה

to put to shame, to humiliate, to offend, to insult, to despise

El ke se averguensa keda ambierto



52310

aviana f.

אילסר, אגוז קטן

hazelnut, a small nut

De todas las palavras no se incha una kashka d'alviyana



52400

avierto adj.

פתוח, חשוף, פרוץ; מפולפל, גס, בלתי צנוע, נהנתני; ישר, נוהג בפתיחות, נבון, בהיר, זריז, פעיל

open, exposed, burst; peppery, rude, immodest, hedonistic; honest, open-minded, intelligent, bright, agile, active

Puerta avierta i mujer deskuidada

Si el korason es siego, lo ke vale el ojo avierto

El ladron no tiene la kulpa, sino el ke desho la puerta avierta

La valor de una buena instruksion ke dezvelopa un meoyo avierto vale mas de todo oro en el mundo

La puerta avierta i el djusto peka

Ken non tiene kuento, siempre va avierto



52680

avla f.

דיבור, דבר; נאום, הרצאה, דרשה, שיחה (ברדיו, בציבור), כושר דיבור

speech, lecture, sermon, conversation (on the radio, in public); speaking ability

Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya

Tu avla seya kon umildansa, en tu enimigo no dezeyes vengansa



52760

avlador/dera m.

מרצה; דברן; מליץ יושר

lecturer; talker; advocate

A ombre avlador i endiskreto no konfies tu sekreto



52770

avlar v.

דיבר, הירצה, שוחח, החל בשיחה

to talk, to lecture, to converse, to start a conversation

Ken avla bueno, bueno ke tenga

Avla kantando, te respondere baylando

Avla kon ken komes i no kon ken riyes

Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva

No avles mal del dia, asta ke se aze medio dia

Antes de avlar pensa lo kue digas

Avla poko pensa muncho

Avla poko i siente muncho

Kien mucho avla, poko vale

Avlar i riir

Kuando uno avla la verdad nunka lo va pueder enyegar

Avlad la verdad, perded la amistad

Kome bokado grande palavra grande no avles

Las ijas avlan kuando pisha la gayina (nunka)

La noche mira detras, el dia avla vagar

La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas

Kayen barvas i favlen kartas

Detras del rey avlan mal

Es punto de masapan, avlar i pezar

Embeza muncho i avla poko

En demandas de djustisia avla siempre la verdad

Kaya mana, avlare yo

Kada uno avla a savor de su paladar

Ken mal avla, ke s'arpyenta

El dia avla avagar, la noche mira atras

Ken mal avla, mal oye

Lo ke boka non puede avlar el korason ya puede pensar

Kien sale el mas savio? El ke non avla muncho

Poko avlar, muncho azer

El poko avlar es oro, lo muncho es lodo

Muncho avlar, muncho yerrar

Boka tiene i no avla

El borracho avla a su kerer

Kaminando i avlando

Mas vale kayar ke avlar

Pensar i avlar

Avlar sin pensar es tirar sin apuntar

Poko avlar - salud para el puerpo



53025

avlarse v. refl.

דובר

to be spoken

En kaza del enforkado no se avla por kuedra

La mijor palavra es la ke no se avla

Por el muerto se avla solo bueno



53030

avlastina f.

פיטפוט, להג, מילמול, פטפטנות; דברי הבל; רכילות, דברי רכיל, לעז, לשון הרע

chatter, murmur; nonsense; gossip, slander

Kien tienen la kapachidad de la alegria nunka piedren el tiempo kon muncha avlastina



53110

avodazara (ebr.) f.

עבודה זרה

idolatry

Guay de djente ke ablan lashon hara kon sus bokas espanden avoda zara

Ken save sirvir Avoda Zara el diavlo lo menospresiara



53160

avokato m.

עורך דין, פרקליט, סניגור; מייצג מישהו (נאמר באופן שלילי)

attorney, defense attorney; represents someone (said negatively)

Ke no kayas en manos de medko i de avokato



53180

avot (ebr.) m. pl.

אבות

patriarchs

Zehut avot no se atema



53360

avrir v.

פתח, פקח, חלץ פקק, נתן סם משלשל

to open, to inspect, to extract cork, to give a laxative drug

Yave de oro avre kada dolap

Palavra dulse avre puertas de fierro

Boka dulse avre puerta serrada



53630

avrirse v. refl.

נפתח; הנץ; פתח עצמו, התוודה, גילה ליבו; קרע, פרם; התגבר על ביישנותו

to be opened; to bloom; to open himself, to confess, to reveal his heart; to rupture; to overcome his shyness

Kon buenas se avren las puertas de fierro, kon malas ni de palo

Se avrio komo la flor de la kalavasa

Ke se avra las puertas de las piadades

Kuando la puerta del riko se aserra, la del Dio se avre

Una luvia kayo, ke s'avrieron los sielos

Boka kon boka, s'avre la gola

Se avrio komo la kondja



53660

avtahá (ebr.) f.

בטחון; תקווה; ביטוח

confidence; hope; insurance

Nunka kites avtaha en el Kriador, El es muestro Senyor, El es muestro Salvador

La lengua de la esperansa onde esta? Onde se topa avtaha i feuzia

En prekantos no tengas avtaha solo en Dio vas topar terufa

Kuando kastigas a tu kriatura i se aze korlado, tien aftaha ke va (a) partir en pasos derechos



53710

avuelo/a n.

סב/סבא, סבתא

grandpa/grandma

Kien no save de avuelo nunka save de lo bueno



53770

ayá adv.

שם, שמה

there

Aya vaya el ojo malo

No es d'echar a por aya

Ande kaya la braza aya se kema

Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho



54150

ayegar v.

הגיע, התקרב; הגיע להשג, השיג, הצליח; הקריב קרבן; זכה לראות

to reach, to approach; to achieve, to succeed; to make a sacrifice; to get to see

El ke non ayego a kazar nunka fue guadrado de nazar

Kitar i no meter al fondo ayega

No djuzges a tu haver, asta ke no ayegas a su lugar

Ija ermoza sin ventura nunka ayege a naser

Se augura al naser i no ayegare a ser



54210

ayer adv.

אתמול, ביום אחר שעבר

yesterday

Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano



54230

ayí/aí adv.

שם, שמה

there

D'ayi li dio la tos a la gayina

Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi

El ken se va a la gerra ayi no keda

No me mates aki, matame mas ayi



54390

aynará (ebr.)

עין הרע, עין רעה; השפעת עין הרע

the evil eye; the effect of the evil eye

Guadrado de ayin ara, de ojo malo, i de pitme de moshka

Ayn a-ra ke no me apoze

De ayn a-ra ke mos guadre el Dio



54490

ayuda f.

חוקן; עזרה, סיוע, תמיכה, סעד

enema; help, assistance, support, relief

El rey esta hazino, al vizir le echan las ayudas



54540

ayudar v.

עזר, סייע, תמך, סעד, הושיט יד

to help, to assist, to support

Ayudate, te ayudare

Ken a otros ayuda son bendichas sus aksiones

El Dio diza : Ayudate, te ayudare ; guadrate, te guadrare

Si ayudas a los menesterozos de los sielos tienes todo bueno

Si non te puedes ayudar de ti para ti, non te puedes ayudar del todo

Si ayudas a tu padre i a tu madre te ayudan de los sielos

Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio

Las manos azen i el Dio ayuda

Kuando non tienis mazal - ya ti puedes enfurkar i nada non ti va ayudar

Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo

Mas vale al ke el Dio ayuda de el ke madruga



54550

ayudarse v. refl.

נעזר

to be helped

Perkura ayudarte a ti mesmo, i nunka dekolges de dinguno

Ayudate, te ayudare



54560

ayudo m.

תמיכה, סיוע, סעד, עזר; מענק

support, assistance, relief; grant

Al mentirozo un sarnudo le es ayudo



54600

ayunar v.

צם, התענה, ישב בתענית

to fast

Ayunas i al sereno



54630

aza f.

ידית (של ספל או סירּ); גרזן

handle (of cup or pot)

Al guevo meter aza



54870

azeite m.

שמן

oil

El povre sin pasiensia es komo una lanpa sin azeite

La verdad va ensima, komo la azeite

La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua

Si pasas un aksidente i kedas bivo dizen tiene azete de bivir

Bueno la mi nuera giza, guay de la azete i la arina



55090

azeituna f.

זית (הפרי)

olive (the fruit)

Oliva i azeituna, todo es una



55120

azer v.

עשה, יצר; עזר, סייע, הושיט עזרה

to make, to create; to help, to assist

Kien aze lo ke kiere non aze lo ke deve

La mujer aze, la mujer dezaze

El dizir i el azer son dos

Aze bueno i echalo a la mar

Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze

Lo ke azes kon tu mano, no lo aze ni tu ermano

Ken bien aze, bien topa

Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas

El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar

El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor

Komo azi, ansina ki topa

Bendichas manos, ke esto azieron

Azer bien, topar mal

Ke age darshar, ke sega en Tesha beav

Aze una buendad i echala a la mar

El ke izo este hohombro se lo yeve al'ombro

Es muy kolay para prometer, es muy difisil el buen azer

Az kuando puedes i no kuando keres

El ke tiene kuidado por lo ke puede suseder es muy sezudo en lo ke tiene ke azer

A la muerta i a la aogada aza los echos

Dos mujeres i una oka azen bazar

Poko avlar, muncho azer

El ke no es venturozo por si no puede azer venturozos a los otros

Antes ke kazes mira lo ke azes

Kuando ay luvia aze friyo

Lo ke la persona aze di negro, il Dio lo dizaze

Dos i dos azen kuatro

Aze echos embatakados

El guerko no tiene lo ke azer

Ijo fuites, padre seras, lo ke izites te aran

Dos muezis no azin kastiyo

Mi ojo ke no te aga danyo

Lo ke aze los piezes no aze el telefon

Aze de una pulga un gameyo

Ken izo uno, izo munchos

Az bien i no mires kon kien

La boka aze, la boka dezaze

La lingua aze i la lingua dezaze

El meoyo aze, el meoyo dezaze

Lo kel Dio azi, la persona no lo dizazi

El tiempo aze i el tiempo desaze

Las manos azen i el Dio ayuda

Ken kefi aze lo topa

Todo lo ke vas azer pensalo bueno i despues pasa a la ovra (Aranban)

Lo ke aze Djoha, aze i dezaze

Uno es prometer, otro es azer

El azer e no valer

A ke otro aze asi se desaze

El muerto no aze el echo del bivo

Ken non tiene ke azer se toma kon la mujer



55410

azero m.

פלדה

steel

Si el korason fuera de azero no lo vensia el dinero



55420

azerse v. refl.

נעשה, הפך ל-, היה ל-; העמיד פנים, עשה עצמו; הבשיל, השלים בישולו; מת

to become; to pretend, to make himself; to ripen, to complete its ripening; to die

Se aza del bovo i del loko

El ke se aze vaftiz sin duvda es kademsiz

El ke kiere azerse hazan i moel tiene ke esperar el mashiah o goel

Kuando el marido se azi riko - la mujer se azi feya

Nada non se azi sin ke venga la ora del Dio

Amigos viejos, nunka se azen enimigos

Adova paliko - se aze ermoziko

Lo ke no se aze en la boda no se aze en ninguna ora

Kon vida i salud todo se aze

Komo viejo malo ke landres vo se aga

A damla, a damla, si azi un lak

Era lovo si izo moshka

La sangre no se aza agua



55640

azienda f.

רכוש, הון, עושר, נכסים, נחלה

property, capital, wealth, assets, estate

Ni ijos ni aziendas, no se azen por manos ajenas



55960

azniko m.

עַיִר, חמור קטן

donkey-foal, little donkey

Kuando estan en pas la suegra i la nuera? Kuando el azniko suve la eskalera



55980

azno m.

חמור

donkey

El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie

Azno batal provecho para el vizindado

Al azno, han azno

Azno ijo d'un otro!

Kayo del at al aznu

Azno kayado, por savio kontado

Ki azno kido sin kola?

A los aznos konfites

Azno, no muere de tikia

Azno, kon oro alkansa todo

Vites al azno, ni preto ni blanko

Pujo el azno, aminguo el semer

El azno trae la paja i el se lo kome

El ke no konose su iskritura ez un azno di la natura

Al benadam la palavra, azno el palo

Kuando ya estavamos un shabat sin tasa, se murio el azno de la vizina

La djente kon la djente e los aznos en el ahir

Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar

Aznu enkargado de paja

Aspera azno a la yerva mueva

Dizen el ke se alava es azno

Djoha sovre el azno

La tose i el azno no se puede (e)skonder

Onra al azno paramor de su patron

Al azno vistieron rozas, echo la boka i se las kumio

Antes de suvir al azno no maneyes los pies

Aharva al azno para ke entiende el patron



56670

bachka f.

סוג של משחק קלפים

kind of a card game

Todo modo de karta i eya le aze bachka



57060

baftiz/baftizmo m.

טבילה (נוצרית), הטבלה

baptism

El ke se aze vaftiz sin duvda es kademsiz



57070

baftizado adj.

שהוטבל

who was baptized

A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado



57230

bahchaván (t.) m.

גנן

gardener

Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan

En la guerta krese lo ke no kere el bahchavan



57370

bailar v.

רקד, חולל

to dance

Kon la para baila el guerko

Avla kantando, te respondere baylando

Kuando el gato no sta, los ratones baylan

El se lo kanta, el se lo baila

Asigun es el kantar asi es el bailar

La gana ke tengo de bailar, tienes tu de lavorar

Por dinero balia el perro



57410

baile m.

ריקוד, מחול

dance

El shal i el baile i la boka al aire



58080

baldar v.

ביטל; ביטל גזירה; שבר; הפסיק, עצר; עשה לבלתי חוקי, ביטל חוקיות

to cancel; to undo shear; to break; to stop; To make illegal, to invalidate

Kon muncha tefila balda la gezira



58140

baldes adv.

בחינם, חינם אין כסף

free without paying, free

Ver a la bula de baldes



58340

balkón m.

מרפסת, גזוזטרא

balcony

El muncho meldahon tiene el ojo a kada mujer ke ve en el balkon



58680

bamya (t.) f.

במיה; כנוי לאדם רך ואפטי; כינוי לשקר גדול

okra; a nickname for a soft and apathetic person; a nickname for a big lie

Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas



59010

bandiera f.

דגל, נס

a flag

Bandera vieja, onor de kapitan



59240

banketa f.

שרפרף, ספסל; סיבוב במשחק קלפים

stool, bench; a round of card game

Se adjusto el pie a la banketa



59340

banko m.

ספסל, מושב; שולחן משרדי

bench, seat; office desk

Suerte de topar un kuervo blanko es mas fasil de rovar un banko



59470

banyo m.

אמבט, אמבטיה, מרחץ; רחצה; חדר אמבטיה; עיר מרחצאות

bath; bathing; bathroom; city of baths

Ande no ay banyo, no ay danyo

El banyo tiene djura ke al preto no aze blanko

Kien entra al banyo, sin sudar no sale

Banyo solo, paseyo kon djente

Djoha se fue al banyo, topo de kontar un anyo

Dos kulos disnudos, solo por el banyo sierven

Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar

Desha todo i andavos al banyo

Bogo de banyo kumplido

Pasteliko i banyo no manken todo el anyo

Kanyo del banyo

Kaya mis vizinas ke al banyo me vo ir



59800

baraja f.

סכסוך, קטטה, מריבה; בלבול

conflict, quarrel; confusion

Fuego i baraja no se amatan kon paja

Onde estan las barajas, onde estan las negras faltas



59940

barato adj.

זול

cheap

De lo barato s'emprovesio mi padre

Lo barato es karo, i lo karo es barato

Buen abogado nunka es barato

El ke save merkar barato i vender karo es un merkader muy zeki i raro

Lo barato entinye la kaza de mi padre



60360

barka f.

סירה

boat

La barka es grande, la rikeza es grande



60440

barminam/án! (aram.) interj.

בר מינן!, חס וחלילה! לרוע המזל! לא עלינו!

God forbid! Unfortunately! Not on us!

Dente negra, de los de barminan



60540

barragán n. & adj.

גיבור, אמיץ; חזק, חסון; גברי; מי שמפגין את שריריו (אירוני), בעל כוח

hero, brave; strong, sturdy; male; who demonstrates his muscles (ironically), has power

El mas haragan non es baragan

El baragan se konose en ora de gerra, el savio en ora de ravia

Ni el riko kon su rikeza, ni el barragan kon su barragania



60740

barrer v.

טאטא

to sweep

Kuando no se bare viene djente

Barir i asentar

El dia ke no se barra vienen djente

Entre la es.huegra i la nuera deshan la kaza sin barer

Eskova mueva barri bueno

La nuera bare lo ke la suegra veyi

Asentimos i barrimos



60910

barro m.

טיט, בוץ, חומר (חימר)

clay, mud

Esfuegra ni de barro buena



61010

baruh abá! (ebr.) interj.

ברוך הבא!

Welcome!

Un baruh aba klaro i un chibuk tapado



61080

barva f.

סנטר; זקן

chin; beard

El Dio da barvas al ke no tiene keshadas

Lo kita de la barva, lo mete al mustacho

Kien barvas ve, barvas onra

Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar

El ke tieni barva ya topa penye para pinyarla

El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar

Pasatelo por la barva

Komida velada no la kome kual siker barva

Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha

A poka barva, verguensa

Kayen barvas i favlen kartas

El gato se vido kola i el se vido barva

Ken bavas veye, barvas kata

Ke se sta kemando? La barva de tu konyado



61210

barvudo adj.

מזוקן, עבדקן; מטבע של 20 פרנק זהב שעליו דמותו של נפוליאון השלישי

bearded, thick-bearded person; a coin of 20 francs of gold bearing the figure of Napoleon III

El arador ravudo i lo arado barvudo



61680

basho m.

אדם שפל

a mean person

Basho i malo, shanmaz de los guerkos



61690

basho adj. & adv.

נמוך; שטוח; שפל, בזוי, נבזה, נקלה; מרמה נמוכה, מאיכות ירודה

low; flat; mean, contemptible, despicable; of low level, of poor quality

Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho

Todos s'aferran kon la pader basha

Aze los echos uno en alto, uno en basho

Ay altas i bashas

Mazal basho el ke tenga ke rovar para komer

De enbasho en basho



61960

basín m.

סיר לילה; אגן, כלי עמוק

potty; basin, deep vessel

En la kaza del gvir, nunka manka un basin

Malan[y]o basin de oro ke vierte sangre de otro



62220

bastante adj.

מספיק, די, למדי, מאוד

enough, quite, very

Los ke kieren azer todo presto le van a mankar bastante senso



62230

bastante adv.

מספיק, די, למדי

enough, quite

Los ke meten tino en sortero, kreen bastante en agorero

Los ke kaminan kon savios son bastante mazalozos



62330

bastidor m.

מסגרת רקמה

embroidery frame

Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor



62610

batal (ebr.) adj.

בטל, חסר מעש, בלתי פעיל; חסר תעסוקה, מובטל; בטלן, הולך בטל, מתבטל; פנוי

idle, inactive; lacking employment; idle person, vacant

Azno batal provecho para el vizindado



62900

batido adj.

מנוצח, מוכה, כתוש

defeated, beaten, crushed

Batido kon pishtimal mojado



62990

batir m.

כעס, חרדה, מצב רוח עכור, רעידה מרוב כעס/חרדה, אי שקט פנימי

anger, anxiety, turbid mood, trembling from anger/anxiety, inner restlessness

Ken bate la puerta, oye su respuesta



63150

batirse v. refl.

שבר לעצמו; היכה לעצמו

hit himself

El fierro se bate en kaente



63330

bava f.

ריר, רוק; בהשאלה: דברי הבל, שטויות

saliva; figuratively: nonsense

Ken bavas veye, barvas kata

La ke kita bavas de su boka por seguro es muy muy loka

Enbia mokos, resive bavas

Sorver ke seya, bavas ke seya



63440

bavajada f.

שטות, הבל, דבר הבל, ריק, הבלות, עניין של מה בכך, דבר פעוט; (המונית:) כינוי לאבר הזכרי

nonsense, vanity, emptiness, trivial matter, petty thing; (vulgar:) a nickname for the male organ

Non tengas fiuzia en bavajadas mete mientes ! Son mentiras koloradas

La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas



63520

bavajón m.

בטלן, אדם הפולט שטויות ודברים חסרי ערך

an idler, a person who emits nonsense and worthless things

El bavajon aze kastiyos en el aire



63840

bayat (t.) adj.

ישן נושן, מיושן, לא בתוקף; שעבר זמנו (נאמר על מזון לא טרי: לחם, בשר, גבינה)

old fashioned, outdated, out of date; outdated (said about not fresh food: bread, meat, cheese)

Pan fresko kon kezo, pan bayat kon halva, pan duru kon buru i pan yelado kon salado

Kuando merkas zerzavat ke sean freskas i non bayat

Si lavoras por pan bayat todo va salir muy sakat



64020

bazar m.

שוק, יריד, בזאר, יריד אזורי; עמידה על המיקח

market, fair, bazaar, regional fair; bargaining

El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar

El kuento de kaza no lo kitas en el bazar

Dos mujeres i una oka azen bazar



64270

beata f.

אושר, עונג, נועם

happiness, pleasure, pleasantness

Beyata el aspriko ke onra a su senyor



64410

bedahayim/betahayim (ebr.) m.

בית קברות, בית החיים, בית עלמין

cemetery,

Kuando no savemos por ken yorar, yoramos a los movitos de bedahen

Shastre en pies saka en putika tanyedor en bet-ahayim

Si te demandan ke echo azes, respondele shastre en pies, saka en botika, tanyedor en bet ahayim

Bet-ahayim de ambre no ay



65080

beklearse (t.) v. refl.

נשמר, נזהר

to be guarded, to beware

El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo



65260

bela (it.) adj.

יָפָה

beautiful

Bela ke se eskapa kon paras, no es bela



65580

bembriyo m.

חבוש

quince

Kagajones i membriyes son amariyos



65650

ben kah uven kah (ebr.)

בין כך ובין כך, בכל אופן, מכל מקום

either way, anyway

Ben kah u-ven kah guay de la ija de Yiftah



65690

benadam (ebr.) m.

בן אדם, אדם, איש,גבר; ''בן אדם'' - אדם בעל יושרה; אף אחד

man; "benadam" - a person with integrity; nobody

El mal non van pur lus dalis - van pur lus binadames

Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam

El palo salio de Geinam para enderechar al benadam

La para kita loko al ben-adam

El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo

Ojo de leon ke te koma, ojo de benadam ke no te vea

El Dio ke guadr(a)[e] el meoyo del ben-adam

Al benadam la palavra, azno el palo

Alevanta kavesa de kulevro i no de ben-adam

El ben-adam es de karne i de sangre



65840

bendezir v.

ברך, שיבח, הילל

to bless, to praise

La boka de madre maldize ma su pecho bendize

En lo ke estamos, bendigamos

Ni te maldigo ni te bendigo, bendicha sea la ora ke te lo digo

Lo klaro el Dio lo bendicho

Bivir i bendizir

Selebrasiones i bendizir i nunka maldizir



65870

bendicho adj.

ברוך, מבורך, מקודש

blessed, sacred

Bendicho el Dio ke me kriyo ombre i no mujer

Bendicho el Kreador, ke tala ermozura kreo

Bendichas manos, ke esto azieron

Bendichas tripas de madre, ke esto parieron

Ni te maldigo ni te bendigo, bendicha sea la ora ke te lo digo

Puevlo bindicho - puevlo maldicho

Ken a otros ayuda son bendichas sus aksiones

El bueno de ojo sera bendicho

Un onbre bendicho nunka es maldicho



65940

bendisión f.

ברכה

blessing

Para el elevo es bendision kuando tokas su imajinasion



66240

berahá (ebr.) f.

ברכה

blessing

Melda kon saviduria tu tefila i el Senyor Dio te mandara beraha

Ande ay ahadu ay beraha

El Dio ke te meta la braha



66330

beratlí (t.) adj. & n.

מי שנהנה מחסות זרה (קפיטולציה) במשטר העות'מני; עומד על זכויותיו ללא פחד; עז פנים, חצוף

those who enjoy foreign protection (capitulation) in the Ottoman regime; stands up for his rights without fear; , cheeky

En kagon, en beratli



66390

berber (t.) m.

ספר, גלב, עושה תגלחות; טרדן

barber; nuisance

No agas munchos konplimentos porke te yaman el grande berber ke arapa a todos

Si te vas al berber por araparte no le avles muncho porke no puedes eskapar kon el



66410

berbil (t.) m.

זמיר; כינוי לילד יפה

nightingale; a nickname for a beautiful child

Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar



66510

berendjena f.

חציל

eggplant

Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas



66870

bestia f.

חיה, בעל חיים, בהמה; חיית טרף; כינוי לאדם גס ותוקפני

animal, beast; a beast of prey; a nickname for a rude and aggressive person

Buen pie, buena oreja, siman de buena bestia



67100

bevedor/dera n.

שתיין

drunkard

Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve



67120

bever v.

שתה, לגם, גמע; רימה, הערים; נתן אמון ב-

to drink, to sip; to deceive; to trust in

Il ki si mete a bever nu konta los vazoz

El ke beve vin non kota vazos

No digas d'este podso no bevo agua, si no ke t'aogas

Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve

Kon los suyos, komer i bever de enfrente

Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho

Unas paren, otras beven los kaldos

Agua ke no as de bever, deshala korrer

En pozo ke bevites agua, no eskupas

El ke le plaze muncho bever nunka se puede enrikeser

Ya me bivio la sangre

Bever una bota i no verter una gota



67590

bezar v.

נישק, נשק; התאים (זה לזה), התחבר היטב

to kiss; to match (to each other), to connect well

Beza mano ke keres ver kortada

Nunka Djoha bezo la mano, kuando ya la bezo en Tisha be-av

Arrova pitas, beza mezozot

Ken no tiene la ermoza, beza la mokoza



67890

bezo m.

נשיקה

kiss

Pan i kezo i un bezo



67990

Bíblia f.

תנ''ך

Bible

Muestra Santa Biblia dainda es mar deskonosida



68300

bien m.

רכוש, עושר, הון, ברכה; טוב; יתרון

property, wealth, capital, blessing; goodness ; advantage

Non ay bien komplido, ni mal atimado

El bien agudese, el mal entontese

Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal

Munchos bienis, muncho dulor de kavesa

El bien i el mal en la kara se veen

Azer bien, topar mal

El ke te va azer bien o se muere o se va de la sivda

Bien de mi padri sto komiendo

Bienes de mi padre tapan mis korkovas

El bien va al bien, i el sisko a la karvonera

En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria

Ke amaneske el dia kon bien i alegria

Aze bien i echalo a la mar

Az bien i no mires kon kien

De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal

El Dio mos de bien i lugar ande meter

En ke se le va la kandela del povre, en kontando los bienes del riko

Mas vale bien de leshos i no mal de serka

Eyos tengan bien i mozos tambien

No ay mal ke por bien no venga

Lo ke es por bien ke mos rijga el Dio

En este mundo non ay bien komplido

De bien i de visio perdi el ofisio

Mas vale el hen ke el bien

El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado

Mi vezino tenga bien, i yo tambien

Tener bien i lugar onde meter

Bienes son d'este mundo

A ken es de yorar al ke tinia bien i vino en mal



68330

bien adv.

היטב, מאוד, למדי; חוץ מזה

well, very, quite; beside that

Ken bien se kere en poko luguar kave

Bien darsa el sinyor haham, si ay ken ki lu entienda

Bien guadrado, mal bushkado

Karidad bien entendida nunka esta eskondida

Il kaveyo i il kantar nu kaven in el anshuar, ma bien save ande estan

En el mes de Genayo non kanta bien el gayo

Kien bien ata, bien dezata

Kieres pasar bien kon tu vezina? Toma vedra, azela me[n]tira

El ke pensa bien i ovra prontamente, todo su vida va estar muy kontente



68400

bienaventurado adj. & m.

אשרי; מאושר, ברוך, בר מזל; תם, באירוניה: טיפש

happy, blessed, lucky; innocent, (in irony:) stupid

Sokrat se topava bienaventurado kon todos sus bienes estava kontentado



68420

bienaventuransa f.

אושר, ברכה

happiness, blessing

Topas la verdadera bienaventuranza kuando deskubres en el Dio la esperanza



68550

bienfezensia (fr.) f.

גמילות חסד, צדקה

charitable giving

Sedaka i bienfizensia enaltese a la nasion



68670

bienvenido! adj.

רצוי; ברוך הבא!

desirable; Welcome!

Bien venido seas mal, si vienes solo



68740

biervo m.

מילה

word

La vera instruksion es un majiko biervo, si la tomas kon buenas se aze tu siervo



69110

bilancho (it.) m.

מאזן

balance

El avanso aze buen bilanso



69330

bilibiz/bilibizes (t.) m. pl.

גרגרי חימצה (חומוס) קלופים וקלויים

peeled and roasted chickpeas

Asta ke disho belibizes se serro el charshi



70170

birmuelo m.

לביבה, סופגניה; מאפה חלבון ביצה; מאפה לפסח; רקיק

pancake, donut; egg white pastry; pastry for Passover; wafer

Menta al bueno, apareja el bermuelo



70400

biskocho m.

תופין, רקיק, כעך

wafer, cake

La vida es un biskocho, ken se lo koma krudo, ken se lo koma kocho

El eskaso todo lo ke kome lo aze biskocho



70910

bivdo/a n.

אלמן/אלמנה

widower/widow

Despues ke la bivda se emprenya, serra la puerta

Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno

Ken no kreye a la bivda, ke le se aga el marido viajador

Pisho de bivdas

Yoran las bivdas, yoran las bien kasadas



70960

bivir v.

חי, התקיים, גר; ניהל חיי הוללות

to live, to exist; to lead a life of debauchery

Bivir i bendizir

Biva el buen devdor i el arekobdador

Bivir i deshar bivir

Bivir un dia mas - ambizar una koza mas

El ke bive kon esperansa, muere kon shushulera

El ke bive esperando, se muere en kagando

Biva la gayina, biva kon la pipita

Kuando bive el mundo kuando bivo yo

Ke bive el riko, para ke non se muere el prove

Fuy de una ora mala biviras mil anyos

Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor

El ke mira a la djente nunka va bivir kontente

Ken mira a la djenti, non bive kontente

La vida eterna pertenese al ombre ke bive en el prezente

No se puedi bivir d'amor i de agua klara

Si non tienes ganas de reir non tienes el gusto de bivir

Kale kerer al aboresido para ke te biva el kerido

Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal

Kudiado ke desho Malkuna, ke djuro de no bivir

Ande no ay medko, ke no bivas

Kon la mujer bive komo el gato i el perro

Ken bivi esperando, muere kantando

El viejo kere bivir para ver i sintir

Asi bivan mis pulgas

El onbre muy selozo non bive kon repozo

Lo ke non pari non biva

Bivir dias para ver maraviyas

Kale komer para bivir i non bivir para komer

Los ke dezean muncho bivir tienen ke meldar i eskrivir



71050

bivo adj.

חי, מלא חיים; ער, ערני; תוסס,שובב, עליז, זריז; פיקח, מבריק; בוהק

alive, full of life; alert; lively, playful, cheerful, agile; clever, brilliant; shiny

El muerto no save nada, todo es para el ojo del bivo

Al lado de un muerto - miter i a un bivo

El muerto no aze el echo del bivo

Non se enkontro mas en la rejion de los bivos

El ojo del bivo se incha kon un poko de tierra

Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar

Todo es para el ojo del bivo



71480

blaho adj. & n.

ולאכי, רומני; גוי

Wallachian, Romanian

Al kazalito medio blahito

Me arrepenti de blaho a turko



71860

blanko m.

פחם (בלשון סגי נהור : ''לבן'');''לבנים'' ''אספרוס'' - כסף

coal; aspro: the smallest Turkish currency, penny

El ke esta sin blanka, todo todo le manka



71870

blanko adj.

לבן, צח, צחור

white

Paras blankas para dias pretos

El banyo tiene djura ke al preto no aze blanko

Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko

Vites al azno, ni preto ni blanko

Ya vino el de la vara blanka i kolorada

Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo

La komio komo el pan blanko

Blanko komo la nieve



72500

boda f.

חתונה; בהשאלה: דבר מה בלתי נעים

wedding; a nickname for something unpleasant

Lo ke no se aze en la boda no se aze en ninguna ora

Arrazgo el gato la noche de la boda

Ni novia sin sejas, ni boda sin keshas

Dingun perro no se fuye de la boda

Ken tiene la mujer ermoza ke no vaiga a la boda

Presto se rije la boda en la kaza de el riko

Dame la onra, komete la boda

Toda la boda de manteles

A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado

Un poyiko - para la boda de Mushiko



72980

bogchá (t.) m.

חבילה, צרור; חבילת מגבות ושאר צרכי מרחץ; חבילת בגדים ישנים; עטיפת/מעטפת החבילה

package, bundle; a package of towels and other bathing necessities; a package of old clothes; package cover

Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha



72990

bogo/bogó (t.) m.

צרור, חבילה; עכוז (אחוריים)

bundle, package; buttocks (back)

Bogo de banyo kumplido

Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar



73200

boka f.

פה, לוע

mouth, muzzle

De boka a boka va asta Roma

Boka despipitada

Boka ke dize no, dize si

Boka dulse avre puerta serrada

Boka dulsi, djenti di oro

Dame una boka en prestado

Kada boka kere su sopa

Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam

La boka de madre maldize ma su pecho bendize

En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria

El amor es komo ablilris, entra por la boka, sale por la naris

De tu boka a los oyidos del Dio

Kuando uno avla, serra tu boka i avre tus oidos

En boka serrada no entra moshka

Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente

Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho

Abastese sopa para tanta arremo boka

El ojo kome mas muncho ke la boka

Al azno vistieron rozas, echo la boka i se las kumio

La boka le va komo el kulo de la patika

Bokita de miel, korason de fiel

Guay de djente ke ablan lashon hara kon sus bokas espanden avoda zara

Boka kon boka, s'avre la gola

Por la boka se keinta el orno

Kien es la loka? La ke se alava kon su boka

Al misherikon no le keda pipita en la boka

Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo

Miel en la boka guarda la bolsa

Ni ajo komi, ni la boka me fiede

De dizir fuego, la boka no se kema

Kita todo kulevras de la boka

Kita todo perlas de la boka

La ke kita bavas de su boka por seguro es muy muy loka

Ken t'aharvo? Tu boka

El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota

Boka tiene i no avla

La boka aze, la boka dezaze

Tu boka ke kome miel

No eches la boka al negro

El shal i el baile i la boka al aire

Solo se enkasho en la boka del lovo

A papo ke keres, a boka ke demandas

Todo se aranja kon boka buena

Tiene boka de iris

Tiene boka de pinyon



74170

bokado m.

נתח, ביס; שוחד; הצטננות

slice, bite; bribe; cold

Un bokado, un dukado

Bokado grande engluta, palavra grande no kitas de boka

Desde ke kazu, bukado dulse non komiu

Al des.henado le kaye el bokado

Kome bokado grande palavra grande no avles

Kuantos bukados kaven en la tripa i uno mas

Un bukado manko - una lus mas



74540

bolado adj.

שאיבד את ראשו, נואש; נפעם משמחה

who lost his head, desperate; excited by joy

Dia nuvlado, dia bolado



74630

bolar v.

עף, טס, ריחף, עופף, פרח; נמלט במהירות; נפטר (באירוניה)

to fly, to hover; to escape quickly; to die (ironically)

Esta bolando en los averes

Dame alas para bolar



74730

bolarse v. refl.

התעופף; הסתלק במהירות, נעלם במהירות

to fly; to get away quickly, to disappear quickly

Se bolo el sinyor rey



75030

bolsa f.

שק, שקית; ארנק, חריט; תיק, אמתחת; גביע נייר; פגם בבגד, גזרה פגומה

sack; wallet, basket; paper cup; defect in garment, damaged cut

Si tu bolsika esta sin paras adio amigo vate atras

Bolsa sin dinero yamalo kuero

La bolsa del riko se vazia i la del prove no se inche

Muncho bien te kero, la bolsa no me tokes

Kuando la bolsa esta vazia non vash a topar munch[a] manziya

El ke tiene kuatro i gasta sinko, no tiene menester bolsa

Buen pagador, patron in bolsa ajena

Miel en la boka guarda la bolsa

Amigos i ermanos saremos, ma a la bolsa no tokaremos

Kuando vazian bolsas por maasim tovim los buen proves se gozan en los moadim

Azer sedaka nunka mengua la bolsa

Sin bolsa yena, ni ruvia ni morena



75320

bonbón (fr.) m.

סוכריה; ילדה/בחורה חיננית, נעימה, אלגנטית; משהו יפה

candy; a graceful, pleasant, elegant girl/lass; something beautiful

En ora de pleto - non se da bonbones



75460

bonete m.

מגבעת, מצנפת; מצנפת רבנים

hat, bonnet; rabbinical bonnet

Este mundo es un bonete, ken lo kita, ken lo mete

(Kanta)[konta] kavesas, mete bonetas



75570

bonora f.

שעה טובה

a good time

Siete vezes de keda en bonora, shabat de tornaboda



75660

bora (gr.) f.

סערה; כעס אלים

a storm; violent anger

Si todo viene en su ora tienes ke espantarte de la bora



75800

boreka (t.) f.

בורקה, סוג מאפה במילוי גבינה, בשר, חצילים וכו'

type of pastry filled with cheese, meat, eggplant, etc.

Amanyana la noche komeremos la burreka



75960

borracho adj. & n.

שתוי, שיכור, מבוסם

drunk

El borracho avla a su kerer

Guadrate de djudio riko, de grego buracho i de turko prove

La bota yena, la mujer borracha

El meoyado lo pensa, el borracho lo dize

El loko fuye del borracho

Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare

Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho

No te burles del borracho, te viene a la kavesa

El borracho i el loko lo dize todo



76010

borrachón adj.

אלכוהוליסט, שיכור, שתיין

alcoholic, drunk

Borachon ijo d'un otro



76241

bostandjí (t.) m.

בעל הבוסתן, בעל גן הירק

the owner of the vegetable garden

Al bustandji no le puedes vender pepinos



76290

bostejo m.

פיהוק

yawn

El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota



76370

bota f.

מגף; גיגית, חבית, תיבת לחם, אגן, אמבט; רחצה באמבט; חנות גדולה

boot; tub, barrel, bread box, basin; bathing in the bath; great store

La bota yena, la mujer borracha

Ma el ombre bolto komo el vino en la bota

El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota

Buen vino en negra bota

La kriatura bolta komo el vino en la bota

Gota a gota se inche la bota

Bever una bota i no verter una gota



76580

botón m.

כפתור; ניצה, כפתור-פרח

button; bud

El shastre ke te kuzio los kolchones ke te kuzga los botones

Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron



76770

bovedad /bovedá f.

טפשות, אווילות, טמטום, חוסר דעת; איוולת

stupidity, folly, ignorance; foolishness

Le vijito la boveda

Al harif le vijita la boveda

Riza a la boveda

Si uno se engrandese kon bovedad non ay serum kontra esta enfermedad

Si la bovedad mus pasa el ''sehel'' para ke se kere



76910

bovo m. & adj.

טיפש, אוויל, פתי, תם, חסר דעת, מטומטם, שוטה, רפה שכל

stupid, foolish, gullible, ignorant, dumb, weak-minded

Ke karar de ermoza es alguna este karar de bova es

Si el mundo fue echo por bovos porke no mos devoran los lovos

Ni bovo ni loko, ni uno komo el

El ke mira i piza en el lodo toda la djente saven ke es bovo

Keres matar al savio metele un bovo al lado

El doktor non puede dar preskripsion para el bovo i el ladron

La mansevez es una vez, el ke no se la goza, bovo es

Kuando topas un medio bovo, toparas un entero bovo

Es mas fasil de kurar un bovo ke topar kura para un loko

Ken se puede enkuvrir del Dio? El bovo dize, solo yo, solo yo

Non ay buena repuesta para bova demanda

Lokos i bovos a la timarana

Luvia de bovos

Al bovo i al loko asegun le da

Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo

Si en raki gastas dinero sos ombre bovo sin meoyo

Se aza del bovo i del loko



77060

boy (t.) m.

גובה; מידה, גודל, ממד, שעור, קומה; גיל

height; size, rate; age

Boy di griyo ma boz de marinero

Mi boy a las kayadas mi yo a la meshkita

Kada uno se estira, al boy de su kolcha

Chiko de boy - grande de aferedji



77160

boyá/boya (t.)

צבע; איפור; עצב, סבל, יגון, צער

color; makeup; sadness, suffering, grief, sorrow

O kadar para o kadar boya



77280

boyadear (t.) v.

צבע, סייד, כיסה בצבע; הכתים; שינה דעה; גרם סבל

to paint, to whitewash, to cover with paint; to stain; to change his mind; cause suffering

Los malos kristianos mos dan munchas dolores, boyadean judezmo kon pretas kolores



77480

boz f.

קול, קול בהצבעה, צליל, טון

voice, vote, sound, tone; tune

Boz de perros no se va a los sielos

Boz de griyo, boz de marinero

La novia eskondida, la bos en la meshkita



77780

bozdear (t.) v.

קילקל, השחית, בילה

to spoil, to corrupt, to spend

Por poka levadura se bozea la masadura

Por una moshkita se bozea i se gomita

Buzeyo un yardan por azer un kandelar

El mal avlar, bozeya kaza

Kuando vas a buziar tanit, non lu buzeiis kun ravano pudrido



78040

braga/bragas f./f. pl.

תחתונים, תחתונים ארוכים, מכנסיים תחתונים רחבים לגבר

underwear, long underwear, wide underwear for men

Las bragas no se save atar, kazar se kera

Ken no save vistir braga los chikures le azen yagas

Ham Avram Aldoshas, ke tiene las bragas floshas

Dos kulos en una braga

Ken si pisho en mis bragas?



78200

brageta f.

פתח מכנסים, ''חנות''; תחתונים עם קישורים בקרסוליים

the opening in the trousers'; underwear with ankle straps

Amor i pezates (pezetas) i fuersa en las bragetas



78340

braso m.

זרוע; ענף, סמוכה

arm; branch

En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre

Si datis la mano, ti toman i el braso

Si es la mi ija venga en los mis brasos



78630

braza f.

גחלת, גחלים

burning coals

Ande kaya la braza aya se kema

Kon chika braza se ensiende una kaza

Se kema komo una braza

Buena kaza, buena braza

En kada kaza ay una braza



79240

briyar v.

זהר, הבהיק, הבריק, התנוצץ, נצץ; הצליח כלכלית, חי ברווחה, זרח מעושר/סיפוק/רווחה (גם באירוניה); תאם

to glow, to shine, to sparkle; to be financially successful, to live in well-being, to shine out of wealth/satisfaction/well-being (even in irony); to match

Todo lo ke briya no es oro



79670

brusha f.

מכשפה, ''מכשפה'', מרשעת, אשה דוחה במראיה

witch, "witch", vicious, repulsive woman

No muera bruja si no desha bru[s]ha

Se kazo el guerko kon la bruja



80330

buen adj.

טוב (צורה הנאמרת לפני השם)

good .. (form used before a noun)

El buen vino asta la fiesta

Lagrima en el ojo, sinyal de buen korason

El buen pagador es patron de bolsas ajenas

Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro

Aspera muerto, vos kontare un buen kuento

Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal

Eskucha a los viejos, saven dar buen konsejo

El ke es buen pagador, nunka sale devdor

El pedante nunka es buen profesor

Buen vino en negra bota

Buen abogado nunka es barato

Buen korason aze buen karakter

Kien tiene buen vezino, tiene buen destino

Biva el buen devdor i el arekobdador

Devda, buen dia no espera

Mal pagador, buen rikavdador

Ken tiene buen vizino se anbeza buen dotrino

Buen zahou tengas



80400

buenas f. pl.

'טובות''

favors

Lo ke se aze kon las buenas, no se aze kon las negras



80520

buendad /buendá f.

טוב לב, נדיבות לב, חמלה, אדיבות; תמימות; טובה, מעשה חסד

kindness, generosity, compassion, ; innocence; favor, an act of kindness

Kuando azis bundad a la djenti non asperis paga

Si non puedis azer bundat, a lu menos kita palavra buena de la boka

Ya basta le veluntad ke keris azer bundat



80590

bueno adj.

טוב, טוב לב, נדיב לב, רחום, נעים, ישר

good, kind-hearted, generous-hearted, compassionate, pleasant, honest

Kon buena djente lo digo, uno yevaron, uno trosheron

De vez ke vengo yeno, so marido bueno

Kuando ay dar sos bueno

El dinero aze lo malo bueno

Kada uno es el mas bueno mediko de si para si

Emprestimo bueno no ay

Erash maridu bueno, kuandu viniash yeno

Al marido bueno un kuerno, al malo tres i kuatro.

La pera buena se la kome el puerko

Non ay buena repuesta para bova demanda

Para el bueno todos son buenos, para el malo todos son malos

Buena es la novia siega de un ojo

Pensa lo negro, ke te venga lo bueno

Esfuegra ni de barro buena

Ande se ateman los buenos dias

Buena kaza, buena braza

El ke no se siente no viene de buena djente

Kovra buena fama i echate a durmir

Buenas oras tengan los gevirim

Alma buena, meza puesta

El dia bueno echalo a la tripa

Buena komo el pan



80660

bueno adv.

היטב, בסדר

well, okay

Il kolorado kon el vedri le va bueno (=Il kolorado kon el preto es maskara)

Ken aria ultimo, aria mas bueno

Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo



80760

bueno m.

טוּב, טוּב לב; טובה

kindness; favor

De lo bueno i lo mejor

Kien no save de avuelo nunka save de lo bueno

Kanta gayiko para bueno

El ojo kere ver bueno

El muncho pensar no sale a bueno

Bueno viene de mano del bueno i malo viene de mano del malo

Ken avla bueno, bueno ke tenga

En bueno kontarlo

El bueno kon el malo i el malo kon todos

Aze bueno i no mires ke es ajeno

Azi bueno, para ki topas bueno

Ken non konose avuelo, mankura de muncho bueno

Aze bueno i echalo a la mar

Mas vale un malo konosido ke un bueno por konoser

Kamina kon buenos i te aras uno de eyos



80890

buey m.

שור

bull, ox

El buey lo eskorno, al mas buen lugar lo echo

El boi i la oveja, todos la mesma konseja

Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision

Mos komimos el buey, por los kuernos ke no kede



81330

bula (bulg.) f.

אשה מבוגרת בת העם; גברת, בעלת הבית; גיסה; אחות גדולה; באירוניה: דודה; גברת, מטרוניתה

an older woman of the people; the landlady; sister in law; big sister; In irony: aunt; Madam

Ver a la bula de baldes



81430

bulanderear (t.) v.

עורר בחילה/סלידה, הבחיל; העכיר; בילבל, עורר חשד, זעזע

to provoke nausea; to confuse, to arouse suspicion, to shock

La moshka no mata, ma bulanderea



81690

bulisa f.

גברת, מטרונית, אשה כבודה, גברת; בעלת בית זקנה, אשה מבוגרת; רעיה

lady, honorable woman; landlady, elderly woman; wife

Kuanto keres bulisa, yevalo a kaza

Kayades Bulisu, ke es la salud



81790

bulto m.

תפיחה, גוש; גידול; גוף בעל קווי מתאר מטושטשים; דבר מה גס, מכוער, מכוער למראה

swelling, lump; tumor ; a body with blurred contours; something rough, ugly, ugly looking

Un bulto de chimineya

Un bulto de mursa



82050

burakado (port.) adj.

מנוקב, מחורר

perforated

Una vazia i otra burakada

Sho i mo i tifsin burakado

Tiene ojo burakado



82190

burako (port.) m.

חור, נקב, חריר; פתח

hole, perforation, pinhole; opening

Ken se mete al burako, siente su negro fado

El Dio mos guadre de vizino malo i de aire de burako

Raton ke tiene un burako, presto lo kaptura el gato

Kere saver el klavo i el burako



82530

burla f.

צחוק, שחוק, לעג, משובה, לגלוג, לצון

laughter, ridicule

Di la burla no se eskapa ama si enkampa

El kagalon kita burla del pishalon



82590

burlar v.

לעג, לגלג, צחק ל-; פלירטט

to mock, to laugh at; to flirt

Si me vites burli, si non, kon eyo me kedi



82600

burlarse v. refl.

התבדח, הלעיג על, לעג ל-, שם ללעג, התלוצץ, חמד לצון

to joke, to mock, to make fun of

No te burles del borracho, te viene a la kavesa



82880

bushka f.

חיפוש

search

Kuando mazal no ay, ventura ke buska?



82950

bushkar v.

חיפש, ביקש

to seek

Al ke bushka de matarte, madruga i matalo

Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan

Ken bushka al padre, topa a la madre

El ke bushka panasea es pekado i manzia

Bushkando un sapato, topi un raton

Tomame kuando me veyes i no kuando mi bushkas

Meta dos piezes en un sapato i la ventura va bushkala

Bien guadrado, mal bushkado

Kuando el merkader kevra, bushka defteres viejos

Non es el ombre ke lo kulpa sino la mujer ke lo bushka

Si el mazal kale yir a bushkar, sapatos de fierro tienes de akargar

Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar

Los ojos pedri, las pestanyas vo buskar

Las mulas fueron a buskar kuernos, vinieron sin orejas



83140

butika f.

חנות

shop

Si botika avrites kortate todos dos pies

La butika traya kaza i la kaza no traya butika

Shastre en pies saka en putika tanyedor en bet-ahayim

Si te demandan ke echo azes, respondele shastre en pies, saka en botika, tanyedor en bet ahayim

Afuera de esto, la botika entera



83460

buyir v.

רתח; הרתיח; בהשאלה על מעיים: בעבע (גזים)

to boil

Oya de muchos no buye

En todas las kazas buyen lapas, i en la mia kalderadas

A la papona no le buye la oya



84510

chamur/chamura (t.) m./f.

בוץ; כינוי לאדם בלתי נעים ווכחן, אדם פחות ערך

mud; a nickname for an unpleasant and argumentative person, a man of less value

En el chamur ke lus est[r]uyas



84670

chanakita (t.) f.

קערונת, קערה קטנה

small bowl

Ande van platikos boltan chanakitas



84700

chanta (t.) f.

תיק, סל, ילקוט, מזוודה קטנה, תיק יד, תיק קניות

bag, basket, schoolbag, small briefcase, handbag, shopping bag

I en la chanta del prove se puede topar un juvayer



85420

charshí (t.) m.

שוק, יריד, בזר, רובע המסחר

market; marketplace; bazaar; commercial district

Asta ke disho belibizes se serro el charshi



85760

chay (t.) m.

תה; נהר

tea; river

A la ora del chay nos deskalsamos



86110

cheminea f.

ארובה; אדם המעשן בלי הרף

chimney; a man who smokes constantly

Un bulto de chimineya



86480

chibuk (t.) m.

מקטרת; נרגילה; פומית לסגריה; טבק

pipe; narghile; cigarette mouthpiece; tobacco

Un baruh aba klaro i un chibuk tapado



87070

chikito m.

עולל, תינוק, ילד קטן

babe, suckling infant, little boy

Chikitos i mamantes, el Dio alevantes



87130

chiko adj.

קטן

small

El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado

Chiko fue, ya se amato

Chiko de boy - grande de aferedji

Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate

Chikos i grandes komo los djidios de la kaye

Anke todo en siendo chiko parese linpio, el elefante aun ke es grande es suzio

Kuando s'enrikesa el ijo del ombre se la aza la kaza chika, la mojer feya

La mujer i la sardina mas chika, mas fina

El peshkado grande engluta al chiko

A vinya grande sesto chiko

En la guerta grande yevate el sesto chiko

Por kontra a la guerta chika yevate el sesto grande

Kon chika braza se ensiende una kaza

Novia chika, novia grande, talamo kere

Kriyos chikos, ansias chikas ; kriyos grandes, ansias grandes

Respekta al chiko para ke respekte al grande

Al deavlo se vaya, de chiko fin grande

Haragan en chiko, ladron en grande

Kuando los kriyos son chikos es mashkar fierro

Echa el pese chiko para aferar el grande

El mas chiko kaveyo aze su solombra



87240

chikur (t.)

שרוך נעל, שרוך תחתונים; סוג של מאפה ספירלי

shoelace, underwear lanyard

Ken no save vistir braga los chikures le azen yagas



88311

chivayer (t.) m.

אבן יקרה

precious stone, jewel

I en la chanta del prove se puede topar un juvayer



88630

chokal m.

סיר לילה

chamber pot, bedpan

Los maridos ke veyan en el chukal



88770

chop (t.) m.

זבל, אשפה; קש ותבן; העלאת גורל (במשיכת קני קש)

garbage; straw; lottery by pulling straw canes

Los ke son muy miop todo echan al chop



88840

chorbá (t.) f.

מרק, מרק אורז

soup, rice soup

Djoha le dieron chorva, se metio a yorar

Ken se kemo en la shorba, asopla en el yogurt



89050

chorro m.

זרם, שטף, זרם מים; פריצה פתאומית ועזה של נוזלים

current, flow, current of water; a sudden and violent burst of fluids

La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros

Si paz en kaza manka, el chorro de amor manka



89340

chuflar v.

שרק, צפצף; שתה מלוא לוגמיו

to whistle, to twitter; to drink his full sip

El ke paga - chufla



89380

chuflete/chuflet m.

משרוקית, צפצפה

whistle, flute; pipe

Si das el aspriko, tane el chufletiko

El mundo es shuflete, ken lo tanye, i ken lo siente



89400

chufletiko m.

משרוקית קטנה

a small whistle

Si das el aspriko, tane el chufletiko



89810

chupar v.

מצץ, ליקק, לקק; לגם משקה אלכוהולי ברוב חשק; נישק

suck, lick; sip an alcoholic beverage with the most desire; kiss

Es chopar los dedos de los piezes

Ken toka miel se chupa los dedos



90090

churuk (t.) adj.

רקוב, רעוע; נכה, בעל מום, קיטע

rotten, rickety; disabled, handicapped, amputated

No se pize en tavla churuk



90380

dada f.

מכה,סטירה, חבטה, דפיקה

blow, slap, thump, knock

Estas dadas son tumadas



90520

dado m.

קובית משחק; מתנה, נדבה; אצבע

dice; gift, alms; finger

De dados i pedados Djoha kazo al ijo

El mejor de los dados es no djugarlos



90780

dainda (port.) adv.

עדיין; עוד, עוד יותר

still; even more

Nainda no salio de la kashka del guevo

Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio

La masa del puevlo son ignorante ama dainda se kreen kontente

Muestra Santa Biblia dainda es mar deskonosida

No keto dientes nainda



91160

dama f.

גברת, גבירה; אבן משחק בדמקה; מלכה במשחק שחמט/קלפים

lady; game-stone in checkers; a queen in a game of chess/cards

Dulses son las damas, ma afuera de sus kazas

La pasensia dama kere bien rijida, porke es una koza ke toka la vida



91350

damlá (t.) f.

טיפה, נטף; צינית (שם של מחלה); שבץ לב, שיתוק

drop; stroke, paralysis

A damla, a damla, si azi un lak



91750

dantisto m.

רופא שיניים

dentist

A ken li dueli el dienti si va al dantis



91890

danyo m.

נזק, הרס, פגיעה; כעס, רוגז, מצב רוח רע; שגעון חולף, זרות, מוזרות, אקסצנטריות

damage, destruction, injury; Anger, resentment, bad mood; a transient madness, alienation, strangeness, eccentricity

El vinagre fuerte aze danyo a su tinaja

Agro huerte se aze danyo de si para si

Ande no ay banyo, no ay danyo

Mi ojo ke no te aga danyo

Il ke desha para manyana topa danyo en el kamino

Non avles kozas ke non saves porke akareas danyo

Un danyo - un sehel

Kada ombre ke prekure de ser djusto i no kauze a ninguno danyo i dizgusto



92000

danyozo adj.

מזיק, מועד לפורענות; נוטה להתקלקל

harmful, prone to disaster; tends to spoil

Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas

No seas fuziozo ke sales danyozo

Mucha mujer i gozo es tosigo danyozo

Muncho vino es danyozo, un pokito es savrozo

Todo lo muncho es danyozo mizmo paras munchas



92030

dar v.

נתן, העניק, מסר; תרם, נדב; צלצל; הכה; התרחב (בגד, נעל); (כאשר מופיע שם אחרי הפועל:) גרם, עשה

to give, to bestow; to donate; to ring; to strike; to expand (garment, shoe); (when appears after the verb :) to cause, to do

Dame godrura te dare ermozura

Gudruras ke me de el Dio, ermoza me ago yo

Dale ke le daras, guay ke de si no ay, de su mano no ay

Ay dar, ay saludar

El Dio la dio, el Dio la tomo

Dalelde a Sara, ke venga mi sira

Kuanto mi dash por yir i vinir

Ken da poko, da de la alma

Dientes de kavayo ke tenga, igine no le vo dar or azer esto

El konsejero da konsejo para mal

El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado

Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar

Dame alas para bolar

El Dio da barvas al ke no tiene keshadas

Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan

Mas da el duro ke el deznudo

Lo das enbasho salta komo el karpus

Dame al gato por kompanya

Dar el guevo sin la yema

Ni dar ni haver, ni mujer de mantener

Kontentate kon la parte ke te dio el Dio

El ken no tiene kreyaturas va yorando se inyerva kon el Dio porke no le esta dando

El loko da, el meoyudo toma

Das al vidro guay del vidro, das a la piedra guay de la piedra

El ke viene sin yamar, no le dan lugar

D'ayi li dio la tos a la gayina

Ken no da kon Israel, peka kon Ismael

Madre i ija por dar i tomar, son amigas

Dame una boka en prestado

Ke karar ke me den, guay de mi ke non tengo

El kavod es de kien lo da, no de kien lo toma

Dami mioyu, ti dare kashko

Ken te dio pachas, te dio mieles

Ken mi dio al padri, ke non mi de al ijo

Damos i damos kon la pendola en la mano

El Dio ke no de ni al perro de la kaye

Le dan el pie kiere i la mano

El Dio da la yaga, da i la melizina

Dami migas ti dare amigas

Kon parientes ke no tengas dar i aver

En tomar i dar es fasil de yerrar

Dar kon las manos, tomar kon los pieses

Ande la da, ande la toma

Donde las dan, las toman

Lo ke me dan ya es viejo

Da onor ke te den onor

Mas vale no prometer ke prometer i no dar

Dar i tomar sale korkova

El mundo esta en dos ruelas, dar i tomar

Kuando ay dar sos bueno



93290

dara (t.) f.

שקלא וטריא במשפט; עטיפה

legal negotiations; cover

Kaza i karne sin dara no ay



93370

darsar (ebr.) v.

נשא דרשה, דרש, נאם, הרצה; נזף ב-

to deliver a sermon, to give a speech, to lecture; reprimand

Ke age darshar, ke sega en Tesha beav

Darsha mi ijo ke sea en tisha be-av

Bueno darsha el haham kuando ay ken lo oiga



93380

darse v. refl.

התמסר, הקדיש עצמו

to dedicate oneself, to devote oneself

Se dio al daul de yorar

En ora de pleto - non se da bonbones

Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas

Ke te des de pieses i de manos

El selo se dio para los ermanos



93750

darush (ebr.) m.

דרשה

sermon

Un darush i un perush por una kashka di tarmuz



93860

dátile m.

תמר (פרי)

a date (the fruit)

L'agrada tomates i no l'agrada datiles



93950

daul (t.) m.

תוף

drum

Se dio al daul de yorar



94390

debaldes adj.

חינם אין כסף

free with no money

Vinagre debalde es mas dulse de miel merkada



94400

debaldes adv.

בחינם, חינם אין כסף

free with no money

Non dize amen debaldes



94470

debasho adv./prep.

מתחת, תחת

under

Debasho de mi manto, al rey mato

Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra

Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho

A dipasho del sielo non ay koza mueva

Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera

Enriva lisho lisho, adebasho medra i pisho

Nada non keda eskondido adibasho de sielo

La mana esta debasho del alma

Ke se unda adebasho la tierra

Uno en papo, otro debasho el sovako



94820

dedal/didal m.

אצבעון

thimble

Vaziando la mar kon una dedal

Kavar el pozo kon dedal

A la haragana, kuando l'alguja, kuando el dedal



94920

dediko m.

אצבע קטנה

little finger

Kayeron los anikos, kedaron los dedikos



95000

dedo m.

אצבע; כל דבר בעל צורת אצבע/ממדי אצבע

finger; anything with a finger shape/finger dimensions

Apuntado kon el dedo

Lus dedos de las manos non son de la mezma largor

Ken toka miel se chupa los dedos

El ombre detra del dedo no se eskonde

Lo ke vee kon el ojo apunta kon el dedo

Nu lu yames a tu yerno, yerno, si no le metes el aniyo al dedo

Aze los diez dedos kandelas i ni uno no le arlumbra

En kada dedo un marafet

Es chopar los dedos de los piezes

El ken tiene panariz en el dedo se aze pregonero



95220

defekto m.

פגם, מגרעת, חסרון, ליקוי, מום, חסר, פגימה

defect, drawback

Ken por seguro son los mas savios? Los ke non eskonden sus defektos

El ke non puede guardar el sekreto tiene meoyo malo i defekto

El marido ke a su mujer non tiene respekto, por seguro este onbre tiene grande defekto



95320

defendido adj.

אסור, מנוע ; מוגן

forbidden; protected

Guevo ke mostra puntiko de kolorado, ten tino ke el komerlo es muy defendido



96230

deke interog.

למה, מדוע

why

Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez

Deke martes i no un dia mas antes



96420

dekolgar v.

היה תלוי ב-; תלה ב-

to be dependent, to depend on

Perkura ayudarte a ti mesmo, i nunka dekolges de dinguno



96690

del prep.

של, מ-

of, from

Kitate lo del kashko



96760

delantre adv. & prep.

לפני, מול, נוכח, בפני; קדימה, לפנים; בהשוואה ל-

before, opposite, forward; compared to-

No komas delantre de todos porke te tienen ojo en todo

Ashugar i kontante, todo delantre

Kuando te asentas delantre de savios ten tino i no avres presto los lavios



96990

delgado adj.

דק, צנום, רזה, דקיק; עדין, רך; חריף

thin, slender; delicate, soft; sharp

Non se rompe de delgado si non de godro i mal filado



97370

demanda f.

בקשה, שאלה, משאלה; דרישה, תביעה, הפצרה; ביקוש; עתירה, עצומה

request, question, wish; demand, claim, pleading; Demand; petition

Non ay buena repuesta para bova demanda

Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas

En demandas de djustisia avla siempre la verdad



97500

demandar v.

שאל, ביקש, דרש, תבע, ביקש במפגיע

to ask, to demand

Te espantas de demandar? Tienes miedo de estudiar

Ke steiga en kaza, pan no demanda

El ke demanda perdonansa no se espanta de verguensa

Ken demanda poko es loko

Ken demanda sedaka no se echa sin senar

Fue demandado en la yeshiva de los sielos

Demandando, demandando se va fin Estambul

Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos

Kontentate di lo tuyo i no demandis nada di otr'uno

Kome la uva i non demandes de ke parra es

A papo ke keres, a boka ke demandas

El ke no kere kos.huegrar demanda mucha ashugar

Antes de komer, demanda si es kasher

Ni peka ni demanda pardon

El elevo demanda, el profesor aklara

Antes de tener katilik kon tu amigo, demanda al Dio Santo ke este kontigo

Un loko demanda lo ke siete savios no responden



97630

demanyana adv.

בבוקר, מוקדם בבוקר; בוקר; מחר בבוקר

in the morning, early in the morning; morning; tomorrow morning

Kurto le aremos fin a la demanyana

Ken s'alvanta demanyana, se l'espierta el mazal



97720

demás adv.

בנוסף ל-, חוץ מ-

in addition to, except

La madre es madre, que lo demas es aire



97750

demazía f.

עודף, כמות עודפת, מעל הנדרש, יתרה

excess, excess amount, over required, remainder

Lo ke disho mi tia kon su demazia



98490

denegreser v.

השחיר, הקדיר; השחיר (נעשה שחור)

to blacken, to darken; turned black

El ijo del djudio, krese i enegrese



98840

depedrerse v. refl.

הלך לאיבוד, איבד דרכו; נעלם; מת, נהרס, אבד; התבולל

to get lost, to lose his way; to disappeare; to die, to be destroyed; to assimilate

Si se detadre non se depiedre



99470

derecha (la) f.

ימין, צד ימין; יד ימין

right, right side; right hand

Lo echa a la eskierda, le sale a la derecha



99630

derecho adj.

ישר, צדיק, נקי כפים, הגון, כן, תם לב; ישר, זקוף, ניצב, אנכי; ימני

honest, righteous, decent, sincere; straight, upright, perpendicular, vertical; rightist

Derecho komo el gancho

Si keres salvar del sospecho, ten pasensia i veras lo derecho

Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho

Kara tuerta - ventura direcha

Los ke kaminan en el kamino derecho tienen ke kaminar en kamino estrecho

Lo kue aze la mano derecha, la siedra ke no sepa/veyga



99720

derecho adv.

הישר, בקו ישר, למישרין

in a straight line, directly

Asentate tuerto i avla derecho



99760

derecho m.

חוק, משפט, חוקה; משפטים (לימודי); מה שצודק והוגן; זכות

law, constitution; law studies; what is just and fair; rights

el derecho yeva kavesa rota



99890

deredor (1) cf. derredor adj.

El ke kere la kol kere i al deredor



100280

derrokar v.

הרס, ניתץ, החריב, השמיד, איבד, השם; דירדר, הפיל; אימלל, גרם אסון

to destroy, to smash; to deteriorate, to overthrow; to make unhappy, to cause disaster

La mujer buena fragua su kaza, la mujer loka la derroka

Ken ve el palasio del rey, derroka su kaza



100330

dert (t.) m.

עצב, דאגה

sadness, worry

Kresen los kriyos, kresen lus dertis



100840

desbarasarse v. refl.

נפטר מ-,

to get rid of

Ken amanese presto, s'esbarasa presto



101420

desde prep.

מאז.., למן, מ-, מן

since ... , from ?

Desde ke kazu, bukado dulse non komiu

Desde ke nasio tinya le kresio



101470

desdechar v.

בז ל-, זלזל ב-

to despise

Piedra desdechada - kavesera de meza



101510

desdenyar v.

זילזל ב-, בז ל-

to despise

Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo



102810

desfortunado adj.

חסר מזל, אומלל, מסכן

unlucky, miserable, poor

El mas disfortunado es el desokupado



102870

desfriado adj.

מצונן, מקורר

chilled

'Sta muncha kayades, va naser una ija sfriyada



102880

desfriar v.

קרר, צינן

to cool

Amor de madre, ni la nieve lo faze enfriar



103410

desgrasia f.

אסון, פורענות, מכה (מכות מצרים), צרה; אומללות; תאונה חמורה; תועבה

disaster, calamity, plague (plagues of Egypt), tribulation; unhappiness; serious accident; abomination

Nada no engrandese la persona en ojos de enfrente kuanto una grande desgrasia ke le arriva



103465

desgrasiar v.

כיער, נטל את החן; אמלל

to make ugly, to take out the grace; to make miserable

Una vez engrasia, la sigunda enfasia, la tresera desgrasia



103570

desgusto m.

גועל, בחילה, מיאוס, קבס, מורת רוח

disgust, nausea, resentment

Kada ombre ke prekure de ser djusto i no kauze a ninguno danyo i dizgusto



103640

deshado adj.

שהשאירוהו, שעזבוהו; גָרוּש

who was left; divorcee

Lo deshado es pedrido

Todo deshado i non gozado es pedrido



103710

deshar v.

עזב, השאיר, נטש, זנח, הזניח; ויתר על, מסר, נכנע, נתן ל-; עזב מקום עבודה, התפטר; הוריש, ציווה, הנחיל

to leave, to abandon, to neglect; to give up, to deliver, to submit, to give to; to leave a job, to resign; to bequeath

El ke kontinua su feo uzos desha lo seguro por lo dubdozos

Il ke desha para manyana topa danyo en el kamino

Padre i madre desharas, kon tu amor te iras

Desha todo i andavos al banyo

Deshi todu vati a la kama

Desha dezear tu pie onde tu vizino

Deshadme entrar, me are lugar

Deshame a mi, vate ande mi haver

Desha padre i madre, i vate kon el marido

El pleito se puede terminar kuando no de deshan arraviar

Entre la es.huegra i la nuera deshan la kaza sin barer

Kudiado ke desho Malkuna, ke djuro de no bivir

El echo de oy non si desha para amanyana

Asombro el kampo i lo desho por arkojer

El amor es una dolor de kulo ke no desha durmir a dengunos

El konsejo de todos tomo, ma el mio no desho

Agua ke no as de bever, deshala korrer

No desha lados de riir

No muera bruja si no desha bru[s]ha

El Dio de los sielos ke solos non mos desha

El marido la desho kon maniyas de oro

Si keres ke la mujer yore, deshala prove

Bivir i deshar bivir

A Moshon tomi, a Moshon deshi, a Moshon me lo vo tomar



104200

des.henado (ebr.) adj.

חסר חן; פרוע, בלתי מסודר, מעוות; לא יוצלח; חוצפן

graceless; wild, disorderly, distorted; unsuccessful; insolent

Al des.henado le kaye el bokado



104470

desizión f.

החלטה

a decision

Non des ninguna desizion presto, espera fin manyana



104680

deskaído adj.

מי שנפל/שהודח/ שנושל/שירד מנכסיו/מגדולתו, מנוון; שהגיע מועד פרעונו; בלה, עזוב, מוזנח; רעוע, מתמוטט

who fell/who was deposed/who was dispossessed/ who lost his possessions/his greatness, degenerate; abandoned, neglected; shaky, collapsing

Mas vale kayido ke non pudrido



104840

deskalsarse v. refl.

חלץ את נעליו

to take off his shoes

A la ora del chay nos deskalsamos



104860

deskalso adj.

יחף, חלוץ נעל, ערום רגל

barefoot

Fuyo a pie deskalso

Si djuras en falso, muereras deskalso



105070

deskansar v.

הרגיע; החליף מישהו בעבודה כדי לתת לו לנוח

to calm, to pacify; to replace someone at work to let him rest

Alma deskansada, arrondjada kon sapatos



105720

deskojer v.

בחר, ברר, מיין

to choose, to select, to sort

El ke bien esta i mal diskoje, mal le venga i no se enoje



106050

deskonosido adj.

בלתי מוכר, אלמוני

unfamiliar, anonymous

Muestra Santa Biblia dainda es mar deskonosida

Anke la vida es una mar deskonosida semos destinados para navigarla kada dia



106440

deskorchar v.

פשט את העור; דרש מחיר מופרז; הפשיט מישהו מנכסיו

to strip the skin; to demand excessive price; to strip someone of their property

Deskorcha en la kaye tu kalavrina i no tengas de menester de la vizina



106480

deskornar v.

חתך את הקרנים; נגח, פצע בקרניו

to cut the horns; to strike with its horns, to injure with its horns

El buey lo eskorno, al mas buen lugar lo echo



106930

deskuidada f.

אשה הרה שאינה חשה עדיין את דאגות האמהות

a pregnant woman who does not yet feel the worries of motherhood

Puerta avierta i mujer deskuidada



106990

deskulpa f.

התנצלות, הצדקה

apology, justification

Si negra es la kulpa, mas negra es la deskulpa



107100

deskuvrir v.

גילה, הסיר הלוט, גילה לעין כל, חשף, מצא

to discover, to unveil, to reveal to all, to reveal, to find

Keresh diskuvrir djudezmo kon alegria andadvos al kal kon prisa i lejeria

No deskuvras sekretos de tu alma ni kon tu ermana

El ke en la Ley non topa savor, en su mujer non deskuvre amor

Si tienes un sekreto no lo deskuvras se inche el mundo entero



107140

deskuzido adj.

פרום, קטוע

unstitched

Todo lo roto, afuera de lo deskuzido



107570

desmazalado (ebr.) cf. dezmazalado

En kada kaza ay avas las kualas son desmazaladas



108310

desnudo adj.

ערום, חשוף; חסר אמצעים

naked, exposed; poor, resourceless

Se arkojeron dos kulos desnudos

Dos kulos disnudos, solo por el banyo sierven



108750

despartir v.

הפריד, חילק, פילג; הקצה, הפיץ, שיווק

to separate, to divide; to assign, to distribute, to market

Despartio Djoha, para si lo mas



109380

despepitado adj.

שהסירו מלשונו (עוף) את הגידול (קשנת הלשון); פטפטן גדול

that the tumor was removed from its tongue (chicken); great chatter

Boka despipitada



109460

despertar v.

העיר, עורר; משך תשומת לב, פקח עיני

to awaken, to arouse; to draw attention, to open the eyes of ..

Ken s'alvanta de manyana, se l'espierta el mazal

Leon ke esta dormiendo, no lo espertes



109590

despierto adj.

ער, נעור; זהיר, עומד על המשמר; נבון, בעל תושיה

awake; careful, vigilant; wise, resourceful

El dormiendo, su mazal despierto



110080

despresiar v.

הפחית בערך, הקל בערך, זלזל, בז, זלזל ב-, הפחית ערך

to reduce/diminish value, to belittle, to despise

Non kompres kozas sin alavarlo, non vendes kozas sin despresiarlo



110120

después prep.

אחר כך, אחרי; נוסף ל-

then, after; in addition to-

Despues de la luvia sale el sol

Dospues de mi muerte, luvia i tempesta

Despues de peshe, tosigo es la leche

Despues de Purim, platikos

El ke viene despues de mi ke serre la puerta

En primero pinchate tu i despues pincha al de enfrente

Despues de las kuarenta, kada dia una hohenta

El meskino despues de komer le da frio

Despues del kavayo fuido, serrar la puerta

Al mezkino, despues de komer faze frio



110400

desrepozado adj.

מוטרד, לא חש בטוב, לא חש נוח

troubled, not feeling well, not feeling comfortable

Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado



110780

destinado adj.

מיועד, יעוד

destined for

Anke la vida es una mar deskonosida semos destinados para navigarla kada dia



110820

destino m.

גורל, יעד, גזרת הגורל

fate, destination, destiny

Kien tiene buen vezino, tiene buen destino



111020

destruidor/dera m. & adj.

הרסני, מְהָרֵס, מחבל, משחית, מחריב

destructive, corrupting

La mujer destruidera, vazia del marido la faldikera



111160

desvainado adj.

שלוף, שנשלף מנדנו

pulled out, pulled out of uts sheath

Espada desvainada



111570

desvestir v.

הפשיט, הסיר בגדי

to undress, to remove clothes

El ken se viste de otros en medio la kaye lo desvisten



111580

desvestirse v. refl.

התפשט, הסיר בגדיו

to ndress, to remove his clothes

Kuando se vista el amorero, se desvista el samarero



111770

detadrarse v. refl.

התעכב, התאחר

to linger, to be late

Si se detadre non se depiedre



111910

detener v.

עיכב; החזיק ב-, תפס, ריסן, בלם, חסם, עצר

to delay; to hold, to grab, to restrain, to brake, to stop

Una paja detiene un molino

El ken a la mar se kaye, de la espada se dentiene



112000

detenerse v. refl.

התעכב, השתהה, נעצר; התאפק, ריסן עצמו, שלט ברוחו; נמנע; בזבז זמנו; החזיק עצמו ל-, נהג בגאווה/יהירות

to linger, to stop; to restrain himself, to control his spirit; to avoid; to waste his time; to cosider himself as, to behave with pride/arrogance

Ken no tuvo i tiene, no save komo se lo detiene

Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron



112070

detenimiento m.

מעצור, עיכוב, עצירה, השתהות, התעכבות

stopping, delaying

Todo modo de detenimiento es por bien



112260

detrás prep.

אחרי, מאחורי; לפי, כפי, בהתאם ל-

after, behind; according to, as

Lo echo detras de la oreja

Detras del rey avlan mal

El ombre detra del dedo no se eskonde

La noche mira detras, el dia avla vagar

Enganyado adetras de lo enganyado

Guay del ke va detras de lo perdido

Detras de 'he va vav



112450

devantal m.

סינור, מטלית ששמים על החזה כדי לשמור על נקיון הבגד

apron, a cloth that is placed on the chest to keep the garment clean

Mama i devantal kuvren mucho mal



112550

devda f.

חוב; חובה

debt; duty

Devda, buen dia no espera

Mil penserios no pagan una devda

Kien paga sus devdas, se enrikese

Kien apromete, en deuda se mete



112570

devdor n. & adj.

חייב, בעל חוב

a debtor

El ke tiene es devdor al ke no tiene

Biva el buen devdor i el arekobdador

el emprestador tiene mejor memoria ke el devdor

El ke es buen pagador, nunka sale devdor



112600

devenir/se (fr.) v./v. refl.

הפך ל-, היה ל-, נעשה

to become

Ken se mete kon su onor - deviene muy menor

En aharvando al fierro se deviene fierero



112670

dever/se v.

היה חייב/מחוייב, חב; היה צריך

to be obligated, to be in debt

Paga lo ke deves saves lo ke tienes

Ken avla lo ke no deve, siente lo ke no kere

Kien aze lo ke kiere non aze lo ke deve

La sangre ke deve korrer no keda en la vena

Al ombri non devis de kreyerti

Para kualo deves de azer esto todo, anochi nasio?

Ni al riko dever, ni al prove prometer



112850

devorar v.

טרף, בלע

to devour, to swallow

Si el mundo fue echo por bovos porke no mos devoran los lovos



113770

dezatado adj.

מותר (שהתירוהו), משוחרר, משולח רסן; משוחרר מהתחייבות

untied, loose, unrestrained; released from commitment

Eskova desatada mujer dezordenada



113810

dezatar v.

התיר (קשר), פיתח, שילח רסן;שחרר מהתחייבות

to untie, to unrestrain; to release from commitment

Kien bien ata, bien dezata



114000

dezayunar v.

אכל ארוחת בוקר, סעד

to eat breakfast, to dine

Ken madruga desayuna

Pan i pan i medio pan i la novia sin desayunar



114030

dezazer v.

התיר, הרס, השחית, פרק, פורר,בילה, שחק, המיס

to unleash, to destroy, to corrupt, to dismantle, to dissolve

A ke otro aze asi se desaze

Lo ke aze Djoha, aze i dezaze

Lo ke la persona aze di negro, il Dio lo dizaze

La boka aze, la boka dezaze

La lingua aze i la lingua dezaze

El meoyo aze, el meoyo dezaze

Lo kel Dio azi, la persona no lo dizazi

El tiempo aze i el tiempo desaze

La mujer aze, la mujer dezaze

Kon pasensia dezaze la piedra, sin pasensia todo es medra



114410

dezdenyo m.

זלזול, בוז, שאט נפש; שחצנות, יהירות

contempt, disgust; arrogance

La kayadez es mas grande dezdenyo



114500

dezeado adj.

רצוי, נחשק

desirable

Mas vale akolantado ke deseado



114540

dezear v.

איחל; חשק, רצה מאוד

to wish; to desire, to want very much

No dezeyes lo ke akistar no puedes

Los ke dezean muncho bivir tienen ke meldar i eskrivir

El ke dezea azerse onbre tiene ke amostrarse komo onbre

Dezea la prenyada nieve tostada

Ken guadro, nunka dezeo

El mazal de la feya, la ermoza lo dezeya

Ojos ke no ven, korason ke no dezeya

El ojo ve, l'alma dezeya

Kuando la vieja dizeya - la kaza - pana si seka

Desha dezear tu pie onde tu vizino

Ken gano, non dezeo

Todos ombres ke sienpre kieren dezear son pokos i kontados ke pueden artar



115200

dezeo m.

רצון, חפץ, חשק, תשוקה, שאיפה, התאוות; הדבר הנחשק; איחול

desire, lust, aspiration; the coveted thing; best wishes

El avaro sienpre tiene dezeo ama nunka esta muy satisfecho

El selo i el dezeyo kita a la persona del mundo



115270

dezeozo adj. & m.

רוצה, חומד, חושק, משתוקק, מתאווה, נכסף; אביון

wants, covetes, desires, longs for, lusts for; pauper

El pleites no tiene amigos ni el dezeozo tiene kontentes

Kada ombre es un viajero, dezeozo de amontinyar dinero



115410

dezesperarse v. refl.

התייאש

to give up, to despair

El ke de otros espera, se dezespera



115800

dezigualdad f.

חוסר שוויון, חוסר שוויוניות, שוני

inequality, difference

Las kavzas de las inigualidades son nasidas de las injustidades



116030

dezir v.

אמר, הגיד, ניסח, הביע, ביטא (בכתב או בעל פה), דיקלם, פקד; היטיב עם

to say, to formulate, to express (in writing or orally), to recite, to command; To do good with

Ken dize no, dize ya

Disho i pisho

De los mios dezir i no sentir

Dimelo i te lo dire

Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate

Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida

Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi

Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira

Antes de avlar pensa lo kue digas

Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze

De dizir fuego, la boka no se kema

El meoyado lo pensa, el borracho lo dize

La mejor mentira es dezir la verdad

Lo ke disho mi tia kon su demazia

El dizir i el azer son dos

Boka ke dize no, dize si

Al sol le diza: ''Sale, ke salire''

Dime ken frekuentas te dire ken sos

Aki disho mi padre, aki disho mi madre

A Djoha le disheron ke se amoke, se kito la nariz



116760

dezirse v. refl.

נאמר, אמר לעצמו

to be said, to say to oneself

El gato 'sta ensima la kasha komo se dize piss

A la gayna del patron no se dize kish



117260

dezmentir v.

ניתק, עקר ממקומו, הזיז בכוח; הכחיש, הזים, הפריך

to disconnect, to displace, to move by force; to deny, to refute

Niegar i mentir i la verdad dezmentir



117820

deznudar cf. desnudar

De Shavuot se vista el amorero i se deznuda el samarero

Marido no es kamiza de deznudar



117850

deznudo cf. desnudo

Mas deznudo kayi de la tripa de mi madre

Mas da el duro ke el deznudo

El ke se topa deznudo tiene razon de ser mudo ; el deznudo sin manto tiene muncho espanto



117870

dezokupado adj.

בטל, חסר מעש, חסר פעולה; פנוי (מקום)

idle, inactive; available (place)

El mas disfortunado es el desokupado



118020

dezonorar v.

חילל, ביזה, בייש, פגע בכבוד

to desecrate, to despise, to shame, to hurt dignity

Mi vezina me dezonoro una vez, i yo dos i tres



118090

dezonrar v.

הוציא שם רע, קילל, ביזה

to defame, to curse, to despise

El travajo no dezonra sino da provecho i onra



118130

dezordonado adj.

מבולבל, חסר סדר

confused, disordered

Eskova desatada mujer dezordenada



118710

dezvelopar (fr.) cf. desvelopar

La valor de una buena instruksion ke dezvelopa un meoyo avierto vale mas de todo oro en el mundo



118910

día m.

יום, יממה

day

El dia avla avagar, la noche mira atras

El dia bueno echalo a la tripa

Kresi el dia - kresi el frio

En ke dia es el mundo igual? Kuando kaye luvia sovre el kal

De dia en dia, kaza mi tia

Dia de luvia el lavado no enshuga

Del dia ke nasio tinya le kresio

Los dias de la semana kayeron en un sako

El dia vee la lavor de la noche i se rii

La komida es una malatia, eskapa por la noche, torna por el dia

Gana de kazar no tenia, se kazo en dia de luvia

El dia nuvlozo se va komo el fumo

Deke martes i no un dia mas antes

Devda, buen dia no espera

Despues de las kuarenta, kada dia una hohenta

Guadra las paras para dia malo

Ermano para dia malo

Di kuando sos novia? Di dia i medio

Echa tu pan a la mar, un dia lo toparas

Ke venga el Mashiah, ke no sea en muestros dias

De noche te vengo a ver, ke de dia non puede ser

Dia nuvlado, dia bolado

Guay del povre i de su dia preto

El dia de las siete luvias

Mas vale sufrir un dia ke kada dia

No todos yoran en un dia, ni todos riyen en un dia

Ke amaneske el dia kon bien i alegria

Ande se ateman los buenos dias

Kada dia kon su maravia

Los dias korren komo el kavayo

Apega el dia kon la noche

Bivir un dia mas - ambizar una koza mas

Kuando non ay mazal, ya si vei del dia de naser

Bivir dias para ver maraviyas

De Hanuka kresa el dia kon una saltadura de gayo

El buen dia se ve de la manyana

No alaves al dia antes de su pasadia

Gastador i pompozo non traye dia bueno

Un dia mantiene un anyo i un anyo no mantiene un dia

Algun dia va ver la maravia



119760

diamante m.

יהלום; כלי לחיתוך זכוכית

diamond; glass cutting tool

Un ijo muy estudiante es komo un diamante



119900

diavlo m.

שטן, שד, מזיק; אדם ערום/פיקח חסר מצפון

devil, demon, harmful; an unscrupulous smart man

Asprikos i diavlikos no estan kedikos

Ken save sirvir Avoda Zara el diavlo lo menospresiara

Al deavlo se vaya, de chiko fin grande



120220

dicha (2) f.

מזל, אושר, גורל

luck, happiness, destiny

Dicha klara komo la noche



120340

dichozo adj.

בעל מזל, בר מזל, ממוזל, מאושר

lucky, happy

Dichozo kulo ke no pedo



120430

diente m.

שן

tooth

Dientes akonantan parientes

Ken no tiene dientes, tiene djindjivres

Lo ke sale del diente ya lo saven toda la djente

Dientes de kavayo ke tenga, igine no le vo dar or azer esto

Li mitieron diente de oro

Kien konsuegra kon parientes, apreta los dientes

Kuando el lovo mostra dientes non penses ke esta riente

Perro ke va modrer no amostra los dientes

A ken li dueli el dienti si va al dantis

La muez no parti, ama los dientes arrompi

No keto dientes nainda

Mas tokan dientes ke parientes



120740

diez/dies num.

עשר, עשרה

ten

Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra

Aze los diez dedos kandelas i ni uno no le arlumbra

Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez

Keres azer maasim tovim, melda diez salmos de te'hilim

Un padre para diez ijos, no diez ijos para un padre



120930

diferensia f.

הבדל, הפרש, שוני, פער; הבדלה, הבחנה; מחלוקת

difference, gap; distinction; division of opinion

La diferensia es de los sielos a la tierra

De ''me keres'' a ''te kero'' ay grande diferensia



121070

difisil adj. & adv.

קשה, בלתי נוח; עקשן, קשה עורף

difficult, uncomfortable; stubborn

Lo ke ves enfrente es fasil, lo ke va a venir es defisil

Gastar dinero es fasil, ganarlas es muy difisil

Anke tienes kuatro pares de ojos, es muy muy dificil de ver piojos

Es muy kolay para prometer, es muy difisil el buen azer



122180

dinero m.

כסף, מטבע; הון

money, currency; fortune

Por no tener el dinero se le kemo el kulo entero

Kien tiene dinero sona el pandero

Kada ombre es un viajero, dezeozo de amontinyar dinero

Lavor echa, dinero aspera

Mas vale un amigo in la plasa ke un dinero in la kasha
asha

Gastar dinero es fasil, ganarlas es muy difisil

Muncho amor i dinero nunka esta enkuvierto

Bolsa sin dinero yamalo kuero

El dinero aze lo malo bueno

Si en raki gastas dinero sos ombre bovo sin meoyo



122210

dingún adj.

אף (אחד)

no(body)

Non a melezina en dingun kamea

Ni lokura ni dingun mal

Dinguna mujer revela su edad



122230

dinguno pron. ind.

אף אחד

nobody

Dinguno muere si Dio non kere

El amor es una dolor de kulo ke no desha durmir a dengunos

Perkura ayudarte a ti mesmo, i nunka dekolges de dinguno

Konsejo de mintirozo dengunos no toman

Ken no tiene ojo en dengunos i se va kon kuento tiene vida arepozada

No te agas haver kon dengunos solo kon tu mujer

Kuando todos estan durmiendo, dingunos estan sufriendo

Dinguno no save kualo ay in la oya, mas de la kuchara ke la minea



122280

dinsiz (t.) m. & adj.

כופר, אתיאיסט; פורע חוק, עוול

heretic, atheist; breaker of law

Para un dinsis se kere un imansis



122350

dinyo adj.

ראוי, נאות, נכבד; מאופק, רציני

worthy, proper, honorable; restrained, serious

Ser bueno i linpio es komo tomar exempio dinyo



122390

Dio m.

אלוהים, אל; דבר מה אהוב מאוד ונערץ

God; something very beloved and revered

El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra

El Dio da a unos - para ke apiadan a otrus

La kandela de la mentira el Dio amata kon su ira

Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio

Kuando ija ay de kazar, el Dio tiena de mandar

En prekantos no tengas avtaha solo en Dio vas topar terufa

El Dio no aharva kon dos manos

Korason del rey en mano del Dio

Ken en el Dio kreya, nunka s'enganya (o se despera)

De el Dio i del vizino non si puede eskonder nada

Las manos azen i el Dio ayuda

El Dio da barvas al ke no tiene keshadas

Kontentate kon la parte ke te dio el Dio

Dinguno muere si Dio non kere

Kien anda, el Dio le manda

El Dio diza : Ayudate, te ayudare ; guadrate, te guadrare

De tu boka a los oyidos del Dio

El Dio lo echo i no lo vijito

Lo klaro el Dio lo bendicho

El Dio ke te meta la braha

Lo ke es por bien ke mos rijga el Dio

La rikeza 'sta en manos del Dio

El Dio es tadrozo ma no es olvidozo

La gava el Dio la aborrese

De el al Dio, un palmo

De ayn a-ra ke mos guadre el Dio

Ke no traye el Dio a kayer in manos de kriyos

Lo ke kere la mujer i el Dio lo kere

La esperansa del Dio no se kita

Bendicho el Dio ke me kriyo ombre i no mujer

Guadrate, i el Dio ke te guadre

Es de si al Dio

El Dio no paga en Shabat

De presion del Dio no ay ken fuiga

Al Dio no lo vemos, de sensia lo konosemos

A ken el Dio no le da ijos, le da suvrinos



122980

dip (t.) m.

תחתית, קרקעית, עומק, תהום

bottom, depth, abyss

De kitar i no meter si ve presto el dip

Va venir tiempo, ke las karas se van azer komo los dipes de los tendjeres

Te kero bien komo el dip del legen



123300

direksión f.

כיוון; הנהלה, הנהגה; כתובת

direction; management, leadership; address

Kuando vas a salir a kamino non trokes de direksion



124440

diskuviertura f.

עירום, מערומים

nudity

Ke no salga deskuviertura lo ke mama la kriatura



125400

divino adj.

אלהי, שמימי, נעלה, כליל יופי

divine, heavenly, sublime, utterly beautiful

Errar es umano i perdonar es divino



126780

djenayo (it.) m.

ינואר

January

En el mes de Genayo non kanta bien el gayo



126830

djendjivres m. pl.

חניכיים

gums

Ken no tiene dientes, tiene djindjivres



127010

djente f.

בריות, בני אדם; קרובים, משפחה רחבה

human beings; relatives, extended family

La djente kon la djente e los aznos en el ahir

Banyo solo, paseyo kon djente

Boka dulsi, djenti di oro

En kazal sin perros, la djente va sin palos

El ke mira i piza en el lodo toda la djente saven ke es bovo

El ke no se siente no viene de buena djente

Guay de djente ke avlan lashon hara kon sus bokas espanden avoda zara

Ande ves muncha djente no te enkashes

El rey es kon la djente

El ke mira a la djente nunka va bivir kontente

Kuando azis bundad a la djenti non asperis paga

Yo ke este kayente ke se riyan la djente

Lo ke sale del diente ya lo saven toda la djente

El komer i el bever a la savor tuya, el vestir i el kalsar a la savor de la djente

Kuando no se bare viene djente

Kon buena djente lo digo, uno yevaron, uno trosheron



127500

djesto m.

מחווה, ז'סטה

gesture

El ken al guerko vido su negro djesto le keda



128820

djornalisto m.

עיתונאי

journalist, reporter

Si avlas komo un djurnalisto te dizen ke sos endevino



128880

djoven adj. & n.

צעיר

young, youngster

El viejo le parese el mundo mal echo, el djoven ve el mundo kon muncho prometa



128900

djoventud (it.) f.

נעורים, עלומים; נוער

youth

La djuventud es kuravle, la viejes es inkuravle



128960

djoya f.

תכשיט, עדי; אוסף תכשיטי אשה

jewel, Witness; a woman's jewelry collection

La djoya es una koza ke a la fea aze ermoza

La vieja en kaza la djoya en la kasha



129000

djoyero m.

צורף, תכשיטאי

jeweler

Kuti sovre kuti, mania de djueri



129100

djudaízmo m.

יהדות

judaism

Si keres saver el fondo del judaismo ten tino ke la skola i sinagoga es uno



129150

djudezmo m.

יהדות, אמונה ומצוות היהדות, דבקות בדת היהודית; ספניולית, איספניולית, לאדינו, לשון יהודית

judaism, faith and the commandments of judaism, adherence to the jewish religion; judeo-spanish

Keresh diskuvrir djudezmo kon alegria andadvos al kal kon prisa i lejeria



129200

djudio m. & adj.

יהודי

jew, jewish

Ke nuestros djidios esten bien i nosotros tambien

Dos djidios en tres ''killot''

Chikos i grandes komo los djidios de la kaye

Ande el pie del djidio peza, yerva no kresa

Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio

El kochiyo del djidio apresta para mal (se korto)

Shabat i Yom Tov es solo al djidio

Djudio i djidio es todo uno

El ijo del djidio golozo i verguesozo

Guadrate de djudio riko, de grego buracho i de turko prove

El ijo del djudio, krese i enegrese

Achakozo komo el djudio en viernes

El ke unya de djuduyo toka, la kavesa se le korta



129290

djugar v.

שיחק, השתעשע, התבדר; ניגן על כלי נגינה; הימר, שיחק משחקי מזל; לגלג; נע, זע במקומו (יש לו ''שפיל'')

to play, to have fun; play a musical instrument; to gamble, tp play games of chance; to mock; to move, to move in its place (it has a displacement space)

No djuges kon el huego porke te kemas

El ke djuga kartas kuando gana se va alegrando i kuando perde se va inyervando

El djugar maytap es kontajiozo

Ken solo djugo, nunka se inganyo

Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo

El mejor de los dados es no djugarlos



129470

djuget/djugete m.

צעצוע, עצם כלשהו המשמש כצעצוע

a toy, an object used as a toy

El amor no es djuete, sino ke une alfinete



129910

djura f.

נדר, שבועה, אלה

vow, oath

Si djuras en falso, muereras deskalso

El banyo tiene djura ke al preto no aze blanko



129970

djurar v.

נשבע

to swear

Kudiado ke desho Malkuna, ke djuro de no bivir



130170

djustisia f.

צדק, יושר, הגינות

justice, honesty, fairness

En demandas de djustisia avla siempre la verdad



130200

djusto adj.

צודק, חסר פניות, פנים, ישר, צדיק, הוגן, הגון; בעל מידה נכונה

just ,correct, impartial, honest, righteous, fair, decent

Ni bien djusto, ni mal akavado

Pari, mujer, ke la kuenta esta djusta

Kada ombre ke prekure de ser djusto i no kauze a ninguno danyo i dizgusto



130210

djusto adv.

בדיוק

exactly

Peza djusto i amezura djusto



130220

djusto m.

צדיק, מי שדבק במוסר ובצדק, בעל מידות טובות

a righteous man, one who adheres to morals and justice, has good qualities

Djustos pagan por pekadores

La puerta avierta i el djusto peka



130470

djuzgador/dera n.

שופט, דיין

judge

Del pleto el djuzgador gana



130490

djuzgar v.

שפט, דן; העריך, ביקר; גינה

to judge; to evaluate, to criticize; to condemn

Antes de juzgar al de enfrente, metete en su lugar

El haham no djuzga sin saver de las dos partes



130560

dobla f.

דובלון (מטבע אוסטרי)

Doblon (austrian currency)

Doblas i saraguelas rotos



130600

doblado adj.

כפול; מקופל, מכווץ

double; folded, contracted

Amigo enganyado, enemigo doblado

Mis ijos kazados, mis males doblados

Ansias dubladas



130940

doktor/resa m.

רופא, רופאה

doctor

El doktor ke hayir non te da esparte presto tu sedaka

Doktor de mata sanos

El doktor non puede dar preskripsion para el bovo i el ladron

El Dio ke mos guadre de medio haham i de medio doktor



131220

dolap (t.) m.

ארון; בהשאלה: מעשה רמיה

closet; a nickname for deception

Yave de oro avre kada dolap



131410

doler v.

חש כאב; חש יסורי מצפון, חש דאגה

to feel pain; to feel the pangs of conscience, to feel worry

A ken li dueli el dienti si va al dantis

Mas duele la palavra del amigo ke la kuchiyada del enemigo

Yagas untadas ya duelen ma no tanto

Palos kontados no duelen

No ay ken se duele mas de la ke pare



131470

doliente adj.

סובל, חש ברע, מרגיש כאב ומתאנח

suffers, feels bad, feels pain and sighs

La kaza del doliente se kema i no se siente



131520

dolor f. & m.

כאב, מכאוב, ייסורים; צער

pain, ache, anguish; grief

Ken tiene dolor en el dedo se aze pregonero

El amor es una dolor de kulo ke no desha durmir a dengunos

El mansevo por dolor, el viejo por onor

Kada uno kun su dulor

Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor

Ni luvia sin truenos, ni parto sin dolores

Mas vale pan kon amor ke gayina kon dolor

Mas vale verguenza in kara i no dolor in el alma

Marido en kaza dolor de keshada

La noche es larga a la dolor ke se vela

Nasen los ombres, nasen dolores

Primo amor todo dolor

Los malos kristianos mos dan munchas dolores, boyadean judezmo kon pretas kolores

Kuando estas sufriendo i estas en dolor ten tino en la grandeza de muestro Kriador

Munchos bienis, muncho dulor de kavesa

Muerte de la mujer, dolor de kovdo

Ken tiene guadrado dolores kuando abashan les toma dolores

El ke tiene elmuera, tiene dolor de muela

Ken no tiene krios, tiene una dolor, ken tiene, tiene munchas

Marido dolor de oyido

Amaha la tierra, amaha la duelor

Kanta de dolor de korason

Buen dulor di kulu

El tiempo kura todas las dolores

Ande va la panda va kon sus dolores

Una dolor mas i un ijo

Mejor es verguensa en kara i no dolor del korason

Segun la dolor ez la nochada

Mucha miel da dolor de vientre



131630

dolorear v.

חש כאב

to feel pain

Kien no pario, no se dolorio



132010

donde adv.

מאיפה, מנין; במקום ש-; אשר

where, whence; instead of-; which

Donde las dan, las toman

Donde el korason inklina, ansi el pies kamina

Donde viene el mal, non ay muncho mazal

Donde uvo fuego, senizas kedan

Al riko kon salud, al prove: donde te vino?



132360

dormir v.

ישן, נם

to sleep

El dormiendo, su mazal despierto

El amor es una dolor de kulo ke no desha durmir a dengunos

Kovra buena fama i echate a durmir

Tres kozas fuertes : Echar i no durmir, azer i no agradeser, esperar i no venir

El Dio ni durma, ni adormesa

Kuando todos estan durmiendo, dingunos estan sufriendo

Esta durmiendo en pies

Ken marido ay di servir, la noche no ay dormir

El amo durmiendo, el kavayo komiendo

Leon ke esta dormiendo, no lo espertes

Ten mazal bueno i echate a durmir

Ken mucho durme poko ambeza



132460

dormirse v. refl.

נרדם

to fall asleep

Se durme ensima de la mula

Se durma el mazal

La kama es una roza, si non se durme se repoza



132540

dos num.

שנים, שתים; שני, שתי

two, second

Dos i dos azen kuatro

Dos pies en un sapato

Una mano lava la otra i las dos lavan la kara

Es un pedaso de karne kon dos ojos

Mi vezina me dezonoro una vez, i yo dos i tres

El otro anyo tinia un gameo, este anyo tengo dos

Ken fuye de un komercho paga dos

Mi marido ganador yeve tres, torna dos

Lus ijos de mis ijos, son dos vezes mis ijos

Mirame kon ojo, te mirare kon dos

Antis ki agas, pensalo dos vezis

El Dio no aharva kon dos manos

Dos kulos en una braga

La ermana de tu madre es dos vezes tu madre

El dizir i el azer son dos

Sekretos de dos, sekreto de Dio, sekreto de tres, sekreto de todos

Azer la una en dos

Ken a dos reyes sierve, a uno enganya



132730

dota f.

נדוניה, נדן, מוהר

dowry

Ijika kon kaveza de kalavasa dota godra kon mobilia ya basta

Ande entra la dota, la vida non es rota

De dota i ashugar ninguno se enrikesio



132810

dotrina f.

תורה, משנה, עקרונות, דוקטרינה,חוקי התנהגות

doctrine

Dotrina de muestra Torah enaltese la emuna

Buenas dotrinas de padre i madre les kresen en sus ijos muncho hayre



132850

dotrino m.

חינוך, לימוד, אילוף דעת; הדרכה וחינוך ילדים בדרך הישר; נזיפה, גערה, תוכחה

education, study; Guidance and education of children in the straight path; rebuke

Del buen vezino - buen dotrino



133090

draga f.

דרקון, מפלצת (טורפת ילדים); אישה רבת פעלים החושבת על הכל והכל עולה בידיה היטב

dragon, monster (child predator); a multi-verbal woman who thinks of everything and everything goes well in her hands

Draga de siete muntanyas



133400

droga f.

סם משכר, סם מרפא, תרופה; הרואין; סממן

intoxicating drug, medicinal drug, drug; heroin; flavor

Vieja en kaza, droga en kaza ; viejo en kaza entrompezo kaza



133570

dubio m.

ספק, פקפוק, חשש

doubt, apprehension

El ke esta vendido sin dubio es perdido



133720

duda f.

ספק

doubt

El ignorante non tiene duda porke entiende poko de nada

Sin duda todos nasimus ignorante, el marifet es morir inteligente



133750

dudar v.

הטיל ספק

to doubt

El ke se espanta preguntar tanbien se espanta de dubdar

El ke non save dubdar tanbien non save pensar

El ombre ke nunka duda, non sabe koza alguna



133770

dudozo adj.

דו משמעי, מפוקפק, מוטל בספק, חשוד

ambiguous, dubious, questionable, susected

El ke kontinua su feo uzos desha lo seguro por lo dubdozos

El sospechador nunka tiene repozo porke en todo lo todo es dudozo



133910

duenyo m.

(משמש רק בפתגמים) בעל, בעל בית; ארוע

(used only in proverbs) husband, landlord; event

Todos los duenyos kon komer son buenos

Ken kanta a su duenyo espanta o de visto o de ansia

El es.huenyo no tiene duenyo



133980

dukado m.

דוקט - מטבע זהב ישן

an old gold coin

Las palavras en su ora, valen mil dukados

Ni shabat es, ni el dukado esta en basho

Un bokado, un dukado



134185

dulsamente adv.

ברוך, במתיקות

in tenderness; in sweetness

Ken va dulchamente kamina kontente



134200

dulse adj. & adv.

מתוק, ערב; רך, טוב, רחום, נעים; תה''פ: ברכות, במתיקות

sweet; soft, good, compassionate, pleasant; adv.: in tenderness; in sweetness

Desde ke kazu, bukado dulse non komiu

Dulse vida pasan los kazados, si son fieles i amados

Kada moko para su paladar es dulse

Ken amargo englutio - dulse non skupio

Dulses son las damas, ma afuera de sus kazas

Vida sin salud, la muerte es mas dulse

Palavra dulse avre puertas de fierro

Boka dulse avre puerta serrada

Kura dulse no ay

Muerta dulsi no ay

Boka dulsi, djenti di oro

Poko ma dulsi

Pan i sal i boka dulsi

Ajo dulse no ay

Vinagre debalde es mas dulse de miel merkada

Dulse komo la miel

El amor es dulse ma kon pan

Dulse me vengash



134440

dumán/dúman (t.) m.

ערפל, עשן; הוצאה כספית מוגזמת

fog, smoke; excessive financial outlay

Una mujer mala es komo una soba rota, non da kalientura i muy muncho duman



134690

dura f.

דורה (סוג של תבואה)

sorghum

Dura mala en piedra kaye



134790

durera f.

עצירות; קשיות, נוקשות, קושי

constipation; hardness, stiffness, difficulty

Kuando por durera, kuando por shushulera

Mal de durera, mal de kagadera



134910

duro adj.

קשה, נוקשה, צפיד, קשיח; קפדן, קשוח, נוקשה, אכזרי; מחוספס, קהה רגש;קפוץ יד; אטום ראש, מוגבל

hard, stiff; strict, tough, rigid, cruel; rough; whose head is opaque , limited

Mas da el duro ke el deznudo

Sien ke le den en el kulo, yene duro, yene duro

Pan fresko kon kezo, pan bayat kon halva, pan duru kon buru i pan yelado kon salado

A la pera dura, el tiempo la madura

Duro de entender, inat de piedra



135200

duvda f.

ספק, פקפוק

doubt

El ke se aze vaftiz sin duvda es kademsiz



136060

echa f.

פעולה, מעשה, פֹּעַל, ביצוע; עסק, עניין

action, deed, act, execution; business, interest

Unos tienen las echas, otros la fama

La muerte es la mas grande echa de la vida



136260

echar v.

זרק, השליך, הטיל; ירה; דחה מ-; השכיב; גרש, גרש אשה; הפעיל

to throw; to shoot; to reject from; to lay down; to expel, to divorce; to activate

Aze una buendad i echala a la mar

Echo el ojo a la kuzina

Lo echas por la puerta, entra por la ventana

Djuha no se iva a ichar sin sehura mueva

Echar una vazia, aferar una yena

El Dio lo echo i no lo vijito

Echa tu pan a la mar, un dia lo toparas

El rey esta hazino, al vizir le echan las ayudas

El dia bueno echalo a la tripa

Las maldisiones son komo los papeles, ken los echa los rekoje

Kuando las manos no tokan, las paredes lo echan

Echa el pelisko i skonda la mano

Ni sal, ni lugar ande echar

Al riko, i el gayo le echa guevos - al prove ni la gayna

La novia por se engrasiar icho un pediko

Ken tiene tejado de vidro no echa piedra a su vezino

Los ke son muy miop todo echan al chop

Ken tiena muncho asafran, echa i a las koles

No es d'echar a por aya

No eches la boka al negro

Le echo sal en los ojos

Le echo sal en la koda

Lavor echa, dinero aspera

Aze bueno i echalo a la mar

El loko la echa, el savio la yeva

Lo echo al sako

Echar la fez para pelear

Echar sal a la mar

Tres kozas fuertes : Echar i no durmir, azer i no agradeser, esperar i no venir



137560

echarse v. refl.

שכב, שכב לישון; הטיל עצמו, החל

to lie down, to lie down to sleep; to begin

Echarse a parir es echarse a la muerta

El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado

El ke mucho pensa, sin komer se echa

No te eches al pozo kon la kuedra de otros kedas en el pozo

El papu del padre ke se echo kon la madre

Ken demanda sedaka no se echa sin senar

La kavra ya esta embezada a echarse en el sereno

Ten mazal bueno i echate a durmir

Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez

El ke a la mar se echa, de la espada se dentiene

Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate

Il rey si icho kon mi madre, onde vamos a yir a shtikar

Kon pulgas se echa, kon moshkas se alevanta

Arroz - m'ichare kon vos

Kovra buena fama i echate a durmir



137900

echizería f.

קוסמוּת, כישוף, מגיה

sorcery, magic

Si keres bivir kon gozo i alegria fuye de ojo malo i echizeria

Un ser sin muncho saviduria kree muncho en echizeria



137960

echo adj.

עשוי, ממומש; בשל

made, realized; mature

El viejo le parese el mundo mal echo, el djoven ve el mundo kon muncho prometa

Para lo echo no ay provecho



138000

echo m.

עבודה, עסק, משלח יד, עיסוק, מסחר, התעסקות, עניין, מעשה

work, business, occupation, trade, dealing with, interest, deed

Aze los echos uno en alto, uno en basho

Aze echos embatakados

Para echos del Dio no ay ni kavo, ni karar

Echo de oy no lo deshes para manyana

A la muerta i a la aogada aza los echos

El muerto no aze el echo del bivo

Los echos no s'eskapan

Non te meskles en echos de ningunos

Mira el echo tuyo i no avles mal por ninguno



138310

edad f.

גיל

age

Dinguna mujer revela su edad

Es mashkar fierro in esta yeda

A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz



138360

eden (ebr.) m.

גן עדן

paradise

El palo salio de Gan Eden

Entro en el guerto de Eden



139490

ekonomía f.

כלכלה, תורת הכלכלה; חסכון

economics, economics theory; saving

Ekonomia i sharlatania - mul en Sofia



139560

ekonomizar v.

חסך, קימץ

to save; to skimp

Moneda ekonomizada vale kuatro vezes ganada



140120

eksperiensa/sia cf. esperiensa

Saviduria sin eksperiensa komo una kasha vazia

Non menospresies la eksperiensia porke es la madre de la sensia



141150

el pr. pers.

הוא

he

El se lo kanta, el se lo baila



141300

elefante m.

פיל

elephant

Anke todo en siendo chiko parese linpio, el elefante aun ke es grande es suzio



141890

elevo (fr.) m.

תלמיד

pupil

Para el elevo es bendision kuando tokas su imajinasion

El elevo demanda, el profesor aklara



142130

elmuera f.

כלה, אשת הבן

daughter-in-law

El ke tiene elmuera, tiene dolor de muela

Bueno giza mi elmuera kon la alkuza yena



142320

embabukar v.

הונה, רימה, הוליך שולל

to deceive

Los ke enbabukan en la sensia de astrolojia biven vida de torpeza i en el mundo fantazia



142590

embarasar v.

הטריד, הפריע, גרם מכשולים; העציב, ציער, דיכא

to harass, to interfere, to cause obstacles; to sadden, to depress

El apio por ande pasa no embarasa

Al haragan los malos pelos embarasan

Todos saven kuzir samara, ma los pelos embarazan

Kalavasa por onde pasa non enbarasa



142840

embasho adv.

על הארץ, מטה, למטה

on the ground, down

Es de los ojikos embasho



142920

embatakado adj.

מוכתם, מלוכלך, מטונף, מזוהם

stained, dirty, filthy

Aze echos embatakados



142930

embatakar (t.) v.

טינף, לכלך, זיהם, הכתים

to soil, to make dirty, to pollute, to stain

En el luguar ke komes no enbatakes



143010

embelekarse v. refl.

העביר את הזמן, השתעשע; דאג לדברים קלי ערך; שקע ב-,התעסק ב-

to pass the time, to have fun; to take care of trivial things; to immerse yourself in, to engage in

Mas ay lokos, mas se embelikan



144200

emburujar v.

פיתל, עיקם; עיוות את הדברים, דיבר בצורה מבולבלת; עטף, ציפה, ארז; רימה; הכזיב; גרם ריב ומדון

to twist; to distort things, to speak in a confused way; to wrap, to pack; to deceive; to disappoint; to cause a quarrel

Alvanta el velo, i veras en lo kue t'emborujas



144240

embutido adj.

מפוטם, גדוש, רווה, רווי; מי שהחדירו בו רעיונות מסויימים

fattened, copious, saturated; a person whom certain ideas were instilled in him

'Sta un ratoniko embutido



144660

empalar v.

שיפד

impale

Todos se vayan anpalar, ki yo al talamon mi vo asentar.



145470

empesar m.

התחלה

beginning

El komer i el arraskar es al empesar



145500

empesar v.

התחיל, החל, פתח

to start, to begin

Empeso su viaje eterno a el paraiso

Dizen ke kon la mujer enpeso el pekar ma por esta kauza onbre non va eskapar



145550

empesarse v. refl.

התחיל

to start, to begin

Lo ke no se empesa no se akava



145560

empesijo m.

התחלה, ראשית, תחילה

start, beginning

Todos los empesijos son fuertes



146110

empleado adj.

משומש, שהשתמשו בו; מועסק, שכיר

used; employed, employee

'Stan unas nochadas, en bien empleyadas



146621

emprenyarse v.

התעברה

to become pregnant

Despues ke la bivda se emprenya, serra la puerta



146630

emprestado adj.

מולווה, מושאל

lent

Vestidos emprestados no kalientan

Dame una boka en prestado



146650

emprestador/dera n.

משכיר, מלווה

landlord, lender

el emprestador tiene mejor memoria ke el devdor



146660

emprestar v.

הלווה; השאיל

to lend; to borrow

Ken empresta pierde la testa

Ken empresta a amigo, se kovra inimigo



146680

empréstimo m.

הלוואה, מלווה; השאלה

loan, lender; lending

Emprestimo bueno no ay



146710

empreteserse v. refl.

השחים, השתזף

to get a tan

La uva se empretese de ver la una a la otra



146770

emprezentar v.

הגיש; נתן במתנה; מחל

to submit; to give a gift; to forgive

El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado

Marido vos kero kitar, emprezentame la ketuba



146840

emprimero adv.

בתחילה, ראשית כל

initially, first of all

El ke gana emprimero, gana kon miedo



146910

emproveser v.

רושש, העני; התרושש

to impoverish; to become poor

El ke no mos arekesio no mos emproveska



146920

emproveserse v. refl.

התרושש

to become poor

De lo barato s'emprovesio mi padre

Kuando el riko s'emprovesa es komo el prove s'enrikesa



146990

empushar v.

הדף, דחף; הדיח

to repel, to push; to dismiss

Keres empushar a los mazikim melda kon kavod los Ti'hilim



147050

emuná (ebr.) f.

אמונה, אמון

faith, trust

Los ke tienen muncha emuna non les gustan tomar kolera

Dotrina de muestra Torah enaltese la emuna

El estudio provechozo i ventajozo az enfloreser la emuna del relijiozo



147080

en prep.

ב-, בתוך

in, within

Kon sus piedras en su kavesa



147110

enadar v.

שׂחה

to swim

Kien no save enadar no se pasea por la uria de la mar



147160

enalteser v.

העלה, הגביה, הרים, נישא

to raise, to lift

Dotrina de muestra Torah enaltese la emuna

Sedaka i bienfizensia enaltese a la nasion



147370

enbasho adv.

למטה, על הארץ, על הרצפה

downstairs, on the ground, on the floor

De enbasho en basho

Lo das enbasho salta komo el karpus

Ni shabat es, ni el dukado esta en basho

'Spantate de los ojikos d'enbasho

La vejez, si la vesh en basho, no la tokesh



147440

enbiar cf. embiar

Ken bavas inbia, mokos arisiva



148020

endelantre/endelante adv.

ואילך

onwards

Yirme por estos mundos endelantre



148150

enderechar v.

יישר, תיקן, שיפץ, זקף, העמיד מחדש; הימין, פנה ימינה

to straighten, to repair, to renovate, to erect, to reposition; to turn right

El palo salio de Geinam para enderechar al benadam



148160

enderecharse v. refl.

התיישר, הזדקף; שיקם את מעמדו; חזר למוטב

to straighten up, to stand up straight; to rehabilitate his status; to return to the beneficiary

El ke tuerto nase nunka s'enderecha

Arvol tuerto nunka se enderecha

El paliko vedre se endirecha

El arvoliko s'enderecha kuando es mansevo



148340

endevdar v.

השקיע בחוב

cause to sink into debt

No te endevdes mas del karar porke no puedes nunkua pagar



148360

endevina f.

מנחשת בקלפים, קוראת עתידות; הגדת עתידות

fortune teller

El Dio ke mos guarde de medkus i de indivinas



148450

endevino m.

מגיד עתידות

fortune teller

Lo ke keda del ladron se lo kome el endevino

Si komes medra de un adivino, piedres vuestro meoyo i tu tino

Si avlas komo un djurnalisto te dizen ke sos endevino



149220

endurar v.

הקשה

to harden

Si non lo puedes kurar lo tienes ke endurar



149310

enemigo m.

אויב

enemy

Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento

Ken es tu enemigo - el de tu ufisio

La ambre i el frio traen a la puerta del enemigo

El pan i el frio trayen a la puerta del enemigo

Amigos viejos, nunka se azen enimigos

Mas duele la palavra del amigo ke la kuchiyada del enemigo

Aunke sien amigos non es muncho, un enemigo es mas de muncho

Mas vale la piedra del amigo ke la mansana del enemigo

Ken empresta a amigo, se kovra inimigo

Kuando el Dio esta kontigo no te espantes de tu enemigo

La sensia i la pasensia abate al enimigo

Lo ke pensa el amigo vaya al enemigo

El marido es el mas amigo i el mas enemigo

Mi enimigo me veye murir, ke de todo mal me vera salir

No te espantes de tu inimigo, espantate de tu amigo

El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo

Amigo enganyado, enemigo doblado

Kuando se eskapa de un enemigo? Kuando lo azes tu muy karo amigo

A tu enemigo no le seres todas las puertas

El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo

Los males tuyos no kontes a ninguno, al enimigo lo alegraras

Si tu enemigo es una ormiga, kontalo komo un gameyo



149550

enfasiar (port.) v.

הטריד, ייגע, עייף, הציק, שיעמם

to bother, to tire, to harass, to bore

El ke es prudente amostra grasia, el ke es muncho prudente efastia

Una vez engrasia, la sigunda enfasia, la tresera desgrasia

Mujer ke es kasta, nunka enfastia



149570

enfasio (port.) m.

טרדה, טרחה, אי נעימות; שעמום

harassment, hassle, discomfort; boredom

Non dar infasio ni al kavisal



149730

enfermedad f.

חולשה, מום, מחלה, חולי

weakness, malformation, disease, illness

Si uno se engrandese kon bovedad non ay serum kontra esta enfermedad



149900

enfilar v.

השחיל

to thread

Sinyora mestra, enfili la alguja, yo la vo travar



150260

enfloreser v.

פרח, לבלב; שגשג

to bloom; to thrive

El estudio provechozo i ventajozo az enfloreser la emuna del relijiozo

En enfloreser la ortiga, ya puncha komo enemiga



150310

enforkado adj.

תלוי, מוקע

hanged

En kaza del enforkado no se avla por kuedra

Al enforkado le trava la kuedra



150330

enforkarse v. refl.

תלה את עצמו; ניסה להחלץ ממצוקה בכוחות עצמו; סבל נואשות בשל מצוקה או מחסור

to hang himself; to try to extricate oneself from distress on one's own; desperate suffering due to distress or scarcity

Kuando non tienis mazal - ya ti puedes enfurkar i nada non ti va ayudar



150550

enfrente adv.

ממול, מול, נוכח; נגד

against, in front of, opposite to

Lo ke ves enfrente es fasil, lo ke va a venir es defisil

Lo de enfrente gole, lo de al lado fiede

No keras mal al de enfrente ke te vieni a ti

Non azes al de enfrente, eso ke non keris ke te lu azin a ti

Kien tiene maniyas mete, ken no mira de enfrente

Kon los suyos, komer i bever de enfrente

En primero pinchate tu i despues pincha al de enfrente

No agas kuento del denfrente porke te azen i a ti

Kon parientes d'enfrente

Akel se yama alegre i kontente. el ke tiene plazer de el prospero de el de enfrente

Antes de juzgar al de enfrente, metete en su lugar

Ke no tengas el ojo en el d'enfrente

De los tuyos - d'enfrente



151025

enganyado adj.

מרומה

cheated

Enganyado adetras de lo enganyado

El enganyador es enganyado

Amigo enganyado, enemigo doblado



151050

enganyar v.

הטעה, רימה, הונה, הוליך שולל; סחט (הוציא כסף במרמה)

to deceive; to blackmail (to take money fraudulently)

Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya

Ladron ke save rovar save enganyar

Ken solo djugo, nunka se inganyo

Ermozura enganya los korasones de los mansevos ama el dinero i fama sonbaya los bovos

Ken a dos reyes sierve, a uno enganya



151080

enganyarse v. refl.

רימה עצמו, השלה עצמו

to deceive himself

Mi ojo no se enganya

A ken Adonai yamo no s'enganyo

Ken en el Dio kreya, nunka s'enganya (o se despera)



151100

enganyo m.

מרמה, רמאות, רמיה, תרמית, הונאה, גניבת דעת; בדותה, תחבולה, תכסיס

cheating, deception, fraud; fib, trickery, ploy

El medio onesto aze kamuflaje o enganyo para los ke avlan media o entera mentira.



151140

enganyozo adj.

מתעתע; רמאי

misleading; cheater

Aguas kayadas son enganyozas



151330

englutir v.

בלע, גמא, גמע

to swallow

El peshkado grande engluta al chiko

Bokado grande engluta, palavra grande no kitas de boka

Ken amargo englutio - dulse non skupio



151480

engodrar v.

פיטם

to fatten

La palavra buena del marido ingodra por el oido, la negra entrekese i no parese.



151490

engodrarse v. refl.

השמין, התפטם

to gain weight, to become fatter

En Israel tanto ay de komer, ke el puevlo se engodra sin kerer



151500

engodreser v.

פיטם, ניפח, הרחיב

to fatten, to inflate, to expand

El komer si no engordese bien parese



151680

engrandeser v.

גדל, שגשג, צמח; גידל(ילד); הגדיל, הרחיב, הרבה, העצים, הפריז, הגזים; גרם שגשוג

to grow, to prosper; to raise (a child); to increase, to expand, to multiply, to empower, to exaggerate; to cause prosperity

Ijos de engrandeser, fiero de mashkar

Si te okupas muncho en el pareser te vas a engrandeser mankura de ser

Nada no engrandese la persona en ojos de enfrente kuanto una grande desgrasia ke le arriva



151700

engrandeserse v. refl.

התרחב, התפשט; גדל (עברו עליו שנות ילדותו ב-)

to become wider, to spread; to grow up (he spent his childhood in)

Si uno se engrandese kon bovedad non ay serum kontra esta enfermedad



151770

engrasiar v.

נטה חסד ל-, העניק חן

to tend kindness to, to bestow grace

Una vez engrasia, la sigunda enfasia, la tresera desgrasia



151790

engrasiarse v. refl.

נעשה חביב (נאמר גם באירוניה על המפריז ברצון להתחבב)

to become likable (also said with irony about someone who exaggerates his desire to be liked)

La novia por se engrasiar icho un pediko



152140

enguayar v.

קונן על מת, גנח והתייפח; ביקש דבר מה בהכנעה ותחנונים

to lament over the dead, to moan and sob; to ask for something humble and pleading

Kien se kuido su madre no la enguayo



153150

enkampar v.

עצר (מישהו); הפיל בפח

to trap

Lo ke aborresi, akeyo enkampi



153160

enkamparse v. refl.

נפל בפח; נכשל (נתקל במשהו ונפל)

to fall into trap; to bump into something and fall

Di la burla no se eskapa ama si enkampa

Kon un no se eskapa, kon un si se enkampa



153260

enkantado adj.

מוקסם, מכושף; נדהם, המום; משותק מרוב הפתעה

fascinated, enchanted; astonished, stunned; paralyzed by surprise

Pato enkantado



153320

enkantarse v. refl.

נדהם, התבלבל, איבד ראשו

to be astonished, to be confused, to lose his head

Se enkanto hanino en medio del kamino



153420

enkanyado adj.

מלוכלך, מזוהם, מטונף,מרופש, דלוח, עכור

dirty, filthy, muddy, murky

Ni kaza, ni morada, ni hastra enkan(e)yada



153430

enkanyar v.

טינף, לכלך, זיהם, הטיל רפש

to make dirty, to soil, to pollute, to slime

El Dio no enkania dos kazas, es una i buena



153580

enkargado adj.

טעון, עמוס; נושא משרה/שליחות

loaded; job/mission holder

Aznu enkargado de paja



153620

enkargar v.

הטעין, העמיס (על אוניה, כלי רכב); הטיל עול/שליחות/משימה

to load (on ship, vehicles); to impose a burden/mission/task

Ija de kazar, nave de enkargar



153850

enkashar v.

הכניס, החדיר, תחב, תקע, נעץ, טמן; המוני: הונה, ''זיין'', ''הכניס לו''

to insert, to tuck, to poke, to stick, to bury; vulg.: to deceive, ''fuck''

Solo se enkasho en la boka del lovo

Ande ves muncha djente no te enkashes



153870

enkasharse v. refl.

נכנס, הכניס/השקיע עצמו, השתקע, נטמן, נדחק, תקע עצמו למקום שאינו רצוי בו; התכווץ, השתוחח; חדר, הסתנן

to enter, to insert oneself, to bury, to be pushed, to stick oneself to an undesirable place; to shrink, to bend; to penetrate, to infiltrate

Aki me enkasho, mindrugos mashko



154470

enkojido adj.

מכווץ, עשוי קפלים, מצומק, מקומט; קמוט מצח, זעוף

contracted, made of folds, shrunken, wrinkled; frowned, sullen

Apritadiko i enkojidiko, i un paliko en el kuliko.



154550

enkolgado adj.

תלוי, מוקע

hanged

Kido kon los mokos enkolgados



154610

enkolgar v.

תלה, הוקיע

to hang

El inkolga al gatu, pur un grosh

Se torno kon los mokos enkolgando



154670

enkomendado adj.

מצוּוה, מוזמן

who is commanded, invited

Si tu keres aremendar tus pekados akodrate de las leyes enkomendados



154710

enkomendar v.

ציווה, פקד, הורה; יעץ, המליץ; הזמין (בגד, נעלים לפי הזמנה)

to command, to instruct; to advise, to recommend; to order (garment, shoes)

Aki te meto, a el guerko te enkomendo

Enkomendar las ovejas al lovo



155240

enkorvarse v.

התכופף, השתחווה, קד

to bend, to bow

Pezando sovre un kolevro - el kolevro se enkorvo



155340

enkontrarse v. refl.

נפגש

to meet

Non se enkontro mas en la rejion de los bivos

Muntanya kon muntanya non se enkontran, persona kon persona se enkontra



155690

enkuvierto adj.

סודי, נסתר, נחבא, מוחבא

secret, hidden, concealed

Muncho amor i dinero nunka esta enkuvierto



155700

enkuvrir v.

החביא, הסתיר, הצפין, שמר בסוד

to hide, to keep secret

Kien su mal enkuvrio, de eyo se murio

Ken se puede enkuvrir del Dio? El bovo dize, solo yo, solo yo

De el Dio i del vezino, no se puede enkuvrir



156210

enmedio adv.

באמצע

in the middle of

Djoha en medio de la sofa



156460

enmelo m.

מילוי/ערוב בדבש; מעורבות בתגרה/בעניין שסופו רע

filling/mixing with honey; involvement in a fight/in a matter that ends badly

La muncha enmelor sale a fedor



156970

enprestado cf. emprestado

Tomates enprestado i no pagas mas no resives nada



157520

enrikeser v.

העשיר

to enrich

El ke le plaze muncho bever nunka se puede enrikeser

Kien paga sus devdas, se enrikese

El ke no mos arekesio no mos emproveska



157530

enrikeserse v. refl.

התעשר

to get rich

De dota i ashugar ninguno se enrikesio

Kuando el riko s'emprovesa es komo el prove s'enrikesa



157600

enriva prep.

מעל, על גבי

above, on top

Indriva di fuego meter pilares

Enriva lisho lisho, adebasho medra i pisho

Meter enriva d'un muerto, un bivo

La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua

El muerto save todo, mi palavra levyana enriva d'el



158295

ensembrado adj.

זרוע

seeded

Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado



158300

ensembrar/ensemrar v.

זרע

seed

Por miedo de pashariko no ensembrar trigo

Parientes i ajos, ensembralos ralos



158320

ensendedor adj. & m.

מצית; דליק

arsonist; inflammable

Ensendedor de fuegos



158330

ensender v.

הדליק, הצית

set on fire, to ignite

Un lenyo solo ni amata ni ensiende

Avansa la luz, ensienda la kandela



158335

ensenderse v. refl.

ניצת, נדלק

to be ignited

Kon chika braza se ensiende una kaza



158860

enshartar v.

קישט

to decorate

Haduyon i enshartator es el nuestro shastre



159120

enshug(u)ar v.

ייבש, ניגב, קינח, מחה

to dry, to wipe

De koles i navos no de enshugan los platos

Dia de luvia el lavado no enshuga



159290

ensima adv.

למעלה, על גבי, מעל

up, on top, over

Se durme ensima de la mula

Mi palavra leviana ensima d'el

La verdad va ensima, komo la azeite

El gato 'sta ensima la kasha komo se dize piss



159860

entendedor/dera n.

מומחה, מבין עניין

expert

Al entendedor, pokas palavras



159880

entendensia f.

הבנה, ידע

understanding, knowledge

El bien aunamiento aze entiendemento



159890

entender v.

הבין, תפס (שכלית)

to understand, to perceive

Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya

Aharva al azno para ke entiende el patron

Bien darsa el sinyor haham, si ay ken ki lu entienda

El ignorante non tiene duda porke entiende poko de nada

Ken esta arto non entiyende de ambiyerto

Un mudo i un tartamudo no se dan a entender

Duro de entender, inat de piedra

La madre del mudo entiende al mudo

A ti te digo ija - intienda mi nuera



160100

entenderse v. refl.

הגיעו לידי הבנה, הסתדרו ביניהם היטב, חיו בהרמוניה; התמחה/היה מומחה (בתחום כלשהו); הובן, הסתבר

to come to an understanding, to get along well, to live in harmony; to specialize; to be understood, to turn out

No s'entienda ni la entrada ni la salida



160120

entendido adj.

מומחה; חכם, נבון; מובן

expert; wise, prudent; understood

Karidad bien entendida nunka esta eskondida



160290

entero adv.

לגמרי

completely

Si tu amigo es de miel, no lo komas entero



160340

entero adj.

שלם, בלי פגם, מלא, כולל, כולו

complete, flawless, inclusive

Afuera de esto, la botika entera

Por no tener el dinero se le kemo el kulo entero

Media mentira es mentira entera

Si tienes un sekreto no lo deskuvras se inche el mundo entero

Kuando topas un medio bovo, toparas un entero bovo



160410

enterrar v.

קבר, טמן, הטמין

to bury

Lo enteraron en el kampo del pezgado suenyo

Kada uno enterro al padre komo kijo, Djoha lo enterro kon la pacha de afuera

La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros



160690

entinyir v.

השחיר; הכתים, הכפיש; קלקל, השחית

to blacken; to stain, to defame; to spoil, to corrupt

Avlo la novia de mala manera, entinyo toda la parentera

Lo barato entinye la kaza de mi padre



161050

entonses adv.

אזי, אם כך; לפנים, מקודם

so, then; before

Estonses es el bien konesido, kuando es perdido

Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar



161090

entonteser v.

טמטם, המם, הדהים, הביך,הטפיש

to make stupid, to stupefy, to stun, to astonish, to embarrass,

El bien agudese, el mal entontese



161320

entosegar v.

הרעיל; מילא מרירות; עורר טינה וחשד

to poison; to fill with bitterness; to arouse resentment and suspicion

Poko tosego no entosega

Una madre mala alechadera puede entosigar su kriatura



161410

entrada f.

כניסה, פרוזדור, חדר כניסה; מוצא; הכנסה; ערך מילוני

entrance, hallway, entrance hall; exit; income; dictionary value

No s'entienda ni la entrada ni la salida

El mal vizino ve la entrada i no la salida



161780

entrar v.

נכנס, חדר; התכווץ

to enter, to penetrate; to shrink

Kuando el ladron entra a la mishka a rovar el paamon, ya save onde skonderlo

Ande entra la dota, la vida non es rota

Le entro por un oyido, le salio por el otro

Kuando entra vino se hue el tino

In palasio skuro, klarida no entra

Entro pur la puerta - salio por la vintana

En boka serrada no entra moshka

Lo echas por la puerta, entra por la ventana

Entro en el guerto de Eden

Onde no ay konducho, entra pan mucho

La letra kon sangre entra

Onde el sol no entra, ayi el mediko entra

Il mal entra kon kintales, no sale ni kon metikales

Deshadme entrar, me are lugar

El muncho ir entrar i salir kon el vizino a la fin sale pletos

Kien entra al banyo, sin sudar no sale



162180

entravado adj.

נבוך, ביישן, מאופק, מסויָג

embarrassed, shy, restrained, reluctant

Ava entravada, mujer maneada



162260

entre prep.

בין; במשך

between; during

Entre ermanos no metes manos

Entre la es.huegra i la nuera deshan la kaza sin barer

Entre kol i kol, lechuga

Entre la madre i la komadre lu piedren al ijo

Ken mete la mano entre dos piedras, las kita machukada

Entre pasuk i piedras

El ken tiene un ojo entre los siegos es rey

Entre la pas i la gerra, guay del ken la yeva



162450

entrekeser v.

הדהה, הכהה, הכתים

to fade, to darken, to stain

La palavra buena del marido ingodra por el oido, la negra entrekese i no parese.



162960

entrompieso m.

מכשול, מעצור, עיכוב, מגבלה; פח, מלכודת, מוקש

obstacle, delay, limitation; trap, mine

Vieja en kaza, droga en kaza; viejo en kaza entrompezo en kaza



163740

envejeserse v. refl.

הזדקן

to grow old

Korason alegre nunka se envejese



164060

enverano m.

קיץ

summer

Una golondrina venida temprano no anunsia al enverano

Pensando al invierno no se goza del enverano

La kriatura i la moshka en enverano se konosen

Al rizin nasido i en el enverano le aze frio



164230

envierno cf. invierno

La soba es la gradinika del envierno



164420

enyudo m.

קשר; צרור כסף צרור במטפחת

a knot, a tie ; a bundle of money (in a tied handkerchief)

Mi ija leshera enyudo i tejera



164780

erensia f.

ירושה, מורשה, מורשת

inheritance, legacy

El ke da la erensia en vida, merese palos



164880

ergueler v.

כאב, התייסר; הכאיב, ייסר

to ache, to suffer; to cause pain, to torment

Korta la Amida por dizir ke vos erguela la tripa



165030

ermana f.

אחות, אחות רחמניה

a nurse

La ermana de tu madre es dos vezes tu madre

No deskuvras sekretos de tu alma ni kon tu ermana

Si negra Hana, mas negra su ermana

Ijas paresan a ermanas de padre



165150

ermano m.

אח

brother

Ermano para dia malo

El ke no tiene ermano, no tiene ni pie ni mano

Kuando ay negreguras, ladronisio, teror, matansinas, pletos de ermanos, mismo en kipur el Dio no mos perdona

Londje de mi un palmo makar a mi ermano

Pleito de ermanos, alhenia de manos

El selo se dio para los ermanos

Lo ke no aze tu mano no lo aze tu ermano

El haraganut ermano de aniyut

Amigos i ermanos saremos, ma a la bolsa no tokaremos

Lo ke kaye de mi mano, vayga a mi ermano

Salga de mi mano vaiga a mi ermano

Entre ermanos no metes manos



165400

ermoziko adj.

נאה, נחמד, עדין

handsome, nice, gentle

Adova paliko - se aze ermoziko



165420

ermozo adj.

יפה, נאה, הדור, אסטטי

beautiful, handsome, aesthetic

Ken no tiene la ermoza, beza la mokoza

Ija ermoza sin ventura nunka ayege a naser

El ke es sosialista tiene ermoza vista

Ken tiene la mujer ermoza ke no vaiga a la boda

Ke karar de ermoza es alguna este karar de bova es

Kuanto es ermoza la mansevez, tanto es tripiada la vejez

Lo bueno i lo ermozo siempre es valutozo

Non te sombayes de ermoza tetas, ten tino tanbien en las sejas pretas

La mujer i la roza fiske la afreskas te tura ermoza

El mazal de la feya, la ermoza lo dezeya

El sol alumbra a las ermozas i a las pishonas

Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor

La djoya es una koza ke a la fea aze ermoza

La mansana ermoza se la koma el guzano

En la mujer ermoza de tu vezino vale la pena de tener mucho tino

Si enkontras una ermoza te parese una roza



165460

ermozura f.

יופי, חן, נוי, תפארת

beauty, grace, glory

Ermozura enganya los korasones de los mansevos ama el dinero i fama sonbaya los bovos

Ermuzuras ni si komen ni si guadran

De la ermozura no se unta, ni se kome

Ken amario vistio - su ermozura se astrivio

Bendicho el Kreador, ke tala ermozura kreo

Dame godrura te dare ermozura

Gudruras ke me de el Dio, ermoza me ago yo

Su ermozura es, la leche i la sangre

Su ermozura es una en el mundo



166090

esfuegra cf. es.huegra

Esfuegra ni de barro buena

Ni esfuegra, ni kunyada, ni vizina aireyada

Ashuguar de oro i de marfil le yeve, kon todo mi esfuegra tuvo ke dezir

De la tizna a la karvonera, es esfuegra i nuera

Entre la es.huegra i la nuera deshan la kaza sin barer

Ande veyan las esfuegras



166100

esfuegro cf. es.huegro

El yerno en la kaza del esfuegro es liviano komo el salvado



166460

eshemplo m.

דוגמא, משל, מופת

example, parable

Ser bueno i linpio es komo tomar exempio dinyo



166900

es.huenyo m.

שינה; חלום

sleep; dream

El es.huenyo no tiene duenyo

Lo ke la vieja keria, entre esfuenyos se lo via



167380

eskalavrarse v. refl.

נפצע בראשו; שבר את הראש, עשה מאמצים לפתרון בעיה

to be wounded in his head; to break the head, make efforts to solve a problem

Un raton ke kaya, se skalavra



167520

eskalera f.

סולם, מדרגות

ladder, stairs

El tiempo es una eskalera: el uno asuve i el otro abasha

Kuando estan en pas la suegra i la nuera? Kuando el azniko suve la eskalera

Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera



167570

eskalón m.

מדרגה, שלב (בסולם), דרגה

step, step (of a ladder), rank

Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver



167900

eskapar v.

גמר, סיים, השלים, כילה; חמק, השתמט; הציל, הושיע

to fnish, to complete; to dodge; to save

Maler ki si skapa kun paras, non es maler

Dizen ke kon la mujer enpeso el pekar ma por esta kauza onbre non va eskapar

La komida es una malatia, eskapa por la noche, torna por el dia

Para kualo tiene menester munchas paras kuando no las puedes eskapar

Si te vas al berber por araparte no le avles muncho porke no puedes eskapar kon el



168030

eskaparse v. refl.

נמלט, ברח, התחמק; ניצל, נושע; נגמר

to escape, to flee, to dodge; to be saved; to be finished

Los echos no s'eskapan

Kuando se eskapa de un enemigo? Kuando lo azes tu muy karo amigo

Kon un no se eskapa, kon un si se enkampa

Kuando el meoyo esta arto la imajinasion se eskapo

Di la burla no se eskapa ama si enkampa

Bela ke se eskapa kon paras, no es bela



168120

eskarado adj.

חצוף, ציניקן, עובר על גדרי הצניעות

cheeky, cynical, goes over the fence of modesty

Para mujer eskaramuza non toparas muncha ekskuza



168140

eskaramiento m.

חוצפה, עזות פנים, חוסר בושה

insolence, boldness, shamelessness

La eskaramuza es komo luvia ke non keda



168500

eska(r)so m.& adj.

קמצן, צייקן; נדיר

miser; rare

Ken es eskarso le viene la povresa

El eskarzo piensa de avansar tres, gasta kuatro



168590

eskarvar/eskarvarse v./v. refl.

חיטט, נבר, חפר; חיפש באופן מדוקדק

to pry, to dig; to search carefully

Ken mucho se skarva, los ojos se kita



168680

eskaso adj.

קמצן, צייקן, כילי; נדיר

stingy, rare

El eskaso todo lo ke kome lo aze biskocho

El eskaso mira uno, se le va sien i uno



169310

eskojer v.

בחר, ברר, מיין

to select, to sort

Ken mucho eskoje, el podrido kome

'Skojo todo peras mundadas

Kien mucho eskoje, presto kaye

Al melon i a la mujer es liviano eskojer, al karpus i al ombre nunka

Los meoyos salieron a la plaza, kada uno eskojo el suyo

Kien esta mijor eskoje, venga uno se la anoje

El Dio de asertar i no eskojer



169380

eskojido adj.

נבחר, משובח; ממויין

selected, fine; sorted

Tener kero una ija, galana i muy komplida, en el puevlo eskojida

Muchos son los amigos, pokos son los eskojidos



169460

eskola f.

בית ספר

school

Si dezeash saver lo ke es adelantamiento vate a la skola i alkansas akumpimiento

Si keres saver el fondo del judaismo ten tino ke la skola i sinagoga es uno



169650

eskombransa (cat.) cf. eskombramiento

La muerte no es una vengansa ma es una buena eskombransa



169740

eskonder v.

החביא, הסתיר, הצפין, העלים; האפיל

Kuando el ladron entra a la mishka a rovar el paamon, ya save onde skonderlo

Arroja la piedra i eskondre la mano

Echa el pelisko i skonda la mano

La tose i el azno no se puede (e)skonder

Ken por seguro son los mas savios? Los ke non eskonden sus defektos



169760

eskonderse v. refl.

התחבא, הסתתר

to hide oneself

El kien se eskonde detras de un dedo non puede eskonder detras de un pedo

El ombre detra del dedo no se eskonde



169810

eskondido adj.

חשאי, סודי; חבוי, נחבא, נסתר

secret, confidential; hidden, concealed

Kuando la vida esta en perikolo la valor del shabat es eskondido

Karidad bien entendida nunka esta eskondida

La novia eskondida, la bos en la meshkita

Nada non keda eskondido adibasho de sielo



170170

eskorrer v.

נזל, נטף, זלף; רוקן

to drip; to empty

Siempre al loko le eskurre el moko



170260

eskova f.

מטאטא, מכבדת

broom

Eskova mueva barri bueno

Eskova desatada mujer dezordenada

Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar

La primera mujer es eskova - la segunda reyna



170400

eskrito m.

כתוב; תעודה; צוואה; חוזה

written; diploma; will; contract

No ay mejor testigo ke el papel eskrito



170410

eskrito adj.

כתוב

written

Palavras eskritas son permanente, ma palavras avladas son volante



170470

eskritura f.

כתב, כתב יד; ניהול ספרים

handwriting; book management

El ke no konose su iskritura ez un azno di la natura



170570

eskrivir v.

רשם, כתב

registerer, court clerk

Eskrito esta en la palma lo ke tiene de yevar l'alma

Los ke dezean muncho bivir tienen ke meldar i eskrivir



170750

eskuchar v.

האזין, הקשיב; ציית, שמע בקול; שינן (שעור, תפילה)

to listen, to listen; to obey, to memorize (lesson, prayer)

Eskucha a los viejos, saven dar buen konsejo



171330

eskupir v.

ירק, רקק; גילה סוד

to spit; to tell a secret

Lo eskupieron en la kara, le paresio luvia

El ke eskupe al sielo a la kara le kaye

Ken amargo englutio - dulse non skupio

En el plato ke komio, eskupio

En pozo ke bevites agua, no eskupas



171440

eskureser v.

החשיך, האפיל, העיב, הקדיר,עמעם, ערפל

to darken, to obscure, to dim

Topate luguar antes ke eskureska

Kuando muncho eskurese es para amaneser



171510

eskurido adj.

סחוט; ספוג

squeezed; soaked

Skorido por la nariz



171540

eskurina f.

חשיכה, חושך, אפילה, חושך מצרים, חשיכה עמוקה; ''מציאה''

darkness, darkness, deep darkness; ''bargain''

Kandela de la kay eskurina de kaza



171600

eskuro (port.) adj.

חשוך, אפל, אפלולי; כהה, קודר; עגום; מעורפל; שקשה להסבירו, שקשה להבינו

dark, gloomy, dim; dark, gloomy; bleak; fuzzy; that is difficult to explain, that is difficult to understand

In palasio skuro, klarida no entra



171660

eskuza (port.) f.

התנצלות, הצטדקות; תירוץ, אמתלה

apology, justification; excuse

Para mujer eskaramuza non toparas muncha ekskuza

Eskuzas de mal pagador



171670

eskuzar (port.) v.

מחל, סלח

to forgive

El ke se eskuza se akuza



171690

eskuzarse (port.) v. refl.

התנצל, הצטדק

to apologize, justify oneself

Lo ke se uza no se eskuza



172090

espada f.

חרב, סיף

sword

Espada desvainada

Estiyas de espada

El ken a la mar se kaye, de la espada se dentiene



172460

espander v.

פיזר, זרה; פרש, גלל; תלה/פרש כביסה ליבוש

to disperse; to spread, to scroll; to hang/spread laundry for drying

Guay de djente ke ablan lashon hara kon sus bokas espanden avoda zara



172520

espanderse v. refl.

התפשט, התפזר,נפוץ, התרחב (עסק); נתן אשראי לקליינטורה רחבה

to spread, to disperse, to expand (business); to give credit to a broad clientele

'Spandete Hasday, ke te vo 'spozar



172610

espandirse v. refl.

התפשט

to be scattered

La hazinura del iliterato es muy grande porke inyoransa presto i kolay se espande



172650

espantar v.

הפחיד, הבעית, החריד, הבהיל

to scare, to frighten, to terrify,

El ke se espanta preguntar tanbien se espanta de dubdar

Ken kanta a su duenyo espanta o de visto o de ansia

El ke demanda perdonansa no se espanta de verguensa

Un plomo vazio espanta dos personas

De los rios fuertes no es d'espantar

Ni linda ke mata ni feya ke espanta



172670

espantarse v. refl.

פחד, ירא, התירא, נבהל, נבעת, נחרד, נאחז פחד

to be afraid, to panic, to be anxious, to be filled with fear

Si todo viene en su ora tienes ke espantarte de la bora

'Spantate de los ojikos d'enbasho

No te espantes de tu inimigo, espantate de tu amigo

Espantate del rosho, del kosho e del ke avla flosho

Espantate de la ravia es tosigo en la alma

Kuando el Dio esta kontigo no te espantes de tu enemigo

El amojado no se espanta de la luvia



173000

espartir cf. despartir

Ken esparte se keda sin parte

El espartio de este mundo

Kuando la mar se esparte, en rios se aze

El doktor ke hayir non te da esparte presto tu sedaka



173010

espartirse cf. despartirse

La karne, de la unya no se esparte

Martes, la semana se esparte



173100

esparzirse v. refl.

התפזר

Las paras presto se esparzen ma muy fuerte se rekojen



173480

espejo m.

מראה, ראי, אספקלריה; בבואה; נצנוץ, זיו; דוגמא, דגם

Espejiko de kaye

Los kurasones son espejos

No ay mejor espejo ke un amigo viejo

Mujer fea non le plase mirar en el espejo

El ojo es el espejo de la alma

Al espejo me rendi, vide ke no ay mejor de mi



173610

esperansa f.

תקווה, תוחלת, סיכוי

La esperansa del Dio no se kita

Una vida sin esperanza es nada, vazia, i vana

El ke bive kon esperansa, muere kon shushulera

La esperansa es inmortal, sienpre espera en el portal

La lengua de la esperansa onde esta? Onde se topa avtaha i feuzia



173620

esperar v.

קיווה, ציפה, ייחל, חיכה

Ken bivi esperando, muere kantando

El ke de otros espera, se dezespera

El dia ke no esperi vino el ke no pensi

Mal yevando i bien esperando

Tres kozas fuertes : Echar i no durmir, azer i no agradeser, esperar i no venir

Kuando mas resta la pera en el peral, mas espera su buen mazal

Devda, buen dia no espera

La pera espera, la mansana es mas sana

El ke bive esperando, se muere en kagando

Kien mal yeva, bien espera

Esperar del lovo karne

Kreer i esperar es la vida alargar



173630

esperiensa f.

נסיון, חוויה

La buen eksperiensa vale mas de la siensia

La saviduria i la prudensia gana oro kon la eksperiensia

Ke es la koza muy muy klaro? La eksperensia es muy karo



174080

espina f.

קוץ, עצם דג

Espina por milizina

Ken kere la roza no mira la espina

Me kresio una espina i no me do gozar



174120

espinaka f.

תרד

Salada i espinaka senyora konyada



174180

espino m.

שיח, סנה; קוץ, חוח; כינוי לזד

Kada uno en su tino tiene algun espino

De la roza sale el espino



174800

espozar v. cf. despozar

El ke pelea para kazar non tiene tienpo de espozar

Aparate Hasday, ke te vo spozar

Tengo el mazal de spuzar i kazar



175490

estado m.

מצב, מעמד, נסיבות; סמכות; מדינה

Mujer, ayre i ventura en un estado poko tura



175700

estampa f.

דפוס, הדפסה; סוג/איכות ההדפסה; תדפיס; תמונה, צילום; תחריט

Muncho la 'sta mirando, le va ketar la stampa



176010

estar m.

הימצאות; מצב

Sako vaziyo no se esta en pies

Komites no komites, en la meza estuvitas

Ainda esta in sus tredjes

En lo ke estamos, bendigamos



176500

este pron. dem.

זה

Kon este ke vo i mato tres me manka para kuatro

Non dizes ke de este pozo agua non biveras

Todo pasa por este mundo, guay onde pasa

Este pan para este kezo

El espartio de este mundo

Arrapa esta kavesa



176900

estía f.

קוץ, שבב

Komo el arvuli, ansi i la estiya



176970

estiedro adj.

שמאלי

Lo kue aze la mano derecha, la siedra ke no sepa/veyga



177070

estifador (gr.) m.

פועל העורם את הסחורה בערימות מסודרות

Los estafadores nunka son sokorredores



177230

estimado adj.

מכובד

Konsejo de konsuegro a konsuegra : Ten pasiensia mi estimada konsuegra de una muez chika nase grand

I al re le save el peshkesh ser estimado



177380

estirar v.

פרש, מתח, שטח; גיהץ

Kada uno estira la mano, fine ande le alkansa



177400

estirarse v. refl.

השתרע, התרפה; מת, שבק חיים; נהיגה ביהירות ובצורה מנופחת

Kada uno se estira, al boy de su kolcha



177460

estiya cf. estía

Estiyas de espada



177470

esto pron. dem.

זה, הזה

Esto tengo - esto vendo

Bendichas tripas de madre, ke esto parieron

Bendichas manos, ke esto azieron

Lo kue arresombras, esto arrekojes

Afuera de esto, la botika entera



177700

estómago m.

קיבה

La salud del kuerpo se fragua en el estomago



178340

estrecho adj.

דחוק, לחוץ, צר; הדוק; דחוק (כספית); קמצן, מוציא כספו בקמצנות

Los ke kaminan en el kamino derecho tienen ke kaminar en kamino estrecho

Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran



178720

estreya f.

כוכב, מזל, גורל

Gano la estreya de Djoha

La estreya ke le valga



179110

estropiado adj.

נכה, קיטע, חיגר, בעל מום

Kuanto es ermoza la mansevez, tanto es tripiada la vejez



179220

estruir v.

גרף, החריב, השם, הרס, השמיד, בילה (מרוב שימוש), קלקל

En el chamur ke lus est[r]uyas

In el kanyo ki lus estrues



179340

estudiante n.

תלמיד, סטודנט

Un ijo muy estudiante es komo un diamante



179350

estudiar v.

למד, עיין ב-, חקר

Te espantas de demandar? Tienes miedo de estudiar



179360

estudio m.

לימוד, מחקר; אולפן, סטודיו

El estudio es siempre ambriento, sin su komida non es kontento

El estudio provechozo i ventajozo az enfloreser la emuna del relijiozo

Ken es el puro i verdadero letrado, el ke pensa i mete tino en estudio

El talmid ke abandona su estudio le falta meoyo i non es sezudo



179400

estufa f.

חדר הזעה; כיריים

La kaza sin ombre, estufa sin lunbre



180010

eterno adj.

נצחי

La vida eterna pertenese al ombre ke bive en el prezente

I el viejo su fue a su eterno repozo

Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra

Empeso su viaje eterno a el paraiso



180580

exajerado adj.

מופרז, מוגזם

Si avlas egzajerado te yaman un vazio



180700

examinar v.

בדק, בחן

Los examinan todo de serka, muncho miran ama muy poko merka

Entre la posibilidad i la realidad puedes examinar el kamino de la verdad



181150

existir v.

התקיים, היה קיים, נמצא

Si paz no existe, se pasa la vida triste



181320

eya/eyos/eyas pron.

היא, הם, הן

Kien non save ke es gerra, nunka ke vaiga a eya

Eya si lu korta i eya si lu kuza

Komo el Dio la krio, mas por eya no se turno

Ande eyos van, yo ya torno

Kamina kon buenos i te aras uno de eyos



181340

eyo pron. pers.

הזה

Si me vites burli, si non, kon eyo me kedi

Kien su mal enkuvrio, de eyo se murio



181850

facha (1) (it.) f.

פנים, פרצוף, קלסתר; מראה, מראית עין, חזות; יוקרה, שם טוב

face; appearance; prestige, good name

Fachas vemos, korasones no konosemos



182210

fada f.

פֵיָה; קוסמת

fairy; sorcerer

Ke fadas se le fadaron

Aras i varas i negras fadas



182320

fado m.

גורל; כישוף, קסמים

fate; witchcraft, magic

Ken se mete al burako, siente su negro fado



182540

falaká (t.) f.

מלקות, הלקאה על כפות הרגלים, פלאקה; צמיג להחזקת הרגלים בזמן הלקאת כפות הרגלים

flogging, flogging of the feet; tire for holding feet while flogging

Besimana tova los pies a la falaka



182930

falsedad f.

צביעות, אי כנות; שקר, רמיה, רמאות

hypocrisy, dishonesty; lie, cheating

Ni solombra sin klaredad ni ombre sin falsedad



182960

falsía f.

צביעות, אי כנות; שקר, רמיה, מעל; סוג של דג סול

hypocrisy, dishonesty; lie, deceit; sole (fish)

La rikeza kon falsia, se akava kon manziya



183000

falso m.

נוכל, רמאי, בוגד; צליל מזוייף

swindler, traitor; false sound

Falso, ijo d'otro



183010

falso adj.

כוזב, מזויף, מסולף, שקרי, מעוות; שגוי, מלאכותי, מעושה, מוטעה

false, falsified, perverted; Wrong, artificial, fake

No ay mas falso ke la riza en la kara

Si djuras en falso, muereras deskalso

Mis ermanos, mis keridos lo ke vas tan akorrido en este mundo falso



183160

falta f.

משגה, שגיאה, טעות; פגם; עבירה, עוון, חטא, אשמה; חוסר, חסרון, מחסור

error, mistake; defect; offense, iniquity, sin, guilt; lack, scarcity

Onde estan las barajas, onde estan las negras faltas

Niegar una falta es azer otra peor



183240

faltar v.

שגה; חסר, היה חסר; לא קיים (את החובה)

to make a mistake; to be missing; to fail to comply (the obligation)

Ke le falta la lanpa de ignoransia? Non tiene apagador

Kien tiene ijos i ovejas, nunka le faltan keshas

El talmid ke abandona su estudio le falta meoyo i non es sezudo

La tierra muestra ke no mos falte



183360

fama f.

שם, פרסום, תהילה, מוניטין

name, publicity, fame, reputation

Unos tienen las echas, otros la fama

Kita fama buena, pishate en la kama

Mas vale una buena fama ke un sako de plata



183500

famiya/famía f.

משפחה, בית אב; רעיה

family; wife

Famiya grande, ansias grandes

Una famiya sin mujer, una familya sin fener



183770

fantazía f.

דמיון, פנטזיה; גחמה, קפריזה; הזיה, חזיון שוא; הילולא

imagination, fantasy; whim, caprice; hallucination, false vision; festivity

Los ke enbabukan en la sensia de astrolojia biven vida de torpeza i en el mundo fantazia



184160

fars/a f.

מהתלה, פארסה

farce, joke

Aserra la kortina, la farsa ya termino



184380

fasha f.

חיתול; חגורה, אבנט; סרט בד; תחבושת; אבנט לספר תורה

diaper; belt, sash; cloth tape; bandage; Torah scroll sash

La ija en la fasha, el anshuguar en la kasha

De la faja asta la mortaja

La mania - de la fasha fin la mortaja

Feya en fasha - ermoza en plasa



184520

fasil adj.

קל, נוח

easy, convenient

Gastar dinero es fasil, ganarlas es muy difisil

En tomar i dar es fasil de yerrar

Lo ke ves enfrente es fasil, lo ke va a venir es defisil

Munchas feridas fasil se kuran, feas palavras non se olvidan

Es mas fasil de kurar un bovo ke topar kura para un loko

Suerte de topar un kuervo blanko es mas fasil de rovar un banko



184810

fatiga f.

עייפות, לאות, יגיעה, חולשה, רפיון; טירדה, טורח

fatigue, tiredness, weakness, laxity; nuisance, burden

Anda va la prenyada va kon su fatiga

Zeris i fatigas, punchan komo las urtigas



185040

favor m.

חסד, חן, טובה (עשה לו טובה)

kindness, grace, favor

Mantente kon onor i no asperes de otro favor



185350

fe cf. fey

Si tienes grande grande fe en Gan Eden meldaras Ley

Kon meldar la Ley proviene la fe



185480

feder v.

הסריח, הבאיש, העלה צחנה, הדיף ריח רע, הצחין; הטריד, הפריע

to stink; to disturb

Lo de enfrente gole, lo de al lado fiede

Ni ajo komi, ni la boka me fiede

Lo ke guele, non fiede



185610

fediendo adj.

מסריח, מבאיש, מצחין; רקוב; שחצן; מטריד

stinking, disgusting; rotten; arrogant; bothersome

El ke paya el peshe adelantado se lo kome fedido



185650

fedor m.

סרחון, צחנה, באשה, ריח רע; שערוריה; שחצנות, רהב

stench, bad smell; scandal; arrogance

La muncha enmelor sale a fedor



185810

felék (t.) m.

תקופה, זמן, ההווה; גורל

period, time, present; fate

'Sta aharvada del filek



185990

fener/fenel (t.) m.

פנס, פנס רחוב; מגדלור

flashlight, street lamp; lighthouse

Una famiya sin mujer, una familya sin fener



186070

feo adj.

מכוער, כעור, חסר חן

ugly

No ay amor feo

Mujer fea non le plase mirar en el espejo

Kuando s'enrikesa el ijo del ombre se la aza la kaza chika, la mojer feya

Munchas feridas fasil se kuran, feas palavras non se olvidan

Ni linda ke mata ni feya ke espanta

La djoya es una koza ke a la fea aze ermoza

Feya en fasha - ermoza en plasa

El ke kontinua su feo uzos desha lo seguro por lo dubdozos

El mazal de la feya, la ermoza lo dezeya

Si ves algunas feyas no keres ver ni una de eyas



186290

ferida f.

פצע, חַבּוּרה, מכה

wound, bruise, blow

Munchas feridas fasil se kuran, feas palavras non se olvidan



186330

ferir v.

פצע, חבל

to injure

Muncho te kero fin ke te fiero



186980

feuzia f.

בטחון ב-, אמון, מיבטח

confidence in, trust, reliance

Non tengas fiuzia en bavajadas mete mientes ! Son mentiras koloradas

Ten feuzia en el porvenir te aze alegre, puedes reir

La lengua de la esperansa onde esta? Onde se topa avtaha i feuzia



187030

fevriyé (fr.) m.

פברואר

February

Janvier tiene la fama, Fevrier si pisha en la kama



187120

fez (t.) f.

פז, תרבוש תורכי; חלק מן הקופיה (כיסוי ראש נשי סלוניקאי)

fez; part of the kofia (Salonica female headdress)

Ya va venir el Turkito por la fez

Kita la fez de uno la mete a otro

Ande ay franses, no ay fez

Echar la fez para pelear



187160

fiado adv. & m.

באשראי, בהקפה; הקפה, אשראי; סך המכירות באשראי

on credit; credit; total sales on credit

Lo fiado es dos vezes pagado

Ni kontado ni fiado

Lo fiado kale ser pagado



187540

fiel adj.

נאמן

loyal

Dulse vida pasan los kazados, si son fieles i amados

Un fiel marido es bien rekerido



187630

fierrero m.

נפח, ברזלן

blacksmith

Al fierrero kuchiyo de maredo

Lo ke izo el fierrero ke lo page el teshidor



187640

fierro m.

ברזל; עוגן

iron; anchor

Fierro aharvado arlumbra

El fierro se bate en kaente

Ken tiene fierro korta klavo

Palavra dulse avre puertas de fierro

Kon buenas se avren las puertas de fierro, kon malas ni de palo

Krios kriar, mas fuerte es ke fierro mashkar

En aharvando al fierro se deviene fierero

Es mashkar fierro in esta yeda

La persona yeva mas ke el fierro

Fierro kon fierro se aguza

Si el mazal kale yir a bushkar, sapatos de fierro tienes de akargar



187750

fiesta f.

חג, חגיגה, מועד, יום טוב; שמחה,מסיבה, כרה

holiday, celebration, feast; joy, party, pillow

El buen vino asta la fiesta



188250

fila f.

תור, טור, שורה; תהלוכה; בצק עלים, עלי בצק

column, line; procession; puff pastry

Una fila de karne, una de kezo



189020

fin f.

קצה, גבול, תחום, סוף, קץ; הפסק, חידלון, כלה, מוות

edge, border, end; cease, death

La fin de la pasensia es la salvasion

Fumo es la fin de todas las lazerias



189160

fin prep.

עד

until, up to

Amigo fin al umbligo

Al deavlo se vaya, de chiko fin grande

Kurto le aremos fin a la demanyana

Muncho te kero fin ke te fiero

Ni el rey fin ondi keri sino fin ondi puedi

Tanto kere el kuervo a la kuerva fin ke le kita los ojos

Non des ninguna desizion presto, espera fin manyana

Ni karvon ni lenya no esperes fin ke yela

No krese la almora fin ke no viene la ora

Fin ke va i viene, alma tiene



189200

fina prep. & conj.

עד, עד ל-

until, up to

El perro grita grita, fine ke se kaya

Kada uno estira la mano, fine ande le alkansa

La lagrima fina no la vee ni la vizina



189490

fino adj.

דק, דקיק, עדין, רזה, טהור (זהב); מעודן, טעים לחיך, משובח, מעולה; מזוכך; חד, שנון, פיקח

thin, slender, delicate, pure (gold); refined, delicious to the palate, fine, excellent; purified; sharp, witty, clever

La mujer i la sardina mas chika, mas fina

En panyos finos kayen manchas



189570

finyir v.

לש, ערבל בצק

to knead, to blend dough

Ken finye i amasa todo pasa

Finyite masa ki muchacha te amasa



190000

fista prep.

עד

up to, until

Fista ke al riko li vieni la gana, al provi li sali la alma



190530

flako adj.

חלש, חלוש, רפה, בעל בריאות רופפת, רופף; רזה, צנום, כחוש, דק; שביר

weak, in poor health, loose; thin, slender, skinny; fragile

El riko i el povri, il fuerti i el flako, todos si van egualmente a la muerte (o a la fosa)

Un kavayo de rasa araba mesmo flako es muncho mejor de un azno alto i gordo



191030

flor f.

פרח; החלק המובחר

flower; the elite part

Yo i vos - kara de flor

Se avrio komo la flor de la kalavasa

Koje las flores del buen tiempo, ke presto yegara el invierno

La flor mas pekenya mira, i el poder de el Dio admira



191250

flosho adj.

רפוי, רפה, רופף, חלש, חסר להיטות, נרפה

loose, limp, weak, lacking eagerness, sluggish

Espantate del rosho, del kosho e del ke avla flosho

Ham Avram Aldoshas, ke tiene las bragas floshas



191770

fondasión f.

מבנה, יסוד, בסיס; קרן

structure, foundation, base; fund

La voluntad del puevlo es la unika fundasion lejitima del kualkier govierno



191810

fondina f.

עומק

depth

Esta hazinura ke se vaya a fondinas de la mar



191850

fondo m.

תחתית, קרקעית; קרן, הון

bottom; fund, capital

Kitar i no meter al fondo ayega

Kalavasa vazia no kaye a fondo

Podzo sin fondo

Si keres saver el fondo del judaismo ten tino ke la skola i sinagoga es uno



192240

forka f.

עץ תליה, עמוד תליה, גרדום

hanging tree, hanging pole, gallows

Pie kon pie, marido en la forka



193080

fortuna (.t.) f.

סערה, סערת ים

storm, sea storm

El ke kojio agua kon sesto, en poko tienpo pierde fortuna presto



193550

fraguar v.

בנה, הקים

to build, set up

La mujer buena fragua su kaza, la mujer loka la derroka

La ora de la pishada, fragua la privada



193565

fraguarse v. refl.

נבנה, הוקם

to be built, to be established

La salud del kuerpo se fragua en el estomago



193770

frankamente adv.

בגילוי לב, ישירות

frankly, directly

Una viejes frankamente akseptada komo una segunda mosedad invitada



193980

fransez m. & adj.

צרפתית; צרפתי

French

Ande ay franses, no ay fez



193990

Fransia f.

צרפת

France

Vos de Fransia, yo de Aragon, mis ijos miran de kara al karvon,



194280

fregón f.

סחבה, מטלית

rag, cloth

Lo ke se va ir al fregon, ke se vaiga al garon



194360

frekuentar v.

ביקר לעתים תכופות, יצא (עם בחורה), התידד

to visit often, to went out (with a girl), to make friends

Dime ken frekuentas te dire ken sos



194470

freno m.

מתג, רסן, זמם, מחסום; בלם

bridle, barrier; brake

El mas mejor kavayo nesesito freno



194510

frente adv.

ממול

in front of

Buenas noches tio Hayim, mucho karabalik a la frente



194680

fresko adj.

קריר, צונן, רענן, טרי

cool, fresh

Pan fresko kon kezo, pan bayat kon halva, pan duru kon buru i pan yelado kon salado

Kuando merkas zerzavat ke sean freskas i non bayat

Al lado de lo seko se va i lo fresko



194850

friir v.

טיגן

to fry

Al friyir veresh el riir



194970

frío adj.

קר, צונן; אדיש, קריר

cold, chilly; indifferent

Kuando ay luvia aze friyo



195020

frío m.

קור, צינה; חום קדחת

cold; fever

El frio abate al leon

La masa i el ninyo en tamuz i av tienen frio

El meskino despues de komer le da frio

Al rizin nasido i en el enverano le aze frio

Kresi el dia - kresi el frio

La ambre i el frio traen a la puerta del enemigo

'Sta un friyo ke la piedra patleya



195260

fronia (port.) f.

ציפה (של כר)

pillow-cover

Lus kushinis si fueron, las fronias kedaron



195450

fruta f.

פרי, פירות

fruit, fruits

Por sus frutas se konose el arvol

Mujer sin kriaturas, arbol sin frutas

La saviduria es fruta, la poezia es oja

De las Frutas kaya la djembre



195550

fruto m.

פרי; תוצר, תוצרת; תוצאה, תועלת

fruit; product, produce; Result, benefit

Komo es el arvole, es i el fruto



195770

fuente f.

מעיין, מקור, עין; מזרקה; ברז; ניקוז מורסה מוגלתית

spring, source; fountain; tap; purulent ofabscess drainage

Tanto va el kantaro a la fuente asta ke se rompe

Vaigamos a la fuente klara



195820

fuersa f.

כוח, גבורה, עוצמה, מרץ, יכולת

power, heroism, vigor, ability

El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa

Amor i pezates (pezetas) i fuersa en las bragetas

Uno no tiene importansa, dos ya es algo de koza, ma tres es una fuersa

Lo ke tiene de akonteser, tiene mucha fuersa

Kazar es la fuersa del amor



195940

fuerte adj.

חזק, חסון, קשה, עז; נמרץ, תקיף, סמכותי; נוקשה, קשיח, קשוח, חמור; שובב

strong, sturdy, hard, fierce; vigorous, firm, authoritative; stiff, hard, tough, severe; naughty

Tres kozas fuertes : Echar i no durmir, azer i no agradeser, esperar i no venir

El mas fuerte ombre tapa la tierra

Kuando el mansevo se va por lo veinte se aze un leon fuerte

Asta la muerte vida es fuerte

El riko i el povri, il fuerti i el flako, todos si van egualmente a la muerte (o a la fosa)

Las paras presto se esparzen ma muy fuerte se rekojen

El vinagre fuerte aze danyo a su tinaja

Agro huerte se aze danyo de si para si

De los rios fuertes no es d'espantar

Todos los empesijos son fuertes

Mas fuerte es de pensar ke de lo pasar



196060

fuír v.

ברח, נס, נמלט; נמנע מ-; סטה מ-

to run away, to escape, to flee; to avoid; to deviate from

Ken fuye de un komercho paga dos

Kuando kantamos todos oyen, kuando suspiramos todos fuyen

Despues del kavayo fuido, serrar la puerta

La aferran por la manga, se fuye por la falda

Fuyo de la peleya kayo en la gerra

Fuimos del prishil, mos kresio en la nariz

De presion del Dio no ay ken fuiga

Fuyo a pie deskalso

Ken fuyo su madre no yoro

Madre fuye a las kayadas

El primer mazal no se fuya

Dingun perro no se fuye de la boda

El loko fuye del borracho

Del mazal no se puede fuir

Ken de kaza fuye, a kaza viene

Fuyo, ke nainda sta fuyendo



196590

fumo cf. umo

El dia nuvlozo se va komo el fumo



196960

furiozo adj.

כעוס, זועם, נזעם, רוגז; נלהב, קנאי, מטורף, מלא רגשה

furious

Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente



197370

futuro m. & adj.

עתיד, עתידי

future, future (adj.)

Anke non puedemos trokar lo ke paso, puedemos preparar para el futuro



197440

fuzo m.

כישור, פלך ; נרתיק; קופסת מטבעות זהב וכסף

spindle; wallet; gold and silver coin box

A la vezina li incho el fuzo, a mi me keda el uzo

Asenta kuliko - incha fuziko



197490

fyel f.

מרה; לענה

bile

Fyel le korra [korre] por la kara

Dime senyor, por ke la yaman luna de miel? Por ke los otros son amargos komo la yel

Bokita de miel, korason de fyel

Todos somos buenos - komo la fyel del guerko

Ni su miel, ni su fyel

Amargo komo la fyel



197600

gaavá/gavá (ebr.) f.

גאווה, יהירות, יוהרה, עזות; חוצפה; גאוותנות, התפארות

pride, arrogance, boldness; gall; boasting

La gava el Dio la aborrese

El ke es patron de gaava en tiempo piedre su atslaha



197780

gajo m.

פלח (תפוז, אשכולית וכו'); פלח (מחצית) השקד

slice (orange, grapefruit, etc.); segment (half) of the almond

No l'arrogas ke se le alvanta el gajo



197890

galana adj.

יפה, חיננית; בעלת בית מוכשרת

beautiful, graceful; a talented landlady

Tener kero una ija, galana i muy komplida, en el puevlo eskojida



198080

galecha f.

קבקב-עץ

wooden clogs

Lu akulio kon siete palus i galechas



198560

gameyo m.

גמל

camel

El gameo no mira su korkova

Gameo por una para es muncho kuando no esta la para

Aze de una pulga un gameyo

Komo la pishada del gameo

Si tu enemigo es una ormiga, kontalo komo un gameyo

El otro anyo tinia un gameo, este anyo tengo dos

Al gameo ke le vites derecho



198630

gana f.

תיאבון, רצון, חשק, תשוקה

appetite, desire, lust, passion

La gana ke tengo de bailar, tienes tu de lavorar

Si non tienes ganas de reir non tienes el gusto de bivir

Gana de kazar no tenia, se kazo en dia de luvia

Si te das a kozas vanas non puedes bivir kon ganas

Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma

A la haragana, la noche le viene la gana

Tanto gana la ke bien fila komo la ke mal fila



198780

ganado m.

עדר; שכר

herd; wage

Todo mi ganado para ham Merkado



198790

ganador /dera n. & adj.

מרוויח, משתכר ללחמו, זוכה, מנצח

earner, earns for a living, winner

Mi marido ganador yeve tres, torna dos



198820

ganansia f.

רווח, הכנסה, תקבולים, שכר; זכיה; רכוש

profit, income, receipts, wages; winning; property

Si esperas en la esperansa non vas a tener muncha ganansia



198870

ganar v.

הרוויח, זכה ב-; נהנה מ-, הפיק תועלת; ניצח, זכה; השתכר; רכש

to earn, to win ; to enjoy, to benefit from; to win; to be paid; to purchase

Moneda ekonomizada vale kuatro vezes ganada

Ken gano, non dezeo

El ke gana emprimero, gana kon miedo

Djoha gana kon los de kaza

Sin maniovrar non puedes ganar

El ganar i el perder son haverim

Gana poko en vendiendo mucho

Gastar dinero es fasil, ganarlas es muy difisil

La saviduria i la prudensia gana oro kon la eksperiensia

Merkader de la yaga ke siempre piedre i nunka gana

Ambeza en yorando, ruyeras en ganando

Mas vale un mal arreglo que un pleito ganado

Del pleto el djuzgador gana

Ken perye en el kumar gana en el amor

Gano la estreya de Djoha

Onbre ke gana Nobel nunka puede ser tenbel



199100

gancho m.

וו, אנקול, קרס; חכה, צלצל; וונעילה; עוגן; מסרגה

hook; fishhook; locking hook; anchor; knitting needle

Derecho komo el gancho



199210

ganeden/ganeder (ebr.)

גן עדן

paradise

Si tienes grande grande fe en Gan Eden meldaras Ley

Ken korta pan no ve Ganeden ni Giinam



200180

garón (ebr.) m.

גרון, לוע, קנה

throat

Garon de kampana

Il garon es un kanyo rial, kuanto mas echas mas kave

Lo ke se va ir al fregon, ke se vaiga al garon



200560

gastador/gastadero/dera n. & adj.

בזבזן

spender

La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus

Una mujer pompoza i un ombre gastador

Gastador i pompozo non traye dia bueno



200580

gastar v.

בזבז, הוציא כסף; בילה, כילה, קלקל, מירטט

to spent, to spent money; to spoil

Gastar dinero es fasil, ganarlas es muy difisil

Avansa la seniza i gasta la arina

El eskarzo piensa de avansar tres, gasta kuatro

Si en raki gastas dinero sos ombre bovo sin meoyo

El loko gasta, el sezudo se lo kome

El ke tiene kuatro i gasta sinko, no tiene menester bolsa



200670

gaste m.

הוצאה, הוצאות

expenditure

En Purim los gastes son lo ke son ma kuando viene la Paskua ay gastes



200810

gata f.

חתולה; טופר, ציפורן חתול

cat (female); claw, marigold

Lo ke pare la gata - gatikos



200910

gatiko m.

חתלתול; ילד מתפנק וחובב ליטופים; מַגְבֵּהַּ - מנוף הרמה (ג'ק), כננת

kitten; a pampered and fondling child; a jack

Lo ke pare la gata - gatikos



200930

gato m.

חתול

cat

El gato no aferra raton sino ke por su razon

Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida

El gato 'sta ensima la kasha komo se dize piss

Dame al gato por kompanya

El gato se 'sta lavando la kara - va kaer luvia/va venir djente

De gato a pato

El gato siempre kaye en pie

Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato

El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo

Raton ke tiene un burako, presto lo kaptura el gato

El ke ijos e ijas tiene kon perros i gatos konsuegra

Kon la mujer bive komo el gato i el perro

Al ruido de los platos vienen los gatos

Al kavo de rato sos marido gato

El inkolga al gatu, pur un grosh

Ata al gato kuando kome

Arrazgo el gato la noche de la boda

Marido viejo si echas a la kama paresi a un gato

De lo kontado se lo yeva el gato

Ya va ver al gato kumer pipino

Una mano de un gato alevanta un buen plato

Kuando el gato no sta, los ratones baylan

El gato se vido kola i el se vido barva

Tiene tino de gato



201320

gaviente/to (ebr.) m.

גאה, גאוותן, יהיר, עז פנים

proud, arrogant

Tres kozas kitan al ombre del mundo : riko mentirozo, povre gaviento, i vi putanerio

Povre i gaviento

Non seas proves i gaviento

El Dio no kera perros gavyentos



201490

gayiko m.

פרפר, פרפר משי; תרנגול צעיר; ענבל בחלל הלוע; גרגרת

butterfly, silk butterfly; a young rooster; uvula in the pharyngeal cavity; windpipe

Kanta gayiko para bueno

No le kanta el gayiko

Kada dia no kanta el gayiko



201530

gayina f.

תרנגולת

hen

La gayna tanto se arraska el ojo, asta ke se lo kita

Muera la gaina, muera kon su pipita

La gayna del vizino le parese pato

La geyna por kaminar muncho fue pedrida

Agradese mis vizinas ke ago kon mis gaynas

Las ijas avlan kuando pisha la gayina (nunka)

Pan i kezo kon savor, i non gayna kon dolor

Ke karar ke seiga godra la gayna, ine tienes menester de la vizina

Raposas de las vezinas nunka komen las gayinas

Los poyos ambezan a las gayinas

D'ayi li dio la tos a la gayina

I mas godra ke seya la gayina, puede tener de minister de la vizina

Biva la gayina, biva kon la pipita

La gayna beve agua mira al sielo

A la gayna del patron no se dize kish

A poko poko se inche el papo de la gayna

Agradese mis vizinas ke ago kon mis gaynas



201580

gayinero m.

לול; מוכר עופות

hen house; poultry seller

Kada gayo en su gaynero kanta



201640

gayo m.

תרנגול

rooster

Uyo gayos kantar, no save in ke luguar

Ni gayos kantan, ni perros maoyan

Otro gayo me kantava, si...

Salta komo el gayo montes

De Hanuka kresa el dia kon una saltadura de gayo

En el mes de Genayo non kanta bien el gayo

Alevanta la mano ke te pika el gayo

Al riko, i el gayo le echa guevos - al prove ni la gayna

Salta el gayo del teshado

Moso i gayo, solo un anyo

El guevo del gayo



202070

geinam (ebr.) m.

גהינום, תופת

hell

Geinam en vida ke en muerte non es maraviya

Ken korta pan no ve Ganeden ni Giinam

El palo salio de Geinam para enderechar al benadam



202340

gerra f.

מלחמה, קרב

war, battle

El ken se va a la gerra ayi no keda

Entre la pas i la gerra, guay del ken la yeva

Todos los ke van a la gerra no kayen

Kien non save ke es gerra, nunka ke vaiga a eya

En tienpo de la gerra non ay saviduria

El baragan se konose ne ora de gerra, el savio en ora de ravia

Fuyo de la peleya kayo en la gerra

Ken muchas kriaturas tiene, ke no vaiga a la gerra, ke gerra tiene en kaza

En la gerra no se esparten konfites



202620

gezerá (ebr.) f.

אסון, מכה, שבר, גזירה

disaster, blow, destiny

Las gezirot fuertes ke uvo a los sefaradim fue a kavza ke non meldaron el arbavesrim

Kon muncha tefila balda la gezira

La sedaka abalda la gezira



202640

gía f.

מדריך; מנהג

guide

Si un siego gia otro siego, al abizmo van luego



202980

gishé (fr.) m.

אשנב, פשפש

hatch, wicket

Ken me metio gisha en mi suka



203030

givir (ebr.) m. (pl.: gevirim)

גביר, פרנס, איש רם מעלה, פני העיר, טובי העיר

a man of high rank, rich-man

En la kaza del gvir, nunka manka un basin

Buenas oras tengan los gevirim



203090

gizandero m.

טבח מקצועי

professional cook

La ija de la gizandera viene kon su grandeza



203130

gizar v.

בישל

to cook

Bueno giza mi elmuera kon la alkuza yena

El ke giza viernes kome Shabat

Bueno la mi nuera giza, guay de la azete i la arina



203350

gloria f.

תהילה, תפארת, הוד

glory

Al fin se kanta la gloria



203530

godro adj.

שמן, עבה, סמיך, עתיר שומן

fat, thick, high in fat

Ke karar ke seiga godra la gayna, ine tienes menester de la vizina

Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo

Non se rompe de delgado si non de godro i mal filado

El leon tiene piskueso godro porke se lo aze todo kon su mano



203590

godrura f.

שומן, חלב; עובי; כרסנות, שמנות יתירה

fat; thickness; bellying

Dame godrura te dare ermozura

Gudruras ke me de el Dio, ermoza me ago yo



203610

goel (ebr.) m.

גואל, מושיע

savior

El ke kiere azerse hazan i moel tiene ke esperar el mashiah o goel

La salvasion de Israel es kuando viene el Goel



203660

gola (it.) f.

לוע

mouth

Boka kon boka, s'avre la gola



203690

goler v.

הריח, רחרח; חש; מישש דופק

to smell, to sniff; to sense; to feel the pulse

Lo ke guele, non fiede

Ken ti gueli, la naris li kai

Ken de mi gueli si intuzega

Verte de leshos, golerte amber

Lo de enfrente gole, lo de al lado fiede

De la kavesa guele el pishkado



203740

golerse v. refl.

העלה ריח, הבאיש

to stink

Pishkadu i musafir por dos dias, el treser se guelen



203790

goliendo adj.

ריחני, נותן ריח; מסריח, מצחין

fragrant, gives a scent; stinky, smelly

Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida



203800

golondrina f.

סנונית, דרור

swallow, sparrow

Una golondrina venida temprano no anunsia al enverano



203840

golozo adj.

גרגרן, זללן

gluttonous

El ijo del djidio golozo i verguesozo



203960

goma f.

גומי; מחק; שרף; יוקרה, ברק

rubber; eraser; resin; prestige, shine

Tiene pachas de guma



204040

gomitar v.

הקיא

to vomit

Por una moshkita se bozea i se gomita



204520

gostar v.

טעם; ניסה; נהנה; הבדיל, הפלה

to taste; to try; to enjoy; to distinguish, to discriminate against

Los ke tienen muncha emuna non les gustan tomar kolera



204600

gota/gote/gotea (2) f.

טיפה, נטף; צֳרִי

drop; balm

Gota a gota se inche la bota

Bever una bota i no verter una gota



204880

governo/govierno m.

ממשלה, שלטון,ממשל; מזון, מחיה, כלכלה

government, rule; livelihood

La voluntad del puevlo es la unika fundasion lejitima del kualkier govierno



204950

gozar (de) v.

נהנה (מ-)

to enjoy

In bueno mundiko stamos, ma no mo lo stamos gozando

Goza la mansevez ke en la vejez la soba i el minder

En pensando a la vejes no gozamos de la manseves

Me kresio una espina i no me do gozar

Lokos penan, savios si lo gozan

El ombre goza el nombre i la mujer pierde el saver



205000

gozarse v. refl.

נהנה, התענג, התמלא שמחה, עלז

to enjoy, to relish, to be filled with joy

Uno korta la roza, otro se la goza

Gozate de tu manseves - porke non saves komo de vejes te aspera

La mansevez es una vez, el ke no se la goza, bovo es

Pensando al invierno no se goza del enverano



205040

gozo m.

הנאה, תענוג, עונג, שמחה, ששון, מָשׂוֹשׂ, חדווה, עליזות

pleasure, joy, cheerfulness

En korason amargozo, no entra ni riza ni gozo

Si keres bivir kon gozo i alegria fuye de ojo malo i echizeria

Mucha mujer i gozo es tosigo danyozo

Ni ave sin nido, ni gozo komplido

Gozo sin medida akorta la vida



205100

gradiya f.

אסכלה, גריל

grill

La soba es la gradinika del envierno



205140

grado (2) m.

דרגה, מדרגה, מעלה, רמה, מידה; מדחום; הוקרה, הערכה

degree, grade, level; thermometer; appreciation

Todo lo ke vas azer bueno o negro azelo kon karar porke si pazates del grado te azen yorar



205360

graja f.

עורב; דיה

crow

El igo bueno se kome la graja

Tiena meoyo de graja



205420

grajo/grajon m.

עורב; צעיר

crow; young man

Ya greto el grajon, va venir invierno



205540

gran adj.

גדול, ראשי

grand, main

Persona ke aze gran mal, se topa en muy negro hal (T.)



205620

grande adj.

גדול, גבוה, מבוגר

big, tall, mature

Kon los grandes non peleo, me plaze estar muy rezio

Al deavlo se vaya, de chiko fin grande

En la guerta grande yevate el sesto chiko

Por kontra a la guerta chika yevate el sesto grande

Echa el pese chiko para aferar el grande

Haragan en chiko, ladron en grande

Kriyos chikos, ansias chikas ; kriyos grandes, ansias grandes

La muerte es la mas grande echa de la vida

Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate

Mas vale ser kavesa de raton ke el mas grande kulo de leon

Del amigo te viena la piedra mas grande

Chiko de boy - grande de aferedji

Famiya grande, ansias grandes

Respekta al chiko para ke respekte al grande

La kayadez es mas grande dezdenyo

De ''me keres'' a ''te kero'' ay grande diferensia

Chikos i grandes komo los djidios de la kaye

El peshkado grande engluta al chiko

Bokado grande engluta, palavra grande no kitas de boka

La barka es grande, la rikeza es grande

La piedra grande viena del amigo

Kome bokado grande palavra grande no avles

A vinya grande sesto chiko



205720

grandeza f.

גאווה, יהירות; גדולה

pride, arrogance; greatness

Ken tiena grandeza, se kaya de kavesa

De grandeza se kaya a pedasos

Kuando estas sufriendo i estas en dolor ten tino en la grandeza de muestro Kriador

Non avles a ningunos kon gritos i grandeza sin non kon anavut (Aranban)

La novia por grandeza, se suvio a la meza

La ija de la gizandera viene kon su grandeza

La rikeza es un fumo; la grandeza nada vale, porke la terrivle muerte siempre vindikara



205990

grano m.

גרעין, גרגר; ניצה, כפתור של פרח; פצע, מורסה, אבעבועה; מטבע; מידת משקל

grain; bud; wound, abscess, blister; currency; weight measure

Al malo nunka le manka el grano

Al tinyoziko un graniko mas

Al sarnozo - un grano mas

A grano a grano inche la gayina el papo



206150

grasia f.

חן, חסד, קסם; חסד עליון

grace, kindness, charm; Supreme Grace

El ke es prudente amostra grasia, el ke es muncho prudente efastia

Todo kon hen i kon grasia



206780

grego n.& adj.

יווני; יוונית (השפה)

Greek; Greek (language)

Guadrate de djudio riko, de grego buracho i de turko prove



207160

gritar v.

צעק, זעק, צרח, צווח, קרא בקול; רגז, קצף; גער, נזף

to shout, to scream, to call aloud; to Irritate, to become angry; to scold, to rebuke

Tanto grita el ladron asta ke se akaya el patron

Perro ke grita no modre

Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar

El perro grita grita, fine ke se kaya



207210

grito m.

צעקה, זעקה, צריחה; גערה

cry, scream, shout, yell; rebuke

Non avles a ningunos kon gritos i grandeza sin non kon anavut (Aranban)



207280

griyo m.

צרצר; איש קטן

cricket; little man

Boz de griyo, boz de marinero

Grio salti de mi, vati andi mi vizina



207400

grosh (t.) m.

מטבע קטן (גרוש, אגורה)

small currency (penny)

El inkolga al gatu, pur un grosh

Si non tienis grosh - non valis grosh



207770

guadrado adj.

שמור, גנוז; מוגן; שמור ל- (מיועד)

save, hidden; protected; save to (designated)

El ke non ayego a kazar nunka fue guadrado de nazar

De todos males son guadrados, de hazinuras son sanados

Bien guadrado, mal bushkado

Lo ke el Dio guarda es bien guardado



207840

guadrar v.

שמר, הגן על; הסתיר, הצפין

to keep, to protect; to hide, to conceal

De ayn a-ra ke mos guadre el Dio

Guadrate, i el Dio ke te guadre

Ken tiene guadrado dolores kuando abashan les toma dolores

Lo ke el Dio guarda es bien guardado

El Dio ke mos guadre de medio haham i de medio doktor

El Dio ke guadr(a)[e] el meoyo del ben-adam

Ken guadro, nunka dezeo

El ke guadra, para otros guadra

El ke non puede guardar el sekreto tiene meoyo malo i defekto

El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo

Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera

El Dio ke nos guadre de merkader nuevo i de puta vieja

Guadra las paras para dia malo

Guadra il saman i al tiempo valdra mas

De ladron de kaza no te puedes guadrar

Miel en la boka guarda la bolsa

El Dio ke mos guarde de medkus i de indivinas

El Dio ke te guadre de muevo riko

El Dio diza : Ayudate, te ayudare ; guadrate, te guadrare

El Dio ke mos guadre de asinyalado

El ke guad(a)ra malkerensia kon tiempo piedre su sensia

El miedo guarda la vinya



207920

guadrarse v. refl.

נשמר, נזהר, נשמר מ-, השתמט מ-, נמנע מ-, מנע; שמר, גנז, צפן

to be kept, to beware, to evade, to avoid, to prevent; to keep, to conceal

Ermuzuras ni si komen ni si guadran



208360

gustar (it.) v.

החריב, הרס, השם

to destroy

Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar



208370

guay! interj.

אוי! אויה! אבוי!

Alas!

Ben kah u-ven kah guay de la ija de Yiftah

Guay de Ali, ke se kedo sin Fatma

Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya

Todo pasa por este mundo, guay onde pasa

Dale ke le daras, guay ke de si no ay, de su mano no ay

Ke karar ke me den, guay de mi ke non tengo

Das al vidro guay del vidro, das a la piedra guay de la piedra

Guay del ke se va (el ke se muere)

Guay de la mancha

Guay de mi sin mi

Guay guay asta la puerta de la kaye



208440

guaya f.

בכי, קינה, זעקת כאב, מורת רוח

crying, lamenting, crying in pain, resentment

La madre de las guayas



208650

guérfano m.

יתום

orphan

Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno

Kuando el guerfano se va alegrar, las piedras de la kay se meten a yorar



208710

guerko m.

שטן, שד; ערום, פיקח; שובב (שד משחת)

demon; shrewd, clever; naughty

El guerko ke lo arrape i ke lo meta de aparte

Se kazo el guerko kon la bruja

Todos somos buenos - komo la fiel del guerko

El guerko ke se va es mijor del ke viene

El ken al guerko vido su negro djesto le keda

De un guerko, un pelo

El guerko no tiene lo ke azer

El guerko lo yeve, el satan lo arraste

Tres ijas i una madre kuatro guerkus para el padre

Luvia i sol, kaza el guerko

Basho i malo, shanmaz de los guerkos

Ke te rias kon el guerko

Kon la para baila el guerko

Azer la pasensia del guerko

La pena del guerko

Un guerko asemeja al otro

Aki te meto, a el guerko te enkomendo

En kaza ke ay pleto, el guerko no esta kieto



208910

guerta/guerte f.

גן, גינה, גן ציבורי, פארק; גן ירק

garden, public garden, park; vegetable garden

Guerta i ija ande la vizina

En la guerta krese lo ke no kere el bahchavan

En la guerta grande yevate el sesto chiko

Ya esta la guerta, komo la turka muerta

Ya konose rozas de mi guerta

Mar i guerta, ke non ay buelta



208940

guerto m.

גן, גינה; גן ירק

garden; vegetable garden

Entro en el guerto de Eden



209010

gueso m.

עצם, גרם; כף נעליים (עשויה עצם)

bone; shoe spoon (made of bone)

Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte

Ya me toko el kochio al gueso

En gueso de marfil ay ke ronyir

La alguenga no tiene gueso, ma kevranta al gueso

Luenga tierna rompe el gueso

Gueso ajeno no se aze tu gueso, i si lo keres azer no akesha



209350

guevo m.

ביצה; אשך

egg; testicle

El guevo del gayo

Guevo ke mostra puntiko de kolorado, ten tino ke el komerlo es muy defendido

Dar el guevo sin la yema

Al riko, i el gayo le echa guevos - al prove ni la gayna

Nainda no salio de la kashka del guevo

Al guevo meter aza

Kada uno echa un guevo a la oya

'Sta el guevo a la punta

Echa otro guevo a la oya ke akel salio kaldudo



210100

gusto m.

טעם; רצון, תיאבון; הנאה, אושר, תענוג, סיפוק; נטיה, חוש טעם

taste; desire, appetite; pleasure, happiness, satisfaction; tendency, sense of taste

Vestir a uzo, komer a gusto

Si non tienes ganas de reir non tienes el gusto de bivir



210280

guzaneado adj.

מתולע, שורץ תולעים, מלא רימה

wormy, infested with worms, full of maggots

La pera alavada sale guzaneada



210390

guzano m.

תולעת

worm

La mansana ermoza se la koma el guzano

Desnudo komo el guzano

El ke es solo guzano de livro por seguro el no es muy savido



211340

haftoná (ebr.)

מכות, מלקות, הלקאה

beatings, flogging

Dizi ke no es la mana, las yevaresh haltona #



211420

haham (ebr.) m. & adj. (pl. hahamim)

חכם, ידען, למדן, מלומד; רב ספרדי

smart, knowledgeable, learned; Sephardic rabbi

Por onde kere el haham abolta la ujika

El haham no djuzga sin saver de las dos partes

Kada uno haham en su ofisio

Ni el riko vinido de prove, ni haham vinido de amares

Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze

El Dio ke mos guadre de medio haham i de medio doktor

Tu haham, yo merkader, mejor esta en el legen

Haham i merkader, alegria di la mujer.

Kamina senyor haham ke todo lodo esta

Bueno avla (darsha) el sinyor haham ma no ay kien ke lo oiga



211630

hal (t.) m.

מצב, מצב העניינים; צרה, מצב אומלל

state, state of affairs; trouble, miserable condition

Persona ke aze gran mal, se topa en muy negro hal (T.)



212240

halva (t.) adj.

מדוכא, תשוש, חש ברע

depressed, exhausted, feeling bad

Pan fresko kon kezo, pan bayat kon halva, pan duru kon buru i pan yelado kon salado



212500

hamín (ebr.) m.

חמין

cholent (meat stew)

El hamin i el yerno komo te sale



212570

hamor/a (ebr.) n.

חמור/אתון, בהשאלה: טיפש, אוויל, חסר דעת, שוטה

donkey, metaphorically: stupid, foolish, ignorant

Vos sinyor yo sinyor ken le va dizir keda hamor

Arekojer plata i oro, lazrando komo el hamor

A lavar la kavesa del hamor si piedre la lishia i el shavon



212640

han (2) (ebr.)

מר (פניה לאדם פשוט - קיצור של התואר ''חכם'')

Mr. (address to a simple person - an abbreviation of the title ''Haham'')

Ham Avram Aldoshas, ke tiene las bragas floshas

Ham di mi ham, parienti di mi karkanyal

Todo mi ganado para ham Merkado

Arrekojo Shimshon para han Moshon

Al azno, han azno



213000

hanino (ebr.) adj.

בעל עור בהיר מאוד; חנני, בעל חן

who has very fair skin; graceful

Se enkanto hanino en medio del kamino



213030

hanuká (ebr.) f.

חנוכה; תאריך רחוק, רחוק בזמן

Hanukkah; a date far, far away in time

De Hanuka kresa el dia kon una saltadura de gayo



213330

haragán n. & adj.

עצל, עצלן, בטלן, נרפה

lazy

A la haragana, kuando l'alguja, kuando el dedal

El mas haragan non es baragan

Haragan en chiko, ladron en grande

El haragan es konsejero

Madre haragana kita la ija kovdisioza

La madre asil, kita ija haragana

Al haragan los malos pelos embarasan

A la haragana, la noche le viene la gana



213400

haraganud/haraganut f.

עצלנות, בטלנות, עצלות

laziness

El haraganut ermano de aniyut



213660

harif (ebr.) m. & adj.

חריף (מזון); פיקח, חריף, שנון, ממולח, ערמומי

spicy; clever, sharp, witty, shrewd, cunning

Al harif le vijita la boveda

El harif ke non muera



213900

hasbón (ebr.) m.

חשבון

reckoning

Pesah - paras sin heshbon

El ombre ke no yeva heshbon, el heshbon le sale de suyo



214480

hatuná (ebr.) f.

חתונה

wedding

Yo le digo ke so haduna, eya me dize: ''Kuntos ijos tienes?''



214560

haver (ebr.) m. (pl.: haverim/haveres)

חבר, רע, עמית, שותף; חבר (בארגון)

friend, colleague, partner; member (in an organization)

No te agas haver kon dengunos solo kon tu mujer

Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver

Kon onbre yeno de sensia i saver azete amigo, azete tu haver

Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro

El ganar i el perder son haverim

Deshame a mi, vate ande mi haver

No djuzges a tu haver, asta ke no ayegas a su lugar

Negro de mi, negro de mi haver

Lo ke a ti no te agrada, a tu haver no le agas



214690

havransa (ebr.) f.

חברה, התאגדות, שותפות

company, incorporation, partnership

La haveransa traye mucha ansia, al kavo del anyo sale treskilada



214870

hayim tovim! (ebr.)

איחול בעקבות עיטוש: חיים טובים!

Wishing following a sneeze: a good life!

Ken melda arba veesrim sienpre topa hayim tovim



214880

hayir (t.) m.

רווח, יתרון, תועלת, שימוש

profit, advantage, benefit, use

Si las tripas non puede inchir ke vale tefila sin hayir

El doktor ke hayir non te da esparte presto tu sedaka

De lu aruvado non si vei hair



214900

hayirsiz (t.) adj.

בלתי מועיל, שאינו נושא רווח; שאינו אוהב לגמול טוב

unhelpful, non-profit; Who does not like to reward others

Es pelo hairsis



215000

hayre (t.) m.

רווח, תועלת; אמצעי

profit, benefit; a means

Non topara hayre en kamea si bushkas refua por tu alma

Buenas dotrinas de padre i madre les kresen en sus ijos muncho hayre

De su patada verash hayre



215030

hayvan (t.) m.

חיה; כינוי לשוטה או בעל הליכות גסות

an animal; a nickname for a fool or having rude demeanor

Pishkado komo - haiver no komo



215070

hazán (ebr.) m.

חזן, פייטן

cantor

El ke kiere azerse hazan i moel tiene ke esperar el mashiah o goel

El hazan yerra en la teva



215200

hazino m.

חולה, פציינט

sick, patient

Hazino en mano

Lus hazinos matan a lus sanus

La kaza no save ni prove ni hazino

Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino

El prove i el hazino, non tienin amigo

El rey esta hazino, al vizir le echan las ayudas

Hazino stuvites o hazino mirates?



215300

hazinura f.

מחלה, חולי; נכות; דאגה, צרה, אובססיה; הרגל רע שקשה להגמל ממנו

disease; disability; worry, trouble, obsession; a bad habit that is hard to get rid of

La hazinura del iliterato es muy grande porke inyoransa presto i kolay se espande

De todos males son guadrados, de hazinuras son sanados

La viejes es una hazinura inkurable

Esta hazinura ke se vaya a fondinas de la mar

A hazinura larga, muerta segura



215350

hazné/haziné (t.) f.

אוצר, בית אוצר; מאגר; מאגר מים

treasure, treasure house; stock; reservoir

No le abasta ni hazne del re



215490

hen (ebr.) m.

חן, טוב טעם, חינניות; סדר, נוהג

good taste, daisies; order, practice

Mas vale el hen ke el bien

Todo kon hen i kon grasia



216361

hodesh (ebr.) m.

חודש

a month

Ke hodesh, ke rosh hodesh



216410

hohenta f.

דרישה, תביעה; אמתלה, תואנה

demand, claim; an excuse

Despues de las kuarenta, kada dia una hohenta



216450

hohmá (ebr.) f.

חכמה, בינה, תבונה, נסיון

wisdom, understanding, reason, experience

Tsedaka sin hohma es komo una muchacha siega



216470

hohombro m.

מלפפון ארוך

long cucumber

El ke izo este hohombro se lo yeve al'ombro



216600

holera f.

כולרה

cholera

Los ke tienen muncha emuna non les gustan tomar kolera

Si estash sentiendo kolera presto melda libro de Tora



216640

holim- bikur holim (ebr.)

ביקור חולים

visiting the sick

Mete tino en bikkur holim vala mas de maase tovim



217610

hushaná/hushuná - le vino hushaná (t.)

הוא היה מרוצה, נהנה, בא לו לצחוק

he was pleased, having fun, wanting to laugh

Le vino hushuna al rey i le korto la kavesa



217770

i conj.

ו-; גם, אפילו

and-; also, even

Al lado de un muerto - miter i a un bivo



217950

ida f.

הליכה, יציאה, עזיבה, יציאה לדרך

walking, leaving, setting off

La ida esta en mi mano, la venida no se kuando

Ida sin turnada

A tus idas, mis venidas



218640

ignoransia cf. inyoransa

Todas las melezinas (kuras) non puede kurar la ignoransia de un viejo



218660

igo m.

תאנה

fig

Al rey le agrada igos

El igo bueno se kome la graja



218710

igual adj.

זהה, שווה, שווה ערך, שקול

equal

De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal

En ke dia es el mundo igual? Kuando kaye luvia sovre el kal

Ni manias iguales ni vida sin males



218760

igualmente adv.

באֹפֶן שווה, באותו אֹפֶן

equally

El riko i el povri, il fuerti i el flako, todos si van egualmente a la muerte (o a la fosa)



218830

ija f.

בת, ילדה

daughter, girl

Kuando ija ay de kazar, el Dio tiena de mandar

Ijas paresan a ermanas de padre

Las ijas avlan kuando pisha la gayina (nunka)

Madre haragana kita la ija kovdisioza

La madre asil, kita ija haragana

Tener kero una ija, galana i muy komplida, en el puevlo eskojida

Ija de kazar, nave de enkargar

Mira a la madre, toma a la ija

Prime darles leche de madre i ija

Para la ija premi un mazal - para el ijo dos

La ija es amiga de la madre

Guerta i ija ande la vizina

Madre i ija por dar i tomar, son amigas

El ke ijos e ijas tiene kon perros i gatos konsuegra

La ija en la fasha, el anshuguar en la kasha

Si es la mi ija venga en los mis brasos

La ija i el Pesah nunka se atema

'Sta muncha kayades, va naser una ija sfriyada

Ben kah u-ven kah guay de la ija de Yiftah

El ke tiene ija de kazar i no la kaza, se kaza sola



218930

ijiko m.

ילדון, בן קטן

a little boy

Ijika kon kavesa de kalavasa dota godra kon mobilia ya basta



218940

ijo m.

בן, ילד

son, boy

A ken el Dio no le da ijos, le da suvrinos

El ijo del djudio, krese i enegrese

El ke ijos e ijas tiene kon perros i gatos konsuegra

Al ijo komo kreates, i al marido komo ambezates.

Lus ijos de mis ijos, son dos vezes mis ijos

Kuando s'enrikesa el ijo del ombre se la aza la kaza chika, la mojer feya

Kien tiene ijos i ovejas, nunka le faltan keshas

Ijo fuites, padre seras, lo ke izites te aran

Entre la madre i la komadre lu piedren al ijo

Ijos de engrandeser, fiero de mashkar

Mis ijos kazados, mis males doblados

Ijo pedo, vate tadre, torna presto

Para la ija premi un mazal - para el ijo dos

Fijos non tengo, nietos me yoran

Mas vale ke yore el ijo de lo ke el padre

Ken mi dio al padri, ke non mi de al ijo

Un padre para diez ijos, no diez ijos para un padre

El ken kria ijo no muere de afito

Azno ijo d'un otro!

Borachon ijo d'un otro

Kuando da el padre al ijo, ariya el padre, ariya el ijo ; kuando da el ijo al padre, yora el ijo, yora el padre

Venid padre, vos embezare a azer ijos

Ken fue el padre, ke no seya (i) el ijo



219290

ilar v.

טווה

weave

Non se rompe de delgado si non de godro i mal filado

Tanto gana la ke bien fila komo la ke mal fila



219380

iletrado adj.

בור, עם הארץ, חסר השכלה

ignorant, uneducated

La hazinura del iliterato es muy grande porke inyoransa presto i kolay se espande



219440

ilo m.

חוט; להב (צד חותך של סכין/חרב)

thread, wire; blade (cutting side of knife/sword)

Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar

Si tomas de todos un iliko te lavoras un paltiko



219790

imajinasión f.

דמיון, בדיון

imagination

Para el elevo es bendision kuando tokas su imajinasion

Kuando el meoyo esta arto la imajinasion se eskapo



219860

imansiz (t.) m.& adj.

כופר; אכזר, בלתי אנושי

heretic; cruel, inhuman

Para un dinsis se kere un imansis



220240

imortal adj.

נצחי

immortal

La esperansa es inmortal, sienpre espera en el portal



220870

importansa f.

חשיבות

importance

Uno no tiene importansa, dos ya es algo de koza, ma tres es una fuersa



220930

importar v.

ייבא; היה חשוב

to import; to be important

El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie



221880

inat (t.)

עקשנות, קשי עורף, קשיות עורף

stubbornness

Duro de entender, inat de piedra



221970

inatchí(t.) adj.

עקשן, קשה עורף

stubborn

La ignoransia es (inadsi)[inatchi]



222160

inchir v.

מילא, גדש; פיטם, הלעיט

to fill, to pile up; to fatten, to feed

Asenta kuliko - incha fuziko

Inche kuvos vazia a la mar

Ya enchites la mezuza de todos pekados

Icho el oju al saku

Ken tiene el ojo vazio, nunka el papo no inche

Si las tripas non puede inchir ke vale tefila sin hayir

Ninguno no inche la oya de otros



222320

inchirse v. refl.

התמלא, התנפח, השמין, התפטם

to fill up, to swell, to gain weight

A poko poko se inche el papo de la gayna

La bolsa del riko se vazia i la del prove no se inche

De todas las palavras no se incha una kashka d'alviyana

El ojo del bivo se incha kon un poko de tierra

Gota a gota se inche la bota



222950

indiskreto adj.

בלתי צנוע, קל דעת, בלתי דיסקרטי, שאינו שומר סוד

immodest, frivolous, indiscreet, who does not keep a secret

A ombre avlador i endiskreto no konfies tu sekreto



223210

indjenio m.

זריזות, כשרון, מיומנות; כושר המצאה, תחבולה, תכסיס, המצאה

agility, talent, skill; Ingenuity, trickery, invention

Kien no tiene indjenio, de ambre se muere

El mal trae el endjenio



223360

indjustedad f.

אי צדק, עוול, עיוות הדין

injustice, perversion of justice

Las kavzas de las inigualidades son nasidas de las injustidades



223395

indolensia f.

אפאתיה; בטלה, בטלנות, עצלות

apathy; idleness, laziness

Lo resiven porke esta bien vestido i lo envien por su indolensia



224580

iniervar v.

עיצבן, הרגיז, הטריד

to get on one's nerves, to irritate, to bother

El ke djuga kartas kuando gana se va alegrando i kuando perde se va inyervando



224590

iniervarse v. refl.

התעצבן, התרגז

to be irritated, to become angry

El ken no tiene kreyaturas va yorando se inyerva kon el Dio porke no le esta dando



224620

inieto m.

נכד

grandson

La korona de los viejos es los inietos



224990

inklinar v.

היטה, כופף, הרכין

to incline

Donde el korason inklina, ansi el pies kamina



225520

inkuravle adj.

חשוך מרפא

incurable

La viejes es una hazinura inkurable

La djuventud es kuravle, la viejes es inkuravle



226300

inspirar v.

שאף רוח; השרה, נתן השראה

to respire; to inspire

Ken promete muncho no inspira konfiansa



226560

instruksión f.

הוראה, השכלה, חינוך, הקניית דעת

instruction

La instruksion es el adornamiento del riko i la rikeza del povre

Ombre ke bushka instruksion sienpre topa la satisfaksion

Kale meter muncho tino en la instruksion, sin eya el ser es una abominasion

La valor de una buena instruksion ke dezvelopa un meoyo avierto vale mas de todo oro en el mundo

La vera instruksion es un majiko biervo, si la tomas kon buenas se aze tu siervo



226860

intelijensia f.

שכל, בינה, מישכל, איטליגנציה

intelligence

Kon poka intelijensia non krese la konsiensia



226870

intelijente adj.

נבון, בעל שכל, פיקח, חכם, אינטליגנטי

intelligent

Sin duda todos nasimus ignorante, el marifet es morir inteligente



228060

intolerensia cf. intoleransia

Nada se muere i presto se revive komo la intolerensia



228700

invierno m.

חורף

winter

Koje las flores del buen tiempo, ke presto yegara el invierno

Amistad de yerno, sol de invierno

El suegro kon el yerno - komo el sol de envierno

Pensando al invierno no se goza del enverano

Non deshes la viejes ke sea el invierno de tu vida. Azedlo vuestro bien rekolte.

Ya greto el grajon, va venir invierno



228730

invitado n.& adj.

מוזמן, קרוא, אורח

invited

Una viejes frankamente akseptada komo una segunda mosedad invitada



228840

inyoransa f.

בורות, בערות, אי ידיעה

ignorance

Ke le falta la lanpa de ignoransia? Non tiene apagador

La hazinura del iliterato es muy grande porke inyoransa presto i kolay se espande

La ignoransia es (inadsi)[inatchi]



228850

inyorante/inyorente n.& adj.

בור, בער, עם הארץ, חסר ידע, אנאלפבית

ignorant

El ignorante non tiene duda porke entiende poko de nada

La masa del puevlo son ignorante ama dainda se kreen kontente

Sin duda todos nasimus ignorante, el marifet es morir inteligente



228890

inyudo m.

קֶשֶר

bond

La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus



229050

ir v.

הלך, ניגש אל, ביקר; כלה; חלף (זמן); פועל עזר לציון הווה מתמשך/עתיד; התאים

to go, to approach, to visit; gone (time); auxiliary verb to indicate continuous present/future; to match

El mez va i viene, korra komo el kavayo

Ande eyos van, yo ya torno

Aya vaya el ojo malo

El bien va al bien, i el sisko a la karvonera

Kien non save ke es gerra, nunka ke vaiga a eya

Fue por lana i salio treskilado

Lo ke kaye de mi mano, vayga a mi ermano

Kien va sin yamar, no le dan logar

Kuando los tuyos ian, los mios ya venian

A la sivdad ke iras, komo veras aras

El konsejo ido sienpre es perdido

Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez

Anda va la prenyada va kon su fatiga

Ke azesh ke ya vine kedavos in buena ora ke ya me vo ir



229380

ira f.

כעס, זעם, חימה, כעס גדול

rage, anger, great anger

Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira

La kandela de la mentira el Dio amata kon su ira

Ya vino kon ira i polvorina



229840

irse v. refl.

הלך לו, יצא, נסע; נעלם לו, עבר לו (זמן, מחלה וכו'); נפטר, מת

to go, to go out, to disappear, to pass (time, illness, etc.); to die

Guay del ke se va (el ke se muere)

Desha padre i madre, i vate kon el marido

Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi

Lus kushinis si fueron, las fronias kedaron

El ken se va a la gerra ayi no keda

Al lado de lo seko se va i lo fresko

Al deavlo se vaya, de chiko fin grande

Nada vale di korrer si kali ir a tiempo

Boz de perros no se va a los sielos

Kuando entra vino se hue el tino

A la mar si va, no topa agua

Piojo, piojo, sale de mi, vate ande mi vizina

Muncho ay, muncho se va

Se fueron al mundo de la verdad

El guerko ke se va es mijor del ke viene

Kien tiene de azerte bien, o se muere, o se va por afuera



230160

ishtadelut (ebr.) m.

מאמץ

effort

Pasate kon lo tuyo i no agas benim a dengunos



230310

ismaelita n.& adj.

ישמעאלי, ערבי

Ishmaelite, Arab

Ken no da kon Israel, peka kon Ismael

Ken no aze kon Yisrael, lo aga kon Yishmael



230385

Israel m.

ישראל

Israel

La salvasion de Israel es kuando viene el Goel



230400

israelita n.& adj.

יהודי

Jew, Jewish

Ken no da kon Israel, peka kon Ismael

Ken no aze kon Yisrael, lo aga kon Yishmael



230980

janvié (fr.) m.

ינואר

January

Janvier tiene la fama, Fevrier si pisha en la kama



232190

kacha (1) f.

כריכה (של ספר); נדן; נרתיק משקפיים; ניצב (סכין)

book cover; sheath; glasses case; handle (knife)

Kacha kon punta



232550

kada adj.

כל-

all-

En kada dedo un marafet

En kada kaza ay avas las kualas son desmazaladas

Kada uno enterro al padre komo kijo, Djoha lo enterro kon la pacha de afuera

Kada dia kon su maravia

Kada raton a su kanton

Mas vale sufrir un dia ke kada dia

Kada boka kere su sopa

Kuando el oro avla a kada lengua akaya

Yave de oro avre kada dolap

'Sta kada kara una mansana

Kada par kon su parigual

Kada loko kon su tema

Onra a kada uno i no maltrates a ninguno



232670

kadar (t.) adv.

כמו, גדול כמו, באותה כמות, קרוב ל-

as, as large as, in the same quantity, close to

O kadar para o kadar boya



232740

kademsiz (t.) m.

חסר מזל, ביש מזל; בהשאלה: אדם נבזה, מאוס, נתעב

unlucky; (metaphorically:) despised/repulsive person

El ke se aze vaftiz sin duvda es kademsiz



232760

kadena f.

שרשרת, שלשלת; שרשרת ארועים הקשורים זה בזה

chain; a chain of interrelated events

Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra



232810

kadenado (port.) m.

מנעול, בריח, שרשרת

lock, bolt, chain

Para el ladron no ay puertas ventananas ni kavenado porke para el topa todo el remedio



233350

kagajón m.

רעי, צואה; אדם יומרני ופחות ערך

excrement; a pretentious and less valuable person

Kagajones i membriyes son amariyos



233390

kagalón adj.

עושה במכנסים; פחדן

defecating in pants; coward

El kagalon kita burla del pishalon



233440

kagar v.

עשה צרכים גדולים, היתה לו פעולת מעיים

to make great defecation, to have intestinal action

El ke bive esperando, se muere en kagando



233510

kagarse v. refl.

עשה במכנסיים; נהג במורך לב

to defecate in pants; to behave cowardly

Se kago i no se konsentio

No mostres ande pishas ke utro va e se kaga



233560

kagón adj.

אינו שולט בצרכיו; פחדן; מעמיד פני גיבור

who does not control defecation; coward; who pretends to be a hero

En kagon, en beratli

Mansevo leon, kazado kagon



234150

kal (ebr.) m.

בית כנסת (קהל)

synagogue

Keresh diskuvrir djudezmo kon alegria andadvos al kal kon prisa i lejeria

Meter sefer n'el kal

En ke dia es el mundo igual? Kuando kaye luvia sovre el kal



234390

kalavasa f.

קישוא; דלעת

zucchini; pumpkin

Kalavasa por onde pasa non enbarasa

Meoyo de prasa sale kalavasa

Se avrio komo la flor de la kalavasa

Ijika kon kavesa de kalavasa dota godra kon mobilia ya basta

Kalavasa vazia no kaye a fondo



234460

kalavasudo adj.

קרח

bald

El kalavasuzo es meoyudo



234470

kalavrina f.

פגר, גוויה, נבלה

carcass, corpse

Deskorcha en la kaye tu kalavrina i no tengas de menester de la vizina



234640

kaldera f.

קדירה, סיר עמוק, קלחת

casserole, deep pot, cauldron

En todas las kazas buyen lapas, i en la mia kalderadas



234730

kaldo m.

רוטב; מרק

sauce; soup

No tata kaldo kon ninguno

Unas paren, otras beven los kaldos

Para nada, kaldo de avas



234790

kaldudo adj.

מימי

waterish

Echa otro guevo a la oya ke akel salio kaldudo



234830

kale (catal.) conj.

צריך ל-, יש צרך ל-

there is need to

Kale meter muncho tino en la instruksion, sin eya el ser es una abominasion

Lo fiado kale ser pagado

Nada vale di korrer si kali ir a tiempo

Kale kerer al aboresido para ke te biva el kerido

La novia kale ke amostre la (a)shugar. El gato esta (a)rriva de la kasha no lo save echar

Kale komer para bivir i non bivir para komer

Konviene o no konviene kale tomar la vida komo viene



234900

kaleja f.

רחוב, סמטה; דרך

street, alley; way

El Dio mos guadre de pedo de vieja i de ayre de kaleja



235110

kaler (catal.) v.

צריך, יש צרך, עליו ל-

there is a need, he must

Kale komer para bivir i non bivir para komer

Para el mal i el bien, sehel kale tener



235550

kalma f.

שקט, דומיה; שלווה, רוגע, מרגוע; מנוחה, הפוגה

silence; peace, tranquility, relaxation; rest, respite

El la kalma ke antesede a la tempestad



235980

kalsar v.

הנעיל (נעלים)

to put shoes on

El komer i el bever a la savor tuya, el vestir i el kalsar a la savor de la djente



236280

kama f.

מיטה, ערש, יצוע

bed

La kama es una roza, si non se durme se repoza

Janvier tiene la fama, Fevrier si pisha en la kama

Mas vale tener onor en plaza, ke kama dorada

Kita fama buena, pishate en la kama

Ni la meza metida, ni mujer en la kama

Asigun el lavorador asi es el lavoro, i asigun la kama asi es el repozo

Kama kurta - muerta liviana



236630

kameá(ebr.) m.

קמע

amulet

Non topara hayre en kamea si bushkas refua por tu alma



236800

kaminar v.

הלך, צעד, פסע, התהלך, טייל

to walk, to go

Kamina el karkanyal si ambeza il paladar

Kaminando i avlando

Kamina senyor haham ke todo lodo esta

La geyna por kaminar muncho fue pedrida

Los ke kaminan kon savios son bastante mazalozos

Kien kamina por el sol, save el savor de la sombra

Donde el korason inklina, ansi el pies kamina

El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante

El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie

Los ke kaminan en el kamino derecho tienen ke kaminar en kamino estrecho

La amistad no aze muncho ruido kuando kamina

Tener kavayo kaminar a pie

Ken va dulchamente kamina kontente



236970

kamino m.

דרך, נתיב, נתיבה, מסלול

road, path, route

Kuando sales a kamino ke ti afita

Los ke kaminan en el kamino derecho tienen ke kaminar en kamino estrecho

El kamino direcho es el mas kurtu

Kaminos de lechi i miel, kaminos buenos

Tomar los kaminos en las manos

Todo 'sta el ojo en el kamino

Kuando vas a salir a kamino non trokes de direksion

Entre la posibilidad i la realidad puedes examinar el kamino de la verdad

Il ke desha para manyana topa danyo en el kamino

El ojo en el kamino lo tiene todo

Azer kozas sin pensar es salir a kamino sin pensar



237200

kamiza f.

כתונת, חולצה

shirt

Las kamizas suzias lavalas en kaza

Marido no es kamiza de deznudar

Lo ke toka a la kamiza, no toka al antiri

Ke no te konfias ni a tu kamiza

La kamiza es mas serka del palto



237360

kampana f.

פעמון; אורלוגין; כינוי לדייקן

bell; horologe; nickname for punctual person

Garon de kampana



237530

kampo m.

שדה, אחו; אזור כפרי; מחנה

field, meadow; rural area; camp

Kampo krio en mano del rey

El Dio tiene kargo de la ormiga del kampo

Asombro el kampo i lo desho por arkojer

Las buenas al sistiko i las negras al kampiko

Lo enteraron en el kampo del pezgado suenyo



237640

kamuflaje (fr.) m.

הסוואה, כיסוי

camouflage

El medio onesto aze kamuflaje o enganyo para los ke avlan media o entera mentira.



237920

kandela f.

נר

candle

Ya amato las kandelas

De su kandela no ay ken se arelumbre

Kandela de la kay eskurina de kaza

Pan i kezo i dos kandelas

La kandela de la mentira el Dio amata kon su ira

En ke se le va la kandela del povre, en kontando los bienes del riko

Avansa la luz, ensienda la kandela

Kien vende el sol, merka la kandela

Aze los diez dedos kandelas i ni uno no le arlumbra

El sol non nesesita kandelas o lamparas

Ni la novia, ni la semola, no las mires a la kandela

Amata kandelas

No ay kien se arelumbre de su kandela



238150

kandilar m.

פמוט; נברשת

candlestick; chandelier

Buzeyo un yardan por azer un kandelar



238740

kansar v.

עייף, ייגע, הלאה, הוגיע

to tire, to weary

El ke krio i non kansa



238750

kansarse v. refl.

התעייף, התייגע, נלאה

to get tired

Si kores para ke kores i si te kansas para ke te kansas

Ken muncho korre, presto se kansa



238940

kantar (1) m.

שיר, שירה

song, chanting

Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar

Il kaveyo i il kantar nu kaven in el anshuar, ma bien save ande estan

Asigun es el kantar asi es el bailar



238980

kantar v.

שר, זימר

to sing

No le kanta el gayiko

Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva

Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve

Kanta de dolor de korason

Ken kanta a su duenyo espanta o de visto o de ansia

El se lo kanta, el se lo baila

Kada dia no kanta el gayiko

El ke kanta mal no pensa

Kuando kantamos todos oyen, kuando suspiramos todos fuyen

Una mano sola no kanta i no yora

Kanta el azno por morde del patron

Ken bivi esperando, muere kantando

Kanta gayiko para bueno

Kanta manyera la ke no pario

Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve

En el mes de Genayo non kanta bien el gayo

Kada gayo en su gayenero kanta

Uyo gayos kantar, no save in ke luguar

Ni gayos kantan, ni perros maoyan

Avla kantando, te respondere baylando

Siempre no kanta el gayiko

Otro gayo me kantava, si...

Al fin se kanta la gloria



239140

kántaro f.

כד

jug

Tanto va el kantaro a la huente fin ke se ronpe



239190

kante m.

שיר, לחן

song, melody

Por el kante se konose la ave



239250

kantidad/kantidá/kantitá f.

כמות, סך

quantity

Kantidad de un pulgar, viene la alma a su lugar



239410

kantón m.

פינה, זווית, קרן זווית; קנטון

corner, angle; Canton

Kada raton a su kanton



239700

kanyo m.

ביצה, מדמנה, ביוב, טיט, רפש, בוץ, יוון, סחי, לכלוך, זוהמה, טינופת, טינוף, דומן; ביב

swamp, sewage, clay, slime, mud, dirt, grime, filth; sewer

Kanyo kon lodo

Akeyos kanyos trayen en estos panyos

Se va el oro i el aver, keda el kanyo a la pare

Il garon es un kanyo rial, kuanto mas echas mas kave

Kanyo del banyo



239950

kapachidad/kapachitá (it.) f.

כשרון, כושר, כשירות, זריזות, מיומנות, יכולת; קיבולת

talent, fitness, aptitude, agility, skill, ability; capacity

Kien tienen la kapachidad de la alegria nunka piedren el tiempo kon muncha avlastina



240460

kapital m.

קרן, הון יסוד, נכסים

capital, primary capital, assets

Kien poko kapital tiene, presto lo piedre



240520

kapitán m.

קפיטן, סרן; ראש, מנהיג

captain; head, leader

Bandera vieja, onor de kapitan

Ni meza sin pan, ni armada sin kapitan



240810

kapricho m.

גחם, גחמה, קפריזה; עקשנות; קיבעון

whim, caprice; stubbornness; fixation

El kapriso es un triste visio



240940

kaptivar v.

שבה לב, הקסים

to captivate, to enchant

Raton ke tiene un burako, presto lo kaptura el gato



241020

kara f.

פנים, פרצוף, קלסתר; לחיים; גפת הנעל (החלק העליון של הנעל)

face; cheeks; upper part of the shoe

El Dio no kere karas, kere korasones

Miralo la kara, le koneseras el korason

Kara de luna

Kara de pastel

Kara de pepino

Karas vemos, korasones no savemos

De la kara si veya komo di korason tieni

Kara de Zingano

Una mano lava la otra i las dos lavan la kara

Kara tuerta - ventura direcha

El gato se 'sta lavando la kara - va kaer luvia/va venir djente

El ke eskupe al sielo a la kara le kaye

El bien i el mal en la kara se veen

No ay mas falso ke la riza en la kara

Fyel le korra [korre] por la kara

A mal tiempo buena kara

La kara le 'sta de siete alegrias

Va venir tiempo, ke las karas se van azer komo los dipes de los tendjeres

Kon la riza en la kara, la alma me amargo

Mas vale verguenza in kara i no dolor in el alma

Kien mete kara, toma marido

Keres ver a la bien kazada, mirala en la kara

Lo eskupieron en la kara, le paresio luvia

Save la roza en ke kara apoza

Ken ti vei - la kara si li amarga

Esto mi es el ojo en la kara

Tres pari, tres movi, i kon mi kara limpia sali

Angusia de korason, kara de Zehir

Mejor es verguensa en kara i no dolor del korason

'Sta kada kara una mansana

Vos de Fransia, yo de Aragon, mis ijos miran de kara al karvon,

Kara alegre i un michon

Yo i vos - kara de flor

Tener kara de tisha beav



241550

karabalik (t.) m.

המון; הרבה דברים/בני אדם בלתי רצויים

lots; lots of unwanted things/people

Buenas noches tio Hayim, mucho karabalik a la frente



241790

karakter m.

אופי, צביון, טבע, מזג; אות/סימן כתיבה, סימני דפוס יצוקים

character

El mal karakter de kada ombre resta en su orguyo i nombre

Mujer puede trokar kolor de su pelo ama nunka el karakter de su selo

Buen korason aze buen karakter

El karakter de un puevlo se konose en su temple



242050

karar (1) (t.) m.

החלטה

decision

Ke karar ke seiga godra la gayna, ine tienes menester de la vizina

Ke karar ke me den, guay de mi ke non tengo

Para echos del Dio no ay ni kavo, ni karar

Para el mazal non ay ni kavo ni karar

No te endevdes mas del karar porke no puedes nunkua pagar

Ke karar de ermoza es alguna este karar de bova es

Todo lo ke vas azer bueno o negro azelo kon karar porke si pazates del grado te azen yorar



242550

karga f.

משא, מטען, משקל, עומס; עול, נטל, מעמסה, חובה, שליחות

freight, cargo, weight, load; burden, duty, mission

Kazar por los bienes es tomar karga en reines



242620

kargar v.

העמיס, הטעין, טען, שיגר חבילות; הטיל משימה

to load, to send packages; to assign a task

Si el mazal kale yir a bushkar, sapatos de fierro tienes de akargar



242670

kargo m.

מטען; התחייבות, חובה

cargo; commitment, obligation

El Dio tiene kargo de la ormiga del kampo

Kavayo de rey no alevanta kargo



242750

karidad m.

צדקה, חסד, נדבה, גמילות חסדים

charity

Karidad bien entendida nunka esta eskondida

La karedad siempre paga



243110

karkanyal m.

עקב

heel

Ande mi pie, ande mi karkanyal

Kamina el karkanyal si ambeza il paladar

Ham di mi ham, parienti di mi karkanyal



243360

karne f.

בשר

meat

Kaza i karne sin dara no ay

Le 'sta komiendo las karnes

Karne kruda no amostres ni a mal marido ni a mala suegra

El ben-adam es de karne i de sangre

La karne, de la unya no se esparte

Ni senar sena de karne, ni estar kon vuestra madre

Vino aze sangre, karne aze karne

Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano

Esperar del lovo karne

Una fila de karne, una de kezo

Es un pedaso de karne kon dos ojos

Mucha karne i mal shabat

Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida



243600

karnero m.

כבש, איל

lamb, ram

De un karnero no ay dos pelas



243670

karnudo adj.

בשרני

fleshy

De ke sos karnudo, de dar kuenta al mundo

Por un punto se aze el ombre karnudo



243690

karo adj. & adv.

יקר; נדיר, בלתי מצוי; יקר ללב, יקיר; ביוקר

expensive; Rare, uncommon; Dear to the heart, dear; dearly

Ke es la koza muy muy klaro? La eksperensia es muy karo

El ke save merkar barato i vender karo es un merkader muy zeki i raro

Kuando se eskapa de un enemigo? Kuando lo azes tu muy karo amigo

Lo barato es karo, i lo karo es barato



243920

karpuz (t.) m.

אבטיח

watermelon

Al melon i a la mujer es liviano eskojer, al karpus i al ombre nunka

Lo das enbasho salta komo el karpus



244190

karro m.

מרכבה, עגלה; קרון; מכונית, אוטו; גלגל, אופן

carriage, cart; wagon; car, automobile; wheel

Karros untados kaminan i buenas samaras kayentan



244380

karta f.

גלויה, איגרת, מכתב; כרטיס; קלף משחק

postcard, letter; card; playing card

Kayen barvas i favlen kartas

Todo modo de karta i eya le aze bachka



244700

karvón m.

פחם

coal

Vos de Fransia, yo de Aragon, mis ijos miran de kara al karvon,

Preto karvon

Todo karvon de una kolor

Ni karvon ni lenya no esperes fin ke yela



244740

karvonera f.

מחסן פחמים

charcoal warehouse

El bien va al bien, i el sisko a la karvonera

De la tizna a la karvonera, es esfuegra i nuera

Kita la tizna, mete la karvonera

Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi



244820

kasador m.

צייד

hunter

Al mejor kazador se le fuye la lievre



244990

kasha (1) f.

תיבה, ארגז, קופה, קופסא, מגירה

box, crate, cash register, drawer

La ija en la fasha, el anshuguar en la kasha

El gato 'sta ensima la kasha komo se dize piss

Saviduria sin eksperiensa komo una kasha vazia

La vieja en kaza la djoya en la kasha

Anke la verdad esta en kasha de yerro tiene ke salir a luz en muy poko tienpo

De la kasha al kashon

Mas vale un amigo in la plasa ke un dinero in la kasha
asha



245140

kasher (ebr.) adj.

ישר, הגון; כשר

honest, decent; kosher

Antes de komer, demanda si es kasher



245230

kashka f.

קליפה; תרמיל (של אפונה וכו')

shell, peel; pod (botany)

De las kashkas a las nuezes

De todas las palavras no se incha una kashka d'alviyana

Nainda no salio de la kashka del guevo

Un darush i un perush por una kashka di tarmuz



245370

kashko m.

גולגולת; קרחת; קליפה, קרום

skull; baldness; peel, membrane

Kitate lo del kashko

Dami mioyu, ti dare kashko



245430

kashón m.

מגירה

drawer

De la kasha al kashon



245720

kasta f.

כת, כיתה, מעמד, קסטה

sect, caste

Mujer ke es kasta, nunka enfastia

De kastas vienen los reyes

Si tu mujer es kasta non tienes ke deshar ma si eya non es kasta tienes ke pensar



245760

kastanya f.

ערמון; בהשאלה: דבר פחות ערך

chestnut; (metaphorically:) of less value

Ay manias komo kastanyas

Por una kastanya kita la pestanya



245900

kastigar v.

ענש, העניש; ייסר, הוכיח

Kuando kastigas a tu kriatura i se aze korlado, tien aftaha ke va (a) partir en pasos derechos



245920

kastigo m.

עונש, גמול

punishment, admonition

El selo es un kastigo del sielo



245960

kastiyo m.

טירה, ארמון

castle, palace

El bavajon aze kastiyos en el aire

Dos muezis no azin kastiyo



246170

katar v.

בחן, בדק; השקיף, הביט, שם לב

to examine, to check, to observe, to look, to notice

Ken bavas veye, barvas kata



247070

kavar v.

חפר, עדר

to dig, to shovel

Kavar el pozo kon dedal



247110

kavayar v.

רכב, דהר על סוס

to ride

El kavayo es del ke lo kavaya



247140

kavayero m.

אביר, פרש; איש המעלה, בעל נימוסים

knight; a man of virtue/with manners

Ayer vakero i oy kavayero

A kavayo nuevo, kavayero viejo



247180

kavayo m.

סוס; קלף ה''נסיך''

horse; the "Prince" card

Al kavayu sarnozo, la moshka li apoza

El mas mejor kavayo nesesito freno

Los dias korren komo el kavayo

Negro a pie, negro a kavayo, negro si lo yevan por la mano

Antes de merkar el kavayo, merko las nahchas

Dientes de kavayo ke tenga, igine no le vo dar or azer esto

El kavayo es del ke lo kavaya

A kavayo nuevo, kavayero viejo

Tener kavayo kaminar a pie

Un kavayo de rasa araba mesmo flako es muncho mejor de un azno alto i gordo

Kavayo de rey no alevanta kargo

Serro la puerta despues del kavayo fuyido

El amo durmiendo, el kavayo komiendo



247320

kavé (t.) m.

קפה

coffee

Kav(a)[e]yiko d'alegria



247450

kaver v.

יכול להכנס (יש לו מקום); התאים

to have a seat/space; to match

Onde ay bien kierer no kave mal kierer

Kien bien se kere, en poko logar kave

Ni prove ni malato non kave en mi plato

Kuantos bukados kaven en la tripa i uno mas

En el lodo no kave mancha



247540

kavesa f.

ראש

Kito la kavesa d'en algodones i la metio en punchones

De la kavesa guele el pishkado

Dos kavesas en un kavesal sin kidushim non va ver mazal

Kavesas ki lavi, tinyozas mi salieron

Los ke no tienen kavesas tienen pachas

Mas vale ser kavesa de raton ke el mas grande kulo de leon

La kavesa ti aromp[i]o - la palavra non

Keto la kavesa del sako

Korta kavesas i echa al tejado

El ke unya de djuduyo toka, la kavesa se le korta

Marido sin paras, ke si echa siniza a la kavesa

Shavdo en la meza salado en la kavesa

Munchos bienis, muncho dulor de kavesa

No te burles del borracho, te viene a la kavesa

Arrapa esta kavesa

Ken tiena grandeza, se kaya de kavesa

Le vino hushuna al rey i le korto la kavesa

Alevanta kavesa de kulevro i no de ben-adam

(Kanta)[konta] kavesas, mete bonetas

Kon sus piedras en su kavesa

Metida, korona de kavesa

Kavesa de lenyo

el derecho yeva kavesa rota

A lavar la kavesa del hamor si piedre la lishia i el shavon



248100

kavesal m.

כר, כרית

pillow

Si dizes kavezal o almoada, non te espantes, non va kostar nada

Dos kavesas en un kavesal sin kidushim non va ver mazal

Kumicha de kavesal, aze muncho mal

Non dar infasio ni al kavisal



248130

kavesera f.

מראשות; מנהיג, ראש, ראש כנופיה, מנהיג המרד; ראשות; כותרת נייר מכתבים; כר

head-rest; leader, head, gang leader, rebel leader; leadership; stationery title; pillow

Piedra desdechada - kavesera de meza

Le kayo la kavesera



248220

kaveyo m.

שער

hair

Il kaveyo i il kantar nu kaven in el anshuar, ma bien save ande estan

La mojer tiene el kaveyo largo i el meoyo kurto

No se viene a peinar a uno ke no tiene kaveyos

La onor de la mojer es un kaveyo

El meoyo es un kaveyo

El mas chiko kaveyo aze su solombra



248380

kavo m.

סוף, קץ, אחרית; קצה

end ; edge

Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado

El ke al kavo keda a ravo asimeja

Para todo ay kavo

Nunka se arremango Chamandura, sino kavo de mez i rayo de luna

Para echos del Dio no ay ni kavo, ni karar

Para el mazal non ay ni kavo ni karar

Al kavo de rato sos marido gato

Al kavo de sien anyos todos seremos salvos

Todo tiene kavo solamente una mujer

La haveransa traye mucha ansia, al kavo del anyo sale treskilada



248520

kavod/kavó/kavot (ebr.) m.

כבוד, יְקר, דרך ארץ

honor, respect, dignity

El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa

El kavod es de kien lo da, no de kien lo toma

Keres empushar a los mazikim melda kon kavod los Ti'hilim

Komer el kavod i el zahut



248600

kavra f.

עז; כינוי לבעל זקן מדובלל

goat; a nickname for a shaggy beard person

La kavra ya esta embezada a echarse en el sereno

Salto la kavra a la vinya, saltara i la kavrita



248720

kavza f.

סיבה, טעם, גורם, מניע, עילה, נימוק, עניין

cause

Las kavzas de las inigualidades son nasidas de las injustidades

Dizen ke kon la mujer enpeso el pekar ma por esta kauza onbre non va eskapar

Kita la kavza, kita el pekado

Las gezirot fuertes ke uvo a los sefaradim fue a kavza ke non meldaron el arbavesrim



248790

kavzar v.

גרם, גרם ל-, הביא לידי

to cause

Kada ombre ke prekure de ser djusto i no kauze a ninguno danyo i dizgusto

Una ora de neglijensa kavza un anyo de grande pena



248850

kayada f.

שתיקה

silence

Madre fuye a las kayadas

Mi boy a las kayadas mi yo a la meshkita



248870

kayadez/kayades f.

שקט, דממה, שתיקה, דומיה, דמי

silence, stillness, quiet

Kayades Bulisu, ke es la salud

La kayadez es mas grande dezdenyo

'Sta muncha kayades, va naser una ija sfriyada

Si la palavra es paras, la kayadez es oro

La mijor repuesta es la kayadez



248920

kayado adj.

שקט, דומם, שותק; שתקן

quiet, still, silent; silent person

Aguas kayadas son enganyozas

El oro i el prenyado, no se keda kayado

Azno kayado, por savio kontado

Tanto yora la bien kazada, ke la mal kazada se keda kayada



249000

kayar v.

השתיק, הטיל שקט; שתק, החריש

to silence, to impose silence; to shut up

Kien kaya otorga

Kayen barvas i favlen kartas

Oyir, ver i kayar

Kaya mana, avlare yo

Kaya mis vizinas ke al banyo me vo ir

Mas vale kayar ke avlar



249020

kayarse v. refl.

השתתק, שתק, החריש, נדם, דמם

to shut up

El perro grita grita, fine ke se kaya



249050

kaye f.

רחוב; דרך, שביל

street; road, path

Mas save el loko en su kaza ke el segazo en la kaye

Kuando el guerfano se va alegrar, las piedras de la kay se meten a yorar

Chikos i grandes komo los djidios de la kaye

Mofina de kaza, alegria de las kayes

Alegria de la plasa, nuvlidad en kaza

El ken se viste de otros en medio la kaye lo desvisten

Guay guay asta la puerta de la kaye

El Dio ke no de ni al perro de la kaye

Kandela de la kay eskurina de kaza

Espejiko de kaye

Deskorcha en la kaye tu kalavrina i no tengas de menester de la vizina



249150

kayentar v.

חימם, הסיק

to heat

La suegra kon la nuera, komo la samara vieja ke tiene pelo i non kalienta

Karros untados kaminan i buenas samaras kayentan

Vestidos emprestados no kalientan



249170

kayentarse v. refl.

התחמם

to warm oneself, to warm up

Por la boka se keinta el orno



249180

kayente adj.

חם, שיש לו חום, קודח, לוהט

hot, feverish

Koza de masa - en kaente

Yo ke este kayente ke se riyan la djente

Kayente komo el luz

El fierro se bate en kaente



249250

kayentura f.

חום, חום גבוה

heat, high fever

Una mujer mala es komo una soba rota, non da kalientura i muy muncho duman



249310

kayer/se v./v.refl.

נפל; חל, ארע

to fall; to fall on, to occur

De las Frutas kaya la djembre

Ke no kayas en manos de medko i de avokato

Kochiyiko kayo, martiyiko se rompio

Kayeron los anikos, kedaron los dedikos

Fuyo de la peleya kayo en la gerra

Lo ke kaye de mi mano, vayga a mi ermano

Ke no traye el Dio a kayer in manos de kriyos

Kien mucho suve, es para kaer

En el ojo de la siega, kae la senteya

Kien mucho eskoje, presto kaye

Ken ti gueli, la naris li kai

Kien al rio se kaye, i del kulevro se apanya

La pera no kaya leshos del peraso

In mano de madrasta ke no kayas

Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte

Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente

Ken no kayi, no se levanta

Kayo del at al aznu

Le kayo la kavesera

Komio pan i sal, si kayo a la mar

Ken tiena grandeza, se kaya de kavesa

De grandeza se kaya a pedasos

El gato se 'sta lavando la kara - va kaer luvia/va venir djente

El ke eskupe al sielo a la kara le kaye

En panyos finos kayen manchas

El gato siempre kaye en pie

Kalavasa vazia no kaye a fondo

Al des.henado le kaye el bokado

Mas deznudo kayi de la tripa de mi madre

Vazo malo no kaye de la mano

El mundo se mueve ma no kaye

Dura mala en piedra kaye

Sapatiko mi kayo al tijado

Todos los ke van a la gerra no kayen

Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino

Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega

Tanto dize ''amen'' asta ke le kayo el Talet

Ande kaya la braza aya se kema

Los dias de la semana kayeron en un sako

Todo lo ke se va menear, kasi nunka se va kayer



249630

kaza f.

בית, דירה; חדר

house, apartment; a room

Buena kaza, buena braza

Ken de kaza fuye, a kaza viene

La kaza i la lana, in la mano ke lada

La kaza yena presto se aze la sena

Las kamizas suzias lavalas en kaza

Kandela de la kay eskurina de kaza

La mujer mala mete la meza i abolta la kaza

Ken ve el palasio del rey, derroka su kaza

Kuando s'enrikesa el ijo del ombre se la aza la kaza chika, la mojer feya

Manda para tres, ke l'otro kedo en kaza

Mas save el loko en su kaza ke el segazo en la kaye

Kuando la vieja dizeya - la kaza - pana si seka

La vieja en kaza la djoya en la kasha

Ke steiga en kaza, pan no demanda

Ken muchas kriaturas tiene, ke no vaiga a la gerra, ke gerra tiene en kaza

El mal avlar, bozeya kaza

Mofina de kaza, alegria de las kayes

Alegria de la plasa, nuvlidad en kaza

En kada kaza ay avas las kualas son desmazaladas

Kaza i karne sin dara no ay

Marido en kaza dolor de keshada

Ni kaza, ni morada, ni hastra enkan(e)
yada

El yerno en la kaza del esfuegro es liviano komo el salvado

El kuento de kaza no lo kitas en el bazar

Djoha gana kon los de kaza

Kuanto keres bulisa, yevalo a kaza

La mujer buena fragua su kaza, la mujer loka la derroka

De ladron de kaza no te puedes guadrar

Mas vale una loka en su kaza ke una sizuda en la plasa

La butika traya kaza i la kaza no traya butika

La kaza es un podzo

Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena

Bien giza la mi nuera kon la kaza yena

Kaza mia, nido mio

Kuando ay pletos en kaza no se rekoje ni la seniza

Lo barato entinye la kaza de mi padre

Vieja en kaza, droga en kaza ; viejo en kaza entrompezo kaza

Kaza de ospides



249890

kazado adj.

נשוי; ממולא (נאמר על פרי)

married; stuffed (said about fruit)

Dulse vida pasan los kazados, si son fieles i amados

Keres ver a la bien kazada, mirala en la kara

Tanto yora la bien kazada, ke la mal kazada se keda kayada

Mis ijos kazados, mis males doblados

Mansevo leon, kazado kagon

Yerros de kazados ke no sepan vizindados

La mujer kazada de la noche a la manyana

Me olvidi ke era kazada, me komi la sena

Si la mosa savia lo ke yeva la kazada, se kortava el pie i mano i kedava asolada



249970

kazal (port.) m.

עיירה, כפר

little town, village

Kazal sin perros, kamina sin palo

Al kazalito medio blahito



250060

kazamiento m.

חתונה, נִשואים, כלולות

marriage, wedding

Kon buen komportamiento se alkansa buen kazamiento



250120

kazar v.

חיתן, השיא; התחתן, נישא; מילא (הכין מְמֻלָּאִים)

to marry off, to get married; to stuff

Luvia i sol, kaza el guerko

Djoha, antes de kazar merko la kuna

Antes ke kazes mira lo ke azes

Kien kiere kazar kon mosa ke no se aspere la vejesh

Ija de kazar, nave de enkargar

Ke kaza Sara - ke venga mi sera

Kazo la tuerta, mitio el mundo en rebuelta

Kaza a tu ija komo puedes, a tu ijo komo keres

Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar

Las bragas no se save atar, kazar se kera

Ken si keri alegrar, si akodra de su kazar

De dados i pedados Djoha kazo al ijo

Tengo el mazal de spuzar i kazar

Desde ke kazu, bukado dulse non komiu

El ke pelea para kazar non tiene tienpo de espozar

Gana de kazar no tenia, se kazo en dia de luvia

Kuando ija ay de kazar, el Dio tiena de mandar

El ke non ayego a kazar nunka fue guadrado de nazar

De dia en dia, kaza mi tia

El ke tiene ija de kazar i no la kaza, se kaza sola

Kazar es la fuersa del amor



250140

kazarse v. refl.

התחתן, נישא

to get married

Se kazo el guerko kon la bruja

Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor

El papa no se kaza, de kuentos se pasa



250570

ke? interog.

מה? איזה?

What? Which?

Ke pensava i ke me salio?



250790

kedar v.

נשאר, נותר; חדל, הפסיק; עצר

to remain; to cease; to stop

El ke se averguensa keda ambierto

Ni kedesh, ni andesh

Nada non keda eskondido adibasho de sielo

Ke azesh ke ya vine kedavos in buena ora ke ya me vo ir

Lo bueno ke le salga, lo malo ke le keda

Manda para tres, ke l'otro kedo en kaza

El ken al guerko vido su negro djesto le keda

Ki azno kido sin kola?

Donde uvo fuego, senizas kedan

Mos komimos el buey, por los kuernos ke no kede

Lo muncho paso lo poko kedo

El rio pasa, la arena keda

La roza se seka, la virtud keda

No te eches al pozo kon la kuedra de otros kedas en el pozo

El ken se va a la gerra ayi no keda

Si me vites burli, si non, kon eyo me kedi

Kido kon los mokos enkolgados

La eskaramuza es komo luvia ke non keda

El ke al kavo keda a ravo asimeja

Kayeron los anikos, kedaron los dedikos

Lus kushinis si fueron, las fronias kedaron

A la vezina li incho el fuzo, a mi me keda el uzo

El ke kaza por la moneda, eya se va, la mujer keda

Moshe morio, Elokim kedo

La sangre ke deve korrer no keda en la vena



250940

kedarse v. refl.

חנה; נשאר, נותר, שהה; נעצר, חדל לנוע

to camp; to remain, to stay; to stop, to stop moving

Ken esparte se keda sin parte

El oro i el prenyado, no se keda kayado

El ke yoro por otros, se kedo sin ojos

Guay de Ali, ke se kedo sin Fatma



250970

kedo adj.

אדיש, פסיבי, אפטי; שלו, שקט, רגוע, שאנן, שווה נפש; מגושם, מסורבל; דומם, נייח, בלי תנועה

indifferent, passive, apathetic; peaceful, quiet, calm, complacent; awkward; still, stationary, motionless

Asprikos i diavlikos no estan kedikos



251030

kefí (ebr.) prep.

כפי, בהתאם ל-, כמו

as, according to

Ken kefi aze lo topa

Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio

Kada una miri la limpieza kifi li plazi kifi li pareska



251140

keilá (ebr.) f.

בית כנסת; קהילה

synagogue; community

Dos djidios en tres ''killot''



251470

kemar v.

שרף, הבעיר, הדליק, העלה באש

to burn, to light, to set on fire

Kemar una kolcha por una pulga

Si me madre no me kaza, yo le kemare la kaza

El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar

Morenas ke kemaron Salonik



251550

kemarse v. refl.

נכווה; חש להט;איבד ביתו/עסקו בשרפה; אכל עצמו, התחרט

to be scalded; to lose his home/business in a fire; to eat himself, to regret

Komo la lenya seka se kema la verde

Ke se sta kemando? La barva de tu konyado

Ken se kemo en la shorba, asopla en el yogurt

Se kema komo una braza

Por no tener el dinero se le kemo el kulo entero

De dizir fuego, la boka no se kema

Ande kaya la braza aya se kema

No djuges kon el huego porke te kemas

Kuando ay masha no se keman las manos

La kaza del doliente se kema i no se siente



251680

ken pron.

מי ש-, ש-, אשר, ה-

who

Ken aprometa en devda se meta

Az bien i no mires kon kien

De presion del Dio no ay ken fuiga

No digas por ken votates porke todos se pelean keren partes

Ken guadro, nunka dezeo

Ken mal avla, mal oye

Ken adelanta, akonanta

Ken alma tiene, alma kreye

Ansias tiena, ken a mi me tiena

Ken madruga desayuna

Ken muncho korre, presto se kansa

Ken non tiene ke azer se toma kon la mujer

Ken es el mediko, akel ke pasa los males

A ken todo basta nada le manka

A ken el Dio no le da ijos, le da suvrinos

A ken Adonai yamo no s'enganyo



251960

kerensia f.

חיבה, אהדה, אהבה, רוך, חסד

affection, sympathy, love, tenderness, kindness

Las ovras son kerensias



251990

kerensiozo adj.

רך, נעים, מגלה חיבה, שופע חום, חביב, אוהד; אדיב, טוב לב

soft, pleasant, affectionate, warm-hearted, kind, sympathetic; kind-hearted

Los pasiensiozos son kerensiozos



252000

kerer v.

רצה, חפץ; אהב, חיבב, אהד

to want, to desire; to love, to like, to sympathize

Kada boka kere su sopa

De ''me keres'' a ''te kero'' ay grande diferensia

El kerer es poder

Ken todo kere, todo piedre

Va onde te keren i no onde tu keres

Kerami, ti kirire

Beza mano ke keres ver kortada

Kuanto keres bulisa, yevalo a kaza

El ombre va asta onde puede, i no asta onde kiere

Dinguno muere si Dio non kere

Muncho te kero fin ke te fiero

Kere saver el klavo i el burako

El ke kere lo muncho piedre i lo poko

Djoha no se kiria murir por mas sintir

Ken kere la roza no mira la espina

Ande ay bien kerer, no kave mal meter

Muncho bien te kero, la bolsa no me tokes

Kien aze lo ke kiere non aze lo ke deve

Ken avla lo ke no deve, siente lo ke no kere

El ke kere la kol kere i al deredor

El ke no kere kuando puede, no puede kuando kere

Lo ke kere la mujer i el Dio lo kere

El ken mas tiene mas muncho kere

Marido kero - presto lu kero

De tanto ke te kero bien Moshiko, ke te kito el ojiko

Asegun no keres mal para ti, no keres mal para tu kompanyero

Az kuando puedes i no kuando keres

No keras mal al de enfrente ke te vieni a ti

Non azes al de enfrente, eso ke non keris ke te lu azin a ti

El ojo kere ver bueno

El ke bien te kere te aharva

Mama yo non kero

Muerete te kerere bien

Kien mal te kiere te fara riir

Ken te kere bien, te aze yorar



252090

kererse v. refl.

צריך היה; דאג לעצמו

should have; to take care of himself

Kien bien se kere, en poko logar kave

Las bragas no se save atar, kazar se kera

Para un dinsis se kere un imansis

Ken bien se keren - en poko lugar kaven



252200

kerido adj.

יקיר, יקר, אהוב

dear, beloved

Por ti kirida yo ke no te alkansi

Kale kerer al aboresido para ke te biva el kerido

Si le merkas a tu mujer un aniyo al punto te yama kerido mio



252350

kesha f.

תלונה, תרעומת, קובלנה

complaint, resentment

Kien tiene ijos i ovejas, nunka le faltan keshas

Ni novia sin sejas, ni boda sin keshas



252380

keshada f.

לסת; לחי

jaw; cheek

Marido en kaza dolor de keshada

El Dio da barvas al ke no tiene keshadas



252600

kestión f.

שאלה

a question

Nunka demandes una kistion sin saber la kontestasion



252660

ketatá (ebr.) f.

קטטה, מריבה

brawl, quarrel

Kituba sin ketata no ay



252710

ketubá (ebr.) f. (pl. ketubót)

כתובה; בהשאלה: מסמך ארוך ומייגע

ketubah (Jew. marriage contract); (metaphorically :) A long and tedious document

Marido vos kero kitar, emprezentame la ketuba



252810

kevradura f.

שבר, בקע; קרע

fracture (of a limb), hernia; rupture

Ken nase kon ventura, ken kon potra i kevradura



252880

kevrar v.

שבר; פשט רגל

to break, to go bankrupt

La alguenga no tiene gueso, ma kevranta al gueso

Luenga tierna rompe el gueso

Kuando el merkader kevra, bushka defteres viejos

Ojo ke a de kevrar todo kere mirar



253000

kezo m.

גבינה

cheese

Pan fresko kon kezo, pan bayat kon halva, pan duru kon buru i pan yelado kon salado

Este pan para este kezo

Pan i kezo i dos kandelas

Ken se komio el kezo, los ratones

Es pan i kezo

Una fila de karne, una de kezo



253320

kidushim /kidushin (ebr.) m. pl.

קידושין

marriage

Dos kavesas en un kavesal sin kidushim non va ver mazal



253860

kieto adj.

שקט, רגוע, שלו

quiet, calm, peaceful

En kaza ke ay pleto, el guerko no esta kieto



254560

kintal m.

מאה ק''ג (יש רושמים: 50 ק''ג)

one hundred kg (according to others: 50 kg)

Il mal entra kon kintales, no sale ni kon metikales



254970

kirbachada (f.) f.

הצלפת שוט

whiplash

Kurbachadas en kulo ajeno no tuyen



255530

kitar v.

הוציא, הסיר, סילק, השמיט, גרע, ניכה, הפחית, החסיר, חיסר, הפריש; גרש, נתן גט; עזב, יצא

to take out, to remove, to omit, to deduct, to reduce, to set aside; to expel, to give a divorce; to leave

Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho

La provesa no kita virtud, ni la rikeza la pone

Kitar i no meter al fondo ayega

De kitar i no meter si ve presto el dip

Tres kozas kitan al ombre del mundo : riko mentirozo, povre gaviento, i viejo putanerio

Dos kon uno le kitan del mundo

Bokado grande engluta, palavra grande no kitas de boka

Kon la kuchara te do el arroz, i kon el mango te kito el ojo

Nunka kites avtaha en el Kriador, El es muestro Senyor, El es muestro Salvador

Kita la fez de uno la mete a otro

Kito la kavesa d'en algodones i la metio en punchones

El kuento de kaza no lo kitas en el bazar

Madre haragana kita la ija kovdisioza

La madre asil, kita ija haragana

La madre piadoza kita su ija mokoza

Marido vos kero kitar, emprezentame la ketuba

Lo kita de la barva, lo mete al mustacho

Oy la mete, amanyana la kita

Kita la tizna, mete la karvonera

De tanto ke te kero bien Moshiko, ke te kito el ojiko

El selo i el dezeyo kita a la persona del mundo

Kita todo kulevras de la boka

Kita todo perlas de la boka

No keto dientes nainda

Keto la kavesa del sako

Una mala nochada, no la kita ni una semana

Kita la para de la piedra

Pari kolevros para ke me kiten los ojos

El kagalon kita burla del pishalon

Muncho la 'sta mirando, le va ketar la stampa

La para kita loko al ben-adam

Este mundo es un bonete, ken lo kita, ken lo mete

Los kueros, kitan kueros, i metan kueros

El ke no tiene ke azer, kita los ojos de la mujer

Kita fama buena, pishate en la kama

Sierne sierne, arina no kita

Un loko kita sien

Tanto kere el kuervo a la kuerva fin ke le kita los ojos

Otro vendra ke de mi lugar me kitara



256100

kitarse v. refl.

התגרש; השתחרר

to divorce; to be released

La gayna tanto se arraska el ojo, asta ke se lo kita

La esperansa del Dio no se kita

El ken mira al mundo se kita del mundo

Kitate lo del kashko

A Djoha le disheron ke se amoke, se kito la nariz

Ken mucho se skarva, los ojos se kita



256550

klaredad f.

קרן אור, נצנוץ, זוהר; הארה, בהירות, צלילות, זוך

ray of light, twinkle, glow; enlightenment, clarity, purity

In palasio skuro, klarida no entra

Ni solombra sin klaredad ni ombre sin falsedad



256640

klaro adj.

בהיר, נקי, טהור, זך, צח, שקוף; ברור, נראה לעין, ודאי

bright, clean, pure, fresh, transparent; visible, sure

No se puedi bivir d'amor i de agua klara

Ke es la koza muy muy klaro? La eksperensia es muy karo

Dicha klara komo la noche

Vaigamos a la fuente klara

Un baruh aba klaro i un chibuk tapado

Lo klaro el Dio lo bendicho



256850

klavedón m.

חוט זהב/כסף

gold/silver thread

Limon i klavedon



256910

klavo m.

מסמר; ציפורן (תבלין)

nail; clove (spice)

Kere saver el klavo i el burako

Ken tiene fierro korta klavo

Tente klavo asta ke me pago



257460

kocho adj.

בשל; מבושל, אפוי

ripe; cooked, baked

La vida es un biskocho, ken se lo koma krudo, ken se lo koma kocho

Mi ijo kocho i rekocho novias a vente (i)ocho



257490

koda (it.) f.

זנב; צמה, ''זנב סוס''; שובל; תור

a tail; braid, ''horse tail''; trail; turn

L'afero de la koda (Lo kojio por la kola)

Le echo sal en la koda



257690

kodrero m.

כבש, שה, טלה

lamb, sheep

Kada kudreri si inkolga de la pacha



258030

kojer v.

אסף, לקט, ליקט, קבץ, קיבץ

collect

Koje las flores del buen tiempo, ke presto yegara el invierno

El ke kojio agua kon sesto, en poko tienpo pierde fortuna presto



258530

kol m.

כרוב

cabbage

El ke kere la kol kere i al deredor

De koles i navos no de enshugan los platos

Ken tiena muncho asafran, echa i a las koles

Entre kol i kol, lechuga



258570

kola (2) f.

תור, טור, שורה; זנב, אליה

line, column, row; tail

La kola del perro estuvo disiete anyos en la prensa i yene tuerta

Ani kon kola

Ki azno kido sin kola?

Ken te disho osha, ke meneyes la kola

El gato se vido kola i el se vido barva



258860

kolay (t.) adj.

קל, נוח

easy, comfortable

Es muy kolay para prometer, es muy difisil el buen azer

La hazinura del iliterato es muy grande porke inyoransa presto i kolay se espande



258940

kolcha f.

שמיכה; ציפה (לכר/שמיכה)

blanket; pillow-cover

Kada uno se estira, al boy de su kolcha

Kemar una kolcha por una pulga

Verguensa de basho la kolcha

Pleto entre marido i mujer, la kolcha tiene de venser



258980

kolchón m.

מזרן; בהשאלה: אשה שאינה מקפידה על נקיון הגוף

mattress; metaphorically: a woman who does not pay attention to the cleanliness of her body

El shastre ke te kuzio los kolchones ke te kuzga los botones



259650

kolor f.

צבע, גון

color

No mi mires la kolor, mirame la savor

Zimbula i Flor, todas dos de una kolor

Los malos kristianos mos dan munchas dolores, boyadea judezmo kon pretas kolores

La mentira se viste de mil kolores

Ni todos komen a una savor ni todos visten a una kolor

Mujer puede trokar kolor de su pelo ama nunka el karakter de su selo

Todo karvon de una kolor



259780

kolorado adj.

אדום, ארגמן, שני; צבעוני

red, crimson; colorful

Ya vino el de la vara blanka i kolorada

Il kolorado kon el vedri le va bueno (=Il kolorado kon el preto es maskara)

Non tengas fiuzia en bavajadas mete mientes ! Son mentiras koloradas

Guevo ke mostra puntiko de kolorado, ten tino ke el komerlo es muy defendido



260140

komandar v.

פקד, ציווה, הורה; הזמין; שלח; היה בעלים של

to command, to instruct; to order; to send; to be the owner of

Komande a la alaha te mande



260960

komer v.

אכל, סעד; גרד, איכל

to eat, to dine; to scratch, to corrode

Ken mucho eskoje, el podrido kome

Kale komer para bivir i non bivir para komer

Kome bokado grande palavra grande no avles

Antes de komer, demanda si es kasher

El ke kome i pensa mete dos vezes la meza

El ke kome poko nunka sale loko

Komer por no morir

Pan kortado se koma kon savor

La vida es un biskocho, ken se lo koma krudo, ken se lo koma kocho

Desde ke kazu, bukado dulse non komiu

Komida velada no la kome kual siker barva

Mazal basho el ke tenga ke rovar para komer

Komio pan i sal, si kayo a la mar

Ni ajo komi, ni la boka me fiede

El amo durmiendo, el kavayo komiendo

Ata al gato kuando kome

Kome poko toma (maso)[moso]

Ni todos komen a una savor ni todos visten a una kolor

Amanyana la noche komeremos la burreka

El ke mucho pensa, sin komer se echa

El meskino despues de komer le da frio

Vestir a uzo, komer a gusto

Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam

El ke giza viernes kome Shabat

El komer i el arraskar es al empesar

Bien de mi padri sto komiendo

El komer si no engordese bien parese

Pishkado komo - haiver no komo

Komites no komites, en la meza estuvitas

Si tu amigo es de miel, no lo komas entero

Ya me komio la miga i el meoyo

La komio komo el pan blanko

El eskaso todo lo ke kome lo aze biskocho

Kome la uva i non demandes de ke parra es

En el luguar ke komes no enbatakes

Kon los suyos, komer i bever de enfrente

En el plato ke komio, eskupio

Ermuzuras ni si komen ni si guadran

El ojo kome mas muncho ke la boka

Komi, komi - a mi sta kumiendo pur arientro

Avla kon ken komes i no kon ken riyes

Poko komer, salud para el puerpo

Ken tiena ambre, venga i koma

El apetit vieni en komiendo

Le 'sta komiendo las karnes

Pena muncho kome poko

Komio el ratonado

Komer el kavod i el zahut

Ya va ver al gato kumer pipino



261390

komercho (it.) m.

מכס, הנהלת המכס; מסחר

customs, customs administration; trade

Ken fuye de un komercho paga dos



261430

komerse v. refl.

אכל; אוכל, נאכל

to eat; to be eaten, to be consumed, to decay

La mansana ermoza se la koma el guzano

El ke paya el peshe adelantado se lo kome fedido

Mos komimos el buey, por los kuernos ke no kede

Ken se komio el kezo, los ratones

Ande se kome la mala sena? Ande ay ijos de tres maneras

El azno trae la paja i el se lo kome

El loko gasta, el sezudo se lo kome

La pera buena se la kome el puerko

Me olvidi ke era kazada, me komi la sena

De la ermozura no se unta, ni se kome



261650

komida f.

ארוחה, סעודה; אוכל, מאכל

meal, feast; food

Komida velada no la kome kual siker barva

El estudio es siempre ambriento, sin su komida non es kontento

La komida es una malatia, eskapa por la noche, torna por el dia



261680

komido adj.

אכול, בלוי; שבע, שאכל לשבעה

eaten, worn out; satiated, who ate to his heart's content

Lo komido por lo servido

Lo komido i lo kagado es ulvidado



261890

komo adv.

כמו, בדומה ל-, כפי ש-; בערך, כ-

like, similar to, as roughly, about

Desnudo komo el guzano

El gato 'sta ensima la kasha komo se dize piss

De la kara si veya komo di korason tieni

Komo el arvuli, ansi i la estiya

Los dias korren komo el kavayo

La verdad va ensima, komo la azeite

La vida es komo la solombra pasada

Le 'sta akesheyando komo la moshka en la leche

Le va komo la moshka en la lechi

Komo azi, ansina ki topa

La boka le va komo el kulo de la patika

Kon la mujer bive komo el gato i el perro

Mirada i velada komo la reina

Ni bovo ni loko, ni uno komo el

Alto komo el pino

Komo el amo i el moso

Komo es el arvole, es i el fruto

El hamin i el yerno komo te sale

Desnudo komo el guzano

La kriatura es komo la levadura ......

Komo la pishada del gameo

Se kema komo una braza

El dia nuvlozo se va komo el fumo

Derecho komo el gancho

Kayente komo el luz

Dulse komo la miel

Ma el ombre bolto komo el vino en la bota

Achakozo komo el djudio en viernes

Tanto gana la ke bien fila komo la ke mal fila

Zeris i fatigas, punchan komo las urtigas

El ombre es komo una solombra

Amargo komo la fiel

A la sivdad ke iras, komo veras aras

Tiene punchones en el komo-se-yama



262210

kompanía/nya f.

קהל, קהילה, עדה, חברותא

community, congregation, fellowship

Kon travajo i alegria se topa buena kompanya

Dame al gato por kompanya



262250

kompanyero m.

חבר, רע, עמית

friend, colleague

Asegun no keres mal para ti, no keres mal para tu kompanyero

Non a mejor mesajero ke un vero kompanyero

Ama a tu konpanyero komo te amas a ti mezmo



262870

komplimento/komplimiento m.

מחמאה, שבח, ברכה, איחול; ביצוע, הגשמה; הגעה לגיל מצוות

compliment, praise, blessing, wish; performance, fulfillment; reaching the age of mitzvah

No agas munchos konplimentos porke te yaman el grande berber ke arapa a todos



262960

komponer v.

חיבר, הרכיב, יצר, ערך, סידר; תיקן

to compose, to assemble, to create, to edit, to arrange; to fix

Las vidas komponen vinyas



262990

komportamiento m.

התנהגות

behavior

Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento

Kon buen komportamiento se alkansa buen kazamiento



263160

komprar v.

קנה

to buy

Non kompres kozas sin alavarlo, non vendes kozas sin despresiarlo



263500

kon prep.

עם, ב-

with, in-

Anda va la prenyada va kon su fatiga

Es un pedaso de karne kon dos ojos

Komer pan i sal, ma kon salud

Biva la gayina, biva kon la pipita

Mazal no se merka kon paras

Meoyo kon paras no se merka

Se torno kon los mokos enkolgando

Muntanya kon muntanya non se enkontran, persona kon persona se enkontra

Lo ke vee kon el ojo apunta kon el dedo

Kavar el pozo kon dedal

Mirame kon ojo, te mirare kon dos

Kiere aferrar el sielo kon las manos

Apega el dia kon la noche

Djoha gana kon los de kaza

Kacha kon punta

Kon el (eya) es kon el punto i la vezne

El rey es kon la djente

Ke te rias kon el guerko

Ni el savio kon su saveduria

El siego kon el kosho

Ani kon kola

Mas vale pan kon amor ke gayina kon dolor

Kon parientes d'enfrente



264100

kondjá (t.) f.

ורד; ניצן

rose; bud

La kondja s'amurcha, ma la vertu keda

Se avrio komo la kondja



264300

konducho m.

לפתן, כל מה שנאכל בפת

everything that is spread on the bread

Onde no ay konducho, entra pan mucho



264730

konfiar v.

הפקיד ביד, מסר, מסר דברים אישיים; בטח ב-, סמך על

to entrust, to hand over, to hand over personal things; to trust in, to rely on

A ombre avlador i endiskreto no konfies tu sekreto



264740

konfiarse v. refl.

בטח

to trust

Ke no te konfias ni a tu kamiza



264780

konfiensa f.

אמון; בטחון, וודאות

trust; security, certainty

In ningun ombri ki non tengas konfiensa

Ken promete muncho no inspira konfiansa



264940

konfit/e m.

סוכריה, שקד מסוכר, בונבון

candy, candied almond, bonbon

En la gerra no se esparten konfites

A los aznos konfites



265190

konfortar v.

ניחם, סעד, עודד

to comfort

Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas



266130

konoser v.

הכיר, ידע, זיהה, למד

to know, to know, to recognize, to learn

Ken non konose avuelo, mankura de muncho bueno

El ke no konose su iskritura ez un azno di la natura

Ya konose rozas de mi guerta

Ni te vidi, ni te konosi

Mas vale un malo konosido ke un bueno por konoser

Fachas vemos, korasones no konosemos

Al Dio no lo vemos, de sensia lo konosemos

A la persona komo la konoses? Segun tu korason

Ondi non mi konosiran - novio mi daran



266145

konoserse v. refl.

ניכר, הוכר, זוהה

to be recognized, to be identified

El baragan se konose en ora de gerra, el savio en ora de ravia

La kriatura i la moshka en enverano se konosen

El melon i el ombre nunka se konosen

El karakter de un puevlo se konose en su temple

Por el kante se konose la ave

Por sus frutas se konose el arvol

La persona en pleito se konose

La plata se konose kon el fuego, ala mujer kon la plata, el ombre kon la mujer



266160

konosido adj.

מוכר, מפורסם, ידוע, בעל שם

known, famous, well-known, renowned

Estonses es el bien konesido, kuando es perdido

Mas vale un malo konosido ke un bueno por konoser



266410

konseja f.

מעשיה, סיפור

a tale, a story

La konseja es konsejo

El lovo i la oveja siempre en la misma konseja

Es podzo de konsejas



266480

konsejero n.

יועץ

advisor, counsellor

El konsejero da konsejo para mal

El haragan es konsejero



266500

konsejo m.

עצה

advice

Konsejo de mintirozo dengunos no toman

El konsejo ido sienpre es perdido

Konsejo de perro viejo

El konsejo de todos tomo, ma el mio no desho

Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo

Eskucha a los viejos, saven dar buen konsejo

A nuevas nesesidades, nuevos konsejos

El savio muda konsejo, el nesio sienpre dize ''no''

Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo

La konseja es konsejo

Al tiempo el konsejo



266550

konsensia f.

מצפון, הכרה, תודעה

conscience

Sin la pasiensia no ay konsiensa

Kon poka intelijensia non krese la konsiensia



266590

konsensiozo adj.

רציני, קפדני; בעל מצפון

serious, strict; conscientious

El mundo pertenese al pasiensozo, tambien a el ombre ke es konsienzudo



266690

konsentirse v. refl.

נוכח לדעת, הרגיש, חש

to be convinced, to feel, to sense

Non mi demandas ke anyos tengo - dimandami komo mi konsiento

Ken es el mazalozo akel ke se konsiente orozo

Se kago i no se konsentio



267100

konsiderasión f.

הערכה, כבוד; התחשבות, חשיבה, עיון

consideration

Los ke muncho kreen en superstision non saven el biervo konsiderasion



267470

konsolarse v. refl.

התנחם, התנחם מאבלו; התענג; קיבל סיפוק מלא

to be comforted; to be relished; to received full satisfaction

Me konsolo ke no so solo



268010

konsuegrar v.

בא בקשרי מחותנות

to become relative by marriage

Kien konsuegra kon parientes, apreta los dientes

El ke ijos e ijas tiene kon perros i gatos konsuegra



268040

konsuegro m.

מחותן

the father of son or daughter in-law

Porke Adam salio muy mazalozo? Non tenia menester de konsuegro



268050

konsuelo m.

ניחומים, תנחומים

condolences

Sospecho i selo no dan konsuelo



268290

kontado adj.

חשוב, ראוי לציון, נכבד, מפורסם; נחשב; ספור

important, noteworthy, respectable, famous; considered; counted

Ni kontado ni fiado

De lo kontado se lo yeva el gato

Todos ombres ke sienpre kieren dezear son pokos i kontados ke pueden artar

Palos kontados no duelen

Las avas kontadas nunka son rovadas

Azno kayado, por savio kontado



268340

kontado m.

נדוניה, נדן, מוהר

dowry

Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar



268390

kontajiozo adj.

מידבק (מחלה)

contagious

El djugar maytap es kontajiozo



268470

kontante adj. & m.

מזומנים, מזומן; נדוניה, נדן, מוהר

cash; dowry

Ashugar i kontante, todo delantre



268490

kontar v.

סיפר; ספר, חישב; הביא בחשבון, החשיב, כלל; סמך על

to tell; to count, to calculate; to take into account, to consider, to include; to count on

Solo las paras si kontan - non lus anyos

En bueno kontarlo

(Kanta)[konta] kavesas, mete bonetas

Non kontes muncho sovre este mundo mortal, nunka vas a saver kuando viene tu mazal

Los males tuyos no kontes a ninguno, al enimigo lo alegraras

En ke se le va la kandela del povre, en kontando los bienes del riko

Djoha se fue al banyo, topo de kontar un anyo

El ke beve vino non konta vazos

Aspera muerto, vos kontare un buen kuento

Si tu enemigo es una ormiga, kontalo komo un gameyo

Il ki si mete a bever nu konta los vazoz

Sat no tengo ma oras konto



268700

kontenerse v. refl.

התפאר, התגאה, התרברב, השתחץ; התאפק, החזיק עצמו

to brag, to be proud; to hold back

Ombre en lo ke te kontienes tanto sobervio tienes. Tu fin es polvo i tierra



268800

kontentar v.

השביע, השביע רצון, גרם קורת רוח

satisfy

Si tu pan no me arto tu palavra me kontento



268820

kontentarse v.

הסתפק ב-, השלים עם; היה שבע רצון

to settle for, to put up with; to be satisfied

Kontentate kon la parte ke te dio el Dio

Kontentate di lo tuyo i no demandis nada di otr'uno

Ken es el riko? El ke se kontenta kon su parte



268830

kontente (port.) adj.

מרוצה, שבע רצון

satisfied

Seremos kontentes kon lo kue tenemos

La masa del puevlo son ignorante ama dainda se kreen kontente

El ke mira a la djente nunka va bivir kontente

Akel se yama alegre i kontente. el ke tiene plazer de el prospero de el de enfrente

Ken va dulchamente kamina kontente

El estudio es siempre ambriento, sin su komida non es kontento



268860

kontentez f.

שביעות רצון; הסכמה

satisfaction; agreement

El pleites no tiene amigos ni el dezeozo tiene kontentes



268900

kontestasión f.

ערעור, הטלת ספק; פולמוס, ויכוח

appeal, doubt; polemic, argument

Nunka demandes una kistion sin saber la kontestasion



268920

kontigo prep.

אתך

with you

Antes de tener katilik kon tu amigo, demanda al Dio Santo ke este kontigo

Kuando el Dio esta kontigo no te espantes de tu enemigo



268980

kontinuar v.

המשיך, נמשך, התמיד

to continue

El ke kontinua su feo uzos desha lo seguro por lo dubdozos



269120

kontra prep.

נגד, כנגד, בנגוד ל-, לעומת

against, contrary to, vs

Si uno se engrandese kon bovedad non ay serum kontra esta enfermedad



270180

konvenir v.

בא לידי הסכם, הסכים; התאים, הלם; היה בעל עניין

to come to an agreement, to agree; to fit, ; to be interested

Konviene o no konviene kale tomar la vida komo viene



270340

konversasión f.

שיחה

conversation

Si entras kon algunos en konversasion pensa bueno lo ke vas avlar



271050

korasón m.

לב, לבב, ליבה; מרכז

heart, core; center

De la kara si veya komo di korason tieni

Korason alegre nunka se envejese

Buen korason aze buen karakter

Korason de kresiano

Korason del rey en mano del Dio

'Stamos en un korason

Si lo meten al sol, se le ve el korason

Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo

Lagrima en el ojo, sinyal de buen korason

Kanta de dolor de korason

Luvia i sol alegra el korason

Tiene padre padrasto, madre madrasta, i ninguno de korason

A la persona komo la konoses? Segun tu korason

Mejor es verguensa en kara i no dolor del korason

Ojos ke no ven, korason ke no dezeya

Ermozura enganya los korasones de los mansevos ama el dinero i fama sonbaya los bovos

Lo ke boka non puede avlar el korason ya puede pensar

Karas vemos, korasones no savemos

Non mi miras la kara, mirami el korason

Al sol ki lu metas, el korason si li veya

Abata la tierra, abata el korason

Los kurasones son espejos

Leshos de vista, leshos de korason

Donde el korason inklina, ansi el pies kamina

Angusia de korason, kara de Zehir

El Dio no kere karas, kere korasones

Miralo la kara, le koneseras el korason

En korason amargozo, no entra ni riza ni gozo

Si puerpo i korason no estan aunados orasiones ke azes no salen venturozos

Tripa vaziya, korason sin alegriya

Bokita de miel, korason de fiel



271490

kordero cf. kodrero

Korderiko es, ya se kozera



271690

korelado adj.

אדום, ארגמן, שני; אדמוני, אדום-שער, ג'ינג'י

red, crimson; red-haired, ginger

Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo



271750

korkova f.

חטוטרת, גבנון; דבשת

hump

Ninguno veye su korkova

Bienes de mi padre tapan mis korkovas

Dar i tomar sale korkova

El gameyo no mira a su korkova



271830

korlado adj.

אדום

red

Kuando kastigas a tu kriatura i se aze korlado, tien aftaha ke va (a) partir en pasos derechos



272050

korona f.

כתר, נזר, עטרה, זר; כתר לשן

crown, garland; dental crown

Metida, korona de kavesa

La korona de los viejos es los inietos

Maravia ke el re tiene korona

Una roza no aze korona i un pashariko no traye la primavera



272230

korredor adj.

מלא מרץ, אנרגטי, חולה עבודה

full of vigor, energetic

Si korredor sosh, korre kon mi



272380

korrer m.

זרימה, שטף, זרם; מרוץ

flow, flux, current; race

Los dias korren komo el kavayo

Nada vale di korrer si kali ir a tiempo

Korra kuando non ti korra

Korro, korro, en mi lugar me topo

Si ya korre, porke korres?, si no korre, porke [no] korres?

Ande korrio, egine va korrer

El ke korre muncho presto se kaye

El persigo perro save korrer sin yerro

Le 'sta koriendo piedra i pidrisko

Fyel le korra [korre] por la kara

El mez va i viene, korra komo el kavayo

Si korredor sosh, korre kon mi

La sangre ke deve korrer no keda en la vena

Agua ke no as de bever, deshala korrer



272920

kortado adj.

חתוך; נימול

cut; circumcised

Beza mano ke keres ver kortada

Pan kortado se koma kon savor

Kuando tu ias onde el maestro del pie kortado, yo ya estava tornado



273040

kortar v.

גזר, חתך, כרת, קיצר; שבר, הפסיק, אסר; סיפר (תספורת)

to cut, to shorten; to break, to stop, to forbid; to cut hair

Ken korta pan no ve Ganeden ni Giinam

Antes ke te la kortan, kortala tu

Ti korto las palavras - te korto lus males

El amigo ke non sirve i el kuchiyo ke non korta, ke se pierdan poko importa

Korta la Amida por dizir ke vos erguela la tripa

Si botika avrites kortate todos dos pies

Le vino hushuna al rey i le korto la kavesa

Korta kavesas i echa al tejado

Ken tiene fierro korta klavo

Sola lo korto - sola lo kuzio

Sien vezes mezura una vez korta

Vizina, kiresh pita? Si non kiresh non la kurtare.

Uno korta la roza, otro se la goza



273340

kortarse v. refl.

נחתך, נגזר; נפסק; נקרש

to cut; to cease; to congeal

Eya si lu korta i eya si lu kuza

El ke unya de djudyo toka, la kavesa se le korta



273380

korte f.

חצר; חצר המלך, אנשי החצר; בית משפט; חוד, להב; חתך; בד גזור לבגד; גזרה; חיזור

yard; the king's court, the courtiers; court; point, blade; cut; cloth cut for clothing; courtship

Dos mezuzas i un korte



273570

kortina f.

וילון, וילון מיטה, פרגוד, מס; פרוכת

curtain, bed curtain, screen

Aserra la kortina, la farsa ya termino



273750

kosfuegrar v.

בא בקשרי חיתון, השתדך

to become relative by marriage

El ke no kere kos.huegrar demanda mucha ashugar



273760

kosfuegro m.

מחותן

the father of son or daughter in-law

Topadura de kos.huegras



273860

koshín (port.) m.

כר; כינוי לאדם שמן

pillow; a nickname for a fat person

Lus kushinis si fueron, las fronias kedaron



273920

kosho adj. & m.

צולע, פיסח, חיגר, נכה

lame, crippled

Mas vale kojo ke de muerto

La siensia sin relijion es kosha, la relijion sin siensia es siega

Moso del pie kosho

Espantate del rosho, del kosho e del ke avla flosho

El siego kon el kosho

Mas presto se koje al mentirozo si no al kosho



274100

kostar v.

עלה, מחירו היה

to cost

Si dizes kavezal o almoada, non te espantes, non va kostar nada



274340

kosuegro m.

מחותן

the father of son or daughter in-law

Para ke se vaya a'n mal, ke se lo koma la kosuegra

Ajikos i sevoyikas, senyora konsuegra



274560

kovdisiar v.

שאף ל-, חמד, חשק

to aspire to, to covet

Ija mia Delisia, ke todo lo ke veye kovdisia



274570

kovdisiozo adj.

חושק, מתאווה ל-, משתוקק ל-, נכסף

lust for, yearn for

Madre haragana kita la ija kovdisioza



274580

kovdo m.

מרפק; אמה - מידת אורך

elbow; a cubit - a measure of length

Majar sal kon el kovdo

Muerte de la mujer, dolor de kovdo



274640

kovijar v.

כיסה, עטף

to cover, to wrap

Por yerro di mediko la tierra lu kovija



274690

kovrar v.

גבה; קיבל, רכש; קיבל בחזרה; השיג, זכה ל-

to collect; to receive, to acquire; to get back; to achieve

Kovra buena fama i echate a durmir

Ken empresta a amigo, se kovra inimigo



274970

koza f.

דבר, חפץ, דבר מה, עניין

a thing, an object, something, matter

Ke es la koza muy muy klaro? La eksperensia es muy karo

La djoya es una koza ke a la fea aze ermoza

Uno no tiene importansa, dos ya es algo de koza, ma tres es una fuersa

El ombre ke nunka duda, non sabe koza alguna

Koza de masa en kaente

A dipasho del sielo non ay koza mueva



275231

kozerse v. refl.

בושל, נאפה; התבשל; הבשיל

to be baked; to be cooked; to ripen

Korderiko es, ya se kozera



275280

kozina f.

מטבח; (איסטנבול: שרותים)

kitchen; (Istanbul: toilets)

La kozina es negra vizina

Non va a la kuzina - va ende la vezina



275310

kozinar v.

בישל

to cook

L'alkuza i el lugar m'ambizaron a mi a kuzinar



275480

kreador m.

יוצר, בורא

creator

Bendicho el Kreador, ke tala ermozura kreo

Nunka kites avtaha en el Kriador, El es muestro Senyor, El es muestro Salvador



275490

krear v.

יצר, עיצב; המציא

to create; to invent

Kriar una kriatura, krear un mundo



275590

kreensa/kreensia f.

אמונה, אמון

faith, trust

Prisipio de sensia es de tener kreensa



275610

kreer v.

האמין; סבר, הניח

to believe; to suppose

Ken in kresianos kreya, kon eyos ke se muera

Kreer i esperar es la vida alargar

Kuando lo vere, me lo kreere

Si no lo kreyes ande lo veres

Ma ken te diga lo ke no puede ser, no lo kreyas

Los ke muncho kreen en superstision non saven el biervo konsiderasion

El arto no kree al ambriento

Ken en el Dio kreya, nunka s'enganya (o se despera)

Ken alma tiene, alma kreye



275650

kreerse v. refl.

האמין; חשב עצמו

to believe; to consider himself

Al ombri non devis de kreyerti

Tanto ke me lo kero, ke no me lo kreyo



275860

kreser v.

גדל, צמח, צמח לגובה, התארך; גידל; הגדיל, האריך

to grow, to grow to height, to extend; to grow; to increase, to extend

Kresen los kriyos, kresen lus dertis

De Hanuka kresa el dia kon una saltadura de gayo

Kreser palos, para ke vos aharven

Ken pario ke mesha, ken kresio ke tesha

Ande el pie del djidio peza, yerva no kresa

Le kresio en la punta de la naris

Buenas dotrinas de padre i madre les kresen en sus ijos muncho hayre

No krese la almora fin ke no viene la ora

Desde ke nasio tinya le kresio

Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas

El ijo del djudio, krese i enegrese

Kresi el dia - kresi el frio

Me kresio una espina i no me do gozar

De mano a mano kreska un palmo

En la guerta krese lo ke no kere el bahchavan

Kon poka intelijensia non krese la konsiensia

Fuimos del prishil, mos kresio en la nariz

Onde no lo sembras, ayi krese

La prudensia krese sensia

Savemos ke el arvol krese kada dia ama non puedemos detekter su suvida

Ken aze bien a todos, mas le krese la rikeza

Una madre krese dies, un padre- ni uno



276160

kriador m.

בורא, יוצר

creator

Kuando estas sufriendo i estas en dolor ten tino en la grandeza de muestro Kriador



276220

kriar v.

ברא, יצר; הניק; גידל (ילדים)

to create; to breastfeed; to raise (children)

El ken kria ijo no muere de afito

El ke krio i non kansa

Bendicho el Dio ke me kriyo ombre i no mujer

Bendicho el Kreador, ke tala ermozura kreo

Kampo krio en mano del rey

La ke kria ni arta ni limpia

Persona reglada no se va ver nunka kriada

Al ijo komo kreates, i al marido komo ambezates.

Komo el Dio la krio, mas por eya no se turno

De ke pari i kreyi, mi papo no arti

Kriar una kriatura, krear un mundo



276270

kriatura f.

תינוק, ילדון; יונק, ינוקא; אדם חסר נסיון

a baby, a child, suckling; an inexperienced person

La kriatura bolta komo el vino en la bota

Mujer sin kriaturas, arbol sin frutas

Ken muchas kriaturas tiene, ke no vaiga a la gerra, ke gerra tiene en kaza

La kriatura es komo la levadura ......

La kriatura i la moshka en enverano se konosen

La kriatura si no yora no le dan la teta

El ken no tiene kreyaturas va yorando se inyerva kon el Dio porke no le esta dando

Ke no salga deskuviertura lo ke mama la kriatura

Una madre mala alechadera puede entosigar su kriatura

Ken ti izo la masadura? El ken ti miro a la kriatura

La mas grande amargura es solo por su kriatura

La kriatura i la masadura siempre keren koviertura

Kuando kastigas a tu kriatura i se aze korlado, tien aftaha ke va (a) partir en pasos derechos



276400

krío m.

תינוק, יונק, עולל; תקופת ההנקה; תקופת חינוכו וגידולו של ילד קטן; אופן הטיפול בתינוק

baby, nursing infant; raising a baby; the period of breastfeeding and caring for the baby; the way of raising a baby

Ken no tiene krios, tiene una dolor, ken tiene, tiene munchas

Ke no traye el Dio a kayer in manos de kriyos

Kriyos chikos, ansias chikas ; kriyos grandes, ansias grandes

Kuando los kriyos son chikos es mashkar fierro

Krios kriar, mas fuerte es ke fierro mashkar

Kresen los kriyos, kresen lus dertis



276560

kristiano m.

נוצרי

Christian

Ken in kresianos kreya, kon eyos ke se muera

Korason de kresiano



276980

krudo adj.

חי, לא בשל, בוסר, נא, לא מבושל; גולמי, בלתי מעובד; גס רוח

raw, unripe, uncooked; raw, unprocessed; rude

El ombre sezudo nunka es muy krudo

Karne kruda no amostres ni a mal marido ni a mala suegra

La vida es un biskocho, ken se lo koma krudo, ken se lo koma kocho



277370

kual /kuala? kualos?/kualas

מי/מה זה?, מי/מה זו?, מי/מה אלה?

who/what is this?, who/what are these?

En kada kaza ay avas las kualas son desmazaladas

Te amostrare de kual palo se aze la kuchara



277490

kualker/kualkier cf. kualseker

Milizina de kualker ansia es la pasensia i la toleransia



277520

kualo ? interog.

מה? איזה?

what? which?

Para kualo deves de azer esto todo, anochi nasio?

Para kualo tiene menester munchas paras kuando no las puedes eskapar

Dinguno no save kualo ay in la oya, mas de la kuchara ke la minea

Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze

Kualo azen los Sheres? Toman dos mujeres!



277560

kualseker adj.

לא חשוב איזה/מה/מי/ כמה, יהיה אשר יהיה, כלשהו, איזשהו

it doesn't matter which/what/who/how much, whatever, any

Komida velada no la kome kual siker barva



277600

kuando adv.

כאשר, כש-

when

Kuando ay dar sos bueno

Az kuando puedes i no kuando keres

Di kuando sos novia? Di dia i medio

En Tiria, kuando no ay pishkado, se pasan sin pishkado !

Las ijas avlan kuando pisha la gayina (nunka)

El ke no kere kuando puede, no puede kuando kere

Kuando la puerta del riko se aserra, la del Dio se avre

Kuando el mansevo se va por lo veinte se aze un leon fuerte

La ida esta en mi mano, la venida no se kuando

El arvoliko s'enderecha kuando es mansevo

Kuando no se bare viene djente

Kuando aze luvia a todos toka

En Purim los gastes son lo ke son ma kuando viene la Paskua ay gastes

El pleito se puede terminar kuando no de deshan arraviar

Para kualo tiene menester munchas paras kuando no las puedes eskapar

La salvasion de Israel es kuando viene el Goel

Ata al gato kuando kome

En ke dia es el mundo igual? Kuando kaye luvia sovre el kal

Gameo por una para es muncho kuando no esta la para

Para el elevo es bendision kuando tokas su imajinasion

Ken tiene guadrado dolores kuando abashan les toma dolores

Erash maridu bueno, kuandu viniash yeno

Kuandu si arapan las moshkas

Kuando todo todo, kuando nada nada

El ke djuga kartas kuando gana se va alegrando i kuando perde se va inyervando

Ke korres kuando no te korre

Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya

Kuando por durera, kuando por shushulera

Kuando ay amores nuevos se olvidan de los viejos

Kuando el Dio esta kontigo no te espantes de tu enemigo

Kuando el riko emprovese, komo el prove kuando enrikese

Kuando bive el mundo kuando bivo yo

Kuando el gato no sta, los ratones baylan

A la haragana, kuando l'alguja, kuando el dedal

Kuando ay masha no se keman las manos

Kuando lo vere, me lo kreere

Kuando los tuyos ian, los mios ya venian



277680

kuanto/kuantos/kuantas adv.

כמה

how many, how much?

Kuantos bukados kaven en la tripa i uno mas

Kuantos pare Mama, tantos kere Tata

Il garon es un kanyo rial, kuanto mas echas mas kave

Kuanto keres bulisa, yevalo a kaza

Kuanto es ermoza la mansevez, tanto es tripiada la vejez



277820

kuarenta num.

ארבעים

forty

Despues de las kuarenta, kada dia una hohenta



278040

kuatro num.

ארבע, ארבעה

four

El ke tiene kuatro i gasta sinko, no tiene menester bolsa

Onde komen kuatro komen sinko

Al marido bueno un kuerno, al malo tres i kuatro.

Moneda ekonomizada vale kuatro vezes ganada

Kon este ke vo i mato tres me manka para kuatro

Dos i dos azen kuatro



278190

kuchara f.

כף

tablespoon

Kon la kuchara te do el arroz, i kon el mango te kito el ojo

Dinguno no save kualo ay in la oya, mas de la kuchara ke la minea

Te amostrare de kual palo se aze la kuchara

Va a Stambol por una kuchara de arroz



278320

kuchiyada f.

דקירה, דקירת סכין; צלקת, שריטה; פגיעה בכבוד

stabbing; scar, scratch; insult

Mas presto pasan malas kuchiyadas ke malas palavradas

Mas duele la palavra del amigo ke la kuchiyada del enemigo



278380

kuchiyo/kuchío m.

סכין

knife

Kochiyiko kayo, martiyiko se rompio

Ya me toko el kochio al gueso

El kochiyo del djidio apresta para mal (se korto)

El amigo ke non sirve i el kuchiyo ke non korta, ke se pierdan poko importa

Al fierrero kuchiyo de maredo



278550

kudiado m.

דאגה, טיפול

care

Kudiado ke desho Malkuna, ke djuro de no bivir



278690

kudurearse (t.) v.

השתולל,השתגע, התמלא זעם; עבר גבולות המוסר והצניעות

to go berserk, to be mad, to be filled with rage; to cross the boundaries of morality and modesty

Se kudreyo komo el perro



278730

kuduz/kudús (t.) adj.

פראי; כעסן, עצבני, זועם, ''נדלק'' מהר; חולה בכלבת

wild; angry, irritable, furious, ''turns on'' quickly; sick with rabies

'Sta un perro kudus



278780

kuedra f.

חבל, מיתר, רצועה, מיתר של כלי נגינה

rope, string, strap, string of a musical instrument

Kada uno trave la kuedra para onde el

Al enforkado le trava la kuedra

En kaza del enforkado no se avla por kuedra

No te eches al pozo kon la kuedra de otros kedas en el pozo



278930

kuenta f.

חשבון; חרוז

account; bead

De ke sos karnudo, de dar kuenta al mundo

Pari, mujer, ke la kuenta esta djusta



278970

kuento m.

חשבון, סכום, כמות, רווח; סִפּוּר

account, amount, quantity, profit; story

Ken non tiene kuento, siempre va avierto

El kuento de kaza no lo kitas en el bazar

No agas kuento del denfrente porke te azen i a ti

Aspera muerto, vos kontare un buen kuento

Ken no tiene ojo en dengunos i se va kon kuento tiene vida arepozada

El papa no se kaza, de kuentos se pasa



279320

kuerno m.

קרן, שופר

horn, shofar

Mos komimos el buey, por los kuernos ke no kede

Al marido bueno un kuerno, al malo tres i kuatro.

Las mulas fueron a buskar kuernos, vinieron sin orejas

A la vejes, kuernos de pes



279390

kuero m.

עור

skin

Los kueros, kitan kueros, i metan kueros

Bolsa sin dinero yamalo kuero



279450

kuerpo m.

גוף

body

La salud del kuerpo se fragua en el estomago

Yoran kuerpos por vestidos i vestidos por kuerpos

El kuerpo ke pena la alma, y la alma va penar al kuerpo

La limpieza del kuerpo amuestra la limpieza de la alma



279480

kuervo m.

עורב

crow

Tanto kere el kuervo a la kuerva fin ke le kita los ojos

Suerte de topar un kuervo blanko es mas fasil de rovar un banko



279700

kuidado cf. kudiado

El ke tiene kuidado por lo ke puede suseder es muy sezudo en lo ke tiene ke azer



279730

kuidar v.

דאג, טיפל

to take care of

Kien se kuido su madre no la enguayo



280330

kulevra f.

נחש, צפע, אפעה

a snake, a viper, an adder

Kita todo kulevras de la boka



280350

kulevro m.

נחש

a snake

Kien al rio se kaye, i del kulevro se apanya

Alevanta kavesa de kulevro i no de ben-adam

Pari kolevros para ke me kiten los ojos

La amistad del kulevro

La paz del kolevro

Pezando sovre un kolevro - el kolevro se enkorvo

Si al kolevro keres matar, a la kavesa tienes de le dar



280450

kuliko m.

עכוזון, עכוז קטן

small buttock

Asenta kuliko - incha fuziko

Apritadiko i enkojidiko, i un paliko en el kuliko.

Todo tieni Uriko, asta panaris al kuliko



280580

kulo m.

עכוז, שת, אחוריים, ישבן

buttocks

Dos kulos en una braga

Dos kulos disnudos, solo por el banyo sierven

Buen dulor di kulu

La boka le va komo el kulo de la patika

Li dieron un kulo de pipino

Del kulo al pulso

Mas vale ser kavesa de raton ke el mas grande kulo de leon

Kurbachadas en kulo ajeno no tuyen

Arrastate kon tu kulo i non asperes de ninguno

El amor es una dolor de kulo ke no desha durmir a dengunos

Se arkojeron dos kulos desnudos

Por no tener el dinero se le kemo el kulo entero

Dichozo kulo ke no pedo

Sien ke le den en el kulo, yene duro, yene duro

Tiene kulo puntudo

Ken mucho se aboko, el kulo se amuestra

Aharva kulo ke no pedo

Ken mucha manteka tiene i el kulo se unta



280740

kulpa f.

אשמה, אשם; עבירה, חטא, עוון

guilt; offense, sin, iniquity

Si negra es la kulpa, mas negra es la deskulpa

El ladron no tiene la kulpa, sino el ke desho la puerta avierta



280820

kulpar v.

חטא, אשם, היה אשם

to sin, to be guilty

Non es el ombre ke lo kulpa sino la mujer ke lo bushka



281020

kumadre f.

מיילדת

midwife

Lo vo mandar por la komadre

Entre la madre i la komadre lu piedren al ijo



281060

kumar (t.) m.

הימור, הימור בסיכון גבוה, משחק הימורים, משחק בקוביה

bet, high risk bet, gambling game, dice game

Ken perye en el kumar gana en el amor



281110

kumardjí (t.) m.

מהמר, קלפן; אדם הנכנס לסיכונים

gambler; a person who takes risks

En la kaza del kumarchi poko tura la alegria



281240

kumicha f.

(צורה נלעגת:) בכי, יפחה

(mocking form:) cry

Kumicha de kavesal, aze muncho mal



281340

kumplido adj.

משכיל מאוד, מלומד; שלם, מושלם, גמור, מלא

very educated, learned; complete, perfect, finished

Bogo de banyo kumplido

En este mundo non ay bien komplido

Non ay bien komplido, ni mal atimado



281430

kuna f.

עריסה, ערש, ערסל, נדנדה; צלחת חרסינה עמוקה וגדולה

cradle, hammock, swing; deep porcelain plate

Djoha, antes de kazar merko la kuna

Lo ke se aprende en la kuna nunka se piedre i sienpre dura



281790

kunyado m.

גיס

brother in law

Salada i espinaka senyora konyada

Ni esfuegra, ni kunyada, ni vizina aireyada

Ke se sta kemando? La barva de tu konyado



281950

kura f.

תרופה, סם מרפא; טיפול הניתן לחולה; דייטה לחולה; שיטת ריפוי; פתרון, תקנה; אחריות

medicine, medicinal drug; treatment provided to the patient; a diet for the patient; healing method; solution, regulation; responsibility

Kura dulse no ay

Es mas fasil de kurar un bovo ke topar kura para un loko



282080

kurar v.

ריפא, טיפל ב-, דאג ל-; כבש בחומץ/במלח תחת השמש

to cure, to take care of; to pickle in vinegar/salt under the sun

El tiempo kura todas las dolores

Si non lo puedes kurar lo tienes ke endurar

El mas abil mediko solo kura kon tienpo

Todas las melezinas (kuras) non puede kurar la ignoransia de un viejo



282110

kurarse v. refl.

התרפא, טופל רפואית; העמיס על עצמו דאגה/אחריות

to be cured, to be treated medically; To burden oneself with concern/responsibility

Segun el tiempo se kura el yenso

La vieja porke tura, porke se kura

Munchas feridas fasil se kuran, feas palavras non se olvidan



282130

kuravle adj.

ניתן לריפוי

curable

La djuventud es kuravle, la viejes es inkuravle



282590

kurto adj.

קצר, תמציתי; חולף, בן חלוף, רגעי, ארעי; ביישן, חסר עוז

short, concise; transient, transitory, momentary, ephemeral; shy, lacks courage

La mojer tiene el kaveyo largo i el meoyo kurto

El kamino direcho es el mas kurtu

Kurto le aremos fin a la demanyana

Kama kurta - muerta liviana

A la mentira los pies son kurtos



283050

kutí (t.) m.

קופסה

box

Kuti sovre kuti, mania de djueri



283320

kuviertura f.

עטיפה; כִּסּוּי גוף; כִּסּוּי כספי

cover; body covering; financial coverage

La kriatura i la masadura siempre keren koviertura



283340

kuvo m.

דלי

pail

Inche kuvos vazia a la mar



283380

kuvrir v.

כיסה, זרה, פיזר על; הטריד

to cover, to sprinkle; to bother

Mama i devantal kuvren mucho mal



283550

kuzina cf. kozina

Ken luze kon la kuzina, non luze kon la vizina

Echo el ojo a la kuzina



283600

kuzir v.

תפר

to sew

Sola lo korto - sola lo kuzio

El shastre ke te kuzio los kolchones ke te kuzga los botones

Todos saven kuzir samara, ma los pelos embarazan



283640

kuzirse v. refl.

תפר לעצמו

to sew to himself

Eya si lu korta i eya si lu kuza



284450

kyutuk (t.) m.

קורה

rafter

El ke es kyutuk no piedre soluk



284650

lado m.

צד; צד הגוף

side; body side

Al lado de un muerto - miter i a un bivo

No desha lados de riir

Keres matar al savio metele un bovo al lado

A perro alokado no estesh ir al lado

Al lado de lo seko se va i lo fresko

Lo de enfrente gole, lo de al lado fiede



284820

ladrar v.

נבח; השמיע קללות ואיומים

to bark; to utter curses and threats

El perro ke ladra no modri



284850

ladrón m. & adj.

גנב, גזלן, פורץ; נוכל, רמאי

thief, robber, burglar; swindler

Lo ke keda del ladron se lo kome el endevino

Kuando el ladron entra a la mishka a rovar el paamon, ya save onde skonderlo

De ladron de kaza no te puedes guadrar

El ladron no tiene la kulpa, sino el ke desho la puerta avierta

Para el ladron no ay puertas ventanas ni kavenado porke para el topa todo el remedio

Para el ladron no ay yave

El doktor non puede dar preskripsion para el bovo i el ladron

Akuzar al ke non aruvo, azes mas grande pikado del ladron ke non es ladron

Tanto grita el ladron asta ke se akaya el patron

Haragan en chiko, ladron en grande

Antes ke me yames ladron, te yamare putaniero

El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon

El ke merka del ladron en tienpo lo aze su patron

Al prove un fuego i un ladron

Se tan ladron sospechador

Ladron ke save rovar save enganyar

Al ladron neeman



284960

ladronisio m.

גניבה, פריצה; רמאות, הונאה

theft, burglary; cheating, fraud

Kuando ay negreguras, ladronisio, teror, matansinas, pletos de ermanos, mismo en kipur el Dio no mos perdona



285100

lágrima f.

דמעה; טיפה

tear; drop

La lagrima fina no la vee ni la vizina

Lagrima en el ojo, sinyal de buen korason

Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno

Sus lagrimas no van a kayer en basho



285390

lak/laka f.

לכה, ציפוי מבהיק

varnish, glossy coating

A damla, a damla, si azi un lak



285420

lakirdí/lakerdí m. (t.)

שיחה, פטפוט; נושא; מעשיה

conversation, chatter; topic; tale

Lakirdi de mar, por tierra



285670

lamber v.

ליקק, לחך

to lick

Vino a lamber i se topo lambido



285740

lambido adj.

שכחש, שרזה; הרוס, מותש

who became thin; ruined, exhausted

Vino a lamber i se topo lambido



285920

lampa (gr.) f.

מנורה, פנס

lamp, flashlight

El povre sin pasiensia es komo una lanpa sin azeite

Ke le falta la lanpa de ignoransia? Non tiene apagador

El sol non nesesita kandelas o lamparas



285980

lana f.

צמר

wool

Fue por lana i salio treskilado

La kaza i la lana, in la mano ke lada



286020

landre/landra (2) f.

דבר (מגיפה)

plague

Komo viejo malo ke landres vo se aga



286240

lapa (t.) f.

אספלנית; דייסה, דייסת אורז

poultice; porridge, rice porridge

En todas las kazas buyen lapas, i en la mia kalderadas



286430

largo adj.

ארוך; רחוק; נדיב לב

long; far away; generous

Largo komo la haftara de Tishabeav

Pasensia, piojo ke la noche es larga

La noche es larga a la dolor ke se vela

La mojer tiene el kaveyo largo i el meoyo kurto

A hazinura larga, muerta segura



286550

lashón (ebr.) m.

לשון, שפה, עברית, לשון הקודש

language, Hebrew, the holy language

Guay de djente ke avlan lashon 'hara kon sus bokas espanden avoda zara

Orejas ke resiven lashon 'hara se las komen kon buensas i sin shaka

Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva



287000

lavado adj.

הרוס, חשוף לסכנה חמורה; מכובס

ruined, exposed to grave danger; laundered

Dia de luvia el lavado no enshuga



287160

lavar v.

רחץ, כיבס

to wash

Agua no topi, de la tierra me lavi

Las kamizas suzias lavalas en kaza

Una mano lava la otra i las dos lavan la kara

Kavesas ki lavi, tinyozas mi salieron

A lavar la kavesa del hamor si piedre la lishia i el shavon

Vate a lavar ke es tadre de viernes



287190

lavarse v. refl.

התרחץ

to wash up

El gato se 'sta lavando la kara - va kaer luvia/va venir djente



287230

lavio m.

שפה (שפתים)

lip

Kuando te asentas delantre de savios ten tino i no avres presto los lavios



287270

lavor f.

עבודה, יצירה

work, creation

Lavor echa, dinero aspera

El dia vee la lavor de la noche i se rii

Lavor ke aya, ke salud no manka



287320

lavorador/dera adj. & n.

חרוץ, שקדן; פועל, עובד

diligent; worker

Asigun el lavorador asi es el lavoro, i asigun la kama asi es el repozo



287380

lavorar v.

עבד; פעל, תיפקד

to work; to act, to function

Si lavoras por pan bayat todo va salir muy sakat

La gana ke tengo de bailar, tienes tu de lavorar

Sin lavorar por tu porvenir es muy yuch de topar tu avenir



287440

lavoro (it.) m.

עבודה, עמל, יגיעה; עסק, עיסוק; תפקיד, משימה; מוצר מעובד היטב, מוצר אמנותי

work, toil; business, occupation; role, task; a well-made product, an artistic product

Asigun el lavorador asi es el lavoro, i asigun la kama asi es el repozo



287510

lavrar v.

רקם; עבד את האדמה

to embroider; to work in farming

Durmi mi novia, aze nalgones, el ashugar lo lavren los ratones

Lavra mi vizina la loka i yo la sezuda la miro en la boka



287590

lazdrar v.

עמל, יגע, התייגע, עבד קשה, התאמץ; עבד במסירות ודיוק

to toil, to work hard, to make an effort; to work with dedication and precision

El Bendicho disho: ''Ken lazra alkansa del mas al manko''

Arekojer plata i oro, lazrando komo el hamor



287740

leche f.

חלב

milk

Il ke te dio leche te dio fyel, il ke te dio piernas ti dio miel

Despues de peshe, tosigo es la leche

Le 'sta akesheyando komo la moshka en la leche

Prime darles leche de madre i ija

Kaminos de lechi i miel, kaminos buenos

Es komo la vaka, ke da muncha leche, ma da el tepene i la vierte toda

Su ermozura es, la leche i la sangre



287940

lechuga f.

חסה, מרור

lettuce, maror - bitter herb

Entre kol i kol, lechuga



288090

legén (t.) m.

קערה, לגין, גיגית

bowl, basin

Tu haham, yo merkader, mejor esta en el legen

Te kero bien komo el dip del legen



288330

lejería f.

זריזות; מחסן לבנים

agility; underwear warehouse

Keresh diskuvrir djudezmo kon alegria andadvos al kal kon prisa i lejeria



288460

lejítimo adj.

חוקי, כשר, מוצדק, לגיטימי

legitimate

La voluntad del puevlo es la unika fundasion lejitima del kualkier govierno



288710

lenya f.

עץ (חומר), עץ הסקה; חבטות, מלקות; יער

wood (material), firewood; beatings, whippings; forest

Lenya sin fumo no ay

Komo la lenya seka se kema la verde

Ni karvon ni lenya no esperes fin ke yela



288800

lenyo m.

בול עץ; בהשאלה: טיפש, אטום ראש

log; metaphorically: stupid

Kavesa de lenyo



288890

león m.

אריה, לביא, ארי; כינוי לאדם אמיץ לב

lion; nickname for a brave person

Leon ke esta dormiendo, no lo espertes

Ojo de leon ke te koma, ojo de benadam ke no te vea

El leon tiene piskueso godro porke se lo aze todo kon su mano

Mas vale ser kavesa de raton ke el mas grande kulo de leon

Kuando el mansevo se va por lo veinte se aze un leon fuerte

El frio abate al leon

Mansevo leon, kazado kagon

Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam

Una patada de leon vale sien de pasharo



289010

lepra f.

צרעת

leprosy

Todo tenia Moshiko, sarna i lepra i seranpioniko



289140

leshía f.

כביסה, מים עם מלבין, מי אפר לכיבוס

washing, water with bleach, ash water for washing

A lavar la kavesa del hamor si piedre la lishia i el shavon



289170

leshos adv.

רחוק, הרחק

far

Verte de leshos, golerte amber

Mas vale bien de leshos i no mal de serka

Leshos de mozos

La pera no kaya leshos del peraso

Leshos de vista, leshos de korason



289240

letra f.

מכתב, איגרת; אות; כתב

letter, epistle; letter; writing

La letra kon sangre entra

Si te tadran las letras de la posta demandale al postadji no te da repuesta



289340

letrado adj.

יודע ספר, מלומד

literate, scholar

Ken es el puro i verdadero letrado, el ke pensa i mete tino en estudio



289390

levadura f.

שמרים, שאור

yeast

Por poka levadura se bozea la masadura

La kriatura es komo la levadura ......



289610

ley (1) f.

מטבע רומני

Romanian currency

El ke en la Ley non topa savor, en su mujer non deskuvre amor

Si tienes grande grande fe en Gan Eden meldaras Ley

Kon meldar la Ley proviene la fe

Muevos rees, muevas le(e)s

Es podzo de ley



290150

lichonchear v.

החניף; הנעים

to flatter; to sweeten

Savios ke saven bien lisonjear, azen amigos i saven ganar



290230

lievre/lievro m.

ארנב, ארנבת

rabbit

Al mejor kazador se le fuye la lievre



290330

lijero adj.

זריז; פועל בלי לחשוב; שטחי

agile; acts without thinking; superficial

Lijera por arraviar i mas lejera por afalagar

Mi ija leshera enyudo i tejera



290670

limón m.

לימון

lemon

Limon e agua de mar

Limon i klavedon



290850

limpieza f.

נקיון, זכות, צחות; חטאת

cleanliness

Kada una miri la limpieza kifi li plazi kifi li pareska

La limpieza es media rikeza

La limpieza del kuerpo amuestra la limpieza de la alma



290860

limpio adj.

נקי, טהור, זך, צח

clean, pure, clear, fresh

Tres pari, tres movi, i kon mi kara limpia sali

Ser bueno i linpio es komo tomar exempio dinyo



291020

lindo adj.

יפה, נאה; נחמד; חינני; הדור; מקסים

beautiful, handsome; nice; graceful; elegant; charming

Ni linda ke mata ni feya ke espanta



291040

lingua f.

שפה, לשון; לשון (אבר בפה)

language; tongue

La lengua de la esperansa onde esta? Onde se topa avtaha i feuzia

La lingua aze i la lingua dezaze

A la mujer kaida, atale la lingua

Kuando el oro avla a kada lengua akaya



291240

lira f.

נבל (כלי נגינה); לירה (מטבע)

lira (musical instrument); lira (currency)

La repuesta en su ora vale mil liras



291490

lisho adj.

חלק, שעיע; בלי מכשול; חלקלק

smooth; without obstacle; slippery

Enriva lisho lisho, adebasho medra i pisho



291880

livianez/a f.

קלות, קלילות

lightness

Livianez, afuera el meoyo

Vejes kon livianes



291900

liviano adj.

קל, נוח, זריז; שטחי

easy, convenient, quick; superficial

Kama kurta - muerta liviana

El yerno en la kaza del esfuegro es liviano komo el salvado

El muerto save todo, mi palavra levyana enriva d'el

Al melon i a la mujer es liviano eskojer, al karpus i al ombre nunka



292160

livro m.

ספר

book

Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro

El ke es solo guzano de livro por seguro el no es muy savido

Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra



292460

lodo m.

בוץ, רפש, טיט; בהשאלה: אדם חסר מוסר, חסר אופי

mud, slush, clay; metaphorically: a person without morals/without character

Si avlas lo derecho sos arondjado den lodo en lodo

En el lodo no kave mancha

Oro toka, lodo se le aze

Para ke se azan lodos, para ke pizan todos

Avlar poko es oro, avlar muncho es lodo

Kanyo kon lodo

Akeyos polvos trusheron estos lodos

Las manos tokan oro, tokan i lodo

El ke mira i piza en el lodo toda la djente saven ke es bovo

Kamina senyor haham ke todo lodo esta



292900

loko m. & adj.

משוגע, מטורף, חולה נפש; שוטה, אויל; של טרוף, שגעוני

crazy, insane, mentally ill; fool; of a frenzy, crazy

Kien es la loka? La ke se alava kon su boka

Es loko de atar

Lokos i bovos a la timarana

El loko la echa, el savio la yeva

El loko fuye del borracho

Mas vale una loka en su kaza ke una sizuda en la plasa

Mas ay lokos, mas se embelikan

El loko da, el meoyudo toma

La mujer loka por la vista pierde la toka

Arrekujer mokus de trenta i un loko

Es mas fasil de kurar un bovo ke topar kura para un loko

El ke kome poko nunka sale loko

El meoyo de la mujer es poko, ma ken no lo toma es loko

Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue

La ke kita bavas de su boka por seguro es muy muy loka

La para kita loko al ben-adam

La mujer buena fragua su kaza, la mujer loka la derroka

Lokos penan, savios si lo gozan

Lavra mi vizina la loka i yo la sezuda la miro en la boka

Se aza del bovo i del loko

Ken demanda poko es loko

Al bovo i al loko asegun le da

Mas save el loko en su kaza ke el segazo en la kaye

Ni bovo ni loko, ni uno komo el

Roto kon rotas, puntos de lokos

Un loko demanda lo ke siete savios no responden

Siempre al loko le eskurre el moko

El loko gasta, el sezudo se lo kome

Un loko kita sien

Si el loko no era mio yo me lo riera

I al loko le paresa

Kada loko kon su tema

El borracho i el loko lo dize todo

La kriatura i el loko avlan todo la verdad



293050

lokura f.

שגעון, טרוף, איוולת, סכלות

madness, frenzy, folly

Ni lokura ni dingun mal

Pensar i no saver es una rama de la lokura



293200

londje (port.) adv.

הרחק, במרחקים

far, far away

Londje de mi un palmo makar a mi ermano

Mejor es sien muertes de londje i no una de serka



293610

lovo v.

זאב

wolf

Era lovo si izo moshka

El lovo i la oveja siempre en la misma konseja

El lovo izo una bodika, todo para su tripika

El lovo puede trokar su mirada ma non puede trokar su manya

Lovo troka su samara ama nunka su natura

Si el mundo fue echo por bovos porke no mos devoran los lovos

Enkomendar las ovejas al lovo

Solo se enkasho en la boka del lovo

Kuando el lovo mostra dientes non penses ke esta riente

Esperar del lovo karne



293700

luego adv.

אז, תכף ומיד, סמוך אחר כך; אחר כך, אחרי כן

immediately, soon after; then, after that

Si un siego gia otro siego, al abizmo van luego



293720

luenga f.

לשון

tongue

Mi vini kon la luenga sudada



293780

lugar m.

מקום, אתר, מושב, איזור; תפקיד

place, site, seat, area; role

Otro vendra ke de mi lugar me kitara

En el luguar ke komes no enbatakes

El Dio mos de bien i lugar ande meter

Troka de lugar, troka de mazal

No djuzges a tu haver, asta ke no ayegas a su lugar

Ken bien se kere en poko luguar kave

Kantidad de un pulgar, viene la alma a su lugar

El ke viene sin yamar, no le dan lugar

Antes de juzgar al de enfrente, metete en su lugar

Deshadme entrar, me are lugar

Uyo gayos kantar, no save in ke luguar

El buey lo eskorno, al mas buen lugar lo echo

Ni sal, ni lugar ande echar

L'alkuza i el lugar m'ambizaron a mi a kuzinar

Korro, korro, en mi lugar me topo



294190

lumbre f.

אש, להבה

fire, flame

La kaza sin ombre, estufa sin lunbre

No tokes lumbre en Shabat



294370

luna f.

ירח, לבנה, סהר; ראי, מראה; שהרון, סהרון

moon, crescent; mirror; lunar

Nunka se arremango Chamandura, sino kavo de mez i rayo de luna

Dime senyor, por ke la yaman luna de miel? Por ke los otros son amargos komo la yel

Kara de luna



294540

lunar m.

ירח במילואו; אור הירח; עור בסיס הציפורן; נקודת חן, שומה

full moon; moonlight; nail base skin; a mole

Se echo al lunar



294590

lunes m.

יום שני

Monday

De lunes a martes, pokos son los artes



294940

luvia f.

גשם, מטר; כינוי לשפע

rain; a nickname for abundance

Luvia de bovos

Kuando ay luvia aze friyo

Luvia i sol, kaza el guerko

Se murio en dia de luvia, los sielos lo yoran

Kuando aze luvia los sielos yoran, la tierra riye

Luvia i sol alegra el korason

Luvia i timpesta se yevo el arado i sembrado

Kuando aze luvia a todos toka

Ni luvia sin truenos, ni parto sin dolores

El gato se 'sta lavando la kara - va kaer luvia/va venir djente

En ke dia es el mundo igual? Kuando kaye luvia sovre el kal

Lo eskupieron en la kara, le paresio luvia

Gana de kazar no tenia, se kazo en dia de luvia

Ni el mundo sin luvia, ni la luvia sin el mundo

Dospues de mi muerte, luvia i tempesta

El amojado no se espanta de la luvia

El dia de las siete luvias

La eskaramuza es komo luvia ke non keda

Dia de luvia el lavado no enshuga

el molinario pensa ke solo por su molino aze luvia

Despues de la luvia sale el sol

El aire i la luvia arasto seko i vedre

Una luvia kayo, ke s'avrieron los sielos

Sol i luvia anyos de artura



295120

luz f.

אור

light

Salio de kaza entre las dos luzes

A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz

Anke la verdad esta en kasha de yerro tiene ke salir a luz en muy poko tienpo

Kayente komo el luz

Avansa la luz, ensienda la kandela

Kien es el siego? El ke no kere ver luz

Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra



295340

luzir v.

האיר, זרח, הבריק, הבהיק, נצץ; ניצל נכסיו והפיק מהם תועלת; התלבש בטעם ודקדוק

to shine, to sparkle; to utilize his assets and benefit from them; to dress with taste

Mucho vale i poko luze

Poko parir, muncho luzir



295360

ma (it./gr.) conj.

אך, אבל, אולם

but, however

La alguenga no tiene gueso, ma kevranta al gueso

Komer pan i sal, ma kon salud



295550

maasim tovim (ebr.)

מעשים טובים

good deeds

Keres azer maasim tovim, melda diez salmos de te'hilim

Si keres alargamiento de yisurim aleshate de los maasim tovim

Kuando vazian bolsas por maasim tovim los buen proves se gozan en los moadim

Mete tino en bikkur holim vala mas de maase tovim



295730

machukado adj.

מעוך, מחוץ, כתוש, חבול; נכה, בעל מום

crushed, bruised; disabled

Ken mete la mano entre dos piedras, las kita machukada



295780

machukar v.

כתש, כתת, שחק, מעך, דרס ברגליים, מחץ, פצע, הכאיב, חבל, היכה, דיכא; לעס

to crush, to wear out, to trample, to injure, to hurt, to bruise, to strike, to oppress; to chew

Machakar agua en la almirez



295890

madero m.

קורה, עץ (חומר); כינוי לשוטה: ''בול עץ''

beam, wood (material); nickname for a fool: "Log"

Al fierrero kuchiyo de maredo



296040

madrasta f.

אם חורגת; חמות, חותנת; אם אכזרית

step mother; mother-in-law; a cruel mother

In mano de madrasta ke no kayas

Madrasta? El nombre ya le basta

Madrasta, di kulo ki si arasta

Tiene padre padrasto, madre madrasta, i ninguno de korason



296050

madre f.

אם, אמא; רחם; שמרים; מקור, מעיין

mother; uterus; yeast; a spring

Madre i ija por dar i tomar, son amigas

Una madre krese dies, un padre- ni uno

Entre la madre i la komadre lu piedren al ijo

Ande no ay madre no ay ni padre

Ken fuyo su madre no yoro

Ni senar sena de karne, ni estar kon vuestra madre

Ken bushka al padre, topa a la madre

Matan a el padre i tornan por la madre

El papu del padre ke se echo kon la madre

La madre piadoza kita su ija mokoza

Mi madre era roska, yo me muero de ambre

La maldesion de padre i de madre non ankalsa

Aki disho mi padre, aki disho mi madre

Buenas dotrinas de padre i madre les kresen en sus ijos muncho hayre

Desha padre i madre, i vate kon el marido

Bendichas tripas de madre, ke esto parieron

La madre del mudo entiende al mudo

Il rey si icho kon mi madre, onde vamos a yir a shtikar

La ermana de tu madre es dos vezes tu madre

Kien se kuido su madre no la enguayo

La ija es amiga de la madre

Madre haragana kita la ija kovdisioza

La madre asil, kita ija haragana

La boka de madre maldize ma su pecho bendize

Ken padre i madre mira, el Dio l'alarga la vida i la salu

No ay amigo en el mundo mas ke la madre

Amor de madre, ni la nieve lo faze enfriar

Mira a la madre, toma a la ija

Padre i madre es una vez

La madre de las guayas

No ay madre mas de la ke pare

Madre fuye a las kayadas

Prime darles leche de madre i ija

Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos



296200

madrugada f.

שחר

dawn

La noche es komo la prinyada, no se save lo ke va trayer la madrugada



296250

madrugar v.

השכים, נעור בשחר

to get up early

Mas vale al ke el Dio ayuda de el ke madruga

Ken madruga desayuna

Al ke bushka de matarte, madruga i matalo



296300

madurar v.

הבשיל; בגר

to ripen; come to age

A la pera dura, el tiempo la madura



296370

maestra f.

מורה; גננת; גן ילדים; אשה זריזת כפים; עקרת בית; אשת הבעלים

teacher; kindergarten teacher; kindergarten; a quick-footed woman; housewife; the owner's wife

Sinyora mestra, enfili la alguja, yo la vo travar



296430

maestro m.

מנהל עבודה; מורה; אדם מיומן במקצועו, רב אמן; מנצח, מאסטרו

foreman; teacher; a skilled person in his profession, master craftsman; conductor, maestro

Uzates i seras maestro

La ovra alava al maestro

Kuando tu ias onde el maestro del pie kortado, yo ya estava tornado



297030

majar v.

ריסק, מעך, כתש, כתת, שחק

to crush, to wear out

Majar sal kon el kovdo

Si tu sos ajo, yo so piedra ke te majo



297060

májiko adj.

מגי, בעל קסם, כישופי, של קסמים

magic, magical

La vera instruksion es un majiko biervo, si la tomas kon buenas se aze tu siervo



297240

makar (serb.-cro.) conj.

אפילו ש-, למרות ש-

even though-

Londje de mi un palmo makar a mi ermano



297480

máksima f.

אמרה, פתגם

saying, proverb

Los maksimas i proverbios en ves son muy mentrosos



297580

mal adj.

רע, גרוע, מרושע

bad, wicked

A mal tiempo buena kara

Mal pagador, buen rikavdador

Non ay bien komplido, ni mal atimado

Bien guadrado, mal bushkado

Eskuzas de mal pagador

El ke viste de mal panyo, dos vezes se viste al anyo

El mal vizino ve la entrada i no la salida

Mas vale solo ke mal akompanyado



297620

mal m.

כאב, מכאוב; רע, רעה; חטא; מחלה; נזק; הרגל רע; רכילות, לשון הרע

pain; bad, evil; sin; disease; damage; bad habit; gossip, slander

De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal

No avles mal del dia, asta ke se aze medio dia

Ken mal avla, ke s'arpyenta

Il mal entra kon kintales, no sale ni kon metikales

El ke mal pensa, para si se lo pensa

Ken mal pensa - para si lu pensa

No ay mal ke por bien no venga

Yo i mis ijos no tengamos mal, el resto vaya de mal en mal

Mal de todos non es mal

Mal de muchos konsuelo de lokos

Ande ay bien kerer, no kave mal meter

Ken es el mediko, akel ke pasa los males

A ken es de yorar al ke tinia bien i vino en mal

El bien agudese, el mal entontese

Detras del rey avlan mal

Kien su mal enkuvrio, de eyo se murio

El kochiyo del djidio apresta para mal (se korto)

Mama i devantal kuvren mucho mal

Ken no paso mar, no save lo ke es mal

Ken mal avla, mal oye

El sodro para mal oye

El konsejero da konsejo para mal

Asegun no keres mal para ti, no keres mal para tu kompanyero

Mal ke se akava kon moneda no es mal

Se apreta la tierra se aflosha el mal

Apreta la tierra, apreta el mal

El mal trae el endjenio

Kumicha de kavesal, aze muncho mal

Ni lokura ni dingun mal

Guardate de ojo de ombre i de sirena de mal

Mas vale bien de leshos i no mal de serka

Mis ijos kazados, mis males doblados

De todos males son guadrados, de hazinuras son sanados

El bien i el mal en la kara se veen

Mal de muchos, medio mal

Donde viene el mal, non ay muncho mazal

El ke kanta mal no pensa

Azer bien, topar mal

No agas mal al malo, ke mal no te vendra

Disho me disho, ke mal maldicho

El mal viene sin pensar

La mansana el mal sana



298060

malanyo m.

שנה מקוללת, שנה שחורה ואומללה

a cursed year, a black and miserable year

Malan[y]o basin de oro ke vierte sangre de otro



298120

malatía (it.) f.

מחלה; מחלה כרונית

disease; chronic disease

La komida es una malatia, eskapa por la noche, torna por el dia



298130

malato (it.) adj.

חולה, בעל בריאות רופפת; עומד לפני פשיטת רגל

sick, in weak health; facing bankruptcy

Ni prove ni malato non kave en mi plato



298210

malavlar v.

הלך רכיל, דיבר לשון הרע, הוציא לעז, הוציא דיבה, הוציא שם רע

to speak slanderously, to slander, to give a bad name

El mal avlar, bozeya kaza



298230

malazedor/dera n.

פושע, עבריין, רשע

criminal, delinquent, evil

Los malazedores nunka son muy povres



298340

maldezir/maldizir v.

קילל, דיבר רעות

to curse, to speak ill of

La boka de madre maldize ma su pecho bendize

Ni te maldigo ni te bendigo, bendicha sea la ora ke te lo digo

Selebrasiones i bendizir i nunka maldizir



298360

maldicho adj. & m.

ארור, מקולל

cursed

Disho me disho, ke mal maldicho

Puevlo bindicho - puevlo maldicho

Un onbre bendicho nunka es maldicho



298390

maldisión f.

קללה, אלה; חרם, נידוי

curse; excommunication

La maldesion de padre i de madre non ankalsa

Las maldisiones son komo los papeles, ken los echa los rekoje

Maldision sin razon se va a su patron

Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno



298490

maledukado adj.

בלתי מחונך, בעל חינוך גרוע

uneducated, poorly educated

Prove i mal edukado



298590

maler (fr.) m.

צרה, אסון

trouble, disaster

Maler ki si skapa kun paras, non es maler



298940

malkerensia f.

איבה, שנאה, עוינות, טינה

enmity, hatred, hostility, resentment

El ke guad(a)ra malkerensia kon tiempo piedre su sensia



299180

malo m.

רשע, אדם מזיק, נוטה לעשות רע

wicked, a harmful person, inclined to do evil

No agas mal al malo, ke mal no te vendra

Bueno viene de mano del bueno i malo viene de mano del malo

Al haragan los malos pelos embarasan

El bueno kon el malo i el malo kon todos

El dinero aze lo malo bueno

Komo viejo malo ke landres vo se aga

Al malo tomalo de la mano

Al malo nunka le manka el grano

Menta el malo, apareja el palo

Mas vale un malo konosido ke un bueno por konoser



299190

malo adj.

רע, רשע, מרושע, רע לב, נבל, מנוול; גרוע; שובב, בלתי ממושמע

bad, evil, wicked, evil-hearted, villain, rascal; bad; mischievous, undisciplined

El ke non puede guardar el sekreto tiene meoyo malo i defekto

Amostrate komo amigo en ora mala

El Dio mos guadre de vizino malo i de aire de burako

Los malos kristianos mos dan munchas dolores, Boyadea judezmo kon pretas kolores

Guadra las paras para dia malo

Al marido bueno un kuerno, al malo tres i kuatro.

Ermano para dia malo

Mas pasa malas kuchiyadas ke malas palavradas

Aya vaya el ojo malo

Fuyete de una ora mala, biviras mil anyos

Basho i malo, shanmaz de los guerkos

Lo bueno ke le salga, lo malo ke le keda

Ande se kome la mala sena? Ande ay ijos de tres maneras

Para el bueno todos son buenos, para el malo todos son malos

El Dio nos guarde de ora mala



299380

malor (fr.) m.

אירוע מצער, צרה, פורענות, אסון

an unfortunate event, trouble, calamity, disaster

Kuando el malor viene tomalo a pasensia

El malor de unos aze el bonheur de otros



299410

malorozo (fr.) adj.

אומלל, מסכן; עצוב

unfortunate, poor; sad

Malorozo, mas malorozo ay



299620

maltratar v.

הציק ל-, עינה, התאכזר ל-, התעלל ב-, הטריד; גער ב-

to harass, to torture, to be cruel to, to abuse; to scold at

Onra a kada uno i no maltrates a ninguno



299760

mama/mamá(n) f.

אמא

mother

Mama i devantal kuvren mucho mal

Mama yo non kero

A mi mama li amaha, a mi sinyor li ampaa



299830

mamante adj.

יונק

mammal, babe

Chikitos i mamantes, el Dio alevantes



299850

mamar v.

ינק, מצץ; היניק

to suck; to breastfeed

Dada i mamada, patron de mil puerkos

Ke no salga deskuviertura lo ke mama la kriatura



300140

maná (gr.) f.

אמא; סנדקית

mother; godmother

La mana esta debasho del alma

Kaya mana, avlare yo

Sale el alma i no la mana

Sali, mana, peleare yo por vos



300340

mancha f.

כתם, רבב; אות קלון

a stain; stigma

Guay de la mancha

En panyos finos kayen manchas

En el lodo no kave mancha

El nasido kon mancha nunka se adova

Ni mujer sin mancha ni ombre sin tacha



300520

mandado adj.

שלוח

sent out

Una ida, dos mandados

No ay mijor mandado del ke lo aze kon su mano



300610

mandar v.

שלח, שיגר; פקד, ציווה, הורה; הזמין

to send, to dispatch; to command, to instruct; to order

Kon sestos no mandan de los sielos

Manda para tres, ke l'otro kedo en kaza

Kien manda platos, resive supieras

Melda kon saviduria tu tefila i el Senyor Dio te mandara beraha

Kuando ija ay de kazar, el Dio tiena de mandar

Komande a la alaha te mande

Kien anda, el Dio le manda

Lo vo mandar por la komadre

Mi moso manda mi moso



300950

manear/se cf. menear/se v.

Antes de suvir al azno no maneyes los pies



300960

manejar v.

נהג, נהל, הדריך

to drive, to manage, to guide

La mujer ke non save manejar por seguro non save menear



300990

manera f.

אופן, דרך, שיטה; צורה, תבנית; נימוס, גינונים; כפפה

manner, way, method; form, pattern; etiquette, manners; glove

Ande se kome la mala sena? Ande ay ijos de tres maneras

Avlo la novia de mala manera, entinyo toda la parentera

El Dio da moldes i maneras



301160

manga (1) f.

שרוול

sleeve

Este es otro par de mangas

La aferran por la manga, se fuye por la falda



301250

mango m.

ידית (של כלי), ניצב; ננס, נמוך קומה; קטין; אדם פחות ערך

handle (of a tool); dwarf, short in stature; minor; a less valuable person

El tiempo es el pusat ke el onbre resive, pasiensia es el mango para los ke persive

Kon la kuchara te do el arroz, i kon el mango te kito el ojo



301300

mania f.

שגעון לדבר אחד, בולמוס, הרגל רע; טיב

mania, binge, bad habit; quality

El lovo puede trokar su mirada ma non puede trokar su manya

Ni manias iguales ni vida sin males

Ay manias komo kastanyas



301510

maniya/manía f.

צמיד, שרשרת ליד

bracelet

Kien tiene maniyas mete, ken no, mira de enfrente

Kuti sovre kuti, mania de djueri

El marido la desho kon maniyas de oro



301610

mankar (it./fr.) v.

חסר, היה חסר; שגה, החטיא; נעדר; לא קיים (את החובה)

to lack, to be lacking; to err, to miss; to be absent; not fulfill (the duty)

Si paz en kaza manka, el chorro de amor manka

Al malo nunka le manka el grano

En la kaza del gvir, nunka manka un basin

Pasteliko i banyo no manken todo el anyo

Lavor ke aya, ke salud no manka

Kon este ke vo i mato tres me manka para kuatro

Los ke kieren azer todo presto le van a mankar bastante senso

El ke esta sin blanka, todo todo le manka

A ken todo basta nada le manka



301780

manko adj.

לקוי, פגום, חסר; עני, חסר כל

defective, lacking; poor, destitute

Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko

El Bendicho disho: ''Ken lazra alkansa del mas al manko''

Un bukado manko - una lus mas



301930

mankura f.

כתם, רבב; חסרון, מום, פגם, משגה; תעלול, סטיה מדרך הישר; אשמה

a stain; defect, deformity, flaw; trick, deviation from the straight path

Ken non konose avuelo, mankura de muncho bueno

Si te okupas muncho en el pareser te vas a engrandeser mankura de ser



301960

mano f.

יד

hand

Las manos azen i el Dio ayuda

Dar kon las manos, tomar kon los pieses

Lu kue azi la mano siedra, non deve de saver la derecha

Salga de mi mano vaiga a mi ermano

Una mano lava la otra i las dos lavan la kara

Bueno viene de mano del bueno i malo viene de mano del malo

Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas

La mano pezo no tiene

Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho

El Dio ke mos de de su mano l'ancha

Kuando las manos no tokan, las paredes lo echan

Tiene manos largas

Negro a pie, negro a kavayo, negro si lo yevan por la mano

Ke no traye el Dio a kayer in manos de kriyos

Kiere aferrar el sielo kon las manos

Arroja la piedra i eskondre la mano

Dale ke le daras, guay ke de si no ay, de su mano no ay

El leon tiene piskueso godro porke se lo aze todo kon su mano

Mosas i mansevos tovajas de manos

El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra

Korason del rey en mano del Dio

Echa el pelisko i skonda la mano

Pleito de ermanos, alhenia de manos

Kuando ay masha no se keman las manos

Entre ermanos no metes manos

El ke no tiene ermano, no tiene ni pie ni mano

El ken se aharva kon sus manos ke no yore

Ijos i aziendas no se azen kon manos ajenas

La kaza i la lana, in la mano ke lada

In mano de madrasta ke no kayas

Al malo tomalo de la mano

Purim, Purim lanu, Pesah en la mano

El sielo no se tapa kon la mano

Ke tura el pie i la mano

Vazo malo no kaye de la mano

Damos i damos kon la pendola en la mano

Le dan el pie kiere i la mano

Ke te des de pieses i de manos

La rikeza 'sta en manos del Dio

El Dio no aharva kon dos manos

Ken mete la mano entre dos piedras, las kita machukada

Lo ke azes kon tu mano, no lo aze ni tu ermano

Bendichas manos, ke esto azieron

Beza mano ke keres ver kortada

Ke no kayas en manos de medko i de avokato

No ay mijor mandado del ke lo aze kon su mano

Los dedos de la mano no son todos los mezmos

Alevanta la mano ke te pika el gayo

Kampo krio en mano del rey

Tomar los kaminos en las manos

La ida esta en mi mano, la venida no se kuando

Hazino en mano

Tiene manos de oro

Onde van los piezes, van las manos

Pie kon pie, mano kon mano

De mano a mano kreska un palmo

Una mano de un gato alevanta un buen plato

Una mano sola no kanta i no yora

dame la mano



302900

manovrar v.

הפעיל, הניע, השתמש ב-

to operate, to drive, to use

Sin maniovrar non puedes ganar



302910

mansana f.

תפוח

an apple

La mansana ermoza se la koma el guzano

'Sta kada kara una mansana

La mansana el mal sana

Mas vale la piedra del amigo ke la mansana del enemigo

La pera espera, la mansana es mas sana



303020

mansevez/mansevés f.

נעורים, עלומים

youth

Goza la mansevez ke en la vejez la soba i el minder

La mansevez es una vez, el ke no se la goza, bovo es

En pensando a la vejes no gozamos de la manseves

Asombra a la manseves para ke arkojas a la vejes

Gozate de tu manseves - porke non saves komo de vejes te aspera

Kuanto es ermoza la mansevez, tanto es tripiada la vejez



303060

mansevo m.

בחור, עלם; רווק

lad; bachelor

Mansevo leon, kazado kagon

El mansevo por no saver, el viejo por no poder, deshan las kozas perder

Kuando el mansevo se va por lo veinte se aze un leon fuerte

Komer kon viejos i dormir kon mansevos

Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo

El mansevo por dolor, el viejo por onor

Ermozura enganya los korasones de los mansevos ama el dinero i fama sonbaya los bovos

El arvoliko s'enderecha kuando es mansevo

Mosas i mansevos tovajas de manos



303260

manteka f.

חמאה

butter

Ken mucha manteka tiene i el kulo se unta



303300

mantel m.

מפה

tablecloth

Toda la boda de manteles



303320

mantener v.

כִּלְכֵּל, פִּרְנֵס, החזיק, תמך כלכלית, קיים, זן, האכיל

to maintain

Un dia mantiene un anyo i un anyo no mantiene un dia

Ni dar ni aver, ni mujer de mantener



303350

mantenerse v. refl.

התקיים, התפרנס, ניזון

to support oneself, to earn a living

Mantente kon onor i no asperes de otro favor



303450

manto m.

גלימה, מעיל

cloak, coat

el deznudo sin manto tiene muncho espanto

Debasho de mi manto, al rey mato



303520

manya (port.) f.

נוהג, הרגל רע

bad habit

Manyas no se trokan



303640

manyana f.

בוקר, שחרית

morning

La mujer kazada de la noche a la manyana

Non des ninguna desizion presto, espera fin manyana

La manyana koma komo rey, a medio dia komo persona, la noche komo el ultimo prove

Il ke desha para manyana topa danyo en el kamino

De la manyana se ve el buen dia



303770

manyera f.

עקרה

barren woman

Kanta manyera la ke no pario



303870

manzía/manziya f.

עצב, אומללות

sadness, unhappiness

Kuando la bolsa esta vazia non vash a topar munch[a] manziya

La rikeza kon falsia, se akava kon manziya

El ke bushka panasea es pekado i manzia



303990

mar f.

ים

sea

El ke a la mar se echa, de la espada se dentiene

Mar i guerta, ke non ay buelta

Ken no paso mar, no save lo ke es mal

A la mar, un poko de agua

Anke la vida es una mar deskonosida semos destinados para navigarla kada dia

Muestra Santa Biblia dainda es mar deskonosida

Komio pan i sal, si kayo a la mar

Aze bueno i echalo a la mar

Echar sal a la mar

Kuando la mar se esparte, en rios se aze

Esta hazinura ke se vaya a fondinas de la mar

Limon e agua de mar

El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar

Echa tu pan a la mar, un dia lo toparas

Lakirdi de mar, por tierra

A la mar si va, no topa agua

Vaziando la mar kon una dedal



304100

marafet (t.) m.

דבר פלא, קסם, מקסם, דבר יפה שנוצר בכשרון ידיים

a wonder, a charm, a beautiful thing created by skillful hands

El ke save sohbet save el marifet

Bivir un dia mas - ambizar un marafet mas

En kada dedo un marafet

Sin duda todos nasimus ignorante, el marifet es morir inteligente



304260

maravía/maraviya f.

פלא, נפלאות

wonder, wonders

Kada dia kon su maravia

Bivir dias para ver maraviyas

Geinam en vida ke en muerte non es maraviya

Kada dia kon su maravia

Kien no a visto a Seviya nunka a visto maraviya

Maravia ke el re tiene korona

Algun dia va ver la maravia



304480

marear v.

סִחְרֵר, גרם סחרחורת, בִּלְבֵּל

whirling; dizziness

El sol me marea, el aire me shashea



304580

marfil m.

שן, שנהב

ivory

De oro i de marfin siempre tiene ke dizir

En gueso de marfil ay ke ronyir

Ashuguar de oro i de marfil le yeve, kon todo mi esfuegra tuvo ke dezir



304640

marido m.

בעל, בן זוג

husband, spouse

El marido es el mas amigo i el mas enemigo

Erash maridu bueno, kuandu viniash yeno

Los maridos ke veyan en el chukal

El marido la desho kon maniyas de oro

Marido dolor de oyido

Kien mete kara, toma marido

Marido en kaza dolor de keshada

El marido ke a su mujer non tiene respekto, por seguro este onbre tiene grande defekto

Marido sin paras, ke si echa siniza a la kavesa

Kuando el marido se azi riko - la mujer se azi feya

Ken marido ay di servir, la noche no ay dormir

Ke sea marido, ke sea en tapitiko

Mi marido en la yelada i yo tambien

Desha padre i madre, i vate kon el marido

Karne kruda no amostres ni a mal marido ni a mala suegra

Marido vos kero kitar, emprezentame la ketuba

No te agas sensero kon la mujer de tu amigo se sela el marido

Marido viejo si echas a la kama paresi a un gato

Al ijo komo kreates, i al marido komo ambezates.

Al marido sigun lo kuizatis, al ijo sigun lo ambizatis

De vez ke vengo yeno, so marido bueno

Marido no es kamiza de deznudar

La palavra buena del marido ingodra por el oido, la negra entrekese i no parese.

Marido kero - presto lu kero

Pie kon pie, marido en la forka

Al marido bueno un kuerno, al malo tres i kuatro.

Pleto entre marido i mujer, la kolcha tiene de venser

Al kavo de rato sos marido gato

Ken no kreye a la bivda, ke le se aga el marido viajador



304670

marina f.

מארינה, ימיה; צי; תבנית אפיה; נטיה לחשיבות עצמית ומנופחת

marina; fleet; baking tray; tendency to inflated self-importance

Aires de marina



304730

marinero m.

מלח, ימאי, יורד ים

a sailor, a seafarer

Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera

Boy di griyo ma boz de marinero



304850

markar v.

סימן, התווה אות/תו

to mark, to outline a mark

Ken marka lo ke no le preme, vendera lo ke tiene



305230

martes m.

יום שלישי

Tuesday

Deke martes i no un dia mas antes

Martes, la semana se esparte

De lunes a martes, pokos son los artes



305300

martiyar/martíar v.

היכה בפטיש, הלם

to hit with a hammer, to pound

Oro marteado arelumbra



305320

martiyo/martío m.

פטיש, מקבת

hammer

Kochiyiko kayo, martiyiko se rompio



305340

mas adv.

יותר, עוד

more

Mas vale un amigo ke parientes i primo

Una vezina buena, vali mas de una ermana

Kuantos bukados kaven en la tripa i uno mas

La mujer i la sardina mas chika, mas fina

El ojo kome mas muncho ke la boka

Peza el oro, peza el plombo, peza el ombre mas ke todo

Aunke sien amigos non es muncho, un enemigo es mas de muncho

Guadra il saman i al tiempo valdra mas

No ay amigo en el mundo mas ke la madre

Despartio Djoha, para si lo mas

Mas vale el hen ke el bien

La kayadez es mas grande dezdenyo

El marido es el mas amigo i el mas enemigo

Mas tokan dientes ke parientes

Mas deznudo kayi de la tripa de mi madre

El ombra yeva mas ke la piedra

Bivir un dia mas - ambizar un marafet mas

Mas da el duro ke el deznudo

Djoha no se kiria murir por mas sintir

El kamino direcho es el mas kurtu

La persona yeva mas ke el fierro

Kien sale el mas savio? El ke non avla muncho

Ken muncho yora akel mas tiene

La buen eksperiensa vale mas de la siensia

Kuanto mas alto me veyo, mas alto kero ser

El mas haragan non es baragan

No me mates aki, matame mas ayi

Un anyo mas, un meyoyo mas

Al tinyoziko un graniko mas

Malorozo, mas malorozo ay

Kada uno es el mas buen mediko para si

Ken aria ultimo, aria mas bueno

Mas ay lokos, mas se embelikan

El Bendicho disho: ''Ken lazra alkansa del mas al manko''

Komo el Dio la krio, mas por eya no se turno

Una ora mas i kon repozo

Una dolor mas i un ijo



305630

masa f.

בצק, עיסה; מסה; כמות גדולה, המון; טבע, אופי; (אצל פושט רגל:) יתרת הנכסים

Dough, pulp; mass; a large amount, a lot; nature, character; (In the case of a bankrupt:) the remaining assets

La masa i el ninyo en tamuz i av tienen frio

La masa del puevlo son ignorante ama dainda se kreen kontente

Finyite masa ki muchacha te amasa

El yeva la masa al orno

Lus lokus i bovos yevan la masa al orno

Koza de masa en kaente



305750

masá (ebr.) f.

מצה

Matzah

Kada koza en su tiempo, i la masa en Pesah



305810

masadura f.

בצק, עיסה מוכנה לאפיה

dough, dough ready for baking

Ken ti izo la masadura? El ken ti miro a la kriatura

Por poka levadura se bozea la masadura

La kriatura i la masadura siempre keren koviertura



305880

masapán m.

מרציפן

marzipan

Es punto de masapan, avlar i pezar



305980

masha/mashá (t.) f.

צבת, מלקחיים

pliers, tongs

Kuando ay masha no se keman las manos



306010

mashal (ebr.) m.

משל

parable

Mashal mentirozo non ay



306080

mashiah (ebr.) m.

משיח

Messiah

Ke venga el Mashiah, ke no sea en muestros dias

El ke kiere azerse hazan i moel tiene ke esperar el mashiah o goel



306240

mashkar v.

לעס

to chew

Es mashkar fierro in esta yeda

Ijos de engrandeser, fiero de mashkar

Aki me enkasho, mindrugos mashko

Mejor es ke te vean arraskando ke no mashkando



306480

maskarear/se (t.) v./v. refl.

היתל, לעג, שם ללעג; שם עצמו ללעג

to mock/to put oneself to mockery

El mal avlar si no entinye, maskarea



307020

matansina/matasina f.

טבח, הרג, רצח, קטל, הריגה

massacre, killing, murder

Kuando ay negreguras, ladronisio, teror, matansinas, pletos de ermanos, mismo en kipur el Dio no mos perdona



307040

matar v.

הרג, המית; הטריד, הפריע

to kill; to bother, to disturb

No me mates aki, matame mas ayi

Ken te kere matar, madruga matalo

No te mato mujer, si no te apreto a la pare

Keres matar al savio metele un bovo al lado

Debasho de mi manto, al rey mato

Ni linda ke mata ni feya ke espanta

Akel ke mata i a el lo matan

La moshka no mata, ma bulanderea

Al ke bushka de matarte, madruga i matalo

Kon este ke vo i mato tres me manka para kuatro

Doktor de mata sanos

Lus hazinos matan a lus sanus

Mesheriko mata tres



307130

matarse v. refl.

התאבד, המית עצמו; השתדל מאוד; להתעייף עד מוות

to commit suicide, to kill oneself; to try very hard; to get tired to death

Matavos i no vos peleyesh

Ken se mata kon sus manos, no merese ser yorado



307680

mauyar v.

נאנח, גנח, נאנק, ילל, יבב, נהם, זעק

to sigh, to moan, to wail, to whimper, to growl, to cry out

Ni gayos kantan, ni perros maoyan



307910

maymón/maymún (t.) m.

קוף; בדחן

monkey; joker

Ija i pustalona i feya a la maimona

La persona asemeja a la mayimona



308220

maytap (t.) m.

שחוק, לגלוג, לעג, לצון, משובה, אירוניה; זיקוקין די נור

laughter, mockery, mischief, irony; fireworks

El djugar maytap es kontajiozo



308310

mazal (ebr.) m.

מזל, גורל; מזל ברקיע

luck, fate; star

Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha

Kuando mazal no ay, ventura ke buska?

Mazal basho el ke tenga ke rovar para komer

Kuando non ay mazal, ya si vei del dia de naser

Se durma el mazal

Kuando non tienis mazal - ya ti puedes enfurkar i nada non ti va ayudar

Del mazal no se puede fuir

Para el mazal non ay ni kavo ni karar

Mazal no se merka kon paras

Mazal de perro

Mazal tapado

Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal

Kuando mas resta la pera en el peral, mas espera su buen mazal

Ken s'alvanta de manyana, se l'espierta el mazal

Donde viene el mal, non ay muncho mazal

Dos kavesas en un kavesal sin kidushim non va ver mazal

Non kontes muncho sovre este mundo mortal, nunka vas a saver kuando viene tu mazal

Troka el kazal, troka el mazal

El dormiendo, su mazal despierto

El primer mazal no se fuya

Para la ija premi un mazal - para el ijo dos

Ken nase kon mazal i ventura, i ken kon podra i kevradura

Ken kun mazal i ventura - ken kun potra uno ensima de otro

Si el mazal kale yir a bushkar, sapatos de fierro tienes de akargar

Ten mazal bueno i echate a durmir

Tengo el mazal de spuzar i kazar

El mazal de la feya, la ermoza lo dezeya

Ken buen mazal tiene nunka lo piedre



308510

mazalozo (ebr.) adj.

בעל מזל, בר מזל, ממוזל

lucky

Ken es el mazalozo akel ke se konsiente orozo

Porke Adam salio muy mazalozo? Non tenia menester de konsuegro

En Misrayim ken tiene un ojo es mazalozo

Los ke kaminan kon savios son bastante mazalozos



308550

mazik (ebr.) m.

מזיק

harmful; demon

Keres empushar a los mazikim melda kon kavod los Ti'hilim



308700

meanadjí/meanedjí (t.) m.

בעל בית מרזח, בעל מסבאה, מוזג

tavern owner, bartender

Kada meyanadji alava a su vino



308740

mecha f.

פתילה, פתיל; נר רפואי; תלתל, קווצת שער

wick; medical candle; a curl, a strand of hair

Una mechika tengo, agora la ago



308800

mechón m.

פתילה עבה; קווצת שער בולטת (שלא במקומה)

thick wick; a prominent strand of hair (out of place)

Kara alegre i un michon



308960

medida f.

מידה, קב; אמצעי, צעד

a measure,; means

Gozo sin medida akorta la vida



309040

médiko m.

רופא

doctor, physician

Ken es el mediko, akel ke pasa los males

Onor'al mediko antes ke lo tenga diminester

Ande no ay medko, ke no bivas

Kada uno es el mas buen mediko para si

Ke no kayas en manos de medko i de avokato

El Dio ke mos guarde de medkus i de indivinas

El mas abil mediko solo kura kon tienpo

Yerro del mediko, veluntad del Patron del mundo

Por yerro di mediko la tierra lu kovija

El mas buen mediko es la natura, el tiempo i la pasensia

Onde el sol no entra, ayi el mediko entra



309070

medio/ia adj.

חצי-, מחצית-

half-

Media mentira es mentira entera

Pan i pan i medio pan i la novia sin desayunar

El medio onesto aze kamuflaje o enganyo para los ke avlan media o entera mentira.

Di kuando sos novia? Di dia i medio

El Dio ke mos guadre de medio haham i de medio doktor

La shaka es media verdad

Mal de muchos, medio mal

Pekado atorgado, medio perdonado

El pikado aturgado es medio pekado

Al kazalito medio blahito

La limpieza es media rikeza

Kuando topas un medio bovo, toparas un entero bovo



309180

medio m.

חצי; אמצע; סביבה

half; middle; surrounding

Yo le vo kitar las mintiras en medio

El ken se viste de otros en medio la kaye lo desvisten



309350

mediodía m.

צהרים, צהרי היום

noon

No avles mal del dia, asta ke se aze medio dia

La manyana koma komo rey, a medio dia komo persona, la noche komo el ultimo prove



309600

medra f.

צואה

feces, excrement

Enriva lisho lisho, adebasho medra i pisho

Kon pasensia dezaze la piedra, sin pasensia todo es medra

Si komes medra de un adivino, piedres vuestro meoyo i tu tino



310310

meldahón m.

מרבה בקריאה, תולעת ספרים

a person who reads a lot, bookworm

El muncho meldahon tiene el ojo a kada mujer ke ve en el balkon



310340

meldar v.

קרא; למד; הגה בתורה; התפלל

to read; to learn; to study the Torah; to pray

Ken melda arba veesrim sienpre topa hayim tovim

Kon meldar la Ley proviene la fe

Melda kon saviduria tu tefila i el Senyor Dio te mandara beraha

Onbres ke no saven meldar ke echen su bien a la mar

Los ke dezean muncho bivir tienen ke meldar i eskrivir

Si tienes grande grande fe en Gan Eden meldaras Ley

Keres empushar a los mazikim melda kon kavod los Ti'hilim

Keres azer maasim tovim, melda diez salmos de te'hilim

Las gezirot fuertes ke uvo a los sefaradim fue a kavza ke non meldaron el arbavesrim

Si estash sentiendo kolera presto melda libro de Tora



310490

melezina f.

תרופה, סם מרפא

medicine, medicinal drug

Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho

Non a melezina en dingun kamea

Espina por milizina

Todas las melezinas (kuras) non puede kurar la ignoransia de un viejo

El pan de la vezina es melezina

El Dio da la yaga, da i la melizina

En sus aldas, melizina

Milizina de kualker ansia es la pasensia i la toleransia



310710

melón (1) m.

מלון

melon

El melon i el ombre nunka se konosen

Al melon i a la mujer es liviano eskojer, al karpus i al ombre nunka



310900

memoria f.

זכרון, זכר

memory

el emprestador tiene mejor memoria ke el devdor



311050

menajera f.

עקרת בית

housewife

Ken es tu anjelo es tu menajera



311240

mendrugos m. pl.

פתותי לחם יבשים

dry flakes of bread

Aki me enkasho, mindrugos mashko



311290

meneado adj.

טָרוף, מנוענע

shaked

Ava entravada, mujer maneada



311360

menear v.

זז, נע, התנועע; הזיז, הניד, הניע, נענע, זעזע, הרעיד, טלטל, ערבב

to move, to wiggle; to move, to shake, to stir

Ken te disho osha, ke meneyes la kola

Todo lo ke se va menear, kasi nunka se va kayer

Si non viene la ora non se menea la oja

La mujer ke non save manejar por seguro non save menear

Ken la miel meneya, algo se le apega



311510

menester m.

צורך, נחיצות, הכרח, כורח

need, necessity

El ke tiene kuatro i gasta sinko, no tiene menester bolsa

Ke karar ke seiga godra la gayna, ine tienes menester de la vizina

Arremediate kon lo tuyo i no tengash menester a ninguno

Onor'al mediko antes ke lo tenga diminester

Porke Adam salio muy mazalozo? Non tenia menester de konsuegro

Para kualo tiene menester munchas paras kuando no las puedes eskapar

El ke esta muncho siklet tiene menester de muabet

Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo

Deskorcha en la kaye tu kalavrina i no tengas de menester de la vizina



311620

menesterozo adj. & m.

נצרך, עני, אביון; שזקוקים לו, שצריכים אותו

poor, destitute; who is needed

Si ayudas a los menesterozos de los sielos tienes todo bueno



311710

menguar v.

חסר, פחת; החסיר, הפחית, הקטין; הפחית עיניים (בסריגה)

to lessen, to diminish; to subtract, to reduce; to reduce eyes (in knitting)

Azer sedaka nunka mengua la bolsa



311780

menor adj. & m.

קטין, צעיר, קטן, פרח (קדט)

minor, young, small, cadet

Ken se mete kon su onor - deviene muy menor



312010

menospresiar v.

הוקיע, ביזה, השפיל, בייש, השמיץ, הוציא לעז, גינה, הקל בערך, זלזל, בז ל-

to denounce, to despise, to humiliate, to shame, to defame, to vilify, to condemn, to belittle, to scorn

Non menospresies la eksperiensia porke es la madre de la sensia

Ken save sirvir Avoda Zara el diavlo lo menospresiara



312200

mentar v.

ביטא, ציטט, הזכיר, איזכר; ביטא את שם השם; העליב, קילל; הרעים, פוצץ

to express, to quote, to mention, to mention; pronounce the name of God; to insult, to curse; to blow up

Menta al bueno, apareja el bermuelo

Menta el malo, apareja el palo



312260

mentir v.

כיזב, שיקר, רימה

to lie, to cheat

Niegar i mentir i la verdad dezmentir



312270

mentira f.

שקר, רמיה, תרמית, כזב

lie, deception, fraud, falsehood

La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua

Para ti mentiras, para mi verdad

El medio onesto aze kamuflaje o enganyo para los ke avlan media o entera mentira.

Kieres pasar bien kon tu vezina? Toma vedra, azela me[n]tira

Non tengas fiuzia en bavajadas mete mientes ! Son mentiras koloradas

La kandela de la mentira el Dio amata kon su ira

Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira

La mejor mentira es dezir la verdad

Media mentira es mentira entera

La mentira se viste de mil kolores

Ken yora en mintiras ke yore en verdad

A la mentira los pies son kurtos

La mentira tiene kurta tira



312360

mentirozo m. & adj.

שקרן, כזבן, רמאי

liar

Si sosh mentirozo, seas memoriozo

Tres kozas kitan al ombre del mundo: riko mentirozo, povre gaviento, i viejo putaniero

Los maksimas i proverbios en ves son muy mentrosos

Mashal mentirozo non ay

Konsejo de mintirozo dengunos no toman

Al mentirozo un sarnudo le es ayudo

Mas presto se koje al mentirozo si no al kosho



312640

meoyo m.

מוח, שכל, חכמה; מצח

brain, mind, wisdom; forehead

Kuando el meoyo esta arto la imajinasion se eskapo

El meoyo aze, el meoyo dezaze

Dami mioyu, ti dare kashko

El meoyo es un kaveyo

Livianez, afuera el meoyo

El meoyo de la mujer es poko, ma ken no lo toma es loko

Meoyo kon paras no se merka

Ken no tiene meoyo, ke tenga piezes

Los meoyos salieron a la plaza, kada uno eskojo el suyo

Le va vinir el mioyo, kuando le va vinir la salud a mi vava

Si en raki gastas dinero sos ombre bovo sin meoyo

La valor de una buena instruksion ke dezvelopa un meoyo avierto vale mas de todo oro en el mundo

El talmid ke abandona su estudio le falta meoyo i non es sezudo

Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar

La mojer tiene el kaveyo largo i el meoyo kurto

El ke non puede guardar el sekreto tiene meoyo malo i defekto

El Dio ke guadr(a)[e] el meoyo del ben-adam

Ya me komio la miga i el meoyo

Ya me se izo el meoyo agua

Tiena meoyo de graja

Meoyo de prasa sale kalavasa

Si komes medra de un adivino, piedres vuestro meoyo i tu tino

Un anyo mas, un meyoyo mas



313140

meoyudo adj. & m.

בעל מוח, פיקח, נבון, בר דעת, בעל שכל ישר

having a brain, smart, intelligent, sensible, having common sense

El meoyado lo pensa, el borracho lo dize

El loko da, el meoyudo toma

El kalavasuzo es meoyudo



313520

mereser v.

היה ראוי ל-

to be worthy of

El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado

El ke da la erensia en vida, merese palos

Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan

Ombre akavidado no merese penas

Ken mete pas entre marido i mujer, merese garredon



313690

merkader m.

סוחר, איש עסקים

merchant, businessman

Tu haham, yo merkader, mejor esta en el legen

Kuando el merkader kevra, bushka defteres viejos

El Dio ke nos guadre de merkader nuevo i de puta vieja

Orejas di merkader

El merkader prudente sienpre es muy saviente

Merkader de la yaga ke siempre piedre i nunka gana

El ke save merkar barato i vender karo es un merkader muy zeki i raro

Haham i merkader, alegria di la mujer.



313740

merkado adj.

כינוי המוסף כסגולה לשמו של ילד שאחיו נפטרו בילדותם

acquired - a nickname added as a virtue to the name of a child whose siblings died in childhood

Vinagre debalde es mas dulse de miel merkada

Todo mi ganado para ham Merkado



313750

merkado m.

שוק; סחורה שנקנתה בשוק, קניות

market; goods bought in the market, shopping

Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho



313820

merkar v.

קנה, רכש

to buy, to acquire

El ke save merkar barato i vender karo es un merkader muy zeki i raro

Antes de merkar el kavayo, merko las nahchas

El ke merka del ladron en tienpo lo aze su patron

Kuando merkas zerzavat ke sean freskas i non bayat

Los examinan todo de serka, muncho miran ama muy poko merka

Kien vende el sol, merka la kandela

Djoha, antes de kazar merko la kuna

Vendio la kaza por mirkar ravana



313845

merkarse v. refl.

נקנה, נרכש

to be bought, to be acquired

Salud no se venda ni se merka

Meoyo kon paras no se merka

Mazal no se merka kon paras



314100

mesajero m.

שליח, רץ, בלדר

messenger, courier

Non a mejor mesajero ke un vero kompanyero



314250

mesher v.

נדנד, ניענע, טלטל, עִרְסֵל

to rock, to shake, to cradle

Ken pario ke mesha, ken kresio ke tesha



314290

mesheriko (port.) m.

רכילות

slander, gossip

Mesheriko mata tres



314350

meshkita f.

מסגד

mosque

Kuando el ladron entra a la mishka a rovar el paamon, ya save onde skonderlo

La novia eskondida, la bos en la meshkita

Mi boy a las kayadas mi yo a la meshkita



314480

meskino adj.

עני, נצרך, מסכן; קמצן, צר עין

poor, needy, wretch; stingy, narrow-minded

El meskino despues de komer le da frio

Aya vayas meskino, seyas de vanda de la mujer i no de el marido



314500

mesklado adj.

מעורב, מעורבב

mixed

Para vuestra ija ke kere estar prenyada ajo mesklado fino kon vieja tiralanya



314540

mesklarse v. refl.

התערבב, התמזג; התערב בענייני האחר

to mix, to merge; to interfere in another's affairs

Non te meskles en echos de ningunos



314890

meter v.

שם, הניח, הציב, קבע; השקיע (כסף)

to put, to place; to invest (money)

Kale meter muncho tino en la instruksion, sin eya el ser es una abominasion

Al lado de un muerto - miter i a un bivo



315280

meterse v. refl.

לבש; החל

to wear; to begin

Kuando el guerfano se va alegrar, las piedras de la kay se meten a yorar

Antes de juzgar al de enfrente, metete en su lugar

Ken aprometa en devda se meta

Djoha le dieron chorva, se metio a yorar



315480

metikal (t.) m.

מידת משקל תורכית

Turkish weight measure

Il mal entra kon kintales, no sale ni kon metikales



315490

metikulozo adj.

קפדן, קפדני, זהיר, דייקן, נוקדן

meticulous

Onbre metikulozo rara ves es savrozo



315790

mez m.

חודש

a month

El mez va i viene, korra komo el kavayo

En el mes de Genayo non kanta bien el gayo



315830

meza f.

שולחן

table

Komites no komites, en la meza estuvitas

Ni la meza metida, ni mujer en la kama

Ni meza sin pan, ni armada sin kapitan

El ke kome i pensa mete dos vezes la meza

Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas

La novia por grandeza, se suvio a la meza

Alma buena, meza puesta

Piedra desdechada - kavesera de meza

Shavdo en la meza salado en la kavesa

Adurado tiene la meza de no alevantar ambriento

La mujer mala mete la meza i abolta la kaza



316380

mezurar (fr.) v.

מדד, העריך

to measure, to estimate

Sien vezes mezura una vez korta



316430

mezuzá (ebr.) f.

מזוזה

mezuzah

Dos mezuzas i un korte

Arrova pitas, beza mezozot

Ya enchites la mezuza de todos pekados



316460

mi/mis adj. pos.

שלי

my

Ken si pisho en mis bragas?

Ande mi pie, ande mi karkanyal

Lus ijos de mis ijos, son dos vezes mis ijos



316470

mi pron. pers.

אותי, לי

me

Guay de mi sin mi

Negro de mi, negro de mi haver



316690

miedo m.

פחד

fear

Por miedo de pashariko no ensembrar trigo

El ke gana emprimero, gana kon miedo

El miedo guarda la vinya

Miedo tendre i malo sere

Te espantas de demandar? Tienes miedo de estudiar



316760

miel f./m.

דבש

honey

Miel en la boka guarda la bolsa

Mucha miel da dolor de vientre

Muncha miel bulandrea

Si tu amigo es de miel, no lo komas entero

Ni su miel, ni su fyel

Non te kero ni tu miel - ni tu fyel

Bokita de miel, korason de fiel

Ken la miel meneya, algo se le apega

Ken toka miel se chupa los dedos

Dime senyor, por ke la yaman luna de miel? Por ke los otros son amargos komo la yel

Vinagre debalde es mas dulse de miel merkada

Il ke te dio leche te dio fyel, il ke te dio piernas ti dio miel

Dulse komo la miel

Kaminos de lechi i miel, kaminos buenos

En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria

Ken te dio pachas, te dio mieles

Tu boka ke kome miel

Es pasa de miel

Mas muchas moshkas se topan en la miel de lo ke en el vinagre



316850

miente f.

דעה, הבנה, כוונה; זכרון

opinion, understanding, intention; memory

Non tengas fiuzia en bavajadas mete mientes ! Son mentiras koloradas



317030

mierkoles m.

יום רביעי

Wednesday

Ni mierkoles sin sol, ni novia sin amor



317050

miga f.

פירור, פתות, תוך הלחם

crumbs, the inside of the bread

Dami migas ti dare amigas

Ande ay migas, ay amigas

Ya me komio la miga i el meoyo



317230

mijor adj.

טוב יותר, עדיף

better

El mejor de los dados es no djugarlos

La mejor mentira es dezir la verdad

La mijor palavra es la ke no se avla

La mijor repuesta es la kayadez

Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue

No ay mejor espejo ke un amigo viejo

El mas mejor kavayo nesesito freno

No ay mijor mandado del ke lo aze kon su mano

De lo bueno i lo mejor

el emprestador tiene mejor memoria ke el devdor

Al espejo me rendi, vide ke no ay mejor de mi

El guerko ke se va es mijor del ke viene



317610

mil ke conj.

אף על פי ש-, אפילו אם

although -, even if

Mil muertes i no un selo

Fuyete de una ora mala, biviras mil anyos

Dada i mamada, patron de mil puerkos

La repuesta en su ora vale mil dukados

Mil penserios no pagan una devda

La mentira se viste de mil kolores

Patron de mil puerkos



318320

minder (t.) m.

ספה תורכית, דרגש, מזרן

Turkish sofa, mattress

Goza la mansevez ke en la vejez la soba i el minder



318770

mío/míos adj. pos.

שלי

my

Lo mio mio, e lo tuyo mio

Kaza mia, nido mio

Si el loko no era mio yo me lo riera



318820

miope adj.

קצר רואי

myopic

Los ke son muy miop todo echan al chop



318830

mirada f.

מבט

look, gaze

Mirada i velada komo la reina

El lovo puede trokar su mirada ma non puede trokar su manya



319010

mirar v.

הסתכל, הביט, צפה, השקיף; השגיח, נתן דעתו; שקל; ריפא, טיפל ב-

to look, to watch, to overlook; to supervise; to consider; to cure, to treat

Muncho la 'sta mirando, le va ketar la stampa

Az bien i no mires kon kien

Ken mira a la djenti, non bive kontente

Mira a la madre, toma a la ija

El ken mira al mundo se kita del mundo

Mirame kon ojo, te mirare kon dos

La gayna beve agua mira al sielo

Ni la novia, ni la semola, no las mires a la kandela

Ken padre i madre mira, el Dio l'alarga la vida i la salu

Kien tiene maniyas mete, ken no mira de enfrente

Mujer fea non le plase mirar en el espejo

Keres ver a la bien kazada, mirala en la kara

El gameyo no mira a su korkova

No mi mires la kolor, mirame la savor

Aze bueno i no mires ke es ajeno

Antes ke kazes mira lo ke azes

Ken kere la roza no mira la espina

Ken ti izo la masadura? El ken ti miro a la kriatura

El eskaso mira uno, se le va sien i uno

Hazino stuvites o hazino mirates?

Ojo ke a de kevrar todo kere mirar



319370

mishirikón (port.) adj.

הולך רכיל, מוסר, מלשין

a gossip, informer

Al misherikon no le keda pipita en la boka



319480

mishpahá (ebr.) f.

משפחה, בני הבית, צאצאים; ייחוס, אבות

family, household members, descendants; ancestors

Tahi, taha, una mizma mishpaha



319790

Mistrayim (ebr.) f.

מצרים

Egypt

En Misrayim ken tiene un ojo es mazalozo



320240

mizmo adj

שווה, דומה; אותו עצמו

equal, similar

El lovo i la oveja siempre en la misma konseja

Ninguno es buen servidor sino ke por si mizmo

Los dedos de la mano no son todos los mezmos

Tahi, taha, una mizma mishpaha

Todo lo muncho es danyozo mizmo paras munchas

Ama a tu konpanyero komo te amas a ti mezmo



320480

moabet (t.) m.

שיחה, פטפוט

conversation, chatter

El ke esta muncho siklet tiene menester de muabet



320550

moadim (ebr.) m. pl.

מועדים, חגים

holidays

Kuando vazian bolsas por maasim tovim los buen proves se gozan en los moadim



320610

mobilia f.

רהיט, ריהוט, רהיטים

furniture

Ijika kon kaveza de kalavasa dota godra kon mobilia ya basta



321110

modo m.

אופן, דרך, שיטה, צורה, נוהג, סוג, מין

mode

Todo komo todo i la novia a su modo.

Todos de una vientre, kada uno a su modo

Todo modo de detenimiento es por bien

Todo modo de karta i eya le aze bachka



321210

modre (port.)- por modre de

בגלל, כי

because

Esta pita i arroz paramorde vos



321270

modrer v.

נשך; גרם פצע/חתך; נשא רווח; הבין

to bite; to cause a wound/cut; to carry profits; to understand

Perro ke va modrer no amostra los dientes

El perro ke ladra no modri



321430

moel (ebr.) m.

מוהל

circumciser

El ke kiere azerse hazan i moel tiene ke esperar el mashiah o goel



321530

mofina f.

טירדה, דכדוך, עצבות

sadness, depression

Mofina de kaza, alegria de las kayes



321660

mojado adj.

רטוב, לח

wet, humid

Batido kon pishtimal mojado



321760

moko m.

ליחת האף, ריר אף

nasal mucus

Ken bavas inbia, mokos arisiva

Se torno kon los mokos enkolgando

Kada moko para su paladar es dulse

Siempre al loko le eskurre el moko

Arrekujer mokus de trenta i un loko



321850

mokozo m. & adj.

זב חוטם; כינוי לאדם טיפש ושחצן

snotty; a nickname for a stupid and arrogant person

El ken no tiene a la ermoza beza a la mokoza

La madre piadoza kita su ija mokoza

Onbre ke es sospechoso tiene meoyo mokoso



321930

molde m.

אמצעי

means

El Dio da moldes i maneras



322030

moler v.

טחן; עיכל

to grind; to digest

Aguas pasadas no molen molino

Dos piedras pontudas no molen trigo (o molino)



322140

molinero m.

טוחן, טחן (בטחנת קמח)

miller

el molinario pensa ke solo por su molino aze luvia



322150

molino m.

טחנה, מטחנה; כינוי לפטפטן

mill, grinder; a nickname for a chatterbox

Aguas pasadas no molen molino

Una paja detiene un molino

el molinario pensa ke solo por su molino aze luvia



322280

momento m.

רגע; זמן, הזדמנות

moment; time, opportunity

La alegria en el momento de rekoltar vale muncho mas ke en el momento de senbrar

Aprovecharon los ratones el momento ke el gato de kaza estuvo absento



322520

moneda f.

כסף, מטבע, מטבעות; הון

money, currency, coins; fortune

Moneda ekonomizada vale kuatro vezes ganada

El ke kaza por la moneda, eya se va, la mujer keda

El tienpo es moneda si las tienes muy pronta

Mal ke se akava kon moneda no es mal



322880

montanya f.

הר

mountain

Muntanya kon muntanya non se enkontran, persona kon persona se enkontra

Pashariko de montanyas

La mojer onorada, en la punta de la montanya

Draga de siete muntanyas



322990

montés/montez adj.

הררי; בן הרים, פראי

mountainous; mountain dweller, wild

Salta komo el gayo montes



323070

monturo (port.) m.

גל אשפה; בור שפכים, בור מחלחל

trash heap; sewage pit, seepage pit

La foja kon el monturo



323140

morada f.

בית, דירה, מגורים, מקום מגורים, דיור, אכסון

house, apartment, residential, place of residence, housing

Ni kaza, ni morada, ni hastra enkan(e)
yada



323200

morador/dera n.

תושב, דייר

resident, tenant

Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador



323400

morde- para morde

בגלל, כי

because

Onra al azno paramor de su patron



323490

morenika v.

שחומה, חומה, ברונטית

swarthy, brown, brunette

Morenika kon savor



323500

moreno adj.

שזוף, שחום, שחרחר, חום

tanned, swarthy

Morenas ke kemaron Salonik

Sin bolsa yena, ni ruvia ni morena



323730

mortaja f.

תכריכים

shrouds

De la faja asta la mortaja



323780

mortal adj.

קטלני, מועד לפורענות, גורם למוות; בן תמותה, בן אנוש

deadly, causing death; a mortal, a human

Non kontes muncho sovre este mundo mortal, nunka vas a saver kuando viene tu mazal



323970

mos pron. pers.

אותנו; לנו; מאתנו; את עצמנו

us; from us; ourselves

El Dio mos de bien i lugar ande meter

La tierra muestra ke no mos falte



323980

mosa f.

עלמה, בחורה; עוזרת-בית, משרתת

maiden, girl; housekeeper, servant

Mosas i mansevos tovajas de manos

Onde ay mosas ay i rozas

Kien kiere kazar kon mosa ke no se aspere la vejesh

Si la mosa savia lo ke yeva la kazada, se kortava el pie i mano i kedava asolada



324090

mosedad f.

בתולין; עלומים, נעורים; מעשי עלומים

virginity; youth; youth deeds

Munchos ombres de mosedad non pensan en adversidad

Una viejes frankamente akseptada komo una segunda mosedad invitada



324120

moshka f.

זבוב

fly

La moshka no mata, ma bulanderea

Mas muchas moshkas se topan en la miel de lo ke en el vinagre

En boka serrada no entra moshka

Kon pulgas se echa, kon moshkas se alevanta

Guadrado de ayin ara, de ojo malo, i de pitme de moshka

Al kavayu sarnozo, la moshka li apoza

Era lovo si izo moshka

La kriatura i la moshka en enverano se konosen

Kuandu si arapan las moshkas

Le 'sta akesheyando komo la moshka en la leche



324280

moshkito m.

יתוש; זבובון

mosquito; little fly

Por una moshkita se bozea i se gomita



324420

moso m.

משרת, נער (משרת); עלם, בחור

servant, boy (servant); lad, guy

Kome poko toma moso

Mi moso tiene moso, mi amo 28

Moso i gayo, solo un anyo

Mi moso manda mi moso

Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua

Komo el amo i el moso

El moso bueno se yeva a la ija del amo

Moso del pie kosho



324510

mostrar v.

הראה, הורה, הצביע, הציג, גילה, הסביר, הדגים, הוכיח

to show, to instruct, to indicate, to present, to discover, to explain, to demonstrate, to prove

No mostres ande pishas ke utro va e se kaga



324700

mover v.

ילדה טרם זמן, הפילה (עשתה הפלה); הניע, הזיז

to give birth prematurely, to miscarry (to have an abortion); to move

Tres pari, tres movi, i kon mi kara limpia sali



324710

moverse v. refl.

התנועע, זז, עבר ממקום למקום, עקר עצמו ל-

to move, to move from place to place, to move oneself to

El mundo se mueve ma no kaye



324780

movito m.

נֶפֶל; זַחַל

abortive; larva

Kuando no savemos por ken yorar, yoramos a los movitos de bedahen



324850

mozos/mozas pr. pers.

אנחנו

we

Eyos tengan bien i mozos tambien

Ken sosh vos ke paresesh a muzos

Leshos de mozos



324860

mozotros/mozotras pr. pers.

אנחנו

we

Ke nuestros djidios esten bien i nosotros tambien



325080

muchacha f.

עלמה; משרתת

maiden; maid

Mochacha por las orejas

Finyite masa ki muchacha te amasa

Tsedaka sin hohma es komo una muchacha siega



325190

muchiguar v.

הרבה, הגדיל, הגדיל את הכמות; נמצא בשפע

to multiply, to increase, to increase the quantity; to be found in abundance

El ke muchigua su sensia save muchiguar pasiensia



325460

mudo m. & adj.

אילם, דומם

mute, still, silent

La madre del mudo entiende al mudo

Un mudo i un tartamudo no se dan a entender

El ke se topa deznudo tiene razon de ser mudo

El peshkado es mudo siendo no tiene (rea) polmon



325530

muela f.

אבן ריחיים; שן טוחנת

millstone; molar tooth

El ke tiene elmuera, tiene dolor de muela



325680

muerte f.

מוות, מיתה, פטירה

death

No ay muerte sin achake

Muerta dulsi no ay

La muerte es la mas grande echa de la vida

Mejor es sien muertes de londje i no una de serka

Muerte i mal suerte

Asta la muerte vida es fuerte

Muerte de la mujer, dolor de kovdo

Geinam en vida ke en muerte non es maraviya

Echarse a parir es echarse a la muerta

Dospues de mi muerte, luvia i tempesta

Mil muertes i no un selo

La muerte no es una vengansa ma es una buena eskombransa

Hazinura de tura muerte segura

Vida sin salud, la muerte es mas dulse



325880

muerto m. & adj.

מת, חלל, נפטר

dead, passed away

A la muerta i a la aogada aza los echos

El muerto no aze el echo del bivo

El muerto no save nada, todo es para el ojo del bivo

El muerto save todo, mi palavra levyana enriva d'el

Los muertos i idos tienen pokos amigos

Por el muerto se avla solo bueno

Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar

Meter enriva d'un muerto, un bivo

Ya esta la guerta, komo la turka muerta

Aspera muerto, vos kontare un buen kuento

Rey muerto, rey puesto

Mas vale kojo ke de muerto

Al lado de un muerto - miter i a un bivo



326100

muestro/muestros adj. pos.

שלנו

our

Ke venga el Mashiah, ke no sea en muestros dias

Dotrina de muestra Torah enaltese la emuna

La tierra muestra ke no mos falte

Ke nuestros djidios esten bien i nosotros tambien



326180

muevo adj.

חדש, חדיש; מתחיל, ירוק, טירון

new, modern; beginner, green, novice

Muevos rees, muevas le(e)s

Aspera azno a la yerva mueva

A kavayo nuevo, kavayero viejo

A dipasho del sielo non ay koza mueva

Kuando ay amores nuevos se olvidan de los viejos

Djuha no se iva a ichar sin sehura mueva

A nuevas nesesidades, nuevos konsejos

Eskova mueva barri bueno

El Dio ke te guadre de muevo riko

Panderiko muevo, tres dias a la pader

El Dio ke nos guadre de merkader nuevo i de puta vieja



326270

muez f.

אגוז

nut

Dos muezis no azin kastiyo

De las kashkas a las nuezes

La muez no parti, ama los dientes arrompi



326530

mujer f.

אשה, בת זוג, בת לוויה, רעיה, חברה

wife, partner, companion

Kon la mujer bive komo el gato i el perro

Lo ke kere la mujer i el Dio lo kere

Muerte de la mujer, dolor de kovdo

Dizen ke kon la mujer enpeso el pekar ma por esta kauza onbre non va eskapar

En la mujer ermoza de tu vezino vale la pena de tener mucho tino

Dos mujeres i una oka azen bazar

Mujer fea non le plase mirar en el espejo

La mojer tiene el kaveyo largo i el meoyo kurto

Mujer sin kriaturas, arvol sin frutas

Pleto entre marido i mujer, la kolcha tiene de venser

El ke en la Ley non topa savor, en su mujer non deskuvre amor

Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver

Bendicho el Dio ke me kriyo ombre i no mujer

La plata se konose kon el fuego, ala mujer kon la plata, el ombre kon la mujer

La mujer ke non save manejar por seguro non save menear

El ombre goza el nombre i la mujer pierde el saver

Haham i merkader, alegria di la mujer.

Mujer ke es kasta, nunka enfastia

La mojer onorada, en la punta de la montanya

El ke no tiene ke azer, kita los ojos de la mujer

Si keres ke la mujer yore, deshala prove

El muncho meldahon tiene el ojo a kada mujer ke ve en el balkon

La bota yena, la mujer borracha

Ni dar ni haver, ni mujer de mantener

Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya

Kuando el marido se azi riko - la mujer se azi feya

Ava entravada, mujer maneada

No te agas haver kon dengunos solo kon tu mujer

La mujer aze, la mujer dezaze

Ken tiene la mujer ermoza ke no vaiga a la boda

Una famiya sin mujer, una familya sin fener

Todo tiene kavo solamente una mujer

Puedo i no puedo kon mi mujer me tomo

No te mato mujer, si no te apreto a la pare

La primera mujer es eskova - la segunda reyna

Ni la meza metida, ni mujer en la kama

La onor de la mojer es un kaveyo

El meoyo de la mujer es poko, ma ken no lo toma es loko

El marido ke a su mujer non tiene respekto, por seguro este onbre tiene grande defekto

Dinguna mujer revela su edad

Kualo azen los Sheres? Toman dos mujeres!

Ni mulk en Turkia, ni mujer de Romania

Porke la yaman mujer? Porke save bien tesher

En vitrinas no mires kon tu mujer te avri el portofolio sin kerer

Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira

La mujer i la sardina mas chika, mas fina

Una mujer mala es komo una soba rota, non da kalientura i muy muncho duman

Una mujer pompoza nunka sale savroza

La mujer loka por la vista pierde la toka

Ni novia sin velo, ni mujer sin selo

Una mujer pompoza i un ombre gastador

La mujer guarda el sekreto ke no save



326660

mujerika f.

שם חיבה לרעיה

an affectionate name for his wife

Ken no siente a su mujerika, se tuerse la orejika



326820

mula f.

פירדה; כינוי לטיפש

mule; a nickname for a fool

Las mulas fueron a buskar kuernos, vinieron sin orejas

Se durme ensima de la mula



326980

mulk/mulkye (t.) m.

בעלות; נכסי קרקע, נכסי דלא ניידי, בניין, נחלה

ownership; land assets, immovable assets, building, estate

Ni mulk en Turkia, ni mujer de Romania



327270

muncho adj.

מאוד, רב

highly, much

Mal de muchos, medio mal

Ande ves muncha djente no te enkashes

El muncho ir entrar i salir kon el vizino a la fin sale pletos

Lo muncho paso lo poko kedo

Ken bushka lo muncho piedre i lo poko

La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas

Ken non konose avuelo, mankura de muncho bueno

Muncho vino es danyozo, un pokito es savrozo

Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho

El poko avlar es oro, lo muncho es lodo

Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris

Munchos bienis, muncho dulor de kavesa

Muncho bien te kero, la bolsa no me tokes

Kon muncha tefila balda la gezira

Donde viene el mal, non ay muncho mazal

Ken no tiene krios, tiene una dolor, ken tiene, tiene munchas

Ken izo uno, izo munchos

Muchos pokos azen un mucho



327380

muncho adv.

הרבה, רב

considerably, a lot, much

Ken mucho durme poko ambeza

Muncho avlar, muncho yerrar

Muncho ay, muncho se va

Kuando muncho eskurese es para amaneser

El ken mas tiene mas muncho kere

Amokate novia, ni poko ni muncho

El ke le plaze muncho bever nunka se puede enrikeser

El ke es prudente amostra grasia, el ke es muncho prudente efastia

Una pader rota tura mas muncho de una sana

El kantaro roto tura mas muncho del rezio

Avla poko pensa muncho

Avla poko i siente muncho

Gana poko en vendiendo mucho

Muncho la 'sta mirando, le va ketar la stampa

Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo

El ojo kome mas muncho ke la boka

El muncho pensar no sale a bueno

Aunke sien amigos non es muncho, un enemigo es mas de muncho

Muncho te kero fin ke te fiero

Mucho vale i poko luze

El padre del novio trusho muncho

Embeza muncho i avla poko

El ke mucho pensa, sin komer se echa

La geyna por kaminar muncho fue pedrida

Kien mucho suve, es para kaer

Poko avlar, muncho azer

Ken muncho pensa no alkansa a Yerushalayim

Yo do poko, de los sielos - muncho

Ken muncho korre, presto se kansa

El ke korre muncho presto se kaye

No le digas al loko ni mucho ni poko



327490

mundado adj.

מקולף, מקוצץ

peeled, chopped

'Skojo todo peras mundadas



327630

mundo m.

עולם, תבל; כל הבריות

world; all the people

Keres ver el mundo atras miralo adelantre

En este mundo non ay bien komplido

Bienes son d'este mundo

El mundo es shuflete, ken lo tanye, i ken lo siente

Ni el mundo sin luvia, ni la luvia sin el mundo

El mundo pertenese al pasiensozo, tambien a el ombre ke es konsienzudo

El selo i el dezeyo kita a la persona del mundo

Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez

Dike vash aruves - ke el mundo va atravers

Este mundo es un bonete, ken lo kita, ken lo mete

Todo pasa por este mundo, guay onde pasa

No ay amigo en el mundo mas ke la madre

De ke sos karnudo, de dar kuenta al mundo

Pasa punto, pasa mundo

El espartio de este mundo

Se fueron al mundo de la verdad

El ken mira al mundo se kita del mundo

Tres kozas kitan al ombre del mundo : riko mentirozo, povre gaviento, i viejo putaniero

Yirme por estos mundos endelantre

In bueno mundiko stamos, ma no mo lo stamos gozando

Dos kon uno le kitan del mundo

Mis ermanos, mis keridos lo ke vas tan akorrido en este mundo falso

El mundo se mueve ma no kaye

Kuando bive el mundo kuando bivo yo



328450

murir/murirse v./v.refl.

מת, נפטר

to die, to pass away

Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio

No muera bruja si no desha bru[s]ha

Moshe morio, Elokim kedo

Mi enimigo me veye murir, ke de todo mal me vera salir

Djoha no se kiria murir por mas sintir

El ken kria ijo no muere de afito

El ke bive esperando, se muere en kagando

Ken bivi esperando, muere kantando

Kien su mal enkuvrio, de eyo se murio

El ke bive kon esperansa, muere kon shushulera

Ken in kresianos kreya, kon eyos ke se muera

Kien negro nase, negro muere

Kien tronco nasio, tronco murio

Mi madre era roska, yo me muero de ambre

Dinguno muere si Dio non kere

Muera la gaina, muera kon su pipita

Azno, no muere de tikia

El harif ke non muera

Komer por no morir

Muerete te kerere bien

Nada se muere i presto se revive komo la intolerensia

Ke bive el riko, para ke non se muere el prove

Se murio en dia de luvia, los sielos lo yoran

Kien no tiene indjenio, de ambre se muere

Kien tiene de azerte bien, o se muere, o se va por afuera

Kuando ya estavamos un shabat sin tasa, se murio el azno de la vizina

El ke te va azer bien o se muere o se va de la sivda



328870

mursá (ebr.) m.

מורסה; כיעור; אדם/דבר מה בלתי נעים ומעורר גועל

abscess; ugliness; an unpleasant and disgusting person/thing

Un bulto de mursa



328960

musafir (t.) m.

אורח/ת

guest

Pishkadu i musafir por dos dias, el treser se guelen



329550

mustacho m.

שפם

mustache

Lo kita de la barva, lo mete al mustacho



329780

mutra (gr.) f.

פנים זועפות, מצב רוח רע

sullen face, bad mood

Si la kara mutra vas azer non kero ke agas mi plazer



329920

muy adv.

מאוד, ביותר

very

Kon los grandes non peleo, me plaze estar muy rezio

El merkader prudente sienpre es muy saviente

Ken de todos es amigo es muy prove o muy riko

Anke tienes kuatro pares de ojos, es muy muy dificil de ver piojos

Ke es la koza muy muy klaro? La eksperensia es muy karo

La novia muy apresurada, el sonete no me agrada



330180

nada pron.

מאומה, מאום, שום דבר, לא כלום

nothing

Kien no arriesga nada non puede tener nada

Nada no engrandese la persona en ojos de enfrente kuanto una grande desgrasia ke le arriva

Para nada, kaldo de avas

Ken nada no save, nada no tiene

Uno i nada es todo nada

Nada non keda eskondido adibasho de sielo

Nada non se azi sin ke venga la ora del Dio

Si dizes kavezal o almoada, non te espantes, non va kostar nada

Kuando non tienis mazal - ya ti puedes enfurkar i nada non ti va ayudar

El ignorante non tiene duda porke entiende poko de nada

Tomates enprestado i no pagas mas no resives nada

Los del novio son lo ke son, los de la novia no son nada

Sin sudar non si ankalsa nada

Kuando todo todo, kuando nada nada

El muerto no save nada, todo es para el ojo del bivo

Kontentate di lo tuyo i no demandis nada di otr'uno



330360

nadar v.

שחה; שט, צף

to swim; to sail, to float

Este mundo es redondo, kien no save nadar se va al ondo



330630

nalchá (t.) f.

פרסת סוס, פרסת מגף

a horse's hoof, a boot's hoof

Las alchas antes del kavayo

Antes de merkar el kavayo, merko las nahchas



330700

nalga f.

ירך, עכוז

hip, buttock

Durmi mi novia, aze nalgones, el ashugar lo lavren los ratones



331110

nariz f.

אף, חוטם

nose

A Djoha le disheron ke se amoke, se kito la nariz

Le disheron ki si amoka, si kito la nariz

Fuimos del prishil, mos kresio en la nariz

Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris

Le kresio en la punta de la naris

Ken ti gueli, la naris li kai

Ken de mi gueli si intuzega

El amor es komo ablilris, entra por la boka, sale por la naris

Skorido por la nariz



331440

naser/naserse v.

נולד; בקע, בצבץ

to be born; to hatch, to emerge

Ken nase kon mazal i ventura, i ken kon podra i kevradura

Ken negro nasio, nunka no se endiricho

Nasen los ombres, nasen dolores

La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros

Solo, ken no se nasio, no se muere

Todos nasidos son para murir

Ija ermoza sin ventura nunka ayege a naser

Ijo, de kuanto tu nasites, me armates traision

Si nasites en Adar non te toka el nazar

Para kualo deves de azer esto todo, anochi nasio?

Kuando non ay mazal, ya si vei del dia de naser

'Sta muncha kayades, va naser una ija sfriyada

Kien negro nase, negro muere

Kien tronco nasio, tronco murio

Del dia ke nasio tinya le kresio



331500

nasido adj.

יליד, נולד ב-

native, born in

El nasido kon mancha nunka se adova

Nasido de noche de viernes

Al rizin nasido i en el enverano le aze frio



331650

nasión f.

אומה, לאום, עם

a nation, a people

Sedaka i bienfizensia enaltese a la nasion



331790

natura f.

טבע; אופי, טבע, מהות

nature; character, nature, essence

Lovo troka su samara ama nunka su natura

El ke no konose su iskritura ez un azno di la natura

El uzo es segunda natura

El mas buen mediko es la natura, el tiempo i la pasensia



332050

nave f.

אניה, ספינה, כלי שיט

a ship, a vessel

Ija de kazar, nave de enkargar



332150

navigar cf. navegar

Anke la vida es una mar deskonosida semos destinados para navigarla kada dia



332250

navo m.

לפת

turnip

De koles i navos no de enshugan los platos



332300

nazar (t.) m.

עין הרע, גורל רע

evil eye, bad fate

Si nasites en Adar non te toka el nazar

El ke non ayego a kazar nunka fue guadrado de nazar



332560

neemán (ebr.) adj.

ישר, הגון

honest, decent

Al ladron neeman



332770

neglijensa/neglijensia f.

הזנחה, רשלנות, הקלת ראש

negligence

Una ora de neglijensa kavza un anyo de grande pena



332880

negra f.

זונה

whore

Si negra Hana, mas negra su ermana



332960

negregura f.

רֶשַע, רשעות, רוע לב, רעה

wickedness, malice, evil

Kuando ay negreguras, ladronisio, teror, matansinas, pletos de ermanos, mismo en kipur el Dio no mos perdona

La negregura, al pareser se le veya



333060

negro m. & adj.

רשע; רע, גרוע, כעור, מכוער, מזיק; מלוכלך; שחור

wicked; bad, ugly, harmful; dirty; black

Lo ke se aze kon las buenas, no se aze kon las negras



333400

nel (en el) adv.

בתוך

inside

Meter sefer n'el kal



333610

nes (ebr.) m.

נס, פלא

a miracle, a wonder

Nes para ke salga otra vez



333680

nesesidad/nesesitá f.

צורך, הכרח, כורח

necessity

A nuevas nesesidades, nuevos konsejos



333690

nesesitar v.

הצטרך

to need

El mas mejor kavayo nesesito freno

El sol non nesesita kandelas o lamparas



333770

nesio m.

טיפש, שוטה

stupid, fool

El ke pensa ke alkanso la sensia es nesio

El savio muda konsejo, el nesio sienpre dize ''no''

A palavras nesia, oidos sordo

Ravia en los nesios es topada

Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena



333980

ni conj.

לא זה, גם לא, אף לא

not that, not even, not at all

Ni ajo komi, ni la boka me fiede

De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal

Non ay bien komplido, ni mal atimado

Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya

Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve

Ken korta pan no ve Ganeden ni Giinam

Ni al riko dever, ni al prove prometer

Vites al azno? ni preto ni blanko

El ke no tiene ermano, no tiene ni pie ni mano

Ermuzuras ni si komen ni si guadran

Esfuegra ni de barro buena

Ni la meza metida, ni mujer en la kama

Lo olvidado, ni agradecido ni pagado

Ande no ay madre no ay ni padre

Amokate novia, ni poko ni muncho

La kaza no save ni prove ni hazino

Ni kedesh, ni andesh

Ni kontado ni fiado

Ni primera, ni prostera

Ni el riko kon su rikeza, ni el barragan kon su barragania

A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado



334030

nido m.

קן

nest

Ni ave sin nido, ni gozo komplido

Kaza mia, nido mio

Poko a poko el pasharo aze su nido



334050

niegar v.

שלל, הכחיש; סרב, מאן; כפר ב-; הסתיר, שמר בסוד

to deny; to refuse; to hide, to keep secret

Kuando uno avla la verdad nunka lo va pueder enyegar

Niegar una falta es azer otra peor

Niegar i mentir i la verdad dezmentir



334190

nieto m.

נכד

grandson

Fijos non tengo, nietos me yoran



334200

nievar v.

ירד שלג

to snow

Buena es la nieve ke en su ora nieva



334220

nieve f.

שלג

snow

Anyo de nieves, anyo de bienes

Amor de madre, ni la nieve lo faze enfriar

Dezea la prenyada nieve tostada

Blanko komo la nieve

Buena es la nieve ke en su ora nieva



334570

ningún/a adj.

אף (אחד)

no[body]

Lo ke no se aze en la boda no se aze en ninguna ora

In ningun ombri ki non tengas konfiensa



334580

ninguno pr. indef.

אף אחד; אדם חסר ערך

nobody; a worthless person

Ninguno ke no aspera de otro

Ninguno es buen servidor sino ke por si mizmo

Arremediate kon lo tuyo i no tengash menester a ninguno

Arrastate kon tu kulo i non asperes de ninguno

Onra a kada uno i no maltrates a ninguno

Los males tuyos no kontes a ninguno, al enimigo lo alegraras

No tata kaldo kon ninguno

De dota i ashugar ninguno se enrikesio

Tiene padre padrasto, madre madrasta, i ninguno de korason

Ninguno veye su korkova



334630

ninyo m.

ילד, ילדון

child, little boy

La masa i el ninyo en tamuz i av tienen frio



334840

no adv.

לא, לאו

no

Boka ke dize no, dize si

Kon un no se eskapa, kon un si se enkampa



334920

nochada f.

ליל, נשף, מסיבת לילה, ערב תרבות/שירה וכו'

night, ball, night party, cultural/singing evening, etc.

Segun la dolor ez la nochada

'Stan unas nochadas, en bien empleyadas

Una mala nochada, no la kita ni una semana

Se azieron una nochadas/noches d'un anyo



335000

noche f.

לילה, ליל

night

La noche es larga a la dolor ke se vela

La noche es paridera

De noche te vengo a ver, ke de dia non puede ser

Nasido de noche de viernes

El dia avla avagar, la noche mira atras

Apega el dia kon la noche

Arrazgo el gato la noche de la boda

Ken marido ay di servir, la noche no ay dormir

Pasensia, piojo ke la noche es larga

Dicha klara komo la noche

Amanyana la noche komeremos la burreka

El dia vee la lavor de la noche i se rii

La noche es komo la prinyada, no se save lo ke va trayer la madrugada

A la haragana, la noche le viene la gana

La mujer kazada de la noche a la manyana



335290

nombrar v.

קרא שם, קרא בשם, נתן שם, כינה, נקב בשם; ציטט, ציין, העלה זכר

to call a name, to give a name; to quote, to mention

Te nombrimos ! Ke te nombran kon bueno o kon salud



335330

nombre m.

שם, שם פרטי

name

El mal karakter de kada ombre resta en su orguyo i nombre

El ombre goza el nombre i la mujer pierde el saver

Madrasta? El nombre ya le basta

Madrasta, di kulo ki si arasta

Si ves al ombre pregunta por su nombre

El nombre le abasta, la vanidad lo arrasta



336180

novio/via n.

חתן/כלה; ארוס/ארוסה

bride/groom; fianc?

Durmi mi novia, aze nalgones, el ashugar lo lavren los ratones

La novia por se engrasiar icho un pediko

La novia por grandeza, se suvio a la meza

Novios i novias peshkires de meza

Ni novia sin sejas, ni boda sin keshas

Ni la novia, ni la semola, no las mires a la kandela

Buena es la novia siega de un ojo

La novia de las siete tachas

Ni mierkoles sin sol, ni novia sin amor

Muncho trusho el padre de la novia

Novia chika, novia grande, talamo kere

Pan i pan i medio pan i la novia sin desayunar

Di kuando sos novia? Di dia i medio

Amokate novia, ni poko ni muncho

Mi ijo kocho i rekocho novias a vente (i)ocho

La novia eskondida, la bos en la meshkita

La novia kale ke amostre la (a)shugar, el gato esta arriva de la kasha no lo save echar

Avlo la novia de mala manera, entinyo toda la parentera

La novia muy apresurada, el sonete no me agrada

Ni novia sin velo, ni mujer sin selo

Los del novio son lo ke son, los de la novia no son nada

Todo komo todo i la novia a su modo.

Ondi non mi konosiran - novio mi daran

El padre del novio trusho muncho

Novios i novias peshkires de meza

Novio kero, presto lo kero



336330

nudo cf. deznudo

Para asigurar tu prenyez kon alegria, aze i desaze nueve nudos kada dia



336350

nuera f.

כלה (אשת הבן)

daughter-in-law

La nuera bare lo ke la suegra veyi

De la tizna a la karvonera, es esfuegra i nuera

A vos vo lo digo eshuegra vos entendelo esnuera

A ti te digo ija - intienda mi nuera

Entre la es.huegra i la nuera deshan la kaza sin barer

Kuando estan en pas la suegra i la nuera? Kuando el azniko suve la eskalera

La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus

La suegra kon la nuera, komo la samara vieja ke tiene pelo i non kalienta

Bueno la mi nuera giza, guay de la azete i la arina

Bien giza la mi nuera kon la kaza yena

Regoldea la mi nuera kon la tripa yena



336670

nunka adv.

אף פעם, בשום אופן, לעולם לא

never, no way

Buen abogado nunka es barato

El ombre ke nunka duda, non sabe koza alguna

Ken en el Dio kreya, nunka s'enganya (o se despera)

Kien no a visto a Seviya nunka a visto maraviya

En azer bien nunka se piedre

Merkader de la yaga ke siempre piedre i nunka gana

El avaro sienpre tiene dezeo ama nunka esta muy satisfecho

Las avas kontadas nunka son rovadas

Raposas de las vezinas nunka komen las gayinas

El nasido kon mancha nunka se adova

Ija ermoza sin ventura nunka ayege a naser

Amigos viejos, nunka se azen enimigos

El ke mira a la djente nunka va bivir kontente

Ken negro nasio, nunka no se endiricho

Muncho amor i dinero nunka esta enkuvierto

El ke le plaze muncho bever nunka se puede enrikeser

Karidad bien entendida nunka esta eskondida

Kien tiene ijos i ovejas, nunka le faltan keshas

El ke non ayego a kazar nunka fue guadrado de nazar

El melon i el ombre nunka se konosen

Selebrasiones i bendizir i nunka maldizir

En la kaza del gvir, nunka manka un basin

Kuando uno avla la verdad nunka lo va pueder enyegar

Lo ke se aprende en la kuna nunka se piedre i sienpre dura

El ke kome poko nunka sale loko

Los ke siempre son sekeozos por la sensia nunka se deshan sonbair de la verguensa

Ken bien ama, nunka olvida

Amigo nunka provado, nunka es muy alavado

Mujer ke es kasta, nunka enfastia

Ken solo djugo, nunka se inganyo

Kien non save ke es gerra, nunka ke vaiga a eya

Ken guadro, nunka dezeo

El ombre sezudo nunka es muy krudo

Los malazedores nunka son muy povres

El pedante nunka es buen profesor

El sospechador nunka tiene repozo porke en todo lo todo es dudozo

El ambisiozo i el enviozo no tiene nunka ripozo

El piadozo nunka tieni ripozo

Kien no save de avuelo nunka save de lo bueno

Mas vale tadre ke nunka

Al malo nunka le manka el grano

El ke es buen pagador, nunka sale devdor

Korason alegre nunka se envejese

Una mujer pompoza nunka sale savroza

A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado

La ija i el Pesah nunka se atema

Todo lo ke se va menear, kasi nunka se va kayer

Ken buen mazal tiene nunka lo piedre

No te endevdes mas del karar porke no puedes nunkua pagar



336880

nuvlado adj.

מעונן; מעורפל, עמום

cloudy; foggy, dim

Dia nuvlado, dia bolado



336960

nuvlozo adj.

מעונן

cloudy

El dia nuvlozo se va komo el fumo



337040

nyudo m.

קשר

knot

Ken no ata al nyudiko pierde el puntiko



337480

ochenta adj.

שמונים

eighty

Da los ochos a los ochenta



338050

ofisio m.

מקצוע, עיסוק, מלאכה; משרד

profession, occupation, craft; office

De bien i de visio perdi el ofisio

Ken es tu enemigo - el de tu ufisio

Kada uno haham en su ofisio



338470

oído m.

אוזן; חוש שמיעה, אבר שמיעה

ear; sense of hearing, organ of hearing

Aze un oyido puerta, uno ventana

Te 'stan komiendo los oyidos

A palavras nesia, oidos sordo

Marido dolor de oyido

De tu boka a los oyidos del Dio

Le entro por un oyido, le salio por el otro

Kuando uno avla, serra tu boka i avre tus oidos

I las paderes tienen uyidos



338550

oír v.

שמע, הקשיב, האזין; ציית

to hear, to listen; to obey

Ken mal avla, mal oye

Kuando kantamos todos oyen, kuando suspiramos todos fuyen

El sodro oya para mal

Oyir, ver i kayar

No es lo ke vesh, sino lo ke oysh

Oiga tu oreja lo ke dize tu boka



338590

oja f.

עלה, טרף; דף

leaf; page

La saviduria es fruta, la poezia es oja

El haham abolta la oja por ande la kere

Abolta la oja

La foja kon el monturo

Kien pasensia terna, de la oja del arvol vestira



338800

ojika f.

דף, עלון

page, leaflet

Por onde kere el haham abolta la ujika



338810

ojiko m.

עין קטנה; כביסה מהירה ושטחית

small eye; quick and superficial washing

Es de los ojikos embasho

De tanto ke te kero bien Moshiko, ke te kito el ojiko

'Spantate de los ojikos d'enbasho



338820

ojo m.

עין

eye

El ojo ve, l'alma dezeya

Lo ke vee kon el ojo apunta kon el dedo

El ojo del bivo se incha kon un poko de tierra

El oju del benadam non si incha kon nada, se incha solu kun poko de tiera

Todo es para el ojo del bivo

Mi ojo ke no te aga danyo

Ken no tiene ojo en dengunos i se va kon kuento tiene vida arepozada

Ke no tengas el ojo en el d'enfrente

El ken tiene un ojo entre los siegos es rey

El ojo en el kamino lo tiene todo

'l es el ojo de la kara

Esto mi es el ojo en la kara

El ojo kere ver bueno

El ojo kome mas muncho ke la boka

Los ojos pedri, las pestanyas vo buskar

Le echo sal en los ojos

En el ojo de la siega, kae la senteya

No tengas ojo en otro te tiene en lo tuyo

Ojos ke no ven, korason ke no dezeya

Lo ke mi ojo no veye, mi korason no yora

Tener ojo grande en todo no traye bueno

Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam

El muerto no save nada, todo es para el ojo del bivo

Kon la kuchara te do el arroz, i kon el mango te kito el ojo

El ke yoro por otros, se kedo sin ojos

Ojo de leon ke te koma, ojo de benadam ke no te vea

Buena es la novia siega de un ojo

La gayna tanto se arraska el ojo, asta ke se lo kita

El ke no tiene ke azer, kita los ojos de la mujer

Ojo preto vate tadre, vente presto - Ojo preto vente tadre, vate presto

Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega

Ken mucho se skarva, los ojos se kita

Las mujeres yoran kon un ojo i rien kon el otro

'Sta asperando kon ojos de papel

Icho el oju al saku

Mirame kon ojo, te mirare kon dos

Aya vaya el ojo malo

Guadrado de ayin ara, de ojo malo, i de pitme de moshka

El muncho meldahon tiene el ojo a kada mujer ke ve en el balkon

Anke tienes kuatro pares de ojos, es muy muy dificil de ver piojos

Lagrima en el ojo, sinyal de buen korason

Serrar los ojos por sienpre

No komas delantre de todos porke te tienen ojo en todo

Los ke serran los ojos, van a topar piojos

Ojo preto de kaza

Siego kon ojos

Ojo vazio

El bueno de ojo sera bendicho

Guardate de ojo de ombre i de sirena de mal

Mas vale un ojo de sol ke un siento de shavon

El ojo mas ambriento de la tripa

El ojo es el espejo de la alma

Echo el ojo a la kuzina

En Misrayim ken tiene un ojo es mazalozo

El ojo kere ver su parte

Tiene ojo burakado

Mi ojo no se enganya

Es un pedaso de karne kon dos ojos



339530

oka f.

אווז

goose

Dos mujeres i una oka azen bazar



339780

okuparse v. refl.

התעסק

to occupy oneself

Si te okupas muncho en el pareser te vas a engrandeser mankura de ser



339970

olgansa/olgansia f.

נופש, מנוחה, עֹנֶג

rest, pleasure

De mi patata no tengas olgansa



340070

oliva f.

זית

olive

Oliva i azeituna, todo es una



340230

olvidadizo m.

שכחן, כפוי טובה

forgetful, ungrateful

El oro es olvidadizo



340240

olvidado adj.

שכוח, נשכח

forgotten

Lo olvidado, ni agradecido ni pagado

Lo komido i lo kagado es ulvidado

Todo lo pasado es olvidado

El amigo prove es presto ulvidado



340290

olvidar/olvidarse v./v. refl.

שכח, נשה

to forget

Ken bien ama, nunka olvida

Me olvidi ke era kazada, me komi la sena

Kuando ay amores nuevos se olvidan de los viejos



340335

olvidozo adj.

שכחן

forgetful

El Dio es tadrozo ma no es olvidozo



340360

ombligo m.

טבור

navel

Amigo fin al umbligo



340410

ombre m.

בן אדם, אדם, אנוש, איש, גבר

male, human being, person, man

El ombre va asta onde puede, i no asta onde kiere

Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho

El ombre detra del dedo no se eskonde

Al ombri non devis de kreyerti

La kaza sin ombre, estufa sin lunbre

El ombre goza el nombre i la mujer pierde el saver

Ma el ombre bolto komo el vino en la bota

Munchos ombres de mosedad non pensan en adversidad

Kon onbre yeno de sensia i saver azete amigo, azete tu haver

La plata se konose kon el fuego, ala mujer kon la plata, el ombre kon la mujer

Peza el oro, peza el plombo, peza el ombre mas ke todo

El ombre yeva mas ke la piedra

Bendicho el Dio ke me kriyo ombre i no mujer

Ombres vemos, ma korason no savemos

El ke dezea azerse onbre tiene ke amostrarse komo onbre

Nasen los ombres, nasen dolores

Kuando s'enrikesa el ijo del ombre se la aza la kaza chika, la mojer feya

El melon i el ombre nunka se konosen

La vida eterna pertenese al ombre ke bive en el prezente

El mal karakter de kada ombre resta en su orguyo i nombre

Ni solombra sin klaredad ni ombre sin falsedad

El ombre es komo una solombra

Ni mujer sin mancha ni ombre sin tacha



340600

ombro m.

כתף

shoulder

El ke izo este hohombro se lo yeve al'ombro



340800

onde adv.

איפה, היכן; אצל, במקום ש-

where; at

Onde estan las barajas, onde estan las negras faltas

Kalavasa por onde pasa non enbarasa

Desha dezear tu pie onde tu vizino

Kada uno trave la kuedra para onde el

El ombre va asta onde puede, i no asta onde kiere

Onde no lo sembras, ayi krese

Ni el rey fin ondi keri sino fin ondi puedi

Onde non te yaman non te metas

Onde ay mosas ay i rozas

Onde va el re kon su pie

No se puede sakar nada de onde no ay



341020

ondo adj.

עמוק

deep

Este mundo es redondo, kien no save nadar se va al ondo



341140

onesto adj.

ישר, הגון

honest

El medio onesto aze kamuflaje o enganyo para los ke avlan media o entera mentira.



341220

onor f.

כבוד

honor

Da onor ke te den onor

La onor de la mojer es un kaveyo

Bandera vieja, onor de kapitan

El mansevo por dolor, el viejo por onor

Mas vale tener onor en plaza, ke kama dorada

Mas vale tener onor en la plasa de lo ke paras en la kasha

Los panyos dan onores

Mantente kon onor i no asperes de otro favor

Ken se mete kon su onor - deviene muy menor



341380

onorado adj.

מכובד

honorable

La mojer onorada, en la punta de la montanya

Para ser onrado ay ke onrar

La viuda onrada, su puerta es serrada



341390

onorar v.

כיבד, הוקיר

to respect, to esteem

Onora para ke te onoren

Temprano o tadre onora tu padre



341470

onra f.

כבוד, הוקרה; יוקרה

respect, recognition; prestige

Dame la onra, komete la boda

El travajo no dezonra sino da provecho i onra



341500

onrar v.

כיבד, הוקיר

to honor

Onra a kada uno i no maltrates a ninguno

Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar

Beyata el aspriko ke onra a su senyor

Kien barvas ve, barvas onra

Para ser onrado ay ke onrar



342140

ora (2) f.

שעה

hour

Buenas oras tengan los gevirim

Fuyete de una ora mala, biviras mil anyos

El Dio nos guarde de ora mala

La ora de la pishada, fragua la privada

En ora de pleto - non se da bonbones

En ora de tu ravia ten pasensia

Ken es el baragan el ke aze pasensia en la ora de su ravia

Ombre malo ten la ora en tu mano

Ke azesh ke ya vine kedavos in buena ora ke ya me vo ir

Ni te maldigo ni te bendigo, bendicha sea la ora ke te lo digo

Lo ke no se aze en la boda no se aze en ninguna ora

El baragan se konose ne ora de gerra, el savio en ora de ravia

No krese la almora fin ke no viene la ora

Sat no tengo ma oras konto

Las palavras en su ora, valen mil dukados

Nada non se azi sin ke venga la ora del Dio

La angustia a su ora

A la ora del chay nos deskalsamos

Ora ay para todo

Una ora de neglijensa kavza un anyo de grande pena

Amostrate komo amigo en ora mala

Si todo viene en su ora tienes ke espantarte de la bora

Buena es la nieve ke en su ora nieva

Una ora mas i kon repozo



342600

orar v.

ביטא, איחל

to express, to wish

Ojos ke yoran bien no oran



342650

orasión f.

תפילה

prayer

Si puerpo i korason no estan aunados orasiones ke azes no salen venturozos



342890

oreja f.

אוזן

ear

Oiga tu oreja lo ke dize tu boka

Tieni urejas de taushan

Las mulas fueron a buskar kuernos, vinieron sin orejas

Mochacha por las orejas

Buen pie, buena oreja, siman de buena bestia

Ken no siente a su mujerika, se tuerse la orejika

Lo echo detras de la oreja

Orejas di merkader



343210

orgolio m.

גאווה, התנשאות, התרברבות, יוהרה, יהירות, שחצנות, שחץ

pride, haughtiness, boasting, arrogance, arrogance

El mal karakter de kada ombre resta en su orguyo i nombre



343460

oriya f.

חוף, גדה; שפה, קצה, שוליים

beach, shore; rim, edge, margin

Kien no save enadar no se pasea por la uria de la mar



343630

ormiga f.

נמלה

ant

Si tu enemigo es una ormiga, kontalo komo un gameyo

El Dio tiene kargo de la ormiga del kampo

No piza urmigas



343850

orno m.

תנור, כבשן, כור

oven, furnace, reactor

El yeva la masa al orno

Lus grandes yevan la pita al orno

Lus lokus i bovos yevan la masa al orno

Por la boka se keinta el orno

Tengo las pitas en el orno



343880

oro m.

זהב, פז

gold

Tiene manos de oro

El oro i el prenyado, no se keda kayado

De oro i de marfin siempre tiene ke dizir

La saviduria i la prudensia gana oro kon la eksperiensia

Boka dulsi, djenti di oro

El marido la desho kon maniyas de oro

Si la palavra es paras, la kayadez es oro

Se va el oro i el aver, keda el kanyo a la pare

Arekojer plata i oro, lazrando komo el hamor

Avlar poko es oro, avlar muncho es lodo

Malan[y]o basin de oro ke vierte sangre de otro

Oro marteado arelumbra

Todo lo ke briya no es oro

Azno, kon oro alkansa todo

Las manos tokan oro, tokan i lodo

Las manos son de oro i de lodo

Li mitieron diente de oro

Peza el oro, peza el plombo, peza el ombre mas ke todo

Oro toka, lodo se le aze

Kuando el oro avla a kada lengua akaya

El oro es olvidadizo

Oro es - ke oro vale

Yave de oro avre kada dolap

Ashuguar de oro i de marfil le yeve, kon todo mi esfuegra tuvo ke dezir



344040

orozo (fr.) adj.

מאושר, ברוך, בר מזל

happy

Ken es el mazalozo akel ke se konsiente orozo



344140

ortiga f.

סירפד, חרול

nettle

Zeris i fatigas, punchan komo las urtigas

En enfloreser la ortiga, ya puncha komo enemiga



344560

otobus m.

אוטובוס

bus

Si te asentas en el otobus a lado de una ermoza no la mires muncho es punchonoza



344780

otro adj.

אחר, שונה, נבדל

other

Ken de otro aspera, se despera

Echa otro guevo a la oya ke akel salio kaldudo

Arremenda tu panyo, lu yevaz otro un anyo, arremendalo otra vez, lo yevaz otro un mez

Abolta tu panyo - tura otro un anyo

El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra

El Dio da a unos - para ke apiadan a otrus

Le entro por un oyido, le salio por el otro

El ken se viste de otros en medio la kaye lo desvisten

Nes para ke salga otra vez

La uva se empretese de ver la una a la otra

Lo ke otro vistio a mi poko me turo

Aharva otra puerta

Azno ijo d'un otro!

Borachon ijo d'un otro

El ke guadra, para otros guadra

El malor de unos aze el bonheur de otros

Este es otro par de mangas

El ke de otros espera, se dezespera

El ke yoro por otros, se kedo sin ojos

Korason, espejo di otro

Los kurasones son espejos

Falso, ijo d'otro



344910

otrun/o adj.

נוסף, עוד אחד

one more

Kontentate di lo tuyo i no demandis nada di otr'uno



344990

ovedesiente adj.

ממושמע, צייתן

obedient

Ama a tu patria i tu re, i sey obediente a tu le



345010

oveja f.

כבשה

sheep

Oveja maha teta lo suyo i lo ajeno

Enkomendar las ovejas al lovo

Kien tiene ijos i ovejas, nunka le faltan keshas

El lovo i la oveja siempre en la misma konseja



345100

ovra f.

יצירה, עבודה, מעשה, מפעל; ארגון, אגודה; קופה

creation, work, act, enterprise; organization, association; cash register

Las ovras son kerensias

Kada uno es ijo de sus ovras

La ovra alava al maestro



345170

ovrar v.

פעל, יצר, עבד

to act, to create, to work

El ke pensa bien i ovra prontamente, todo su vida va estar muy kontente



345210

oy adv.

היום

today

Oy la mete, amanyana la kita

Oy para mi, amanyana para ti

Un punto oy, uno amanyana

Echo de oy no lo deshes para manyana

Asembra oy, para ke arikojes amanyana



345350

oya f.

סיר, קערה, קדרה; כור היתוך

pot, bowl, cauldron; melting pot

Dinguno no save kualo ay in la oya, mas de la kuchara ke la minea

A la papona no le buye la oya

Kada uno echa un guevo a la oya

Ninguno no inche la oya de otros

Onde la oya sona algo ay

Kada oya kere su sopa

Echa otro guevo a la oya ke akel salio kaldudo

Oya de muchos no buye



345490

oyir cf. oír

Ken bate la puerta oye su repuesta

El ken chafteya la puerta oye su repuesta



345550

pacha f.

איזון (במשחק), פיפטי פיפטי

balance (in a game), fifty fifty

Tiene pachas de guma

Ken te dio pachas, te dio mieles

Tiene pachas largas

Kada karnero por su pacha s'enkolga

Kada uno enterro al padre komo kijo, Djoha lo enterro kon la pacha de afuera

Los ke no tienen kavesas tienen pachas

El ke no tiene mioyu, tieni pachas



345920

padrasto/padrastro m.

אב חורג; אב הנוהג כאב חורג

stepfather; a father who acts as a stepfather

Tiene padre padrasto, madre madrasta, i ninguno de korason



345930

padre m.

אב, אבא

father

Ken mi dio al padri, ke non mi de al ijo

Kuando da el padre al ijo, rie el padre i rie el ijo; kuando da el ijo al padre, yora el padre, yora el ijo

Venid padre, vos embezare a azer ijos

Ken fue el padre, ke no seya (i) el ijo

Ken padre i madre mira, el Dio l'alarga la vida i la salu

Padre i madre es una vez

El padre del novio trusho muncho

Matan a el padre i tornan por la madre

Ijas paresan a ermanas de padre

Temprano o tadre onora tu padre

De lo barato s'emprovesio mi padre

Ijo fuites, padre seras, lo ke izites te aran

Mas vale ke yore el ijo de lo ke el padre

Bien de mi padri sto komiendo

La maldesion de padre i de madre non ankalsa

Aki disho mi padre, aki disho mi madre

Buenas dotrinas de padre i madre les kresen en sus ijos muncho hayre

Desha padre i madre, i vate kon el marido

Ande no ay madre no ay ni padre

Muncho trusho el padre de la novia

La rikeza de tu padre parti no vale

En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre

Bienes de mi padre tapan mis korkovas

Ken bushka al padre, topa a la madre

El papu del padre

Un padre para diez ijos, no diez ijos para un padre

El papu del padre ke se echo kon la madre



346110

paga f.

שכר, תשלום, משכורת, תגמול, גמול, תמורה, פרעון

salary, payment, reward, recompense, return, repayment

Buen amigo i mala paga

Kuando azis bundad a la djenti non asperis paga

Kada su paga desha su pataka



346170

pagador/dera n.

שלם, גזבר; משלם

cashier, treasurer; paying

Del mal pagador, afilu piedras

Mal pagador, buen rikavdador

El ke es buen pagador, nunka sale devdor

El buen pagador es patron de bolsa ajena

Eskuzas de mal pagador



346260

pagar v.

שילם, פרע, פרע את החשבון, שילם שכר ל-

to pay, to pay off, to pay off the bill, to pay wages to

El ke paga - chufla

Kien paga sus devdas, se enrikese

Lo ke pagas esto resives

El Dio no paga en Shabat

Pagado non ay in esti mundo - lo kue azis estu topas

No te endevdes mas del karar porke no puedes nunkua pagar

Tomates enprestado i no pagas mas no resives nada

Lo fiado es dos vezes pagado

Ken fuye de un komercho paga dos

Lo olvidado, ni agradecido ni pagado

Paga lo ke deves saves lo ke tienes

Lo fiado kale ser pagado

La karedad siempre paga

Tente klavo asta ke me pago

Mil penserios no pagan una devda

Djustos pagan por pekadores

Lo ke izo el fierrero ke lo page el teshidor



346470

paja f.

חציר, שחת, קש, תבן; קשית; כינוי לאוכל תפל וחסר טעם

hay, straw; a nickname for bland and tasteless food

Fuego i baraja no se amatan kon paja

El azno trae la paja i el se lo kome

El aogado se apanya de la paja

Aznu enkargado de paja

Una paja detiene un molino



346810

paladar m.

חיך

palate

Kamina el karkanyal si ambeza il paladar

Kada moko para su paladar es dulse

Kada uno avla a savor de su paladar



346910

palasio m.

ארמון, טירה, פלטין; היכל, דביר

palace

In palasio skuro, klarida no entra

Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran

Ken ve el palasio del rey, derroka su kaza



346950

palavra f.

מילה, דיבור, כשרון הדיבור; שפה; מונח

word, speech, eloquence; language; term

Palavra dulse avre puertas de fierro

Kon buenas se avren las puertas de fierro, kon malas ni de palo

Mi palavra leviana ensima d'el

La palavra buena del marido ingodra por el oido, la negra entrekese i no parese.

A palavras nesia, oidos sordo

Las palavras en su ora, valen mil dukados

Si la palavra es paras, la kayadez es oro

Una palavra, una parsandata

Buenas palavras son valutozas

Munchas feridas fasil se kuran, feas palavras non se olvidan

Bokado grande engluta, palavra grande no kitas de boka

Al entendedor, pokas palavras

La kavesa ti aromp[i]o - la palavra non

Mas duele la palavra del amigo ke la kuchiyada del enemigo

La mijor palavra es la ke no se avla

Al benadam la palavra, azno el palo

El muerto save todo, mi palavra levyana enriva d'el

De todas las palavras no se incha una kashka d'alviyana

La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas

Salud es una chika palavrika

Si tu pan no me arto tu palavra me kontento



347450

palavrada f.

עלבון, קללה

an insult, a curse

Mas pasa malas kuchiyadas ke malas palavradas



347700

paliko m.

מקלון, קנה, גבעול; אטב, מקל כביסה

small stick, reed, stalk; clothespin

Apritadiko i enkojidiko, i un paliko en el kuliko.

El paliko vedre se endirecha

Adova paliko - se aze ermoziko



347740

palma f.

כף יד; דקל, תומר, תמר

palm, hand; date palm

Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas

Meter la alma en la palma

Eskrito esta en la palma lo ke tiene de yevar l'alma



347820

palmo m.

טפח

hand breadth

De el al Dio, un palmo

De mano a mano kreska un palmo

Londje de mi un palmo makar a mi ermano



347830

palo m.

מקל, אלה, מטה, מוט, כלונס; עץ (החומר)

a stick, a club, a staff, a pole, a stake; wood (the material)

Palos kontados no duelen

El palo salio de Gan Eden

El palo salio de Geinam para enderechar al benadam

Al benadam la palavra, azno el palo

El ke da la erensia en vida, merese palos

En kazal sin perros, la djente va sin palos

Menta el malo, apareja el palo

Kreser palos, para ke vos aharven

Lu akulio kon siete palus i galechas

Te amostrare de kual palo se aze la kuchara



348070

palomba/paloma f.

יונה

pigeon

Si a tu ventana yega una palomba avrila kon repozo i dile ke entra



348240

palto (t./gr.) m.

מעיל

Coat

Si tomas de todos un iliko te lavoras un paltiko

La kamiza es mas serka del palto



348350

pan m.

לחם, פת

bread

Mas vale pan kon amor ke gayina kon dolor

Pan i kezo kon savor, i non gayna kon dolor

La komio komo el pan blanko

Buena komo el pan

Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano

Este pan para este kezo

Es pan i kezo

Echa tu pan a la mar, un dia lo toparas

Mi pan i mi peshkadiko

Komio pan i sal, si kayo a la mar

Komer pan i sal, ma kon salud

El pan de la vezina es melezina

Pan i kezo i dos kandelas

El amor es dulse ma kon pan

Ni meza sin pan, ni armada sin kapitan

Si lavoras por pan bayat todo va salir muy sakat

Onde no ay konducho, entra pan mucho

Ken korta pan no ve Ganeden ni Giinam

Ke steiga en kaza, pan no demanda

Zingano ke vido pan

Si tu pan no me arto tu palavra me kontento

Pan i panderiko

Un pan en el pecho, ni arto ni ambierto

Un buen proverbio es pan provecho

La pasensia es pan i sensia



348920

panarís/panariz m.

מורסה, פארונקל; אבעבועה בקצה החוטם

abscess; blister on the tip of the snout

Todo tieni Uriko, asta panaris al kuliko

Mas vale parir i no un panaris



349040

pandakley (gr.) m.

אדם פסימי הרוטן ומתלונן בלי הרף

a pessimistic person who grumbles and complains constantly

Ande va la panda va kon sus dolores



349080

pandero m.

תוף מרים, טמבורין

Miriam drum, tambourine

Panderiko muevo, tres dias a la pader

Kien tiene dinero sona el pandero

Pan i panderiko



349710

panyo m.

בד, ארג, אריג; לבוש

fabric; clothing

En panyos finos kayen manchas

Los panyos dan onores

El ke viste de mal panyo, dos vezes se viste al anyo

Arremenda tu panyo, lu yevaz otro un anyo, arremendalo otra vez, lo yevaz otro un mez

Abolta tu panyo - tura otro un anyo

Akeyos kanyos trayen en estos panyos



349800

papa m.

אפיפיור

Pope

El papa no se kaza, de kuentos se pasa



349860

papá m.

אבא

father

Si mi papa si murio las mintiras non si yivo



350200

papel m.

נייר; שטר כסף

paper; money banknote

'Sta asperando kon ojos de papel

Las maldisiones son komo los papeles, ken los echa los rekoje

No ay mejor testigo ke el papel eskrito

No ay ni tinta ni papel lo kue yevo



350450

papeliko m.

פיסת נייר; ברפואה עממית: אבקת תרופה ארוזה בפיסת נייר

piece of paper; in folk medicine: medicinal powder

Un papiliko es un sataniko



350570

papo m.

זפק, מוראה; קיבה

goiter; stomach

Uno en papo, otro debasho el sovako

Di kuando pari i lichi, mi papu no enchi

A poko poko se inche el papo de la gayna

A papo ke keres, a boka ke demandas

Ken tiene el ojo vazio, nunka el papo no inche



350600

papón/o adj.

לקקן, זללן, גרגרן

a glutton

A la papona no le buye la oya



350640

papú (gr.) m.

סבא; ישיש

grandfather; old man

El papu del padre

El papu del padre ke se echo kon la madre



350730

par adj.

זוגי; שווה, שווה ערך

dual; equal, equivalent

Este es otro par de mangas

Pares i nunes son suyas

Anke tienes kuatro pares de ojos, es muy muy dificil de ver piojos

Kada par kon su parigual



350890

para prep.

בשביל, למען, כדי ש-, ל-, לכיוון, לקראת

for, in order to, to, towards

Echo de oy no lo deshes para manyana

El ke pelea para kazar non tiene tienpo de espozar

El konsejero da konsejo para mal

Asegun no keres mal para ti, no keres mal para tu kompanyero

Azno batal provecho para el vizindado

Echar la fez para pelear

Este pan para este kezo

Echa el pese chiko para aferar el grande

Asembra palos para ke te aharven

Asembra oy, para ke arikojes amanyana

El selo se dio para los ermanos

El sodro para mal oye

Ken mal pensa - para si lu pensa

El viejo non se kere murir, para mas ver mas sentir

Del tejado para ariva es suyo

Dame alas para bolar

Ermano para dia malo

Arrekojo Shimshon para han Moshon

Kien mucho suve, es para kaer

Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo

Despartio Djoha, para si lo mas

Poko avlar - salud para el puerpo

Ver i riir - poko avlar - salud para el puerpo

Aharva al azno para ke entiende el patron

Bivir dias para ver maraviyas

El ke guadra, para otros guadra

Manda para tres, ke l'otro kedo en kaza

Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar

Kon este ke vo i mato tres me manka para kuatro

Il ke desha para manyana topa danyo en el kamino

Mazal basho el ke tenga ke rovar para komer

Poko komer, salud para el puerpo

Mas poko saver - salud para el puerpo

Kuando muncho eskurese es para amaneser

Para nada, kaldo de avas

La rikeza de tu padre para ti no vale

Guadra las paras para dia malo

Kada moko para su paladar es dulse

Nes para ke salga otra vez

Marido sin paras, ke si echa siniza a la kavesa

Kada uno trave la kuedra para onde el

Ke bive el riko, para ke non se muere el prove

Kanta gayiko para bueno



350980

pará (t.) f.

מטבע עות'מני; כסף

Ottoman coin; money

La para kita loko al ben-adam

Guadra las paras para dia malo

Kita la para de la piedra

Las paras van ande las paras

La para va i viene

Mal de paras no es mal

Ke se riigan de mi punto i no de mi para

Si la palavra es paras, la kayadez es oro

Meoyo kon paras no se merka

Gameo por una para es muncho kuando no esta la para

Bela ke se eskapa kon paras, no es bela



351230

paradizo (it.) m.

גן עדן; כינוי למקום נעים ומלא קסם

paradise; nickname for a pleasant and magical place

Empeso su viaje eterno a el paraiso



351640

pardón (fr.) f.

סליחה, מחילה, כפרה

forgiveness, atonement

Ni peka ni demanda pardon



351710

pared/paré m.

קיר, כותל

wall

No avlas muncho ke las paredes tienen oyido

Una pader rota tura mas muncho de una sana

El kantaro roto tura mas muncho del rezio

Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare

No te mato mujer, si no te apreto a la pare

Kuando las manos no tokan, las paredes lo echan

Panderiko muevo, tres dias a la pader

Todos s'aferran kon la pader basha

Se va el oro i el aver, keda el kanyo a la pare

Ken buena pader tiene, buenu se arima



351920

parentera f.

הקרובים, בני המשפחה

relatives, family members

Avlo la novia de mala manera, entinyo toda la parentera



351960

pareser m.

מראה, הופעה; עמדה, דעה, שיפוט

appearance; position, opinion, judgment

Si te okupas muncho en el pareser te vas a engrandeser mankura de ser

Lo bueno i lo negro se veya al pareser



351990

pareser/se v.

דמה, נדמה, נראה כ-; הופיע

to resemble, to appear as; to appear

Ken sosh vos ke paresesh a muzos

La palavra buena del marido ingodra por el oido, la negra entrekese i no parese.

Marido viejo si echas a la kama paresi a un gato

Kada una miri la limpieza kifi li plazi kifi li pareska

Anke todo en siendo chiko parese linpio, el elefante aun ke es grande es suzio

Ijas paresan a ermanas de padre

El komer si no engordese bien parese

La gayna del vizino le parese pato

I al loko le paresa

Kada uno e uno a los suyos parese

Lo eskupieron en la kara, le paresio luvia

El viejo le parese el mundo mal echo, el djoven ve el mundo kon muncho prometa



352340

parida f.

יולדת

giving birth

Il tiempo i la parida es in un punto aribulvida



352390

paridera f.

יולדת, ולדנית

giving birth, often gives birth

La noche es paridera



352430

pariente m.

קרוב, קרוב משפחה; מקורב

relative, close relative; close friend

Kon parientes ke no tengas dar i aver

Kon parientes d'enfrente

Parientes i ajos, ensembralos ralos

Mas vale dientes ke parientes

Mas vale un amigo ke parientes i primo

Una vezina buena, vali mas de una ermana

Dientes akonantan parientes

Ham di mi ham, parienti di mi karkanyal

Kien konsuegra kon parientes, apreta los dientes

Mas vale ajenos ke parientes



352490

parigual adj.

דומה, תואם, בן זוג, כפיל

similar, compatible, partner, stuntman

Kada par kon su parigual



352530

parir v.

הוליד/ילדה

to give birth

Tres pari, tres movi, i kon mi kara limpia sali

La vezina pario, a mi me se apego

Lo ke non pari non biva

No ay ken se duele mas de la ke pare

Kien no pario, no se dolorio

De kuando pari mi papo no enchi

Pari kolevros para ke me kiten los ojos

Poko parir, muncho luzir

No ay madre mas de la ke pare

Mas vale parir i no un panaris

Bendichas tripas de madre, ke esto parieron

Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos

Una madri pario kulevra - ine se abulto pur eya

Al ke el Dio le kere bien, la perra le pare puerkos

Unas paren, otras beven los kaldos

Lo ke pare la gata - gatikos

Kanta manyera ke no pario

Ken pario ke mesha, ken kresio ke tesha

Echarse a parir es echarse a la muerta



353240

parra (2) f.

גפן

vine

Kome la uva i non demandes de ke parra es



353310

pars(h)andata (ebr.) f.

רשימה ארוכה חסרת טעם; מכתב גדוש פרטים

a long, pointless list; a letter full of details

Una palavra, una parsandata



353430

parte f.

מנה, חלק; אזור; צד

portion, part; area; side

El ojo kere ver su parte

Djoha no piedre parte

Kada koza tiene dos partes

El haham no djuzga sin saver de las dos partes

No digas por ken votates porke todos se pelean keren partes

Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte

Ken esparte se keda sin parte

Kual es el riko el ke se akontenta kon su parte

Kontentate kon la parte ke te dio el Dio



354180

parto m.

לידה

birth

Ni luvia sin truenos, ni parto sin dolores



354260

parvenir/se (fr.) v./v. refl.

הגיע ל-, הצליח ל-

to reach, to succeed in

Sin sufrir no ay ni parvenir, ni avenir

Sin lavorar por tu porvenir es muy yuch de topar tu avenir



354280

pasa f.

צימוק

raisin

Es pasa de miel



354310

pasada f.

מעבר; שכחה

passage; oblivion

Prime dar de pasadas



354390

pasadía f.

חיים, אורח חיים, תקופת חיים; תקופה קשה בחיים; מאורעות היום

life, lifestyle, period of life; difficult period in life; current events

No alaves al dia antes de su pasadia



354430

pasado adj.

שחלף, שעבר

that passed

Aguas pasadas no molen molino

Todo lo pasado es olvidado

Por lu pasado no ay rimediu

La vida es komo la solombra pasada



354640

pasar v.

עבר, חלף, חצה; בילה

to pass, to pass by, to cross; to spend time

Kieres pasar bien kon tu vezina? Toma vedra, azela me[n]tira

Pasa punto, pasa mundo

Lo ke pase - pase; lo ke tengo de pasar no se

El apio por ande pasa no embarasa

Ken finye i amasa todo pasa

Ken es el mediko, akel ke pasa los males

Mas presto pasan malas kuchiyadas ke malas palavradas

Kalavasa por onde pasa non enbarasa

Mas fuerte es de pensar ke de lo pasar

El rio pasa, la arena keda

Si pasas un aksidente i kedas bivo dizen tiene azete de bivir

Todo pasa por este mundo, guay onde pasa

Lo muncho paso lo poko kedo

Ken no paso mar, no save lo ke es mal

El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor

No ay savio mas del ke lo pasa



355120

pasarse v. refl.

קרה, התרחש; הלך לו, הסתדר

to happen, to occur; t went well for him

El papa no se kaza, de kuentos se pasa

En Tiria, kuando no ay pishkado, se pasan sin pishkado !



355400

pasearse v. refl.

התהלך, הלך לטיול, טייל, שוטט, הלך בטל, טייל להנאתו

to walk, to go for a walk, to stroll, to wander, to walk idly, to stroll for pleasure

Kien no save enadar no se pasea por la uria de la mar



355410

pasensia f.

סבלנות, אורך רוח

patience

La pasensia dama kere bien rijida, porke es una koza ke toka la vida

Kon pasensia dezaze la piedra, sin pasensia todo es medra

Azer la pasensia del guerko

Kien pasensia terna, de la oja del arvol vestira

Kon pasensia i penar - alkansas tu vida salvar

Pasensia, piojo ke la noche es larga

Para el bien se kere sensia, i para el mal pasensia

El mas buen mediko es la natura, el tiempo i la pasensia

En ora de tu ravia ten pasensia

Ken es el baragan el ke aze pasensia en la ora de su ravia

Kuando el malor viene tomalo a pasensia

El ke muchigua su sensia save muchiguar pasiensia

Yeno de sensia ma sin pasensia

La fin de la pasensia es la salvasion

El povre sin pasiensia es komo una lanpa sin azeite

La pasensia es pan i sensia

Si keres salvar del sospecho, ten pasensia i veras lo derecho

La sensia i la pasensia abate al enimigo

Sin la pasiensia no ay konsiensa



355480

pasensiozo adj.

סבלן, סבלני

patient

Los pasiensiozos son kerensiozos

El mundo pertenese al pasiensozo, tambien a el ombre ke es konsienzudo



355490

paseo m.

טיול, מסע; טיילת

trip, journey; promenade

Banyo solo, paseyo kon djente



355650

pashariko m.

ציפור קטנה; דרור הבית, אנקור; כינוי לבחורה פזיזה ושטחית

a small bird; a house sparrow; a nickname for a reckless and superficial girl

Pashariko de montanyas

Por miedo de pashariko no ensembrar trigo

Una roza no aze korona i un pashariko no traye la primavera



355700

pásharo/pasharó m.

ציפור, עוף

bird

Una patada de leon vale sien de pasharo

Poko a poko el pasharo aze su nido



355940

pasión f.

סבל, כאב, מכאוב, ייסורים; תשוקה עזה, תאווה, חשק, להיטות

suffering, pain, anguish; intense desire, lust, desire, eagerness

Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision



356070

paskua f.

פסח; חג

Passover; holiday

En Purim los gastes son lo ke son ma kuando viene la Paskua ay gastes



356140

paso (1) m.

צעד, שעל; מידת צעד; הליך; תוקף; שם טוב, יוקרה; זכות מעבר, כרטיס מנוי בתחבורה ציבורית

step; measure of step; procedure; validity; good name, prestige; right of passage, public transportation pass

Kuando kastigas a tu kriatura i se aze korlado, tien aftaha ke va (a) partir en pasos derechos

Az el paso sigun el pie



356470

pastel m.

בצק, עיסה; פשטידה; פסטל, ציור בצבעי פסטל

dough; pie; pastel, pastel painting

Pasteliko i banyo no manken todo el anyo

Kara de pastel



356800

pasuk (ebr.) m.

פסוק

verse

Entre pasuk i piedras



356870

patada f.

עקבות; בעיטה; נקישת עקבים; צעד, שעל; רקיעה

footsteps; kick; click of heels; step; stamping with feet

Una patada de leon vale sien de pasharo

De su patada verash hayre



356920

pataka (t.) f.

מטבע עות'מני

Ottoman coin

Kada su paga desha su pataka



357040

patata f.

תפוח אדמה

potato

De mi patata no tengas olgansa



357260

patika f.

ברווזה

duck

La boka le va komo el kulo de la patika



357540

patlear/patleyar (t.) v.

פוצץ, ניפץ; התבקע, התפוצץ; ירה

to blow up, to shatter; to burst, to explode; to shoot

'Sta un friyo ke la piedra patleya

La piedra patlea, l'alma no



357580

pato m.

ברווז

Duck

La gayna del vizino le parese pato

Gato por pato

Pato enkantado

De gato a pato



357760

pátria f.

מולדת

homeland

Ama a tu patria i tu re, i sey obediente a tu le



357880

patrón m.

אדון; מעביד, מעסיק, בוס; בעלים; תומך

patron

El ke es patron de gaava en tiempo piedre su atslaha

Patron de mil puerkos

Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron

Aharva al azno para ke entiende el patron

El ke merka del ladron en tienpo lo aze su patron

Dada i mamada, patron de mil puerkos

Maldision sin razon se va a su patron

El buen pagador es patron de bolsas ajenas

Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador

Onra al azno paramor de su patron

Yerro del mediko, veluntad del Patron del mundo

A la gayna del patron no se dize kish



358220

pavor m.

אימה, בעתה, פחד

horror, anguish, fear

Los bienes ke azen por pavor non tienen dorada nin valor



358400

paz f.

שלום

peace

Kuando estan en pas la suegra i la nuera? Kuando el azniko suve la eskalera

Entre la pas i la gerra, guay del ken la yeva

Un buen pleito trae una buena paz

La paz del kolevro

Ken mete pas entre marido i mujer, merese garredon

Si paz en kaza manka, el chorro de amor manka

Si paz no existe, se pasa la vida triste



358520

pazí/pazil (t.) m.

תרד, תרד ההרים

spinach, mountain spinach

A Siluan pazil



358800

pecho m.

שד, דד, חזה, חיק; חזיה גברית

breast, chest, bosom; waistcoat

Un pan en el pecho, ni arto ni ambierto

La boka de madre maldize ma su pecho bendize

En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre



359030

pedador m.

עכוז, ישבן, אחוריים

buttocks

De dados i pedados Djoha kazo al ijo



359100

pedant/e adj.

נוקדן, נקרן, פדנט

pedant

El pedante nunka es buen profesor



359130

pedar/pedarse v./v. refl.

נפח, נתן נפיחה

to fart

Aharva kulo ke no pedo

Dichozo kulo ke no pedo



359190

pedaso m.

חתיכה, נתח, חלק, מנה, שבר

piece, chunk, portion, fraction

Es un pedaso de karne kon dos ojos

Toma un pidaso di pan, echalo a la mar, un dia lo toparas

De grandeza se kaya a pedasos



359300

pedo m.

נפיחה

fart

Ijo pedo, vate tadre, torna presto

El Dio mos guadre de pedo de vieja i de ayre de kaleja

El kien se eskonde detras de un dedo non puede eskonder detras de un pedo

La novia por se engrasiar icho un pediko



359500

pedrer v.

איבד

to lose

El ke guad(a)ra malkerensia kon tiempo piedre su sensia

Merkader de la yaga ke siempre piedre i nunka gana

Kien poko kapital tiene, presto lo piedre

Ken perye en el kumar gana en el amor

Entre la madre i la komadre lu piedren al ijo

Entri la madre i la komadri dierun al kriu en basho

De bien i de visio perdi el ofisio

Ken todo kere, todo piedre

Ken buen mazal tiene nunka lo piedre

Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua

El ganar i el perder son haverim

El ke es kyutuk no piedre soluk

Los ojos pedri, las pestanyas vo buskar

El ke kere lo muncho piedre i lo poko

Djoha no piedre parte

Avlad la verdad, perded la amistad



359710

pedrerse v. refl.

תעה, איבד דרכו, הלך לאיבוד; איבד כל כספו; איבד שמו וכבודו

to go astray, to lose one's way, to get lost; to lose all one's money; to lose one's name and honor

Amigo ke no sirve i kuchiyo ke no korta i ke si piedri, no importa

Lo ke se aprende en la kuna nunka se piedre i sienpre dura

En azer bien nunka se piedre



359770

pedrido adj.

אבוד; שאיבד דרכו; מופסד

lost

La geyna por kaminar muncho fue pedrida

Lo deshado es pedrido

Estonses es el bien konesido, kuando es perdido

El ke esta vendido sin dubio es perdido

El konsejo ido sienpre es perdido

Guay del ke va detras de lo perdido



359970

pedrisko m.

ברד

hail

Le 'sta koriendo piedra i pidrisko



360290

peinar v.

סירק

to comb

El ke tieni barva ya topa penye para pinyarla

No se viene a peinar a uno ke no tiene kaveyos



360320

peine m.

מסרק

comb

El ke tieni barva ya topa penye para pinyarla



360400

pekado m.

חטא, עוון

sin,crime

Pekado en su alma

Fuye del pekado, no entres en arriva

Kita la kavza, kita el pekado

Para ke no kayas en pekado

Si tu non puedes los pekados rezistir, akonanta ke nasimos para sufrir

Si tu keres aremendar tus pekados akodrate de las leyes enkomendados

Ya enchites la mezuza de todos pekados

El ke bushka panasea es pekado i manzia

Pekado atorgado, medio perdonado

Akuzar al ke non aruvo, azes mas grande pikado del ladron ke non es ladron



360500

pekador/dera n.

חוטא; עבריין

sinner; criminal

Pagan djustos por pekadores



360520

pekar v.

חטא, עבר עבירה

to sin, to commit a crime

Ni peka ni demanda pardon

Ken no da kon Israel, peka kon Ismael

Tienes de komer, no, tienes de pekar, si

La puerta avierta i el djusto peka

Dizen ke kon la mujer enpeso el pekar ma por esta kauza onbre non va eskapar



360570

pekenyo adj.

קטן, זעיר, דל ערך

small, tiny, of little value

La flor mas pekenya mira, i el poder de el Dio admira



360690

pela f.

קילוף; מריטת שער; נשירת שער

peeling; hair plucking; hair loss

De un karnero no ay dos pelas



360710

pelado adj.

מקולף; מסופר, מגולח, שגילח שערו; קרח

peeled; shaved; bald

Moshiko pelado



360820

pelea f.

קרב, מערכה, מלחמה, התכתשות

battle, war, quarrel

Fuyo de la peleya kayo en la gerra



360860

pelear v.

נאבק, נלחם; רב

to struggle, to fight; to quarrel

El ke pelea para kazar non tiene tienpo de espozar

Sali, mana, peleare yo por vos

De onde sos, de onde venis, vengamos a pelear

Echar la fez para pelear

No digas por ken votates porke todos se pelean keren partes

Matavos i no vos peleyesh

Un bueno i un negro no peleyan

Kon los grandes non peleo, me plaze estar muy rezio



361130

pelishko m.

צביטה

pinching

Echa el pelisko i skonda la mano



361250

pelo (1) m.

עצירת חלב אצל מינקת

breaking of milk in a nursing mother

Es pelo hairsis

La suegra kon la nuera, komo la samara vieja ke tiene pelo i non kalienta

Todos saven kuzir samara, ma los pelos embarazan

Al haragan los malos pelos embarasan

Mujer puede trokar kolor de su pelo ama nunka el karakter de su selo

Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar

Arrankar un pelo del puerko

De un guerko, un pelo



361560

pena (1) f.

מאמץ, טורח; צער, עצב, סבל, מכאוב, ענות, ענות; עונש

effort, trouble; sorrow, sadness, suffering, pain, torment; punishment

La pena del guerko

En la mujer ermoza de tu vezino vale la pena de tener mucho tino

Una ora de neglijensa kavza un anyo de grande pena

Ombre akavidado no merese penas



361740

penar v.

התאמץ, עמל; הכאיב, עינה

to strive; to hurt, to torment

Pena muncho kome poko

Ken pena muncho todo la reviene

Lokos penan, savios si lo gozan

El kuerpo ke pena la alma, y la alma va penar al kuerpo

Kon pasensia i penar - alkansas tu vida salvar



361900

péndola f.

עט, עט נובע

pen, fountain pen

Damos i damos kon la pendola en la mano



361940

pendón m.

נס, דגל

flag

Para mi pendon no ay komandon



362260

pensador m.

חושב, הוגה, פילוסוף

thinker, philosopher

No seyas la Hana pensadora



362280

pensar/se v./v. refl.

חשב, הרהר, הגה, העלה על הדעת; דאג

to think, to ponder; to worry

Ken muncho pensa no alkansa a Yerushalayim

Lo ke pensa el amigo vaya al enemigo

Pensar i avlar

Antis ki agas, pensalo dos vezis

Todo lo ke vas azer pensalo bueno i despues pasa a la ovra (Aranban)

El ke pensa bien i ovra prontamente, todo su vida va estar muy kontente

Pensando al invierno no se goza del enverano

El mal viene sin pensar

El ke mucho pensa, sin komer se echa

Pensa lo negro, ke te venga lo bueno

Ke pensava i ke me salio?

El muncho pensar no sale a bueno

En pensando a la vejes no gozamos de la manseves

Ken es el puro i verdadero letrado, el ke pensa i mete tino en estudio

Kuando el lovo mostra dientes non penses ke esta riente

El ke pensa ke alkanso la sensia es nesio

Lo ke boka non puede avlar el korason ya puede pensar

Munchos ombres de mosedad non pensan en adversidad

Avlar sin pensar es tirar sin apuntar

El ke non save dubdar tanbien non save pensar

Avla poko pensa muncho

El ke kanta mal no pensa

Antes de avlar pensa lo kue digas

El meoyado lo pensa, el borracho lo dize

El ke kome i pensa mete dos vezes la meza

El dia ke no esperi vino el ke no pensi

Si entras kon algunos en konversasion pensa bueno lo ke vas avlar

Azer kozas sin pensar es salir a kamino sin pensar

Pensar i no saver es una rama de la lokura

Mas fuerte es de pensar ke de lo pasar

El ke mal pensa, para si se lo pensa



362460

penserio m.

דאגה; מחשבה

worry; thought

Mil penserios no pagan una devda



362690

peor adj. & adv.

יותר גרוע, רע יותר

worse

Roga por este senyor ke no mos venga otro peor

Niegar una falta es azer otra peor



362740

pepino m.

מלפפון; (בקוביה: ) המספר אחת

cucumber; (on a dice:) the number one

Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan

Al bustandji no le puedes vender pepinos

Kara de pepino

Pepino varakli

Ya va ver al gato kumer pipino

Asombraron pipinos i salieron ravanos

Li dieron un kulo de pipino



362880

pepita (2) f.

מחלת עופות (יבלת/גידול על הלשון)

fowl disease (wart on the tongue)

Biva la gayina, biva kon la pipita



362970

pera f.

אגס

Pear

La pera alavada sale guzaneada

La pera no aspera

La pera espera, la mansana es mas sana

La pera no kaya leshos del peraso

'Skojo todo peras mundadas

Ken espera - koma la pera

La pera buena se la kome el puerko

A la pera dura, el tiempo la madura

Kuando mas resta la pera en el peral, mas espera su buen mazal



363000

peral m.

עץ אגס

pear tree

La pera no kaya leshos del peraso

Kuando mas resta la pera en el peral, mas espera su buen mazal



363340

perdón m.

סליחה, מחילה

forgiveness, pardon

El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon

Si perdonar no kijeres, del Dio perdon no asperes



363370

perdonansa f.

מחילה, סליחה

forgiveness, pardon

El ke demanda perdonansa no se espanta de verguensa



363380

perdonar v.

סלח, מחל

to forgive, to pardon

Errar es umano i perdonar es divino

Pekado atorgado, medio perdonado

El pikado aturgado es medio pekado

Si perdonar no kijeres, del Dio perdon no asperes



363490

pereshil m.

פטרוזיליה

parsley

Fuimos del prishil, mos kresio en la nariz



363850

períkolo/kulo (it.) m.

סכנה, סיכון

danger, risk

Kuando la vida esta en perikolo la valor del shabat es eskondido



364160

perkurar/se v./v. refl.

התאמץ, השתדל, ניסה, טיפל ב-

to strive, to endeavor, to try, to treat

Perkura ayudarte a ti mesmo, i nunka dekolges de dinguno

Kada ombre ke prekure de ser djusto i no kauze a ninguno danyo i dizgusto



364170

perla f.

פנינה, מרגלית

pearl

Kita todo perlas de la boka

Vender perlas a los bahehavanes



364270

permanente adj.

קבוע, מתמשך, מתמיד

permanent

Palavras eskritas son permanente, ma palavras avladas son volante



364530

perra f.

כלבה; בחורה זריזה היודעת להסתדר בחיים; אשה מופקרת

bitch; a quick-witted girl who knows how to get by in life; a promiscuous woman

Al ke el Dio le kere bien, la perra le pare puerkos



364590

perro m.

כלב

dog

El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo

El perro no fuye de la boda

Dingun perro no se fuye de la boda

El Dio no kera perros gavyentos

El perro grita grita, fine ke se kaya

El Dio ke no de ni al perro de la kaye

'Sta un perro kudus

El perro ke ladra no modri

Madre ser, perro ser

Kon la mujer bive komo el gato i el perro

Perro ke va modrer no amostra los dientes

El ke ijos e ijas tiene kon perros i gatos konsuegra

Ni gayos kantan, ni perros maoyan

Por dinero balia el perro

Konsejo de perro viejo

Kazal sin perros, kamina sin palo

El persigo perro save korrer sin yerro

La kola del perro estuvo disiete anyos en la prensa i yene tuerta

Boz de perros no se va a los sielos

Mazal de perro

A perro alokado no estesh ir al lado

Se kudreyo komo el perro



365220

persivir v.

הבחין, תפס, הבין, קלט, השיג

To perceive

El tiempo es el pusat ke el onbre resive, pasiensia es el mango para los ke persive



365240

persona f.

בן אדם, איש

person

La persona asemeja a la mayimona

Lo kel Dio azi, la persona no lo dizazi

Persona ke aze gran mal, se topa en muy negro hal (T.)

La persona en pleito se konose

El selo i el dezeyo kita a la persona del mundo

La manyana koma komo rey, a medio dia komo persona, la noche komo el ultimo prove

La persona yeva mas ke el fierro

Nada no engrandese la persona en ojos de enfrente kuanto una grande desgrasia ke le arriva

Muntanya kon muntanya non se enkontran, persona kon persona se enkontra

A la persona komo la konoses? Segun tu korason

Lo ke la persona aze di negro, il Dio lo dizaze

Persona reglada no se va ver nunka kriada



365460

perteneser v.

היה ראוי ל-; היה שייך ל-

to be worthy of; to belong to

El mundo pertenese al pasiensozo, tambien a el ombre ke es konsienzudo



365640

perush (ebr.) m.

פירוש, באור

commentary

Un darush i un perush por una kashka di tarmuz



365810

Pésah/Pesa (ebr.) m.

פסח

Passover

Purim, Purim lanu, Pesah en la mano

Kada koza en su tiempo, i la masa en Pesah

La ija i el Pesah nunka se atema

Pesah - paras sin heshbon



365960

peshe (port.) m.

דג

fish

El ke paya el peshe adelantado se lo kome fedido

Echa el pese chiko para aferar el grande

Despues de peshe, tosigo es la leche



366090

peshkado m.

דג

fish

El peshkado grande engluta al chiko

El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar

Peshkado bivo

De la kavesa guele el pishkado

Pishkadu i musafir por dos dias, el treser se guelen

Pishkado komo - haiver no komo

En Tiria, kuando no ay pishkado, se pasan sin pishkado !

Mi pan i mi peshkadiko

El peshkado es mudo siendo no tiene (rea) polmon



366220

peshkesh /peshkish (t.) m.

מתנה; מתנה הניתנת לבנאים עם יציקת הגג; מתנה לכלה ביום חתונתה

a gift; a gift given to the builders when the roof is poured; a gift to the bride on her wedding day

I al re le save el peshkesh ser estimado



366390

peskerir v.

חקר, ביקש, חיפש

to investigate, to ask, to search

Novios i novias peshkires de meza



366410

peskueso m.

עורף, מפרקת, צואר

nape, neck

El leon tiene piskueso godro porke se lo aze todo kon su mano



366550

pestanya f.

ריס; אישון, בבת עין

eyelash; pupil

Los ojos pedri, las pestanyas vo buskar

Por una kastanya kita la pestanya



366920

pez m.

זפת

tar

A la vejes, kuernos de pes



366980

pezar (1) v.

שקל

to weigh

Peza djusto i amezura djusto

Peza el oro, peza el plombo, peza el ombre mas ke todo

Ande el pie del djidio peza, yerva no kresa

Es punto de masapan, avlar i pezar



367040

pezeta f.

מטבע ספרדי

Spanish currency

Amor i pezates (pezetas) i fuersa en las bragetas



367140

pezgado adj.

כבד, כבד משקל, מעיק; כבד תנועה, מגושם; בלתי נסבל בשל פדנטיות; מטומטם, טיפש; חמוּר

heavy, weighty, oppressive; cumbersome, clumsy; unbearable due to pedantry; stupid; severe

Lo enteraron en el kampo del pezgado suenyo



367270

pezo m.

מאזנים, משקל; משקולת

scales, weight; sinker

La mano pezo no tiene



367350

piadad f.

רחמים, רחמנות, חמלה, חסד; חסידות

mercy, compassion, kindness; piety

Ke se avra las puertas de las piadades



367450

piadozo adj.

רחום, רחמן, חסוד, בעל צדקה, נדיב לב, חנון

compassionate, merciful, pious, charitable, generous, kind-hearted

La madre piadoza kita su ija mokoza

El piadozo nunka tieni ripozo



367740

pie m.

רגל; מידת רגל

foot; foot size

Besimana tova los pies a la falaka

Le dan el pie kiere i la mano

Ke te des de pieses i de manos

Onde van los piezes, van las manos

Pie kon pie, mano kon mano

Buen pie, buena oreja, siman de buena bestia

Meta dos piezes en un sapato i la ventura va bushkala

Lo ke aze los piezes no aze el telefon

El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie

Si botika avrites kortate todos dos pies

El gato siempre kaye en pie

Dar kon las manos, tomar kon los pieses

Desha dezear tu pie onde tu vizino

Es chopar los dedos de los piezes

Pie kon pie, marido en la forka

Ande el pie del djidio peza, yerva no kresa

Fuyo a pie deskalso

Tener kavayo kaminar a pie

Ande mi pie, ande mi karkanyal

Negro a pie, negro a kavayo, negro si lo yevan por la mano

A la mentira los pies son kurtos

El ke no tiene ermano, no tiene ni pie ni mano

Ke tura el pie i la mano

Onde va el re kon su pie

Dos pies en un sapato

Az el paso sigun el pie

Ken no tiene meoyo, ke tenga piezes

Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato

Esta durmiendo en pies

Kuando tu ias onde el maestro del pie kortado, yo ya estava tornado

Moso del pie kosho

Sako vaziyo no se esta en pies



368520

piedra f.

אבן; חומר קשה מאוד; אבן מצבה, מצבה

stone; very hard material; tombstone, gravestone

Kita la para de la piedra

Mas vale la piedra del amigo ke la mansana del enemigo

Kon sus piedras en su kavesa

Le 'sta koriendo piedra i pidrisko

Dos piedras pontudas no molen trigo (o molino)

Ken mete la mano entre dos piedras, las kita machukada

Piedra arondjada no se torna atras

Duro de entender, inat de piedra

Das al vidro guay del vidro, das a la piedra guay de la piedra

Piedra desdechada - kavesera de meza

Kuando el guerfano se va alegrar, las piedras de la kay se meten a yorar

Kon pasensia dezaze la piedra, sin pasensia todo es medra

Arrondjo siete piedras

Del mal pagador, afilu piedras

La piedra patlea, l'alma no

Entre pasuk i piedras

Arroja la piedra i eskondre la mano

Del amigo te viena la piedra mas grande

El ombra yeva mas ke la piedra

Ken tiene tejado de vidro no echa piedra a su vezino

Agua de pozo, piedra en pozo

Si tu sos ajo, yo so piedra ke te majo

Dura mala en piedra kaye



368870

pierna f.

שוק, ירך

leg (below the knee), thigh

Il ke te dio leche te dio fyel, il ke te dio piernas ti dio miel



368990

pika f.

רשעות, טינה, איבה; ''פיק'' בקלפים

malice, resentment, enmity; "spades" in cards

Alevanta la mano ke te pika el gayo



369110

pikarse v. refl.

נדקר; נפגע

to be pricked; to be hurt

Ken se pika - ajos kome



369160

piko m.

מידת אורך: טפח; מקור (של עוף); מקב, מעדר

length measure: palm; beak (of a bird); hoe

El povre i el riko se amezuran kon un piko



369220

pila f.

כיור; שוקת; ערימה

sink; trough; pile

Lu mitio pur tapon di pila



369270

pilar m.

עמוד

pillar

Indriva di fuego meter pilares



369580

pimienta f.

פלפל

pepper

La pemienta preta la koman los reyes



369760

pino m.

שיא, פסגה, צמרת; אורן

peak, summit, top; pine

Alto komo el pino



370030

pinyón m.

גרגר תירס; צנובר

corn kernel; acorn

Tiene boka de pinyon



370240

piojo m.

כינה

lice

Piojo, piojo, sale de mi, vate ande mi vizina

Se 'spandio komo el piojo en la tinya

Anke tienes kuatro pares de ojos, es muy muy difisil de ver piojos

Los ke serran los ojos, van a topar piojos

Pasensia, piojo ke la noche es larga



370800

pishada f.

הטלת מים, השתנה

peeing

Komo la pishada del gameo

La ora de la pishada, fragua la privada



370830

pishado adj.

מוכתם בשתן

stained with urine

El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado



370880

pishalón m.

משתין, עושה במכנסיים

peeing in pants

El kagalon kita burla del pishalon



370900

pishar v.

השתין, הטיל מימיו

to pee

Pisha d'en alto

Ande pishas no amostres

Janvier tiene la fama, février si pisha en la kama

No mostres ande pishas ke utro va e se kaga

Las ijas avlan kuando pisha la gayina (nunka)

Disho i pisho



370990

pisharse v. refl.

עשה במכנסיים, הרטיב את המיטה

to pee in pants

Ken si pisho en mis bragas?

Kita fama buena, pishate en la kama



371310

pisho m.

שתן; זרזיף, טפטוף

urine; trickle, drip

Pisho de bivdas

Enriva lisho lisho, adebasho medra i pisho



371330

pishón m. & adj.

שעושה במכנסיים, ילד המרטיב במיטה; אדם שאינו עומד בהבטחותיו

wetting one's pants, a child who wets the bed; a person who does not keep his promises

El sol alumbra a las ermozas i a las pishonas



371370

pishtamal/pishtimal (t.) m.

מגבת רחצה גדולה, חלוק רחצה

large bath towel, bathrobe

Batido kon pishtimal mojado



371720

pita (gr.) f.

פיתה

flat Arab bread

Vizina, kiresh pita? Si non kiresh non la kurtare.

Tengo las pitas en el orno

Arrova pitas, beza mezozot

Esta pita i arroz paramorde vos



372040

pizar v.

דרך, דרס, רמס, בטש, מעך; השיג גבול; כתש; ניצב על

to step on, to run over, to trample, to crush; to encroach; to stand on

El ke mira i piza en el lodo toda la djente saven ke es bovo

No piza urmigas

No se pize en tavla churuk

Pezando sovre un kolevro - el kolevro se enkorvo

Para ke se azan lodos, para ke pizan todos



372540

plasa f.

כיכר; כיכר השוק, שוק

square; market square, market

Feya en fasha - ermoza en plasa

Mas vale una loka en su kaza ke una sizuda en la plasa

Mas vale tener onor en plasa, ke kama dorada

Mas vale tener onor en la plasa de lo ke paras en la kasha

Mas vale un amigo in la plasa ke un dinero in la kasha

Los meoyos salieron a la plasa, kada uno eskojo el suyo



372770

plata f.

כסף; הון; סכו''ם מכסף

money; capital; silverware

La plata se konose kon el fuego, ala mujer kon la plata, el ombre kon la mujer

Mas vale una buena fama ke un sako de plata

Arekojer plata i oro, lazrando komo el hamor



372840

platear v.

הכסיף, ציפה בציפוי כסף

to silver-plate

Palavras buenas avladas son palavras plateadas



372930

platiko m.

צלחת קטנה, קערונת; שי של צלחת ממתקים/פירות; משלוח מנות

small plate, bowl; gift of a plate of sweets/fruits; delivery of dishes

Ande van platikos boltan chanakitas

Despues de Purim, platikos



372980

plato m.

צלחת, מגש; מנה; שי פירות/ממתקים/פרחים הנשלח לרגל ארוע

a plate, tray; a dish; of fruit/candy/flowers sent on the occasion of an event

En el plato ke komio, eskupio

De koles i navos no de enshugan los platos

Ni prove ni malato non kave en mi plato

Yo arto, mis ijos artos, levantad los platos

Una mano de un gato alevanta un buen plato

Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho

Kien manda platos, resive supieras

Ken embia platikos, arsiva platikos

Al ruido de los platos vienen los gatos



373060

plazer m.

עונג, תענוג, הנאה, עדנה; טובה, חסד

pleasure, delight, enjoyment, grace; goodness, kindness

Si la kara mutra vas azer non kero ke agas mi plazer



373130

plazer v.

מצא חן, נשא חן, נעם, ערב

to be liked, to be favored

El ke le plaze muncho bever nunka se puede enrikeser

Mujer fea non le plaze mirar en el espejo



373170

plazerse v. refl.

נהנה; מצא חן הדדית

to enjoy; to find mutual liking

Kon los grandes non peleo, me plaze estar muy rezio



373330

pleito m.

מריבה, ריב, מחלוקת, קטטה, תגרה, סכסוך, מדון

quarrel, dispute, confrontation, argument

Pleito de ermanos, alhenia de manos

Kuando ay pletos en kaza no se rekoje ni la seniza

El pleito se puede terminar kuando no de deshan arraviar

El muncho ir entrar i salir kon el vizino a la fin sale pletos

Kuando ay negreguras, ladronisio, teror, matansinas, pletos de ermanos, mismo en kipur el Dio no mos perdona

En ora de pleto - non se da bonbones

Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado

Mas vale un mal arreglo que un pleito ganado

La persona en pleito se konose

Del pleto el djuzgador gana

Pleto entre marido i mujer, la kolcha tiene de venser

Un buen pleito trae una buena paz

En kaza ke ay pleto, el guerko no esta kieto



373440

pletez m. & adj.

איש ריב, איש מדון, שוחר מדון, קנטרן, רגזן, אלים

quarrelsome, irritable, angry, violent

El pleites no tiene amigos ni el dezeozo tiene kontentes



373650

plomo m.

עופרת; כדור יריה; טרדן, טרחן

lead; bullet; troublesome

Peza el oro, peza el plombo, peza el ombre mas ke todo

Un plomo vazio espanta dos personas



373890

poder m.

יכולת, סמכות, יפוי כח, עצמה, כוח, שלטון; רווחה, מצב כלכלי טוב, אמצעים כלכליים

ability, authority, power, strength, rule; well-being, good financial situation, financial means

La flor mas pekenya mira, i el poder de el Dio admira



374030

podjo m.

באר; בור

well; pit

La kaza es un podzo

No digas d'este podso no bevo agua, si no ke t'aogas

Podzo sin fondo

Un poko de agua al podzo



374270

poezía f.

שירה

poetry

La saviduria es fruta, la poezia es oja



374380

pokito m.

כמות מועטה, קומץ

a small amount, a handful

Muncho vino es danyozo, un pokito es savrozo



374410

poko adj.

מועט

little

Poko ma dulsi

Muchos pokos azen un mucho

No le digas al loko ni mucho ni poko

Los examinan todo de serka, muncho miran ama muy poko merka

Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua

El ojo del bivo se incha kon un poko de tierra

De lunes a martes, pokos son los artes

La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas

El ke kojio agua kon sesto, en poko tienpo pierde fortuna presto

Lo muncho paso lo poko kedo

Non dimandas muncho, para ki non piedras i lu poko

Ken bushka lo muncho piedre i lo poko

El meoyo de la mujer es poko, ma ken no lo toma es loko

Los muertos i idos tienen pokos amigos

A poka barva, verguensa

Muchos son los amigos, pokos son los eskojidos

Kien bien se kere, en poko logar kave

Yo do poko, de los sielos - muncho

Al entendedor, pokas palavras

Kien poko kapital tiene, presto lo piedre

En la kaza del kumarchi poko tura la alegria

Gana poko en vendiendo mucho

Ken bien se kere en poko luguar kave

A la mar, un poko de agua

Kon poka intelijensia non krese la konsiensia



374460

poko adv.

מעט

few

Avlar poko es oro, avlar muncho es lodo

Poko komer, salud para el puerpo

Mas poko saver - salud para el puerpo

Poko a poko el pasharo aze su nido

Poko saver, poko mal tener

Poko mal avlar - poko mal tiner

Poko sintir - poko mal tiner

Kome poko toma (maso)[moso]

Lo ke otro vistio a mi poko me turo

Mucho vale i poko luze

El ignorante non tiene duda porke entiende poko de nada

Amokate novia, ni poko ni muncho

Embeza muncho i avla poko

Ken mucho durme poko ambeza

Mujer, aire i ventura en un estado poko tura

Ken demanda poko es loko

El ke kome poko nunka sale loko

Avla poko pensa muncho

Kien mucho avla, poko vale

Poko avlar, muncho azer

Poko avlar - salud para el puerpo



375270

polvo m.

אבק, עפר; אבקה; קמח

dust; powder; flour

Abatido komo el polvo

Ombre en lo ke te kontienes tanto sobervio tienes. Tu fin es polvo i tierra

Akeyos polvos trusheron estos lodos



375370

polvorin/a f.

אבק רב, ענן אבק

a lot of dust, a dust cloud

Ya vino kon ira i polvorina



375570

pompozo adj.

מפואר, הדור, מרשים, חגיגי; צעקני, פומפוזי, מנופח, מדבר גבוהה גבוהה, בעל סגנון נשגב

magnificent, elegant, impressive, festive; flashy, pompous, ostentatious, high-flown, having a lofty style

Una mujer pompoza i un ombre gastador

Una mujer pompoza nunka sale savroza

En prove, en pompozo

Gastador i pompozo non traye dia bueno



375630

poner v.

שם, הניח; הניח הנחה, דמיין

to put; to assume, to imagine

Rey muerto, rey puesto

La provesa no kita virtud, ni la rikeza la pone



375960

por prep.

בתור; מחמת, בגלל; בשביל, בעבור, כדי, למען; בעד, מבעד ל-, דרך; באמצעות; למשך, במשך; ב-, בתוך

as; because of; for, in order to, for the sake of; in favor of, through; by means of; for, during; in, within

El mansevo por dolor, el viejo por onor

Kalavasa por onde pasa non enbarasa

El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa

Mas vale un malo konosido ke un bueno por konoser

Le entro por un oyido, le salio por el otro

Lo echas por la puerta, entra por la ventana

Gameo por una para es muncho kuando no esta la para

Lijera por arraviar i mas lejera por afalagar

El ke no es venturozo por si no puede azer venturozos a los otros

Dame al gato por kompanya

El apio por ande pasa no embarasa

La aferran por la manga, se fuye por la falda

Matan a el padre i tornan por la madre

Kuando no savemos por ken yorar, yoramos a los movitos de bedahen

Kemar una kolcha por una pulga

Azno kayado, por savio kontado

Lakirdi de mar, por tierra

Komi, komi - a mi sta kumiendo pur arientro

Lo komido por lo servido

Lo vo mandar por la komadre

No ay mal ke por bien no venga

No es d'echar a por aya

Espina por milizina

Komer por no morir

Mochacha por las orejas

Gato por pato

Ketana por sehora

Kien kamina por el sol, save el savor de la sombra



376390

porke conj. & adv.

מפני ש-

because-

Lo resiven porke esta bien vestido i lo envien por su indolensia

El sospechador nunka tiene repozo porke en todo lo todo es dudozo

No djuges kon el huego porke te kemas

La pasensia dama kere bien rijida, porke es una koza ke toka la vida

Gozate de tu manseves - porke non saves komo de vejes te aspera

No agas kuento del denfrente porke te azen i a ti

La vieja porke tura, porke se kura



376600

portal m.

סף, מפתן

threshold

La esperansa es inmortal, sienpre espera en el portal



377090

posibilidad/posibilitá/posibilidat f.

יכולת, חלופה, אפשרות

ability, alternative, possibility

Entre la posibilidad i la realidad puedes examinar el kamino de la verdad



377170

posta (1) (it./t.) f.

דואר; משימה (לזמן מוגדר); ניידת, רכב להסעת עצירים, משלוח

mail; mission (for a specified time); mobile, vehicle for transporting prisoners, delivery

Si te tadran las letras de la posta demandale al postadji no te da repuesta



377200

postadjí (t.) m.

דוור

postman

Si te tadran las letras de la posta demandale al postadji no te da repuesta



377440

posto (it.) m.

תפקיד, משרה; מקום, מושב

position, office; place, seat

A Sharon lo keren arondjar porke de su posto se keren aprovechar



377690

potra f.

זפקת, בלוטה נפוחה; שבר, פקע

strumosis, swollen gland; hernia

Ken nase kon ventura, ken kon potra i kevradura



377840

povre adj. & n.

עני, מסכן

poor

El povre sin pasiensia es komo una lanpa sin azeite

Guay del povre i de su dia preto

Dos povres en una puerta no se pueden ver

El povre i el riko se amezuran kon un piko

La instruksion es el adornamiento del riko i la rikeza del povre

El riko te saluda kon respekto, el povre te saluda ambriento

Los malazedores nunka son muy povres

En ke se le va la kandela del povre, en kontando los bienes del riko

El riko i el povri, il fuerti i el flako, todos si van egualmente a la muerte (o a la fosa)

Povre i gaviento



377900

poyiko m.

אפרוחון; כינוי לבחורה צעירה וצנומה

chick; nickname for a young, skinny girl

Un poyiko - para la boda de Mushiko



377910

poyo m.

אפרוח, תרנגול צעיר; רווח גדול; אדם חיוני ואמיץ; הולם לב

chick, young rooster; great profit; vital and brave person; heart-pounding

Los poyos ambezan a las gayinas



378100

pozo m.

באר, בור

well, pit

Non dizes, ke de este pozo non vas a bever agua

En pozo ke bevites agua, no eskupas

Es podzo de konsejas

No te eches al pozo kon la kuedra de otros kedas en el pozo

Es podzo de ley

Kavar el pozo kon dedal

Agua de pozo, piedra en pozo

Pozo ke non ay repozo



378200

pranga (t.) f.

בית סוהר, בית כלא, מחנה מעצר, תא כלא; שלשלאות לרגליים

prison, jail, detention camp, prison cell; leg chains

Mas vale mil anyos en la pranga i no un punto en la tierra



378280

prasa (t.) f.

כרשה, כרתי, פראסה

leek

Meoyo de prasa sale kalavasa



378870

preferir/prefierir v.

העדיף

to prefer

El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante



378990

pregonero m.

כרוז

announcer

El ken tiene panariz en el dedo se aze pregonero



379010

pregunta f.

שאלה, בקשה

question, request

Si ves al ombre pregunta por su nombre



379050

preguntar v.

שאל, חקר, ברר, הציג שאלות; שאל בשלום

to ask, to investigate, to inquire, to pose questions; to ask in peace

Ken pregunta no yerra

El ke se espanta preguntar tanbien se espanta de dubdar



379110

prejudisio m.

משפט קדום, חריצת דין מראש

pre-judgment

Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas



379150

prekante m.

לחש

spell

En prekantos no tengas avtaha solo en Dio vas topar terufa



379360

premir v.

נצרך, נזקק ל-, השתוקק ל-

to be in need of, to crave, to yearn for

Para la ija premi un mazal - para el ijo dos

Kuando das regalo non premi spues ki regretas



379530

prensa f.

עתונות; אנשי העתונות; מכבש דפוס

press; pressmen; printing press

La kola del perro estuvo disiete anyos en la prensa i yene tuerta



379650

prenyada adj. & f.

הרה ללדת; אשה הרה

pregnant; pregnant woman

Sta prenyada, sta l'alma yena

Anda va la prenyada va kon su fatiga

Para vuestra ija ke kere estar prenyada ajo mesklado fino kon vieja tiralanya

La noche es komo la prinyada, no se save lo ke va trayer la madrugada

Dezea la prenyada nieve tostada



379690

prenyado m.

הריון

pregnancy

El oro i el prenyado, no se keda kayado



379720

prenyez f.

הריון

pregnancy

Para asigurar tu prenyez kon alegria, aze i desaze nueve nudos kada dia



379840

preparar v.

הכין, הכשיר

to prepare

Anke non puedemos trokar lo ke paso, puedemos preparar para el futuro



380390

presión f.

לחץ, לחיצה, כפיה

pressure, pressing, coercion

De presion del Dio no ay ken fuiga



380440

presipio m.

התחלה, ראשית, תחילה

beginning

Prisipio de sensia es de tener kreensa



380600

preskripsión f.

הוראה, מצווה; מתכון, מרשם

instruction, commandment; recipe, prescription

El doktor non puede dar preskripsion para el bovo i el ladron



380770

presto adv.

מהר, חיש, מיד, בקרוב; מוקדם

quickly, immediately, soon; early

Presto se rije la boda en la kaza de el riko

Las paras presto se esparzen ma muy fuerte se rekojen

Los ke kieren azer todo presto le van a mankar bastante senso

Novio kero, presto lo kero

Koje las flores del buen tiempo, ke presto yegara el invierno

De kitar i no meter si ve presto el dip

Ijo pedo, vate tadre, torna presto

Kien poko kapital tiene, presto lo piedre

El doktor ke hayir non te da esparte presto tu sedaka

El amigo prove es presto ulvidado

Nada se muere i presto se revive komo la intolerensia

Ken amanese presto, s'esbarasa presto

Non des ninguna desizion presto, espera fin manyana

Kien mucho eskoje, presto kaye

Ojo preto vate tadre, vente presto - Ojo preto vente tadre, vate presto

El ke se arravia presto siempre es el perdio

El ke save soletrar, presto save silabar

Mas presto se koje al mentirozo si no al kosho

Ken muncho korre, presto se kansa

El ke korre muncho presto se kaye

La kaza yena presto se aze la sena

Marido kero - presto lu kero

Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho

Raton ke tiene un burako, presto lo kaptura el gato



380980

presurozo adj.

דחוף; מהיר, זריז, נחפז; שאוהב לפעול מהר ובלי לחכות

urgent; quick, agile, hasty; who likes to act quickly and without waiting

Non seas presurozo por responder



381140

preto adj. & m.

שחור; כושי; אומלל, עצוב, אבל; אדם אלים

black; unhappy, sad, mourning; violent person

La pemienta preta la koman los reyes

Preto karvon

Ojo preto de kaza

Los malos kristianos mos dan munchas dolores, boyadea judezmo kon pretas kolores

Ojo preto vate tadre, vente presto - Ojo preto vente tadre, vate presto

El banyo tiene djura ke al preto no aze blanko

Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko

Vites al azno, ni preto ni blanko

Guay del povre i de su dia preto

El prove veye todo preto

Paras blankas para dias pretos

Sisionera preta

Il kolorado kon el preto es maskara



381690

prezente adj.

נוכחי, נוכח

present

La vida eterna pertenese al ombre ke bive en el prezente



382140

primavera f.

אביב

spring

Una roza no aze korona i un pashariko no traye la primavera



382150

prime adv.

יש צורך ב-, צריך ל-

there is a need for

Prime darles leche de madre i ija

Prime dar de pasadas



382170

primer (it.) v.

היה זקוק ל-, היה צריך

to need

Ken marka lo ke no le preme, vendera lo ke tiene



382180

primer/primero adj.

ראשון, התחלתי

first, the beginning

El primer mazal no se fuya

La primera mujer es eskova - la segunda reyna

Ni primera, ni prostera

En primero pinchate tu i despues pincha al de enfrente

Sanidad, primero di todo



382300

primo adj. & m.

ראשון, ראשון במעלה, מעולה

prime, first, foremost, excellent

Primo amor todo dolor



382330

primo m.

דודן, בן דוד

cousin

Mas vale un amigo ke parientes i primo



382630

prisa f.

חפזון, פזיזות, מהירות

haste, recklessness, speed

Keresh diskuvrir djudezmo kon alegria andadvos al kal kon prisa i lejeria

En prisa nos vemos, marido bezemos



382740

privada f.

שירותים, בית כסא, בית שימוש; אדם גס ולא ישר; דבר דוחה ומעורר גועל

toilet; a rude and dishonest person; something repulsive and disgusting

La ora de la pishada, fragua la privada



383350

profesor m.

מורה, מרצה; פרופסור

teacher, lecturer; professor

El elevo demanda, el profesor aklara

El pedante nunka es buen profesor

Los torpes profesores embezan lo ke saven, profesores sesudos saven lo ke anbezan



383900

prokurar v.

סיפק, המציא

to provide

La ventura para akel ke la prokura



384040

prometa f.

הבטחה; נדר

promise; vow

El viejo le parese el mundo mal echo, el djoven ve el mundo kon muncho prometa



384080

prometer v.

הבטיח; נדר; הועיד, יעד

to promise; to vow; to appoint, to designate

Uno es prometer, otro es azer

Mas vale no prometer ke prometer i no dar

Ken promete muncho no inspira konfiansa

Ni al riko dever, ni al prove prometer

Es muy kolay para prometer, es muy difisil el buen azer



384205

prontamente adv.

בנכונות; בזריזות

with readiness; with agility

El ke pensa bien i ovra prontamente, todo su vida va estar muy kontente



384250

pronto adj.

מוכן, נכון; מהיר, זריז

ready; quick, agile

El tienpo es moneda si las tienes muy pronta



384880

próspero m.

הצלחה, שגשוג

prosperity, success

El mas prospero del ombre es adovar sus yerros

Akel se yama alegre i kontente, el ke tiene plazer de el prospero de el de enfrente



384920

prostela (gr.) f.

סינר

apron

Adam i Eva perdieron la prostela , agora tienen ke bailar la taranteya



384960

prostero adj.

אחרון

last

Ni primera, ni prostera



385340

prove n. & adj.

עני, רש; מסכן

poor, miserable

El prove i el hazino, non tienin amigo

Ni prove ni malato non kave en mi plato

En prove, en pompozo

El prove veye todo preto

Novio prove non ay

Ke bive el riko, para ke non se muere el prove

Al riko, i el gayo le echa guevos - al prove ni la gayna

La bolsa del riko se vazia i la del prove no se inche

Kuando vazian bolsas por maasim tovim los buen proves se gozan en los moadim

Kuando el riko s'emprovesa es komo el prove s'enrikesa

Si keres ke la mujer yore, deshala prove

Ni al riko dever, ni al prove prometer

Al riko kon salud, al prove: donde te vino?

Ni el riko vinido de prove, ni haham vinido de amares

La kaza no save ni prove ni hazino

El amigo prove es presto ulvidado

Ken de todos es amigo es muy prove o muy riko

Prove i mal edukado

I en la chanta del prove se puede topar un juvayer



385430

provecho m.

רווח, תועלת, הנאה, יתרון; יעילות; הקלה, הרווחה

profit, benefit, pleasure, advantage; efficiency; relief, welfare

Para lo echo no ay provecho

Azno batal provecho para el vizindado

Un buen proverbio es pan provecho

El travajo no dezonra sino da provecho i onra



385480

provechozo adj.

יעיל, מועיל, בעל תועלת, שימושי; מרגיע, מקל, מעלה מרפא

effective, beneficial, useful; soothing, alleviating, healing

El estudio provechozo i ventajozo az enfloreser la emuna del relijiozo



385490

provedad f.

עניות, דלות, אביונות, ריש, חוסר כל, מחסור, דחקות, מסכנות

poverty, destitution, want, shortage, distress

Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo

La provesa no kita virtud, ni la rikeza la pone

Ken es eskarso le viene la povresa



385530

provenir v.

בא מ-, יצא, נבע מ-

to come from, to emerge from, to emanate from

Kon meldar la Ley proviene la fe



385570

proverb/proverbio/proverbo m.

משל, פתגם

proverb

Los maksimas i proverbios en ves son muy mentrosos

Un buen proverbio es pan provecho



385860

prudensia f.

זהירות, מתינות, תבונה

caution, moderation, wisdom

La prudensia krese sensia

La saviduria i la prudensia gana oro kon la eksperiensia



385870

prudente adj.

זהיר, מתון, נבון

cautious, moderate, prudent

El ke es prudente amostra grasia, el ke es muncho prudente efastia

El merkader prudente sienpre es muy saviente



386470

pudrido adj.

רקוב, נרקב, מקולקל, נשחת, אכול תולעים, מתולע

rotten, putrefied, spoiled, ruined, worm-eaten

Mas vale kayido ke non pudrido

Kuando vas a buziar tanit, non lu buzeiis kun ravano pudrido

Ken mucho eskoje, el podrido kome



386590

pueder v.

יכול, היה מסוגל, היה בעל יכולת

can, to be able, to be capable

Lo ke boka non puede avlar el korason ya puede pensar

Ma ken te diga lo ke no puede ser, no lo kreyas

Puedo i no puedo kon mi mujer me tomo

Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino

Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar

El amor i la ambision puede traer la traision

El ombre va asta onde puede, i no asta onde kiere

El mansevo por no saver, el viejo por no poder, deshan las kozas perder

Az kuando puedes i no kuando keres

De ladron de kaza no te puedes guadrar

Ni el rey fin ondi keri sino fin ondi puedi

Amar i saver no puede ser

Dos povres en una puerta no se pueden ver

Ken se puede enkuvrir del Dio? El bovo dize, solo yo, solo yo

El ke no kere kuando puede, no puede kuando kere

El doktor non puede dar preskripsion para el bovo i el ladron

Anke non puedemos trokar lo ke paso, puedemos preparar para el futuro

El kerer es poder



386630

puederse v. refl.

ניתן ל-, אפשר

to be possible to

De el Dio i del vezino, no se puede enkuvrir

Del mazal no se puede fuir



386710

puerko m.

חזיר; ''חזיר'' - כינוי לנבל; כינוי לאדם שמן ודוחה

pig; ''pig'' - nickname for a villain; nickname for a fat and disgusting person

La pera buena se la kome el puerko

Arrankar un pelo del puerko

Patron de mil puerkos

Al ke el Dio le kere bien, la perra le pare puerkos

Dada i mamada, patron de mil puerkos



386740

puerpo m.

גוף

body

Poko komer, salud para el puerpo

Mas poko saver - salud para el puerpo

Poko avlar - salud para el puerpo

Si puerpo i korason no estan aunados orasiones ke azes no salen venturozos



386920

puerta f.

דלת, שער, פתח

door, gate, opening

Oy no tengo ke azer; 'sto s'en puerta en puerta, porke mi suegra 'sta muerta

Entro pur la puerta - salio por la vintana

'Sta de la puerta a la ventana

El ladron no tiene la kulpa, sino el ke desho la puerta avierta

La ambre i el frio traen a la puerta del enemigo

Palavra dulse avre puertas de fierro

Kon buenas se avren las puertas de fierro, kon malas ni de palo

Boka dulse avre puerta serrada

La viuda onrada, su puerta es serrada

Despues ke la bivda se emprenya, serra la puerta

El ke viene despues de mi ke serre la puerta

Puerta avierta i mujer deskuidada

A tu enemigo no le seres todas las puertas

Lo echas por la puerta, entra por la ventana

Guay guay asta la puerta de la kaye

Aharva otra puerta

Ken bate la puerta oye su repuesta

Ke se avra las puertas de las piadades

Dos povres en una puerta no se pueden ver

Kuando la puerta del riko se aserra, la del Dio se avre

Aze un oyido puerta, uno ventana

Para el ladron no ay puertas ventananas ni kavenado porke para el topa todo el remedio

Para el ladron no ay yave

La puerta avierta i el djusto peka

Serra tu puerta alava a tu vezino

Despues del kavayo fuido, serrar la puerta



387330

puesto cf. posto

Alma buena, meza puesta



387380

puevlo m.

עם, גוי; ציבור

people, gentile; public

Puevlo bindicho - puevlo maldicho

En Israel tanto ay de komer, ke el puevlo se engodra sin kerer

La voluntad del puevlo es la unika fundasion lejitima del kualkier govierno

La masa del puevlo son ignorante ama dainda se kreen kontente

Tener kero una ija, galana i muy komplida, en el puevlo eskojida

El karakter de un puevlo se konose en su temple



387540

pujar v.

הוסיף, הגדיל; התייקר; גדל, התווסף

to add, to increase; to become more expensive; to grow, to be added

Pujo el azno, aminguo el semer



387580

pulga (1) f.

פרעוש

flea

Kon pulgas se echa, kon moshkas se alevanta

Aze de una pulga un gameyo

Se izo komo una pulga

Kemar una kolcha por una pulga

Asi bivan mis pulgas



387640

pulgar m.

אגודל, בוהן

thumb, toe

Kantidad de un pulgar, viene la alma a su lugar



387780

pulmón m.

ריאה

lung

El peshkado es mudo siendo no tiene (rea) polmon



387900

pulso m.

דופק, פעימה; פרק היד

pulse; wrist

Del kulo al pulso

Tiene puso roto



388140

punchar v.

דקר, עקץ, נעץ; פתח מורסה להוצאת המוגלה; גרם כאב עם מכשיר חד; ''דקר'', השמיע רמז פוגע

to prick, to stick; to open an abscess to drain pus; to cause pain with a sharp instrument; to make an offensive allusion

Zeris i fatigas, punchan komo las urtigas

En primero pinchate tu i despues pincha al de enfrente

En enfloreser la ortiga, ya puncha komo enemiga



388150

puncharse v. refl.

נדקר, נעקץ

to be stabbed, to be stung

En primero pinchate tu i despues pincha al de enfrente



388160

punchón m.

קוץ, עוקץ, שבב שננעץ בעור; מצפון רע; בהשאלה: חשד מנקר; ביקורת קשה; מרצע

a thorn, a sting, a splinter stuck in the skin; a bad conscience; figuratively: a piercing suspicion; harsh criticism; an awl

Tiene punchones en el komo-se-yama

Kito la kavesa d'en algodones i la metio en punchones

Non ay roza sin punchon



388230

punchonozo/punchonioso adj.

קוצני; חריף; (משקה) מוגז; דקדקני, נוקרן

prickly; spicy; (drink) carbonated; meticulous

Si te asentas en el otobus a lado de una ermoza no la mires muncho es punchonoza



388270

punta f.

קצה, סוף, פסגה; נקודה; כף

edge, end, peak; point; cape

Kacha kon punta

La mojer onorada, en la punta de la montanya

Le kresio en la punta de la naris

'Sta el guevo a la punta



388510

puntiko m.

נקודה זעירה; דגש

tiny dot; emphasis

Ken no ata al nyudiko pierde el puntiko

Guevo ke mostra puntiko de kolorado, ten tino ke el komerlo es muy defendido



388530

punto (1) m.

הוד, פאר; גינוני טכס

grandeur, splendor; ceremonial formalities

Ken de mi punto reira, mi aspro no vera

Ke se riigan de mi punto i no de mi para

Kon el (eya) es kon el punto i la vezne

Roto kon rotas, puntos de lokos



388560

punto (2) m.

רגע, דקה; נקודה; סימן פיסוק; רגישות יתר, נוחות להשפעה; תפר, תפר כירורגי; נקודה לדיון; מידת אורך (ס''מ)

moment, minute; period; punctuation mark; hypersensitivity, ease of influence; suture, surgical suture; point for discussion; measure of length (cm)

Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida

Es punto de masapan, avlar i pezar

Mas vale mil anyos en la pranga i no un punto en la tierra

Il tiempo i la parida es in un punto aribulvida

Pasa punto, pasa mundo

Un punto oy, uno amanyana

Si le merkas a tu mujer un aniyo al punto te yama kerido mio

Por un punto se aze el ombre karnudo



389040

puntudo adj.

מחודד, חד, שנון; דייקני

pointed, sharp, witty; punctual

Dos piedras pontudas no molen trigo (o molino)

Tiene kulo puntudo



389570

Purim (ebr.) m.

פורים

Purim

En Purim los gastes son lo ke son ma kuando viene la Paskua ay gastes

Purim, Purim lanu, Pesah en la mano

Despues de Purim, platikos



389630

puro adj.

טהור, זך, נקי, צלול, בהיר, ברור, צח, שקוף

pure

Ken es el puro i verdadero letrado, el ke pensa i mete tino en estudio



389770

pusat (t.) m.

מכשיר; נשק

device; weapon

El tiempo es el pusat ke el onbre resive, pasiensia es el mango para los ke persive



389910

pustal (t.) m.

נעל תורכית מחודדת

pointed turkish shoe

Ija i pustalona i feya a la maimona



389980

puta f.

זונה, פרוצה, יצאנית, נפקנית

whore, prostitute

El Dio ke nos guadre de merkader nuevo i de puta vieja



390060

putanyero m.

רועה זונות; שטוף זימה

pimp; awash in lewdness

Tres kozas kitan al ombre del mundo : riko mentirozo, povre gaviento, i viejo putanerio

Antes ke me yames ladron, te yamare putaniero



391410

rakí (t.) m.

יי''ש, עראק

Si en raki gastas dinero sos ombre bovo sin meoyo



391530

rama f.

ענף, בד; סניף; ענף (מקצועי וכו')

Azeme bien la kama i tapame kon una rama

Pensar i no saver es una rama de la lokura



392320

rapoza/o f./m.

שועל; אדם ערום, ערמומי כשועל

Raposas de las vezinas nunka komen las gayinas



392380

raro adj.

נדיר, יקר המציאות; דליל, קלוש

Onbre metikulozo rara ves es savrozo

Parientes i ajos, ensembralos ralos



392410

rasa f.

גזע; יוחסין

Un kavayo de rasa araba mesmo flako es muncho mejor de un azno alto i gordo



393020

ratón m.

עכבר; חולדה

Raton ke tiene un burako, presto lo kaptura el gato

'Sta un ratoniko embutido

Durmi mi novia, aze nalgones, el ashugar lo lavren los ratones

Bushkando un sapato, topi un raton

El gato no aferra raton sino ke por su razon

Ken se komio el kezo? los ratones

Kuando el gato no sta, los ratones baylan

Mas vale ser kavesa de raton ke el mas grande kulo de leon

Kada raton a su kanton

Aprovecharon los ratones el momento ke el gato de kaza estuvo absento

Un raton ke kaya, se skalavra



393070

ratonado adj.

אכול, מכורסם, אכול בידי עכברים

Komio el ratonado



393250

ravaniko m.

צנונית; כִּנוּי לעלם צר אופקים

Pan para komer no ay, ravanikos para regoldar



393260

rávano m.

צנון, לפת; בהשאלה: בור, בער, עם הארץ

Asombraron pipinos i salieron ravanos

Kuando vas a buziar tanit, non lu buzeiis kun ravano pudrido

Vendio la kaza por mirkar ravana



393330

ravia f.

כעס, רוגז, חרון, זעם, זעף, חימה

En ora de tu ravia ten pasensia

Ken es el baragan el ke aze pasensia en la ora de su ravia

Espantate de la ravia es tosigo en la alma

Ravia en los nesios es topada



393400

ravo m.

זנב, קצה; זנב ירק, סוג של לפת

El ke al kavo keda a ravo asimeja



393401

ravudo adj.

בעל זנב, מזונב

El arador ravudo i lo arado barvudo



393580

rayo m.

קרן; ברק; מגררת, פומפיה; משוף; חישור (בגלגל); כינוי לאדם המטריד בדרישות/עצות

Nunka se arremango Chamandura, sino kavo de mez i rayo de luna



393790

razimo m.

אשכול, אשכול ענבים

Si saveis lo ke tengo en la alda, vos do un rasimo



393820

razón f.

שכל, תבונה; טעם, סיבה, נימוק, הצדקה, הוכחה; יכולת חשיבה, הגיוניות

El gato no aferra raton sino ke por su razon

El ke se topa deznudo tiene razon de ser mudo

Maldision sin razon se va a su patron



394060

real adj.

מלכותי; מציאותי

Il garon es un kanyo rial, kuanto mas echas mas kave



394090

realidad/realitá f.

מציאות

Entre la posibilidad i la realidad puedes examinar el kamino de la verdad



394520

rebuelta f.

התקוממות, מרד, מרי, מרידה, הפיכה, מהפכה; בלבול, סכסוך; מהומה

Kazo ala tuerta, mitio il mundo in ribuelta



395100

redondo adj.

עגול, עגלגל

Este mundo es redondo, kien no save nadar se va al ondo



396090

refuá (ebr.) f.

ריפוי, החלמה, הבראה; תרופה

Non topara hayre en kamea si bushkas refua por tu alma



396160

refuzar (fr.) v.

סירב, מאן

Onbres ke non pueden muncho dar kon savor tienen ke refuzar



396270

regalo m.

מתנה, שי, מתן, דורון

Kuando das regalo non premi spues ki regretas

Regalo non si da regalo



396500

reglado adj.

בדוק, מדוייק; מסודר, בעל הרגלי סדר וחסכון; פועל במתינות; משורטט, מקווקו

Persona reglada no se va ver nunka kriada

Ombre reglado nunka lo veras vengado



396800

regoldar/regoldear v.

גיהק

Regoldea la mi nuera kon la tripa yena

Pan para komer no ay, ravanikos para regoldar



396880

regretar (fr.) v.

התחרט; הצטער על, נעצב

Kuando das regalo non premi spues ki regretas



397120

reina f.

מלכה

La primera mujer es eskova - la segunda reina

Mirada i velada komo la reina



397150

reinar v.

מלך, משל, שלט על

Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran



397200

reine f.

כִּלְיָה

Kazar por los bienes es tomar karga en reines



397450

rejión f.

אזור, נפה, חבל, מחוז, גליל

Non se enkontro mas en la rejion de los bivos



397730

rekavdador m.

גובה

Mal pagador, buen rikavdador



397791

rekerido adj.

דרוש, נדרש

Un fiel marido es bien rekerido



397940

rekojer cf. arrekojer

Las maldisiones son komo los papeles, ken los echa los rekoje



398010

rekolta (fr.) f.

קציר, אסיף, יבול

Non deshes la viejes ke sea el invierno de tu vida. Azedlo vuestro bien rekolte.



398020

rekoltar (fr.) v.

קצר, אסף, ליקט

La alegria en el momento de rekoltar vale muncho mas ke en el momento de senbrar



398400

rekordarse v. refl.

נזכר

Kuando la vieja se kere alegrar, se rekorda de su ajugar



398410

rekordo m.

זכר

Los dias pasan komo la solombra i el rikordo keda asta la tomba



399110

relijión/religión f.

דת, אמונה

La siensia sin relijion es kosha, la relijion sin siensia es siega



399130

relijiozo adj. & m.

דתי; ''כלי קודש''

El estudio provechozo i ventajozo az enfloreser la emuna del relijiozo



399650

remediar v.

ריפא, תיקן, הסדיר

Si non puedes remediar mete tino de aguantar



399680

remedio m.

תרופה, מרפא; פתרון, תקנה, תיקון, מוצא, תקווה, אמצעי, עזרה

Para el ladron no ay puertas ventananas ni kavenado porke para el topa todo el remedio

Por lu pasado no ay rimediu



400580

renderse/rendirse (fr.) v. refl.

השתעבד, התמסר לאויב, מסר עצמו לאויב, נכנע, ''הרים ידים''; התעייף, התייגע; הלך ל-, נסע ל-; נתן לעצמו

Al espejo me rendi, vide ke no ay mejor de mi



401760

repozado adj.

שלו, שקט, שוקט, רוגע, רגוע, נינוח, שאנן

Kuando tu travajo es terminado vash estar alegre i repozado



401800

repozarse v. refl.

נח, נפש, התרגע, נרגע

La kama es una roza, si non se durme se repoza



401810

repozo m.

שלווה, מנוחה, רוגע, מרגוע, שקט, שאננות, הפוגה; מתינות, שיקול דעת

Una ora mas i kon repozo

Pozo ke non ay repozo

Onde ay muncho repozo non se topa el selozo

Asigun el lavorador asi es el lavoro, i asigun la kama asi es el repozo

El sospechador nunka tiene repozo porke en todo lo todo es dudozo

El ambisiozo i el enviozo no tiene nunka ripozo

El piadozo nunka tieni ripozo

El onbre muy selozo non bive kon repozo

I el viejo su fue a su eterno repozo

Si a tu ventana yega una palomba avrila kon repozo i dile ke entra



402140

repuesta f.

תשובה, מענה

La repuesta en su ora vale mil dukados

Non ay buena repuesta para bova demanda

La mijor repuesta es la kayadez



402950

resivir v.

קיבל, ערך קבלת פנים/מסיבה; יילד, קיבל את היילוד

Lo resiven porke esta bien vestido i lo envien por su indolensia

Ken bavas inbia, mokos arisiva

Kien manda platos, resive supieras

Ken embia platikos, arsiva platikos

Orejas ke resiven lashon hara se las komen kon buensas i sin shaka

Lo ke dan del sielo, ke lo resiva la tierra

Tomates enprestado i no pagas mas no resives nada

El tiempo es el pusat ke el onbre resive, pasiensia es el mango para los ke persive

Lo ke pagas esto resives



403240

respektar (fr.)/respetar v.

כיבד, הוקיר, העריך, העריץ

Respekta al chiko para ke respekte al grande



403280

respekto (fr.)/respeto m.

הערכה, הוקרה, כבוד, כבוד עצמי, יראת כבוד, הערצה, התחשבות

El marido ke a su mujer non tiene respekto, por seguro este onbre tiene grande defekto

El riko te saluda kon respekto, el povre te saluda ambriento



403420

responder v.

השיב, ענה

Un loko demanda lo ke siete savios no responden

Avla kantando, te respondere baylando

Non seas presurozo por responder



403490

respuesta f.

תשובה, מענה, תגובה

Ken bate la puerta, oye su respuesta



403500

resta/reste f.

מחרוזת (שומים, בצלים וכו')

Meteme en resta ke so ajo de testa



403560

restar/restarse (fr.) v./. refl.

השתייר; נשאר, נותר, עצר, עמד מלכת

Kuando mas resta la pera en el peral, mas espera su buen mazal

El mal karakter de kada ombre resta en su orguyo i nombre



403640

resto m.

שארית, מותר, יתרה, עודף, שיור, שריד

Yo i mis ijos no tengamos mal, el resto vaya de mal en mal



405010

revelar v.

גילה, הראה, הודיע, הסיר הלוט, גילה לעין כל

Dinguna mujer revela su edad



405110

revenir (fr.) v.

חזר, שב; התאים; השתווה בערכו ל-; הגיע לו; עלה (כסף)

Ken pena muncho todo la reviene



405700

rey m.

מלך

El re va asta onde puede i no asta (onde) kere

El rey es kon la djente

Il rey si icho kon mi madre, onde vamos a yir a shtikar

Ken a dos reyes sierve, a uno enganya

El rey esta hazino, al vizir le echan las ayudas

Rey muerto, rey puesto

Onde va el re kon su pie

El rey un yeshil de yaprak

El ken tiene un ojo entre los siegos es rey

Kampo krio en mano del rey

Debasho de mi manto, al rey mato

No le abasta ni hazne del re

Maravia ke el re tiene korona

Detras del rey avlan mal

Ken ve el palasio del rey, derroka su kaza

Muevos rees, muevas le(e)s

Korason del rey en mano del Dio

La manyana koma komo rey, a medio dia komo persona, la noche komo el ultimo prove

La pemienta preta la koman los reyes

Se bolo el sinyor rey

De kastas vienen los reyes

Al rey le agrada igos

Kavayo de rey no alevanta kargo



406190

rezín adv.

לא מכבר, לא מזמן, זה אך, זה מקרוב

Al rizin nasido i en el enverano le aze frio



406290

rezio adj.

חסון, חזק, יציב, מוצק; בריא

Kon los grandes non peleo, me plaze estar muy rezio

Si tu keres un puerpo rezio i sano kuando te vas arraviar toma un banyo



406390

rezistir v.

התנגד, החזיק מעמד, עמד בפני

Si tu non puedes los pekados rezistir, akonanta ke nasimos para sufrir



406830

riente adj.

חייכני, עליז

Kuando el lovo mostra dientes non penses ke esta riente



407140

riir v.

צחק

Ke te rias kon el guerko

Kien mal te kiere te fara riir

Al friyir veresh el riir

Las mujeres yoran kon un ojo i rien kon el otro

Kuando aze luvia los sielos yoran, la tierra riye

Si non tienes ganas de reir non tienes el gusto de bivir

El dia vee la lavor de la noche i se rii

Kuando da el padre al ijo, rie el padre i rie el ijo; kuando da el ijo al padre, yora el padre, yora el ijo

Avla kon ken komes i no kon ken riyes

Yo ke este kayente ke se riyan la djente

Si el loko no era mio yo me lo riera

Ken de mi punto reira, mi aspro no vera

No desha lados de riir

No todos yoran en un dia, ni todos riyen en un dia

Avlar i riir



407240

riirse v. refl.

הצטחק, צחק

Ke se riigan de mi punto i no de mi para



407390

rijir v.

אירגן, ניהל, סידר, ערך, התקין, טיפל ב-; סיפק, נתן; רחץ את המת; הכין אוכל, בישל

Lo ke es por bien ke mos rijga el Dio

La pasensia dama kere bien rijida, porke es una koza ke toka la vida



407460

rijirse v. refl.

התנהג; התנהל; הביא סדר בחייו

Presto se rije la boda en la kaza de el riko



407560

rikeza f.

עושר, הון, רכוש; שפע

No ay mas grande rikeza de la salud

La rikeza kon falsia, se akava kon manziya

Ken aze bien a todos, mas le krese la rikeza

La rikeza 'sta en manos del Dio

La rikeza de tu padre parti no vale

La instruksion es el adornamiento del riko i la rikeza del povre

Ni el riko kon su rikeza, ni el barragan kon su barragania

La barka es grande, la rikeza es grande

La limpieza es media rikeza

La rikeza es un fumo; la grandeza nada vale, porke la terrivle muerte siempre vindikara

La proveza no kita virtud, ni la rikeza la pone



407630

riko adj. & m.

עשיר, אמיד; שופע; מוצלח, יפה

Ni al riko dever, ni al prove prometer

Kuando el riko s'emprovesa es komo el prove s'enrikesa

Al riko, i el gayo le echa guevos - al prove ni la gayna

Kual es el riko el ke se akontenta kon su parte

El Dio ke te guadre de muevo riko

El riko i el povri, il fuerti i el flako, todos si van egualmente a la muerte (o a la fosa)

Ni el riko vinido de prove, ni haham vinido de amares

Al riko kon salud, al prove: donde te vino?

Kien tiene kuatro i gasta sinko nunka se puede toparse riko

El riko te saluda kon respekto, el povre te saluda ambriento

En ke se le va la kandela del povre, en kontando los bienes del riko

Ken de todos es amigo es muy prove o muy riko

Presto se rije la boda en la kaza de el riko

La instruksion es el adornamiento del riko i la rikeza del povre

Kuando la puerta del riko se aserra, la del Dio se avre

El povre i el riko se amezuran kon un piko

Guadrate de djudio riko, de grego buracho i de turko prove

Kuando el marido se azi riko - la mujer se azi feya

Ke bive el riko, para ke non se muere el prove

El tiempo es un riko trezoro

La bolsa del riko se vazia i la del prove no se inche

Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma

Ni el riko kon su rikeza, ni el barragan kon su barragania



407900

río m.

נהר, נחל, פלג

De los rios fuertes no es d'espantar

Kien al rio se kaye, i del kulevro se apanya

El rio pasa, la arena keda

Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente

Kuando la mar se esparte, en rios se aze



408240

riza f.

צחוק

En korason amargozo, no entra ni riza ni gozo

Riza sin ansya

Riza a la boveda

Kon la riza en la kara, la alma me amargo

No ay mas falso ke la riza en la kara



408830

rogar v.

ביקש, הפציר, התחנן, הפגיע, התפלל

Va ande te rogan i no ande te ronjan

Rogame tres ke dos no kero

Roga por este senyor ke no mos venga otro peor



408870

rogativa f.

תחינה, תפילה, תחנון, בקשה

No atagantes al Sinyor del Mundo kon munchas rogativas ten tino ke ya las sintio todas,



409020

romana f.

מאזנים, משקל, פלס; אשה מכוערת

Tomo el top i la romana



409050

Romanía f.

רומניה

Ni mulk en Turkia, ni mujer de Romania



409410

romperse v. refl.

נשבר; שבר, קרע; נקע את הירך

Tanto va el kantaro a la fuente asta ke se rompe

La kavesa ti aromp[i]o - la palavra non

Non se rompe de delgado si non de godro i mal filado

Ke te se arompa el vazo

Kochiyiko kayo, martiyiko se rompio



409680

ronyer (fr.) v.

כרסם, כסס

En gueso de marfil ay ke ronyir



409860

rosh-hodesh (ebr.)

ראש חודש

Ke hodesh, ke rosh hodesh



409880

rosho adj.

אדמוני

Espantate del rosho, del kosho e del ke avla flosho



409940

roska f.

צנים, עוגה יבשה, כעך

Mi madre era roska, yo me muero de ambre



410050

roto adj.

שבור, מקולקל

Todo lo roto, afuera de lo deskuzido

Ande entra la dota, la vida non es rota

El sapatero yeva el sapato roto

el derecho yeva kavesa rota

Doblas i saraguelas rotos

Una mujer mala es komo una soba rota, non da kalientura i muy muncho duman

Una pader rota tura mas muncho de una sana

El kantaro roto tura mas muncho del rezio

Roto kon rotas, puntos de lokos

Tiene puso roto



410120

rovar v.

גנב, גזל

Suerte de topar un kuervo blanko es mas fasil de rovar un banko

Las avas kontadas nunka son rovadas

Mazal basho el ke tenga ke rovar para komer

Kuando el ladron entra a la mishka a rovar el paamon, ya save onde skonderlo

Verguensa es de rovar i dar atras



410280

roza f.

ורד, שושנה; פרח

Si enkontras una ermoza te parese una roza

Uno korta la roza, otro se la goza

Save la roza en ke kara apoza

Ken kere la roza no mira la espina

Non ay roza sin punchon

Al azno vistieron rozas, echo la boka i se las kumio

Ya konose rozas de mi guerta

Onde ay mosas ay i rozas

La kama es una roza, si non se durme se repoza

De la roza sale el espino

Una roza no aze korona i un pashariko no traye la primavera

La roza se seka, la virtud keda

La mujer i la roza fiske la afreskas te tura ermoza

En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre



410510

rueda f.

גלגל; חוג

El mundo esta en dos ruelas, dar i tomar



410640

ruido m.

רעש, המולה, שאון; שקשוק, קרקוש; שמועה

La amistad no aze muncho ruido kuando kamina

Al ruido de los platos vienen los gatos



410710

ruír v.

הרעיש, הקים רעש

Ambeza en yorando, ruyeras en ganando



411190

ruvio adj.

אדמוני, אדמדם, אדום שער, ג'ינג'י; בלונדיני

Sin bolsa yena, ni ruvia ni morena



411240

saat (t.) m.

שעה; שעון

hour; clock

Sat no tengo ma oras konto



411850

safrán m.

כרכום, זעפרן

Turmeric, saffron

Amarilio safran



412110

sakar v.

הוציא, הסיר, הוריד, סילק

Removed, removed, lowered, eliminated

No se puede sakar nada de onde no ay



412170

sakat (t.) m. & adj.

פגום; נכה, בעל מום, קיטע

Damaged; disabled, deformed, mutilated

Si lavoras por pan bayat todo va salir muy sakat



412310

sakito m.

שקית; צרור

Bag; bundle

Buena palavrika me tenesh, ma al sakito vos iresh



412330

sako m.

שק; מעיל קצר, וסט, מותניה

Sack; short coat, vest, waistcoat

Lo echo al sako

Icho el oju al saku

El sako vazio, en piez no se esta

Los dias de la semana kayeron en un sako

Keto la kavesa del sako

Mas vale una buena fama ke un sako de plata



412640

sakudir v.

נענע, זעזע, טלטל, ניער; איבק, ניקה באופן יסודי

Shake, shock, jolt, shake; dust, clean thoroughly

Vamos sakodir el arvoliko



412700

sakudirse v. refl.

התנענע, הזדעזע, התנער

Shaken, shaken, shaken off

Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha



412750

sal f.

מלח

salt

Pan i sal i boka dulsi

Le echo sal en la koda

Ni sal, ni lugar ande echar

Majar sal kon el kovdo

Le echo sal en los ojos

Komio pan i sal, si kayo a la mar

Komer pan i sal, ma kon salud

Pan kon sal i sal kon savor

Echar sal a la mar



412970

salado adj.

מלוח; כבוש במלח; יקר

Salty; Pickled in salt; Expensive

Shavdo en la meza salado en la kavesa



413250

salata (fr.) f.

חסה

lettuce

Salada i espinaka senyora konyada



413480

salida f.

יציאה, מוצא; יציאה לבילוי; תירוץ; מוצאי; הוצאה; יציאת קיבה, צואה

Exit, exit; going out for fun; excuse; exit; exit; stomach exit, feces

El mal vizino ve la entrada i no la salida

No s'entienda ni la entrada ni la salida



413620

salir v.

יצא מ-, עזב את; יצא לבילוי

left, left; went out for a walk

Ke pensava i ke me salio?

Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris

Il mal entra kon kintales, no sale ni kon metikales

La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua

Los meoyos salieron a la plaza, kada uno eskojo el suyo

Una mujer pompoza nunka sale savroza

El ke kome poko nunka sale loko

Anke la verdad esta en kasha de yerro tiene ke salir a luz en muy poko tienpo

Kien entra al banyo, sin sudar no sale

Dar i tomar sale korkova

Lo ke sale del diente ya lo saven toda la djente

Ke no salga deskuviertura lo ke mama la kriatura

Kuando vas a salir a kamino non trokes de direksion

Kavesas ki lavi, tinyozas mi salieron

La pera alavada sale guzaneada

Kien sale el mas savio? El ke non avla muncho

La muncha enmelor sale a fedor

Entro pur la puerta - salio por la vintana

Fue por lana i salio treskilado

Meoyo de prasa sale kalavasa

Nes para ke salga otra vez

Le entro por un oyido, le salio por el otro

Asombraron pipinos i salieron ravanos

El muncho ir entrar i salir kon el vizino a la fin sale pletos

Al sol le diza: ''Sale, ke salire''

El amor es komo ablilris, entra por la boka, sale por la naris

Kuando sales a kamino ke ti afita

Lo bueno ke le salga, lo malo ke le keda

De la roza sale el espino

No seas fuziozo ke sales danyozo

El palo salio de Gan Eden

Mi enimigo me veye murir, ke de todo mal me vera salir

El palo salio de Geinam para enderechar al benadam

Nainda no salio de la kashka del guevo

El muncho pensar no sale a bueno

Piojo, piojo, sale de mi, vate ande mi vizina

Grio salti de mi, vati andi mi vizina

Despues de la luvia sale el sol



414470

salmo m.

מזמור (תהילים)

Psalm (Psalms)

Keres azer maasim tovim, melda diez salmos de te'hilim



414690

saltadura f.

רסיס, שבב

Shard, chip

De Hanuka kresa el dia kon una saltadura de gayo



414810

saltar v.

קפץ, דילג, ניתר, זינק, התפרץ; פוצץ; קפץ לביקור; נבהל

Jumped, skipped, leaped, sprang, burst out; exploded; popped in for a visit; spooked

Salta el gayo del teshado

Lo das enbasho salta komo el karpus

Salta komo el gayo montes

Salto la kavra a la vinya, saltara i la kavrita



415010

salud/salut/salú f.

בריאות

health

No ay mas grande rikeza de la salud

La salud del kuerpo se fragua en el estomago

Vida sin salud, la muerte es mas dulse

Salud es una chika palavrika

Kon vida i salud todo se aze

Ken padre i madre mira, el Dio l'alarga la vida i la salu

Komer pan i sal, ma kon salud

Poko komer, salud para el puerpo

Mas poko saver - salud para el puerpo

Le va vinir el mioyo, kuando le va vinir la salud a mi vava

Kayades Bulisu, ke es la salud

Lavor ke aya, ke salud no manka

Al riko kon salud, al prove: donde te vino?

Te nombrimos ! Ke te nombran kon bueno o kon salud

Non ay grande virtud ke la mas buena salud

Poko avlar - salud para el puerpo



415160

saludar v.

ברך לשלום, דרש בשלום

Greet in peace, pray in peace

El riko te saluda kon respekto, el povre te saluda ambriento

Ay dar, ay saludar



415320

salvado m.

סובין; נסורת; קשקשים בראש

Bran; sawdust; dandruff on the head

El yerno en la kaza del esfuegro es liviano komo el salvado



415330

salvador/dera n.

גואל, מציל, מושיע

Redeemer, rescuer, savior

Nunka kites avtaha en el Kriador, El es muestro Senyor, El es muestro Salvador



415400

salvar v.

הציל, הושיע, גאל

Save, savior, redeem

Kon pasensia i penar - alkansas tu vida salvar

Si keres salvar del sospecho, ten pasensia i veras lo derecho



415450

salvasión f.

הצלה, תשועה, ישע, גאולה

Salvation, salvation, deliverance, redemption

La salvasion de Israel es kuando viene el Goel

La fin de la pasensia es la salvasion



415490

salvo adj.

שלם, בריא ושלם; נושע

Whole, healthy and whole; saved

Al kavo de sien anyos todos seremos salvos



415530

sam (ebr.) m.

סם, רעל, ארס

Drug, poison, venom

Si bushkas a topar el sam hayim az tus buen echas leshem shamayim



415570

samán (t.) m.

קש, שחת

Straw, hay

Guadra il saman i al tiempo valdra mas



415610

samara f.

פרווה

Fur

Lovo troka su samara ama nunka su natura

Karros untados kaminan i buenas samaras kayentan

La suegra kon la nuera, komo la samara vieja ke tiene pelo i non kalienta

Todos saven kuzir samara, ma los pelos embarazan



415620

samarero m.

פרוון, עושה פרוות

Furrier, furrier

De Shavuot se vista el amorero i se deznuda el samarero

Kuando se vista el amorero, se desvista el samarero



415630

samarón m.

מעיל פרווה קצר

Short fur coat

Non te kites el samaron si non viene shavuot



415830

sanar v.

הבריא, ריפא

Healed, healed

De todos males son guadrados, de hazinuras son sanados

La mansana el mal sana



416070

sanedad f.

בריאות

health

Sanidad, primero di todo



416220

sangre f.

דם; קרבה משפחתית

Blood; family relationship

La sangre no se aza agua

Ya me bivio la sangre

Su ermozura es, la leche i la sangre

Malan[y]o basin de oro ke vierte sangre de otro

El ben-adam es de karne i de sangre

La letra kon sangre entra

Vino aze sangre, karne aze karne

La sangre ke deve korrer no keda en la vena



416940

sano adj.

בריא, שלם; טוב/יפה לבריאות, מבריא

Healthy, whole; good/beautiful for health, wholesome

Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano

Una pader rota tura mas muncho de una sana

La pera espera, la mansana es mas sana

Doktor de mata sanos

Lus hazinos matan a lus sanus

Si tu keres un puerpo rezio i sano kuando te vas arraviar toma un banyo



417180

santo adj. & m.

קדוש

holy

Antes de tener katilik kon tu amigo, demanda al Dio Santo ke este kontigo



417450

sapatero m.

סנדלר

shoemaker

El sapatero yeva el sapato roto



417500

sapato m.

נעל בית, אנפילאה, דרדס; נעל

Slipper, anphilea, smurf; shoe

Sapatiko mi kayo al tijado

No es ni el sapato suyo

Alma deskansada, arrondjada kon sapatos

Si el mazal kale yir a bushkar, sapatos de fierro tienes de akargar

El sapatero yeva el sapato roto

Dos pies en un sapato

Bushkando un sapato, topi un raton

Meta dos piezes en un sapato i la ventura va bushkala

Kada uno save adonde le apreta el sapatu



417800

saraguelos m. pl.

לבנים, בגדים תחתוניים

Underwear, undergarments

Doblas i saraguelas rotos



417830

sarampión f.

חצבת

measles

No yames a tu ija ''Bella'', asta ke no kita sarampion i via

Todo tenia Moshiko, sarna i lepra i seranpioniko



417980

sardinya (port.) f.

סרדין

sardine

La mujer i la sardina mas chika, mas fina



418150

sarna f.

גרדת, שחין, גרב; כינוי לאדם טורדני בבקשותיו ודרישותיו המופרזות

Scabies, boils, scabies; a nickname for a person who is annoying with his excessive requests and demands

Todo tenia Moshiko, sarna i lepra i seranpioniko



418190

sarnozo adj.

מוכה שחין, חולה גרדת/גרב, נגוע; מזוהם; אדם פחות ערך ומנופח

Stricken with boils, scabies/scabies, infected; contaminated; a less valuable and inflated person

Al kavayu sarnozo, la moshka li apoza



418220

sarnudar v.

התעטש

Sneezed

Mas vale sudar ke sarnudar



418230

sarnudo m.

עיטוש, עטישה, התעטשות

Sneezing, stuffiness, sneezing

Al mentirozo un sarnudo le es ayudo



418510

satán (ebr.) m.

שטן, שד; מלאך המוות

Satan, demon; angel of death

El guerko lo yeve, el satan lo arraste

El papiliko es un sataniko



418680

satisfaksión f.

סיפוק, קורת רוח

Satisfaction, contentment

Ombre ke bushka instruksion sienpre topa la satisfaksion



418730

satisfecho adj.

שבע רצון

satisfied

El avaro sienpre tiene dezeo ama nunka esta muy satisfecho



418890

saver m.

ידע, הבנה, שכל, דעה

Knowledge, understanding, intellect, opinion

El ombre goza el nombre i la mujer pierde el saver



418930

saver v.

ידע, היה מלומד, הכיר

Knew, was learned, was familiar with

Ken no paso mar, no save lo ke es mal

Dinguno no save kualo ay in la oya, mas de la kuchara ke la minea

Mas save el loko en su kaza ke el segazo en la kaye

Sekreto ke sea, ke todos lo sepan

El ke non save dubdar tanbien non save pensar

Kuando no savemos por ken yorar, yoramos a los movitos de bedahen

La ida esta en mi mano, la venida no se kuando

La mujer ke non save manejar por seguro non save menear

Los torpes profesores embezan lo ke saven, profesores sesudos saven lo ke anbezan

El ke mira i piza en el lodo toda la djente saven ke es bovo

Lu kue azi la mano siedra, non deve de saver la derecha

Karas vemos, korasones no savemos

Ladron ke save rovar save enganyar

El ke save soletrar, presto save silabar

Yerros de kazados ke no sepan vizindados

Save la roza en ke kara apoza

Kien no save de avuelo nunka save de lo bueno

El ke mete tino en anoiologia save el fondo de la sabiduria

Kere saver el klavo i el burako

El haham no djuzga sin saver de las dos partes

Lo ke sale del diente ya lo saven toda la djente

Ken no tuvo i tiene, no save komo se lo detiene

El ke save sohbet save el marifet

La mujer guarda el sekreto ke no save

Paga lo ke deves saves lo ke tienes

Amar i saver no puede ser

Ken nada no save, nada no tiene

El mansevo por no saver, el viejo por no poder, deshan las kozas perder

Poko saver, poko mal tener

Pensar i no saver es una rama de la lokura



419120

savido adj.

בקי, ידען, למדן, נבון

Knowledgeable, knowledgeable, learned, wise

El ke es solo guzano de livro por seguro el no es muy savido



419160

saviduría f.

חוכמה, נסיון, ידע, ידענות

Wisdom, experience, knowledge, expertise

Un ser sin muncho saviduria kree muncho en echizeria

Saviduria sin eksperiensa komo una kasha vazia

La saviduria i la prudensia gana oro kon la eksperiensia

El ke mete tino en anoiologia save el fondo de la sabiduria

Ni el savio kon su saveduria

Melda kon saviduria tu tefila i el Senyor Dio te mandara beraha

En tienpo de la gerra non ay saviduria

La saviduria es fruta, la poezia es oja



419171

saviente cf. asaventado

El merkader prudente sienpre es muy saviente



419180

savio m.

חכם, מלומד, ידען, למדן

Wise, learned, knowledgeable, learned

Ken es el savio el ke ve lo ke va akonteser

Kien sale el mas savio? El ke non avla muncho

Lokos penan, savios si lo gozan

El savio muda konsejo, el nesio sienpre dize ''no''

No ay savio mas del ke lo pasa

Ni el savio kon su saveduria

El baragan se konose en ora de gerra, el savio en ora de ravia

Azno kayado, por savio kontado

Un loko demanda lo ke siete savios no responden

Kuando te asentas delantre de savios ten tino i no avres presto los lavios

Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo

El loko la echa, el savio la yeva

Los ke kaminan kon savios son bastante mazalozos

Keres matar al savio metele un bovo al lado

Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena



419200

savor f.

טעם; עונג; רושם, קסם

Taste; pleasure; impression, charm

Kada uno avla a savor de su paladar

Pan kon sal i sal kon savor

Ni todos komen a una savor ni todos visten a una kolor

El ke en la Ley non topa savor, en su mujer non deskuvre amor

Morenika kon savor

Pan kortado se koma kon savor

No mi mires la kolor, mirame la savor

Kien kamina por el sol, save el savor de la sombra

El komer i el bever a la savor tuya, el vestir i el kalsar a la savor de la djente



419380

savrozo adj.

טעים, ערב לחיך, מענג, נעים, חינני

Delicious, pleasing to the palate, delightful, pleasant, graceful

Muncho vino es danyozo, un pokito es savrozo

Onbre metikulozo rara ves es savrozo

Aguas rovadas son savrozas

Una mujer pompoza nunka sale savroza



419830

sedaká (ebr.) f.

צדקה, נדבה, חסד

Charity, alms, kindness

La sedaka abalda la gezira

La tsedaka eskapa a la persona de la muerte

El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado

El doktor ke hayir non te da esparte presto tu sedaka

Ken demanda sedaka no se echa sin senar

Sedaka i bienfizensia enaltese a la nasion

Azer sedaka nunka mengua la bolsa



420230

sefardí/sefaradí (ebr.) m. & adj.

יהודי ספרדי

Sephardic Jew

Las gezirot fuertes ke uvo a los sefaradim fue a kavza ke non meldaron el arbavesrim



420270

sefer/sefer torá (ebr.) m.

ספר תורה

Torah scroll

Meter sefer n'el kal

Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha



420500

segazón m.

קציר, עת הקציר

Harvest, harvest time

Mas save el loko en su kaza ke el segazo en la kaye



420690

según prep.

כפי, לפי, בהתאם ל-

As, according to, in accordance with

Segun el tiempo se kura el yenso

A la persona komo la konoses? Segun tu korason

Segun la dolor es la nochada

Az el paso sigun el pie



420780

segundo adj.

שני

other

La primera mujer es eskova - la segunda reyna

Una vez engrasia, la sigunda enfasia, la tresera desgrasia

El uzo es segunda natura



420920

seguro adj. & adv.

בטוח, מובטח, ודאי

Safe, guaranteed, certain

El marido ke a su mujer non tiene respekto, por seguro este onbre tiene grande defekto

El ke es solo guzano de livro por seguro el no es muy savido

A hazinura larga, muerta segura

El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado

La ke kita bavas de su boka por seguro es muy muy loka

La mujer ke non save manejar por seguro non save menear

Si en kazados no ay amor de tura, no tienen vida segura



421020

sehel (ebr.) m.

שכל, תבונה, חכמה, שיקול דעת

Intelligence, wisdom, wisdom, judgment

Para el mal i el bien, sehel kale tener

Si la bovedad mus pasa el ''sehel'' para ke se kere

Un danyo - un sehel



421150

sehorá (ebr.) f.

מרה שחורה, עגמה, צער

Black bile, gloom, sorrow

Ketana por sehora

Djuha no se iva a ichar sin sehura mueva



421260

seja f.

גבה

eyebrow

Ni novia sin sejas, ni boda sin keshas

Non te sombayes de ermoza tetas, ten tino tanbien en las sejas pretas



421490

sekarse v. refl.

התייבש, יבש, הוביש, חרב; השתעמם

Dried up, dried up, withered, withered; became bored

Kuando la vieja dizeya - la kaza - pana si seka

La roza se seka, la virtud keda



421630

sekiozo/sekiyozo adj.

צמֵא

thirst

Los ke siempre son sekeozos por la sensia nunka se deshan sonbair de la verguensa



421640

seko adj.

יבש, צחיח

Dry, arid

El aire i la luvia arasto seko i vedre

Al lado de lo seko se va i lo fresko

Komo la lenya seka se kema la verde



421860

sekreto adj.

חשאי, סודי, חבוי, נסתר

Secret, confidential, hidden, concealed

Non des sekreto atu amigo porke itu amigo se lo dize asu amigo

Sekretos de dos, sekreto de Dio, sekreto de tres, sekreto de todos

No deskuvras sekretos de tu alma ni kon tu ermana

A ombre avlador i endiskreto no konfies tu sekreto

El ke non puede guardar el sekreto tiene meoyo malo i defekto

Si tienes un sekreto no lo deskuvras se inche el mundo entero

La mujer guarda el sekreto ke no save

Sekreto ke sea, ke todos lo sepan



422340

selar/selarse v./v. refl.

קינא ב-, התקנא ב-

Jealous of, jealous of

No te agas sensero kon la mujer de tu amigo se sela el marido



422380

selebrasión f.

חגיגה

celebration

Selebrasiones i bendizir i nunka maldizir



422560

selo m.

קנאה

jealousy

El selo se dio para los ermanos

El selo i el dezeyo kita a la persona del mundo

Mujer puede trokar kolor de su pelo ama nunka el karakter de su selo

Ni novia sin velo, ni mujer sin selo

Mil muertes i no un selo

El selo es un kastigo del sielo

Sospecho i selo no dan konsuelo



422580

selozo adj.

מקנא, קנאי

Envious, jealous

El onbre muy selozo non bive kon repozo

Perro selozo

Onde ay muncho repozo non se topa el selozo



422700

semana f.

שבוע

week

Viste Hudara lo de shabat en simana

Martes, la semana se esparte

Una mala nochada, no la kita ni una semana

Los dias de la semana kayeron en un sako



422860

sembrado m.

מזרע, אדמה זרועה

From seed, sown soil

Luvia i timpesta se yevo el arado i sembrado



422900

sembrar v.

זרע, שתל, נטע

Seed, seedling, plant

Onde no lo sembras, ayi krese

La alegria en el momento de rekoltar vale muncho mas ke en el momento de senbrar



423040

semer (t.) m.

מרדעת, אוכף; אמתחת

A saddle, a saddle; a saddlebag

Pujo el azno, aminguo el semer



423170

sémola f.

סולת, קמח מובחר; גריסים

Semolina, fine flour; groats

Ni la novia, ni la semola, no las mires a la kandela



423390

sena f.

ארוחת ערב, סעודה, ארוחה

Dinner, supper, meal

Ken de otros espera, negra sena sena

La kaza yena presto se aze la sena

Me olvidi ke era kazada, me komi la sena

Ande se kome la mala sena? Ande ay ijos de tres maneras

Ni senar sena de karne, ni estar kon vuestra madre



423470

senar v.

אכל ארוחת ערב, סעד ליבו

Ate dinner, feasted his heart out

Ni senar sena de karne, ni estar kon vuestra madre

Ken demanda sedaka no se echa sin senar

Ken de otros espera, negra sena sena



423600

seniza f.

אפר, רמץ

Ash, ashes

Kuando ay pletos en kaza no se rekoje ni la seniza

Donde uvo fuego, senizas kedan

Avansa la seniza i gasta la arina

Marido sin paras, ke si echa siniza a la kavesa



423730

sensia f.

מדע, השכלה; ידע, דעת, תבונה

Science, education; knowledge, intelligence, wisdom

La siensia sin relijion es kosha, la relijion sin siensia es siega

Kon onbre yeno de sensia i saver azete amigo, azete tu haver

Al Dio no lo vemos, de sensia lo konosemos

Non menospresies la eksperiensia porke es la madre de la sensia

La pasensia es pan i sensia

La prudensia krese sensia

Los ke enbabukan en la sensia de astrolojia biven vida de torpeza i en el mundo fantazia

La buen eksperiensa vale mas de la siensia

Los ke siempre son sekeozos por la sensia nunka se deshan sonbair de la verguensa

El ke muchigua su sensia save muchiguar pasiensia

Para el bien se kere sensia, i para el mal pasensia

La sensia i la pasensia abate al enimigo

El ke guad(a)ra malkerensia kon tiempo piedre su sensia

El ke pensa ke alkanso la sensia es nesio

Prisipio de sensia es de tener kreensa

Yeno de sensia ma sin pasensia



423820

senso (it.) m.

חוש; משמעות, הוראה; מניע, סיבה, מטרה; כיוון; שכל ישר

Sense; meaning, instruction; motive, reason, purpose; direction; common sense

Los ke kieren azer todo presto le van a mankar bastante senso



424020

senteya f.

ניצוץ, זיק, גץ

Spark, gleam, spark

Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega



424200

sentir v.

חש, הרגיש; שמע, הקשיב, האזין; שמע בקול; הבין; הריח, רחרח

felt, felt; heard, listened, listened; heard aloud; understood; smelled, sniffed

El viejo non se kere murir, para mas ver mas sentir

No atagantes al Sinyor del Mundo kon munchas rogativas ten tino ke ya las sintio todas,

Ken no siente a su mujerika, se tuerse la orejika

El mundo es shuflete, ken lo tanye, i ken lo siente

Avla poko i siente muncho

Ken avla lo ke no deve, siente lo ke no kere

Djoha no se kiria murir por mas sintir

No ay mas sodro ke el ke no kere sintir i no ay mas siego ke el ke no kere ver

De los mios dezir i no sentir



424230

sentirse v. refl.

נשמע; הורגש; חש עצמו

Heard; felt; felt oneself

El ke no se siente no viene de buena djente

La kaza del doliente se kema i no se siente



424400

senyal m.

סימן, אות

Sign, signal

Lagrima en el ojo, sinyal de buen korason



424520

senyor m.

אדון, מר; פניה לאב או אדם נכבד ומבוגר; בעל הבית; כינוי לאבות האומה

Sir, Mr.; address to a father or a respected and elderly person; the owner of the house; title for the fathers of the nation

Beyata el aspriko ke onra a su senyor

Se bolo el sinyor rey

Roga por este senyor ke no mos venga otro peor

Bien darsa el sinyor haham, si ay ken ki lu entienda

Vos sinyor yo sinyor ken le va dizir keda hamor

A mi mama li amaha, a mi sinyor li ampaa



424610

senyora f.

גברת

madam

Sinyora mestra, enfili la alguja, yo la vo travar



425040

ser v.

היה, התקיים

Was, took place

Madre ke no seyga

Amar i saver no puede ser

Darsha mi ijo ke sea en tisha be-av

Ken sosh vos ke paresesh a muzos

Ma ken te diga lo ke no puede ser, no lo kreyas

Dime ken frekuentas te dire ken sos

Kuando la puerta del riko se aserra, la del Dio se avre



425380

sereno m.

טללי בוקר, אגלי טל בוקר על זגוגית החלון (משמשים בתרופות ביתיות)

Morning dew, morning dewdrops on window glass (used in home remedies)

La kavra ya esta embezada a echarse en el sereno

Ayunas i al sereno



425630

serka adv.

קרוב ל-, לקראת, בערך

Close to, towards, approximately

Mas vale bien de leshos i no mal de serka

Los examinan todo de serka, muncho miran ama muy poko merka

Mejor es sien muertes de londje i no una de serka

La kamiza es mas serka del palto



425960

serner/sernir v.

ניפה, כבר; סרק ביסודיות

Nipa, already; thoroughly scanned

Sierne sierne, arina no kita



426040

serom m.

נסיוב

serum

Si uno se engrandese kon bovedad non ay serum kontra esta enfermedad



426120

serrado adj.

סגור, נעול; משונן (כמשור); קמצן, קפוץ יד; ערל, לא נימול

Closed, locked; serrated (as a saw); stingy, stingy; uncircumcised, uncircumcised

Boka dulse avre puerta serrada

La viuda onrada, su puerta es serrada

En boka serrada no entra moshka



426180

serrar v.

סגר, נעל, חסם, רכס, פרף

closure, lock, barrier, ridge, ridge

Aserra la kortina, la farsa ya termino

Los ke serran los ojos, van a topar piojos

Serra tu puerta alava a tu vezino

Despues del kavayo fuido, serrar la puerta

Serraron el defter de su vida

Despues ke la bivda se emprenya, serra la puerta

El ke viene despues de mi ke serre la puerta

A tu enemigo no le seres todas las puertas

Serrar los ojos por sienpre



426300

serrarse v. refl.

נסגר

Closed

Asta ke disho belibizes se serro el charshi



426490

servidor/dera m.

משרת/ת, מלצר/ית

Maid, waiter

Ninguno es buen servidor sino ke por si mizmo



426590

servir v.

שירת, היה משרת, שימש כ-; עבד (עבודת אלילים)

Served, was a servant, served as; slave (idolatry)

Ken save sirvir Avoda Zara el diavlo lo menospresiara

Dos kulos disnudos, solo por el banyo sierven

Ken a dos reyes sierve, a uno enganya

Amigo ke no sirve i kuchiyo ke no korta i ke si piedri, no importa

Ken marido ay di servir, la noche no ay dormir

Lo komido por lo servido



426840

sesh num.

שש, שישה

Six, six

Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez



426860

sesión f.

ישיבה, כנס ; קדחת חוזרת

Meeting, conference; recurring fever

Sisionera preta



426930

sesto adj.

השישי

The sixth

Las buenas al sistiko i las negras al kampiko

Kon sestos no mandan de los sielos

En la guerta grande yevate el sesto chiko

Por kontra a la guerta chika yevate el sesto grande

El ke kojio agua kon sesto, en poko tienpo pierde fortuna presto

A vinya grande sesto chiko



427160

sevada f.

שעורה; סובין

Barley; bran

Mas vale sevada de su tierra, ke trigo de tierra ajena



427370

sevoya f.

בצל; כינוי לתורכי

Onion; nickname for a Turk

Ajikos i sevoyikas, senyora konsuegra



427530

sezudo adj.

בעל מוח, בעל שכל ישר, פיקח, חריף, בר דעת, חכם, נבון

Brainy, common sense, clever, sharp, intelligent, wise, intelligent

El ombre sezudo nunka es muy krudo

El talmid ke abandona su estudio le falta meoyo i non es sezudo

Lavra mi vizina la loka i yo la sezuda la miro en la boka

Los torpes profesores embezan lo ke saven, profesores sesudos saven lo ke anbezan

El ke tiene kuidado por lo ke puede suseder es muy sezudo en lo ke tiene ke azer

Mas vale una loka en su kaza ke una sizuda en la plasa

Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue

Las anyadas no azen sezudos, eyas non azen ke viejos

El loko gasta, el sezudo se lo kome



427730

shabat/shabad (ebr.) f.

שבת

Sabbath

Ni shabat es, ni el dukado esta en basho

Kuando ya estavamos un shabat sin tasa, se murio el azno de la vizina

Kuando la vida esta en perikolo la valor del shabat es eskondido

El ke giza viernes kome Shabat

El Dio no paga en Shabat

No tokes lumbre en Shabat

Siete vezes de keda en bonora, shabat de tornaboda

Mucha karne i mal shabat

Shabat i Yom Tov es solo al djidio

Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado

Viste Hudara lo de shabat en simana



427900

shaká (2) (t.) f.

בדיחה, מהתלה; טריק

Joke, prank; trick

La shaka es media verdad

La shaka de tu vava

Orejas ke resiven lashon hara se las komen kon buensas i sin shaka



428300

shal/shale/shalí (fr.) m.

צעיף גדול, סודר מצמר קשמיר

Large, structured cashmere scarf

El shal i el baile i la boka al aire



428330

shalom! (ebr.) interj.

שלום (הברכה)

Peace (greeting)

Sin shalom viene torpedad, kon shalom se aserka la verdad



428970

sharlatanía f.

נוכלות, רמאות, שרלטניות

Fraud, deceit, charlatanry

Ekonomia i sharlatania - mul en Sofia



429120

shashear (t.) v.

סיחרר, גרם סחרחורת; הדהים, הבעית

dizzy, caused dizziness; stunned, troubled

El sol me marea, el aire me shashea



429270

shastre m.

חייט

Tailor

Si te demandan ke echo azes, respondele shastre en pies, saka en botika, tanyedor en bet ahayim

Haduyon i enshartator es el nuestro shastre

El shastre ke te kuzio los kolchones ke te kuzga los botones



429390

shavdo adj.

תפל, חסר טעם

Bland, tasteless

Shavdo en la meza salado en la kavesa



429460

shavón m.

סבון, בורית

Soap, wick

A lavar la kavesa del hamor si piedre la lishia i el shavon

Mas vale un ojo de sol ke un siento de shavon



429580

Shavuot (ebr.)

שבועות (חג)

Shavuot (holiday)

De Shavuot se vista el amorero i se deznuda el samarero

Non te kites el samaron si non viene shavuot



430160

shemitá (ebr.) f.

שמיטה, שנת שמיטה

Shmita, Shmita year

A la shemita una vez



432460

shushunera /shushulera f.

שלשול

diarrhea

El ke bive kon esperansa, muere kon shushulera

Kuando por durera, kuando por shushulera



432570

si adv.

כן

yes

Boka ke dize no, dize si

Kon un no se eskapa, kon un si se enkampa



432620

si conj.

אם, לו, אילו

If, if, if

Si a tu ventana yega una palomba avrila kon repozo i dile ke entra

Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado

Si ya korre, porke korres?, si no korre, porke [no] korres?

Si botika avrites kortate todos dos pies

Si negra es la kulpa, mas negra es la deskulpa

La kriatura si no yora no le dan la teta



432640

si pron. pers.

(לאחר מילת יחס) עצמו/ה/ם/ן; עצמך/כם/כן (בנימוס)

(after a preposition) oneself/himself/himself/yourself (politely)

Es de si al Dio

El ke mal pensa, para si se lo pensa

El ke no es venturozo por si no puede azer venturozos a los otros

Despartio Djoha, para si lo mas



433000

siedra (1) f.

שמאל

left

Lo echa a la eskierda, le sale a la derecha

Lo kue aze la mano derecha, la siedra ke no sepa/veyga



433150

siego m. & adj.

עיוור, סגי נהור

Blind, Segi Nehor

El amor es siego

El siego kon el kosho

Kien es el siego? El ke no kere ver luz

Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega

La siensia sin relijion es kosha, la relijion sin siensia es siega

Tsedaka sin hohma es komo una muchacha siega

El ken tiene un ojo entre los siegos es rey

No ay mas sodro ke el ke no kere sintir i no ay mas siego ke el ke no kere ver

Buena es la novia siega de un ojo

Si el korason es siego, lo ke vale el ojo avierto

Si un siego gia otro siego, al abizmo van luego

Siego kon ojos



433210

sielo m.

שמים, רקיע

Heaven, firmament

Yo do poko, de los sielos - muncho

El Dio de los sielos ke solos non mos desha

El sielo no se tapa kon la mano

Non tapis el sielo kon sidazu

Lo ke dan del sielo, ke lo resiva la tierra

Yora el sielo, yora la tierra

Nada non keda eskondido adibasho de sielo

Boz de perros no se va a los sielos

La gayna beve agua mira al sielo

Fue demandado en la yeshiva de los sielos

El selo es un kastigo del sielo

Kon sestos no mandan de los sielos

Una luvia kayo, ke s'avrieron los sielos

El ke eskupe al sielo a la kara le kaye

Kiere aferrar el sielo kon las manos

La diferensia es de los sielos a la tierra

Se murio en dia de luvia, los sielos lo yoran

Kuando aze luvia los sielos yoran, la tierra riye

A dipasho del sielo non ay koza mueva



433400

siempre adv.

תמיד, בכל עת

Always, at any time

El merkader prudente sienpre es muy saviente

Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor

El lovo i la oveja siempre en la misma konseja

Ken melda arba veesrim sienpre topa hayim tovim

El ke se arravia presto siempre es el perdio

Lo bueno i lo ermozo siempre es valutozo

Serrar los ojos por sienpre

El avaro sienpre tiene dezeo ama nunka esta muy satisfecho

El gato siempre kaye en pie

De oro i de marfin siempre tiene ke dizir

La karedad siempre paga

En demandas de djustisia avla siempre la verdad



433490

sien num.

מאה

century

Aunke sien amigos non es muncho, un enemigo es mas de muncho

Sien ke le den en el kulo, yene duro, yene duro

El eskaso mira uno, se le va sien i uno

Un loko kita sien

Una patada de leon vale sien de pasharo



433540

siendo prep.

היות ש-, מאחר ש-

Since, since, since

Anke todo en siendo chiko parese linpio, el elefante aun ke es grande es suzio



433630

siento num.

מאה

century

Mas vale un ojo de sol ke un siento de shavon



433930

siervo (2) m.

עבד, משרת

Slave, servant

La vera instruksion es un majiko biervo, si la tomas kon buenas se aze tu siervo



433970

siete num.

שבע, שבעה

Seven, seven

La kara le 'sta de siete alegrias

La mojer tiene siete almas, ma la una ke no le salga

El dia de las siete luvias

Siete vezes de keda en bonora, shabat de tornaboda

Lu akulio kon siete palus i galechas

El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon

Draga de siete muntanyas

Arrondjo siete piedras

La novia de las siete tachas

Un loko demanda lo ke siete savios no responden



434710

siklet (t.) m.

עוגמת נפש, חרדה; משקל, ערך, חשיבות

anguish, anxiety; weight, value, importance

El ke esta muncho siklet tiene menester de muabet



434820

silabar v.

קרא הברות

Read syllables

El ke save soletrar, presto save silabar



435020

simán (ebr.) m.

סימן, אות, תסמין, סמל

Sign, signal, symptom, symbol

Buen pie, buena oreja, siman de buena bestia

Besimana tova los pies a la falaka



435510

sin prep.

בלי, בלא, ללא

Without, without, without

Nada non se azi sin ke venga la ora del Dio

El povre sin pasiensia es komo una lanpa sin azeite

El ke yoro por otros, se kedo sin ojos

Ni luvia sin truenos, ni parto sin dolores

Mujer sin kriaturas, arbol sin frutas

Kituba sin ketata no ay

Maldision sin razon se va a su patron

Ni el mundo sin luvia, ni la luvia sin el mundo

Dar el guevo sin la yema

Kien va sin yamar, no le dan logar

Ki azno kido sin kola?

Bolsa sin dinero yamalo kuero

Guay de Ali, ke se kedo sin Fatma

No ay muerte sin achake

El ke viene sin yamar, no le dan lugar

Djuha no se iva a ichar sin sehura mueva

Non ay roza sin punchon

Ida sin turnada

Ni ave sin nido, ni gozo komplido

Sin sufrir no ay ni parvenir, ni avenir

Podzo sin fondo

Guay de mi sin mi



435570

sinagoga f.

בית כנסת

Synagogue

Si keres saver el fondo del judaismo ten tino ke la skola i sinagoga es uno



436030

sinko num.

חמש, חמישה

Five, five

Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida

El ke tiene kuatro i gasta sinko, no tiene menester bolsa

Kien tiene kuatro i gasta sinko nunka se puede toparse riko

Onde komen kuatro komen sinko



436110

sino/sinón conj.

אלא

But

No es lo ke vesh, sino lo ke oysh

Nunka se arremango Chamandura, sino kavo de mez i rayo de luna

El gato no aferra raton sino ke por su razon

Non avles a ningunos kon gritos i grandeza sin non kon anavut (Aranban)

Ninguno es buen servidor sino ke por si mizmo

El ladron no tiene la kulpa, sino el ke desho la puerta avierta

Non es el ombre ke lo kulpa sino la mujer ke lo bushka

El travajo no dezonra sino da provecho i onra

El amor no es djuete, sino ke une alfinete



436170

sinsero adj.

כן, גלוי לב

Yes, frankly.

No te agas sensero kon la mujer de tu amigo se sela el marido



436680

sirá (t./gr.) f.

תור, טור, שורה, סדר

Queue, column, row, order

Ke kaza Sara - ke venga mi sera



436780

sirena f.

בת הים, בתולת הים; צופר, סירנה

Mermaid, sea maiden; horn, siren

Guardate de ojo de ombre i de sirena de mal



437250

sisko m.

אבק פחם

Slack

El bien va al bien, i el sisko a la karvonera



437550

sivdad f.

עיר, קרת, כרך

City, Keret, Vol.

El ke te va azer bien o se muere o se va de la sivda

A la sivdad ke iras, komo veras aras



437890

siyero m.

מחסן, מאגר, אוצר

Warehouse, repository, treasury

Ken tiene un amigo vero, tiene un siyero



438960

soba (t.)

תנור חימום, מחתת גחלים

Heater, charcoal burner

La soba es la gradinika del envierno

Una mujer mala es komo una soba rota, non da kalientura i muy muncho duman

Goza la mansevez ke en la vejez la soba i el minder



438980

sobervia f.

להט, התלהטות; גאווה, שחצנות; פאר, הוד, תפארת; כעס, זעם, התקפת כעס; זדון

Passion, ardor; pride, arrogance; splendor, majesty, splendor; anger, rage, fit of anger; malice

Ombre en lo ke te kontienes tanto sobervio tienes. Tu fin es polvo i tierra



439010

sobervio adj.

גאוותן, רברבן, יהיר; נשגב, מרומם, נישא, מפואר

Proud, boastful, arrogant; lofty, exalted, lofty, magnificent

El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante



439300

sodro m. & adj.

חרש; מטושטש, לא ברור

Dull; blurry, unclear

El sodro para mal oye

No ay mas sodro ke el ke no kere sintir i no ay mas siego ke el ke no kere ver

Sorda seya la mala ora

A palavras nesia, oidos sordo



439360

sofá (t.) f.

ספה; מיטה

Sofa; bed

Djoha en medio de la sofa



439590

sohbet- azer sohbet i lakirdi (t.)

פיטפט, ליהג, הרבה להג

Chatter, chatter, lots of chatter

El ke save sohbet save el marifet



439680

sokorrer v.

עזר, הושיע

Help, save

Los estafadores nunka son sokorredores



439770

sol m.

שמש, חמה; אור השמש, חום השמש

Sun, heat; sunlight, heat of the sun

El sol alumbra a las ermozas i a las pishonas

Al sol le diza: ''Sale, ke salire''

El sol me marea, el aire me shashea

Al sol ki lu metas, el korason si li veya

El sol non nesesita kandelas o lamparas

Kien kamina por el sol, save el savor de la sombra

Despues de la luvia sale el sol

Luvia i sol, kaza el guerko

Amistad de yerno, sol de invierno

El suegro kon el yerno - komo el sol de envierno

Luvia i sol alegra el korason

Kien vende el sol, merka la kandela

Ni mierkoles sin sol, ni novia sin amor

Sol i luvia anyos de artura

Onde el sol no entra, ayi el mediko entra

Mas vale un ojo de sol ke un siento de shavon



439980

solamente adv.

רק, אך, בלבד

Only, but, only

Todo tiene kavo solamente una mujer



440351

soletrar v.

כָּתַב כתיבה רהוטה

Write fluent writing

El ke save soletrar, presto save silabar



440730

solo adv.

רק, בלבד, לבד

Only, solely, alone

En prekantos no tengas avtaha solo en Dio vas topar terufa

El ke es solo guzano de livro por seguro el no es muy savido

Ken se puede enkuvrir del Dio? El bovo dize, solo yo, solo yo

El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo

El mas abil mediko solo kura kon tienpo

No te agas haver kon dengunos solo kon tu mujer

Moso i gayo, solo un anyo

Por el muerto se avla solo bueno



440770

solo adj.

בודד, מבודד, גלמוד

Lonely, isolated, solitary

El Dio de los sielos ke solos non mos desha

Banyo solo, paseyo kon djente

Bien venido seas mal, si vienes solo

Ken solo djugo, nunka se inganyo

Mas vale solo ke mal akompanyado

Me konsolo ke no so solo

Un lenyo solo ni amata ni ensiende



440790

solombra f.

צל; מחסה

Shade; shelter

El ombre es komo una solombra

Kien kamina por el sol, save el savor de la sombra

El mas chiko kaveyo aze su solombra

La vida es komo la solombra pasada

Ni solombra sin klaredad ni ombre sin falsedad

Los dias pasan komo la solombra i el rikordo keda asta la tomba



441000

soluk (t.) cf. suluk

El ke es kyutuk no piedre soluk



441140

sombayedor/sombaidor/dera n.& adj.

מפתה, משיא, מסית; מקסים, מושך

Alluring, alluring, inciting; charming, attractive

Tambien el tiempo es sombaidor



441150

sombayer/sombaer/sombayir v.

פיתה, שידל, השיא, הסית; הקסים, משך לב

Tempted, enticed, enticed, incited; charmed, attracted

Non te sombayes de ermoza tetas, ten tino tanbien en las sejas pretas

Ermozura enganya los korasones de los mansevos ama el dinero i fama sonbaya los bovos



441330

somportar v.

סבל, נשא, נשא משא

Bear, bear, bear a burden

Ken no sumporta enimigo, no merese amigo

Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento



441520

sonar v.

צלצל, הדהד; ניגן בכלי נגינה

Ring, resonate; play a musical instrument

Onde la oya sona algo ay

Kien tiene dinero sona el pandero



441680

sonet m.

צלצול; רשרוש

Ringing; rustling

La novia muy apresurada, el sonete no me agrada



442520

sorver v.

גמע, גמא, גמע ברעש, מצץ; שאף, הריח, רחרח; כרסם; נחלש בשל פעילות יתר מינית

Swallow, gulp, gulp noisily, suck; inhale, smell, sniff; gnaw; weaken due to sexual overactivity

Sorver ke seya, bavas ke seya



442780

sosialista/o m. & adj.

סוציאליסט, סוציאליסטי

Socialist, socialist

El ke es sosialista tiene ermoza vista



442890

sospechador m.

חושד, חשדן

Suspicious, suspicious

Se tan ladron sospechador

El sospechador nunka tiene repozo porke en todo lo todo es dudozo



442920

sospecho/sospejo m.

חשד

suspicion

Si keres salvar del sospecho, ten pasensia i veras lo derecho

Sospecho i selo no dan konsuelo



442930

sospechozo adj.

חשדן; חשוד

Suspicious; suspicious

Onbre ke es sospechoso tiene meoyo mokoso



443000

sospirar v.

נאנח, גנח

Sigh, groan

Kuando kantamos todos oyen, kuando suspiramos todos fuyen



443440

sovako m.

בית השחי

armpit

Uno en papo, otro debasho el sovako



443700

sovrar v.

עלה על, עבר על; היה מיותר

Surpassed, exceeded; was unnecessary

Lo ke sovra del ladron al endivino



443720

sovre prep.

על, מעל, על גבי; בקשר ל- בענין

On, above, on top of; in relation to - in the matter of

Djoha sovre el azno

Kuti sovre kuti, mania de djueri



444180

sovrino m.

אחיין; בן דוד

nephew; cousin

A ken el Dio no le da ijos, le da suvrinos



444220

soy (t.) m.

מקור, מוצא, גזע

Origin, lineage, race

Te troko el soy

Perro ke seya, de soy ke seya



445240

stambulí (t.) m. & adj.

תושב איסטנבול, איסטנבולי

Resident of Istanbul, Istanbulite

El ke es yavani, no es istamboli



446020

su adj. pos

שלו; שלך (בנימוס)

His; yours (politely)

El ke merka del ladron en tienpo lo aze su patron

Kon sus piedras en su kavesa

El Dio ke mos de de su mano l'ancha



446460

sudado adj.

מזיע, מכוסה זיעה

Sweaty, covered in sweat

Mi vini kon la luenga sudada



446530

sudar /sudarse v.

הזיע; נרגע

Sweat; Relax

Mas vale sudar ke sarnudar

Kien entra al banyo, sin sudar no sale

Sin sudar non si ankalsa nada



446730

suegra f.

חמות, חותנת

Mother-in-law, mother-in-law

La suegra kon la nuera, komo la samara vieja ke tiene pelo i non kalienta

Karne kruda no amostres ni a mal marido ni a mala suegra

La nuera bare lo ke la suegra veyi

Kuando estan en pas la suegra i la nuera? Kuando el azniko suve la eskalera

Oy no tengo ke azer; 'sto s'en puerta en puerta, porke mi suegra 'sta muerta



446750

suegro m.

חם, חותן

Warm, father-in-law

El suegro kon el yerno - komo el sol de envierno



446830

suenyo m.

חלום; שינה

Dream; sleep

Lo enteraron en el kampo del pezgado suenyo



446840

suerte f.

גורל, מזל

Fate, luck

Muerte i mal suerte

Suerte de topar un kuervo blanko es mas fasil de rovar un banko



447120

sufrir v.

סבל, התייסר; עבר, ספג

Suffered, suffered; went through, endured

Kuando estas sufriendo i estas en dolor ten tino en la grandeza de muestro Kriador

Mas vale sufrir un dia ke kada dia

Sin sufrir no ay ni parvenir, ni avenir

Si tu non puedes los pekados rezistir, akonanta ke nasimos para sufrir

Kuando todos estan durmiendo, dingunos estan sufriendo



447340

suká (ebr.) f.

סוכה

succah

Ken me metio gisha en mi suka

Djoha ke metio en mi suka



448170

supa f.

מרק

soup

Kada boka kere su sopa

Kada oya kere su sopa



448340

superstisión f.

אמונת הבל, אמונה תפלה

Vain belief, superstition

Los ke muncho kreen en superstision non saven el biervo konsiderasion



448400

supiera (fr.) f.

קערת מרק

Soup bowl

Kien manda platos, resive supieras

Ken embia platikos, arsiva platikos



449180

suseder v.

בא אחרי, ירש; קרה

Came after, succeeded, followed ; happened

El ke tiene kuidado por lo ke puede suseder es muy sezudo en lo ke tiene ke azer



449530

suvida f.

עלייה

Aliyah

Savemos ke el arvol krese kada dia ama non puedemos detekter su suvida



449640

suvir v.

עלה, טיפס, העפיל; העלה

Ascended, climbed, ascended; raised

Kien mucho suve, es para kaer

Antes de suvir al azno no maneyes los pies



449770

suvirse f. refl.

עלה; התרגז, זעם, קצף

rose; got angry, furious, furious

La novia por grandeza, se suvio a la meza



449810

suyo adj. pos.

שלו

his

Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho

Kon los suyos, komer i bever de enfrente

Kada uno e uno a los suyos parese

El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar

Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar

Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya

Los meoyos salieron a la plaza, kada uno eskojo el suyo

Del tejado para ariva es suyo

Pares i nunes son suyas

El ombre ke no yeva heshbon, el heshbon le sale de suyo

No es ni el sapato suyo



450020

suzio adj.

מלוכלך, מזוהם, מטונף; ''מלוכלך'' - נבל

Dirty, polluted, filthy; ''dirty'' - slang

Las kamizas suzias lavalas en kaza



450590

tacha f.

מגרעת, חסרון, פגם; (רפואה:) תוצאה/פגם בגוף הנותרים אחרי מחלה

defect, deficiency; (medicine:) a result/defect in the body remaining after an illness

Ni mujer sin mancha ni ombre sin tacha

La novia de las siete tachas



450720

tadre adv.

מאוחר

late

Ojo preto vate tadre, vente presto - Ojo preto vente tadre, vate presto

Nunka no es tadri

Ijo pedo, vate tadre, torna presto

Mas vale tadre ke nunka

Temprano o tadre onora tu padre



450740

tadre f.

ערב

evening

Vate a lavar ke es tadre de viernes



450850

tadrozo adj.

מאוחר

late

El Dio es tadrozo ma no es olvidozo



450990

taha/tahat (ebr.) m.

עכוז, שת, אחוריים, ישבן

buttocks, backside

Tahi, taha, una mizma mishpaha



451720

taksar v.

הטיל מס, מיסה, קבע שיעור המס; גזר, קבע, החליט

to impose a tax, to set the tax rate; to decree, to determine, to decide

Taksan d'abasho, taksan d'ariva



451880

tal/a adj.

כזה/כזאת; זהה ל-, דומה ל-

such; identical to, similar to

Bendicho el Kreador, ke tala ermozura kreo



451930

tálamo m.

חופה; אפיריון, כס הכבוד של הכלה אחר הקידושין

canopy; canopy, the bride's throne of honor after the consecration

Todos se vayan anpalar, ki yo al talamon mi vo asentar.

Novia chika, novia grande, talamo kere



452010

talet/talé (ebr.) m.

טלית

tallit

Tanto dize ''amen'' asta ke le kayo el Talet



452190

talmid (ebr.) m.

תלמיד

student

Talmidim ke se asentan en los pies de los savios biven vida dulse



452510

también adv.

גם; חוץ מזה, מלבד זאת; אף לא (במשפטי שלילה)

also; besides that; neither (in negative sentences)

Eyos tengan bien i mozos tambien

El mundo pertenese al pasiensozo, tambien a el ombre ke es konsienzudo

Ke nuestros djidios esten bien i nosotros tambien

Mi vezino tenga bien, i yo tambien

El ke se espanta preguntar tanbien se espanta de dubdar

Mi marido en la yelada i yo tambien

El ke non save dubdar tanbien non save pensar

Tambien el tiempo es sombaidor



452640

tamuz (ebr.) m.

תמוז

Tammuz (10th month in Heb. year)

La masa i el ninyo en tamuz i av tienen frio



452790

taní/tanid (ebr.) m.

תענית, צום

fasting

Kuando vas a buziar tanit, non lu buzeiis kun ravano pudrido



452980

tanto adj.

כה הרבה

so much

Kuantos pare Mama, tantos kere Tata



452990

tanto adv.

כל כך, כה, עד כדי כך; באותה מידה, אותה כמות

so much, to that extent; to the same extent, the same amount

Tanto grita el ladron asta ke se akaya el patron

De tanto ke te kero bien Moshiko, ke te kito el ojiko

En Israel tanto ay de komer, ke el puevlo se engodra sin kerer

La gayna tanto se arraska el ojo, asta ke se lo kita

Yagas untadas ya duelen ma no tanto

Tanto dize ''amen'' asta ke le kayo el Talet

Tanto va el kantaro a la fuente asta ke se rompe

Tanto ke me lo kero, ke no me lo kreyo

Tanto tienes, tanto vales

Tanto yora la bien kazada, ke la mal kazada se keda kayada

Tanto kere el kuervo a la kuerva fin ke le kita los ojos

Tanto gana la ke bien fila komo la ke mal fila

Kuanto es ermoza la mansevez, tanto es tripiada la vejez



453140

tanyedor/dera n.

נגן, מוסיקאי

player, musician

Si te demandan ke echo azes, respondele shastre en pies, saka en botika, tanyedor en bet ahayim



453160

tanyer v.

ניגן

to play

El mundo es shuflete, ken lo tanye, i ken lo siente

Si das el aspriko, tane el chufletiko



453300

tapado adj.

סתום, אטום, מכוסה

closed, sealed, covered

Un baruh aba klaro i un chibuk tapado

Mazal tapado



453360

tapar v.

סתם, חסם, אטם, כיסה; עמעם, האפיל על

to block, to seal, to cover; to dim, to overshadow

Azeme bien la kama i tapame kon una rama

Si la boka li van a tapar, por no se onde va avlar

Bienes de mi padre tapan mis korkovas

El mas fuerte ombre tapa la tierra

Non tapis el sielo kon sidazu



453480

taparse v. refl.

התכסה, כיסה

to be covered, to cover

El sielo no se tapa kon la mano



453560

tapetiko m.

שטיחון, מרבד, טפט

rug, carpet, wallpaper

Ke sea marido, ke sea en tapitiko



453640

tapón m.

פקק, מגופה, מכסה; כיסוי, שמיכה

cork, bung, lid; cover, blanket

Lu mitio pur tapon di pila



453960

tarantela (it.) f.

ריקוד סוער ומסתחרר; תנועה סבובית מהירה ומסחררת

a turbulent whirling dance; a rapid dizzying circular movement

Adam i Eva perdieron la prostela , agora tienen ke bailar la taranteya



454430

tartamudo adj.

עילג, מגמגם, גמגמן

stammerer, stutterer

Un mudo i un tartamudo no se dan a entender



454560

tasa f.

ספל, כוס, בזיך

mug, cup, dish

Kuando ya estavamos un shabat sin tasa, se murio el azno de la vizina



454600

tash! interj.

(בלשון ילדים:) הנה הוא!

(in children's language:) here he is!

Ke haver de Kara tash?



454980

taushán (t.) m.

ארנב, ארנבון; פרוות ארנב

rabbit, hare; rabbit fur

Tieni urejas de taushan



455160

tavla f.

לוח, קרש, עץ (חומר), משטח; מדף; מגש; אחת מאבני ''חמש אבנים''

board, plank, wood (material), surface; shelf; tray; one of the ''five stones''

No se pize en tavla churuk



455230

tavlado m.

קרש, מדף; רצפת עץ

plank, shelf; wooden floor

Kita la kara, mete al tavlado



455330

tayarinas/tayerinas f. pl.

אטריות מעשה בית

homemade noodles

La vieja kon sus tarayinas



455670

tefilá (ebr.) f.

תפילה, שחרית

prayer, morning prayer

Kon muncha tefila balda la gezira

Melda kon saviduria tu tefila i el Senyor Dio te mandara beraha

Si las tripas non puede inchir ke vale tefila sin hayir



455730

tefsín (t.) m.

מגש, טס; תבנית פח לאפיה

tray, plate; tin baking pan

Sho i mo i tifsin burakado



455750

tefter (t.) m.

מחברת, פנקס; סך מכירות באשראי

notebook, ledger; total sales on credit

Serraron el defter de su vida

Kuando el merkader kevra, bushka defteres viejos



455890

teilim (ebr.) m. pl.

תהילים

psalms

Keres empushar a los mazikim melda kon kavod los Ti'hilim

Keres azer maasim tovim, melda diez salmos de te'hilim



455940

tejado m.

גג, תקרה

roof, ceiling

Salta el gayo del teshado

Del tejado para ariva es suyo

Sapatiko mi kayo al tijado

Korta kavesas i echa al tejado

Ken tiene tejado de vidro no echa piedra a su vezino



456410

telefón (fr./t.) m.

טלפון

phone

Lo ke aze los piezes no aze el telefon



456590

tema m.

נושא

theme

Kada loko kon su tema



456610

tembel (t.) m.

עצלן, טמבל

lazy, stupid

Onbre ke gana Nobel nunka puede ser tenbel



457060

tempesta (it.)/tempestad f.

סופה, סער

storm

Dospues de mi muerte, luvia i tempesta

El la kalma ke antesede a la tempestad

Luvia i timpesta se yevo el arado i sembrado



457150

templo m.

מקדש, היכל, דביר; בית כנסת

temple, hall, sanctuary; synagogue

El karakter de un puevlo se konose en su temple



457230

temprano adv.

מוקדם, מוקדם מהרגיל

early, earlier than usual

Ken temprano kazo i komio, no se arrepintio

Temprano o tadre onora tu padre

Una golondrina venida temprano no anunsia al enverano



457460

tendjeré (t.) m.

סיר, קדרה; ''צנצנת'' - תם, שוטה, טיפש

pot, cauldron; ''jar'' - innocent, fool, stupid

Va venir tiempo, ke las karas se van azer komo los dipes de los tendjeres



457660

tener v.

היה לו/יש לו, החזיק, הכיל; התנגד, עמד בפני

to have; to resist

Ken no tiene kualo azer kita los ojos de la mujer

Mas vale tener onor en plaza, ke kama dorada

Mas vale tener onor en la plasa de lo ke paras en la kasha

Arremediate kon lo tuyo i no tengash menester a ninguno

Kuando ija ay de kazar, el Dio tiena de mandar

De la kara si veya komo di korason tieni

Kien pasensia terna, de la oja del arvol vestira

Buenas oras tengan los gevirim

Ham Avram Aldoshas, ke tiene las bragas floshas

Paga lo ke deves saves lo ke tienes

El ke tiene elmuera, tiene dolor de muela

Ken no tiene la ermoza, beza la mokoza

Kien no tiene indjenio, de ambre se muere

Ken no tiene krios, tiene una dolor, ken tiene, tiene munchas

Ijos no tengo, inietos mi yoran

El ojo en el kamino lo tiene todo

En ora de tu ravia ten pasensia

Ken es el baragan el ke aze pasensia en la ora de su ravia

Kon parientes ke no tengas dar i aver

El prove i el hazino, non tienin amigo

Eyos tengan bien i mozos tambien

Ken muncho yora akel mas tiene

El otro anyo tinia un gameo, este anyo tengo dos

No komas delantre de todos porke te tienen ojo en todo

Dientes de kavayo ke tenga, igine no le vo dar or azer esto

Ken tiena ambre, venga i koma

Ken avla bueno, bueno ke tenga

Ken no tiene dientes, tiene djindjivres

Esto tengo - esto vendo

La mano pezo no tiene

Ken no tiene meoyo, ke tenga piezes

Mi moso tiene moso, mi amo 28

Kien no arriesga nada non puede tener nada

Ken nada no save, nada no tiene

Ke no tengas el ojo en el d'enfrente

Para el mal i el bien, sehel kale tener

Buen zahou tengas

Ken tiene buen vizino se anbeza buen dotrino

El guerko no tiene lo ke azer

A ken es de yorar al ke tinia bien i vino en mal

Ansias tiena, ken a mi me tiena

El ken mas tiene mas muncho kere

Ken no tuvo i tiene, no save komo se lo detiene

El ke tiene es devdor al ke no tiene

No tengas ojo en otro te tiene en lo tuyo



458580

tepené (t.) m.

בעיטה

kick

Es komo la vaka, ke da muncha leche, ma da el tepene i la vierte toda



458850

terminar v.

גמר, סיים, השלים

to finish, to complete

Aserra la kortina, la farsa ya termino

Kuando tu travajo es terminado vash estar alegre i repozado

El pleito se puede terminar kuando no de deshan arraviar



458855

terminarse v. refl.

נגמר, הסתיים, נשלם

to be finished, to be done.

Se termino la animasion



459120

terrivle adj.

נורא, איום, מבעית, מפחיד, מטיל אימה

terrible, horrific, frightening, terrifying

La rikeza es un fumo; la grandeza nada vale, porke la terrivle muerte siempre vindikara



459360

terufá (ebr.) f.

תרופה, מרפא

medicine, cure

En prekantos no tengas avtaha solo en Dio vas topar terufa



459460

teshedor/dera m.

אורג, גרדי; מטליא אריגים; בהשאלה: אדם מצליח בעסקים

weaver; clothworker; in a figurative sense: a person who is successful in business

Lo ke izo el fierrero ke lo page el teshidor



459490

tesher v.

ארג; איחה/הטליא אריג/בגד/ גרב; הקים עסק, ארג תכניות

to weave; to patch fabric/garment/sock; to start a business, to weave plans

Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor

Porke la yaman mujer? Porke save bien tesher

Ken pario ke mesha, ken kresio ke tesha



459700

testa (it.) f.

ראש

head

Meteme en resta ke so ajo de testa

Ken empresta pierde la testa



459790

testigo/testiguo m.

עד

witness

No ay mejor testigo ke el papel eskrito



459850

teta f.

שד, דד; פטמה

breast, nipple

La kriatura si no yora no le dan la teta

Non te sombayes de ermoza tetas, ten tino tanbien en las sejas pretas

Oveja maha teta lo suyo i lo ajeno



460040

tevá (ebr.)

תיבה (ביכ''נ), דוכן

ark (in synagogue), stand

El hazan yerra en la teva



460300

tía f.

דודה, דודה גדולה; שם המשמש בפניה לאשה מבוגרת במקרה של קרבה או לאשה משכבה עממית

aunt, great aunt; a name used to address an older woman in the case of kinship or a woman from the common people

Lo ke disho mi tia kon su demazia

De dia en dia, kaza mi tia



460400

tiempo m.

זמן, עת, מועד, תקופה, שהות, ארכה; מזג אוויר

time, season, date, period, duration; weather

El tiempo aze i el tiempo desaze

El mas abil mediko solo kura kon tienpo

El tiempo es el pusat ke el onbre resive, pasiensia es el mango para los ke persive

El ke pelea para kazar non tiene tienpo de espozar

El ke es patron de gaava en tiempo piedre su atslaha

Kien tienen la kapachidad de la alegria nunka piedren el tiempo kon muncha avlastina

El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor

El ke merka del ladron en tienpo lo aze su patron

Koje las flores del buen tiempo, ke presto yegara el invierno

El ke guad(a)ra malkerensia kon tiempo piedre su sensia

Nada vale di korrer si kali ir a tiempo

Segun el tiempo se kura el yenso

Al tiempo el konsejo

A la pera dura, el tiempo la madura

El mas buen mediko es la natura, el tiempo i la pasensia

El tiempo es un riko trezoro

A mal tiempo buena kara

Tambien el tiempo es sombaidor

Guadra il saman i al tiempo valdra mas



460980

tierra f.

ארץ, קרקע; אדמה, עפר, אבק; רצפה; ארץ, מדינה, כדור הארץ

land, ground; earth, soil, dust; floor; country, globe

Ke se unda adebasho la tierra

La tierra muestra ke no mos falte

Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra

El ojo del bivo se incha kon un poko de tierra

Kuando aze luvia los sielos yoran, la tierra riye

Mas vale mil anyos en la pranga i no un punto en la tierra

Ombre en lo ke te kontienes tanto sobervio tienes. Tu fin es polvo i tierra

Lakirdi de mar, por tierra

Por yerro di mediko la tierra lu kovija

Amaha la tierra, amaha la duelor

La diferensia es de los sielos a la tierra

El mas fuerte ombre tapa la tierra

Abata la tierra, abata el korason

Apreta la tierra, apreta el mal

Lo ke dan del sielo, ke lo resiva la tierra

Mas vale sevada de su tierra, ke trigo de tierra ajena

Agua no topi, de la tierra me lavi

Yora el sielo, yora la tierra



461390

tijera f.

מספריים; מסוע (להסטת פסי רכבת)

scissors; conveyor (for shifting railway tracks)

Mi ija leshera enyudo i tejera



461510

tikía f.

שחפת; רזון גדול, שחיפות

tuberculosis; great thinness, emaciation

Azno, no muere de tikia



461720

timbaraná (t.) f.

בית משוגעים

madhouse

Lokos i bovos a la timarana



461880

tinaja f.

כד, לגין, כד גדול למים

jug, large jug for water

El vinagre fuerte aze danyo a su tinaja

Agro huerte se aze danyo de si para si



462040

tino (1) m.

קדירה, כד, גיגית

cauldron, jug, tub

Mete tino en bikkur holim vala mas de maase tovim

Los ke meten tino en sortero, kreen bastante en agorero

Guevo ke mostra puntiko de kolorado, ten tino ke el komerlo es muy defendido

En la mujer ermoza de tu vezino vale la pena de tener mucho tino

Kale meter muncho tino en la instruksion, sin eya el ser es una abominasion

Kuando entra vino se hue el tino

Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas

El ke mete tino en anoiologia save el fondo de la sabiduria

Kada uno en su tino tiene algun espino

Tiene tino de gato

Kuando te asentas delantre de savios ten tino i no avres presto los lavios

No atagantes al Sinyor del Mundo kon munchas rogativas ten tino ke ya las sintio todas,

Si keres saver el fondo del judaismo ten tino ke la skola i sinagoga es uno



462320

tinta f.

דיו; ''דיו'' - כינוי לשיכור שאינו יכול לעמוד על רגליו

ink; ''ink'' - a nickname for a drunk who can't stand on his feet

No ay ni tinta ni papel lo kue yevo



462460

tinya f.

שחין, נתק, גזזת; זוהמה; חוב ישן

ringworm; dirt; old debt

Del dia ke nasio tinya le kresio

Se 'spandio komo el piojo en la tinya



462530

tinyozo n. & adj.

מוכה שחין, מחוטט; אדם היוצא מכליו כדי לקבל אורחיו בסבר פנים ובתשומת לב מירבית

a person who is stricken with ringworm; a person who goes out of his way to receive his guests with the utmost hospitality and attention

Al tinyozo un grano mas

Es tinyozo ma es venturozo

Kavesas ki lavi, tinyozas mi salieron



462540

tío m.

דוד, דוד גדול (אחי הסבא); שם הניתן בפניה לאדם מקורב או מפשוטי עם

uncle, great uncle (grandfather's brother); a name given to a close person or commoner

Buenas noches tio Hayim, mucho karabalik a la frente



462680

tira f.

רצועה, רצועת בד, חיתול; סחבה

strip, cloth strip, diaper; rag

La mentira tiene kurta tira



462740

tiralanya f.

עכביש; קורי עכביש

spider; cobweb

Para vuestra ija ke kere estar prenyada ajo mesklado fino kon vieja tiralanya

Aferarse de las tiralanias



462800

tirar v.

ירה, קלע; זרק, השליך; הדפיס, הדפיס מהדורה; לקח, משך, קיבל

to shoot; to throw, threw; to print edition; to take, to pull, to receive

Avlar sin pensar es tirar sin apuntar



462960

tishabeav (ebr.) m.

תשעה באב

Tisha b'av

Tener kara de tisha beav

Largo komo la haftara de Tishabeav

Ke age darshar, ke sega en Tesha beav

Darsha mi ijo ke sea en tisha be-av

Nunka Djoha bezo la mano, kuando ya la bezo en Tisha be-av



463290

tizna f.

פיח

soot

Kita la tizna, mete la karvonera

De la tizna a la karvonera, es esfuegra i nuera

Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi



463500

todo adj. & adv.

כל-

all-

De todos males son guadrados, de hazinuras son sanados

De todas las palavras no se incha una kashka d'alviyana

Todo pasa por este mundo, guay onde pasa

Azno, kon oro alkansa todo

No komas delantre de todos porke te tienen ojo en todo

El eskaso todo lo ke kome lo aze biskocho

Kita todo kulevras de la boka

Los ke son muy miop todo echan al chop

Kita todo perlas de la boka

El prove veye todo preto

Ken finye i amasa todo pasa

El ke esta sin blanka, todo todo le manka

Todo komo todo i la novia a su modo.

Ken todo kere, todo piedre

El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado

Los examinan todo de serka, muncho miran ama muy poko merka

Todo lo ke briya no es oro

Ashuguar de oro i de marfil le yeve, kon todo mi esfuegra tuvo ke dezir

A ken todo basta nada le manka

Todo lo muncho es danyozo mizmo paras munchas



463510

todo m.

הכל

everything

Desha todo i andavos al banyo

Deshi todu vati a la kama

Ashugar i kontante, todo delantre

El muerto no save nada, todo es para el ojo del bivo

El bueno kon el malo i el malo kon todos

Mal de todos non es mal

Kuando todo todo, kuando nada nada

El boi i la oveja, todos la mesma konseja

Sekretos de dos, sekreto de Dio, sekreto de tres, sekreto de todos

Todos se vayan anpalar, ki yo al talamon mi vo asentar.

Kon vida i salud todo se aze

Sekreto ke sea, ke todos lo sepan

Kuando aze luvia a todos toka

Kuando kantamos todos oyen, kuando suspiramos todos fuyen



463820

toka f.

טורבן, מצנפת, שביס; אריג לשביס

turban, bonnet; cloth for turban

La mujer loka por la vista pierde la toka



463970

tokar v.

נגע, מישש; נגע ללב; העליב; ניגן על כלי נגינה; ''סחב'', גנב גניבה קטנה

to touch, to feel; to touch the heart; to insult; to play a musical instrument; ''carry away'' - a small theft

Mas tokan dientes ke parientes

Lo ke toka a la kamiza, no toka al antiri

Las manos tokan oro, tokan i lodo

Para el elevo es bendision kuando tokas su imajinasion

Amigos i ermanos saremos, ma a la bolsa no tokaremos

El ke unya de djuduyo toka, la kavesa se le korta

Kuando aze luvia a todos toka

Ya me toko el kochio al gueso

Oro toka, lodo se le aze

No tokes lumbre en Shabat

La vejez, si la vesh en basho, no la tokesh

Ken toka miel se chupa los dedos

Muncho bien te kero, la bolsa no me tokes

Kuando las manos no tokan, las paredes lo echan

Ken de la alma sale, a la alma toka

Si nasites en Adar non te toka el nazar



464200

toleransia/tolerensia f.

סובלנות, טולרנסיה

tolerance

Milizina de kualker ansia es la pasensia i la toleransia



464420

tomar v.

לקח, נטל; תפס; לקח אשה/לקחה בעל - התחתן/נה; קיבל; קנה

to take; to catch; to take a wife/a husband - to marry; to receive; to buy

En tomar i dar es fasil de yerrar

A Moshon tomi, a Moshon deshi, a Moshon me lo vo tomar

Es d'el tomar

Konsejo de tu kompanyero toma i el de tu korason no deshes

El konsejo de todos tomo, ma el mio no desho

Madre i ija por dar i tomar, son amigas

El meoyo de la mujer es poko, ma ken no lo toma es loko

Ken tiene guadrado dolores kuando abashan les toma dolores

Konsejo de mintirozo dengunos no toman

Kien mete kara, toma marido

El loko da, el meoyudo toma

Mira a la madre, toma a la ija

Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver

Dar kon las manos, tomar kon los pieses

Ande la da, ande la toma

Los anyos ke da el Dio, no los toma atras

Tomame kuando me veyes i no kuando mi bushkas

Donde las dan, las toman

Kualo azen los Sheres? Toman dos mujeres!

Dar i tomar sale korkova

Al malo tomalo de la mano

Kome poko toma (maso)[moso]

Kuando el malor viene tomalo a pasensia

El mundo esta en dos ruelas, dar i tomar

Estas dadas son tumadas

El Dio la dio, el Dio la tomo

Tomar los kaminos en las manos



465350

tomarse v. refl.

החשיב עצמו; לקח לעצמו; נתפס; נישאו

to consider oneself; to take for himself; to be caught; to be married

Ken non tiene ke azer se toma kon la mujer

Puedo i no puedo kon mi mujer me tomo



465520

tomat m.

עגבניה

tomato

L'agrada tomates i no l'agrada datiles



465550

tomba f.

קבר, קבורה; מצבה

grave, burial; tombstone

Los dias pasan komo la solombra i el rikordo keda asta la tomba



465790

top (t.) m. & adj.

כדור, כדור בד, כדור נייר; גליל/חבילה (של בד/של חוטים); גוּלה; פגז; חידוד לא מוצלח; מגושם

ball, ball of cloth, ball of paper; roll/package (of cloth/of threads); pellet; shell; unsuccessful wit; clumsy

Tomo el top i la romana



465880

topadura f.

מציאה, מציאה מחדש; מציאת תירוץ

finding, reinventing; finding an excuse

Topadura de kos-huegras



465930

topar v.

מצא, גילה, מצא שוב

to find, to discover, to find again

A la mar si va, no topa agua

Kuando topas un medio bovo, toparas un entero bovo

Echa tu pan a la mar, un dia lo toparas

Ken melda arba veesrim sienpre topa hayim tovim

Azer bien, topar mal

Ken bushka al padre, topa a la madre

Kuando la bolsa esta vazia non vash a topar munch[a] manziya

Toma un pidaso di pan, echalo a la mar, un dia lo toparas

Los ke serran los ojos, van a topar piojos

Bushkando un sapato, topi un raton

Ken kefi aze lo topa

Djoha se fue al banyo, topo de kontar un anyo

Komo azi, ansina ki topa

El ke tieni barva ya topa penye para pinyarla

El ke en la Ley non topa savor, en su mujer non deskuvre amor

Agua no topi, de la tierra me lavi

Ken bien aze, bien topa



466100

toparse v.

נמצא (להמצא), מצא עצמו, נתקל ב-, נוכח

to be found, to find oneself, to encounter

El ke se topa deznudo tiene razon de ser mudo ; el deznudo sin manto tiene muncho espanto

Kien tiene kuatro i gasta sinko nunka se puede toparse riko

La lengua de la esperansa onde esta? Onde se topa avtaha i feuzia

I en la chanta del prove se puede topar un juvayer

Persona ke aze gran mal, se topa en muy negro hal

Kon travajo i alegria se topa buena kompanya

Korro, korro, en mi lugar me topo

Onde ay muncho repozo non se topa el selozo

Mas muchas moshkas se topan en la miel de lo ke en el vinagre



466370

torá (ebr.) f.

תורה

torah

Dotrina de muestra Torah enaltese la emuna

Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha



466570

tornaboda adj.

אדם קל דעת

a frivolous person

Siete vezes de keda en bonora, shabat de tornaboda



466580

tornada f.

חזרה, שיבה; הלוך רוח, ביטוי הגיגים

return; mood, expression of thoughts

Ida sin turnada



466620

tornar v.

סובב, סבב, הפך, פנה, השתנה; חזר; החזיר

to turn, to revolve, to change oneself; to return; to return

Komo el Dio la krio, mas por eya no se turno

Vaya i no torne mas

Kuando tu ias onde el maestro del pie kortado, yo ya estava tornado

Ande eyos van, yo ya torno

La komida es una malatia, eskapa por la noche, torna por el dia

Matan a el padre i tornan por la madre



466690

tornarse v. refl.

הפנה, הסב; שב בחזרה

to turn; to return back

Se torno kon los mokos enkolgando

Piedra arondjada no se torna atras



466860

torpe n. & adj.

טיפש, אויל, חסר דעת, קשה הבנה, שוטה, מטומטם; מגושם, כבד תנועה, חסר כשרון, בעל ידיים שמאליות, נרפה

stupid, foolish, mindless, hard to understand, dumb; clumsy, slow-witted, untalented, left-handed, lazy

Los torpes profesores embezan lo ke saven, profesores sesudos saven lo ke anbezan



466870

torpedad f.

קשי הבנה, טפשות, אטימות שכל; מעשה סכלות, מעשה של טמטום מוח

stupidity, dullness of mind; an act of foolishness, an act of mental stupidity

Sin shalom viene torpedad, kon shalom se aserka la verdad



466890

torpez/a f.

טמטום, איוולת, טפשות, כבדות, חוסר כשרון, חוסר זריזות, כבדות תפיסה

stupidity, folly, heaviness, lack of talent, lack of agility, heaviness of perception

Los ke enbabukan en la sensia de astrolojia biven vida de torpeza i en el mundo fantazia



467350

tos/tose f.

שיעול

cough

D'ayi li dio la tos a la gayina

La tose i el azno no se puede (e)skonder



467470

tósigo m.

רעל, ארס

poison, venom

Poko tosigo no entosega

Espantate de la ravia es tosigo en la alma

Despues de peshe, tosigo es la leche

Mucha mujer i gozo es tosigo danyozo



467530

tostado adj.

קלוי, צלוי

roasted

Dezea la prenyada nieve tostada



467690

tovaja f.

מגבת; מפית שולחן

towel; table napkin

Mosas i mansevos tovajas de manos



468120

traer v.

הביא, לקח איתו, הוליך; גרם

to bring, to take with him, to lead; to cause

Ijo ganador, yeva tres, trae dos

Ke no traye el Dio a kayer in manos de kriyos

Muncho trusho el padre de la novia

Kon buena djente lo digo, uno yevaron, uno trosheron

Gastador i pompozo non traye dia bueno

La noche es komo la prinyada, no se save lo ke va trayer la madrugada

La ambre i el frio traen a la puerta del enemigo

La butika traya kaza i la kaza no traya butika

Akeyos polvos trusheron estos lodos

El mal trae el endjenio

El azno trae la paja i el se lo kome

El amor i la ambision puede traer la traision



468520

traisión f.

בגידה, הפרת אמונים, בגד, פשע

betrayal, crime

El amor i la ambision puede traer la traision

Ijo, de kuanto tu nasites, me armates traision



468900

tramuz m.

תורמוס

lupine

Un darush i un perush por una kashka di tarmuz



470470

travajo m.

עבודה, עמל, יגיעה; יצירה

work, labor, toil; creation

Kon travajo i alegria se topa buena kompanya

Kuando tu travajo es terminado vash estar alegre i repozado

El travajo no dezonra sino da provecho i onra



470490

travar v.

משך, הוציא, גרר, סחב, הוציא, משך (כסף), משך (בקסם); דמה ל-; סבל

to pull, to bring out, to drag, to carry, to pull (money), to pull (by magic); to resemble; to suffer

Sinyora mestra, enfili la alguja, yo la vo travar

Kada uno trave la kuedra para onde el

Al enforkado le trava la kuedra



471360

tredje num.

שלושה עשר, שלוש עשרה

thirteen

Ainda esta in sus tredjes



471630

trenta num.

שלושים

thirty

Esta vistidu a la trenta i una alfineti

Arrekujer mokus de trenta i un loko



471750

tres num.

שלוש, שלושה

three

Mi vezina me dezonoro una vez, i yo dos i tres

Ande se kome la mala sena? Ande ay ijos de tres maneras

Manda para tres, ke l'otro kedo en kaza

Sekretos de dos, sekreto de Dio, sekreto de tres, sekreto de todos

Dos djidios en tres ''killot''



471890

treskilado adj.

מסופר, שנגזז (גז)

cut (hair), shorn

La haveransa traye mucha ansia, al kavo del anyo sale treskilada

Fue por lana i salio treskilado



472460

trezoro (fr.) m.

אוצר, מטמון; ''אוצר'' (שם חיבה)

treasure, hoard; ''treasure'' (nickname)

El tiempo es un riko trezoro



472690

trigo m.

תבואה, דגן, חיטה

grain, cereal, wheat

Por miedo de pashariko no ensembrar trigo

Dos piedras pontudas no molen trigo (o molino)

Mas vale sevada de su tierra, ke trigo de tierra ajena



473020

tripa f.

מעי; בטן, כרס

intestine; stomach, belly

Si las tripas non puede inchir ke vale tefila sin hayir

Mas deznudo kayi de la tripa de mi madre

Tiene tripas buenas

Djoha izo una bodika, todo para su tripika

Kuantos bukados kaven en la tripa i uno mas

El dia bueno echalo a la tripa

Korta la Amida por dizir ke vos erguela la tripa

Bendichas tripas de madre, ke esto parieron

El ojo mas ambriento de la tripa

El lovo izo una bodika, todo para su tripika

Tripa vaziya, korason sin alegriya

Regoldea la mi nuera kon la tripa yena



473400

triste adj.

עצוב, נוגה, עגום, קודר

sad, mournful, gloomy

Si paz no existe, se pasa la vida triste

El kapriso es un triste visio



473710

trokar v.

החליף, המיר, שינה, חידש; סילף, פגם

to replace, to convert, to change, to renew; to distort, to flaw

Mujer puede trokar kolor de su pelo ama nunka el karakter de su selo

Anke non puedemos trokar lo ke paso, puedemos preparar para el futuro

Kuando vas a salir a kamino non trokes de direksion

Troka de lugar, troka de mazal

Troka el kazal, troka el mazal

El lovo puede trokar su mirada ma non puede trokar su manya

Lovo troka su samara ama nunka su natura



473890

trokarse v. refl.

השתנה, התחלף; החליף בגדים

to be changed; to change clothes

Manyas no se trokan

Te troko el soy



474140

troncho m.

קלח, ליבת החסה; כינוי לטיפש, אויל, חסר דעת, מטומטם, אויל משריש, טיפש מטופש, ''בול עץ''

head (cabbage), cob (corn), the core of lettuce; nickname for a fool, an idiot, a ''log of wood''

Avleme mi padre i yo troncho ke troncho

Kien troncho nasio, troncho murio



474370

trueno m.

רעם

thunder

Ni luvia sin truenos, ni parto sin dolores



474630

tsadik (ebr.) m.

צדיק

righteous

Tsadik, es kada uno en sus ojos



474680

tsedaká (ebr.) f.

צדקה

charity

Tsedaka sin hohma es komo una muchacha siega



474840

tu/s adj. poss.

שלך/שלכם/ן

yours

Ken t'aharvo? Tu boka

Lo ke azes kon tu mano, no lo aze ni tu ermano



474850

tu pron. pers.

אתה/את

you

Alevanta tu, me asentare yo

Antes ke te la kortan, kortala tu



475080

tuerserse v. refl.

התעוות (גם מוסרית)

to be distorted, to be perverted

Ken no siente a su mujerika, se tuerse la orejika



475130

tuerto adj.

מעוות, עקום, מסולף; פוזל

distorted, crooked; squinter

El ke tuerto nase nunka s'enderecha

Kara tuerta - ventura direcha

La kola del perro estuvo disiete anyos en la prensa i yene tuerta

Arvole tuerto nunkua se enderecha

Kazo ala tuerta, mitio il mundo in ribuelta

Asentate tuerto i avla derecho



475730

tura f.

משך, משך זמן

duration, duration of time

Si en kazados no ay amor de tura, no tienen vida segura

Hazinura de tura muerte segura



475800

turar v.

ארך, נמשך, נותר, נשאר, החזיק מעמד, התקיים

to last, to remain

La vieja porke tura, porke se kura

Ke tura el pie i la mano

Poko me tures

Lo ke se aprende en la kuna nunka se piedre i sienpre dura

Mujer, ayre i ventura en un estado poko tura

En la kaza del kumarchi poko tura la alegria

Una pader rota tura mas muncho de una sana

El kantaro roto tura mas muncho del rezio

La mujer i la roza fiske la afreskas te tura ermoza

Lo ke otro vistio a mi poko me turo



475990

Turkía f.

תורכיה

Turkey

Ni mulk en Turkia, ni mujer de Romania



476030

turko m. & adj.

תורכי; תורכית

Turkish; Turkish

Guadrate de djudio riko, de grego buracho i de turko prove

Me arrepenti de blaho a turko

Ya esta la guerta, komo la turka muerta

Ya va venir el Turkito por la fez



476620

tuyir v.

הכאיב, לחץ, גרם כאב; לחץ כספית; שיתק, הטיל מום, קטע, הקשה (את האברים); חבל

to hurt, to press, to cause pain; to press financially; to paralyze, to mutilate, to cut off, to stiffen (the limbs); to wound

Kurbachadas en kulo ajeno no tuyen



476660

tuyo/tuya/s pron.

שלך/שלכם/ן (כינוי קניין אחרי שם עצם)

yours (possessive pronoun after a noun)

De los tuyos - d'enfrente

Kuando los tuyos ian, los mios ya venian

Lo mio mio, e lo tuyo mio

Arremediate kon lo tuyo i no tengash menester a ninguno

Mira el echo tuyo i no avles mal por ninguno



477430

último adj.

אחרון, קיצוני; סופי, מוחלט

last, extreme; final, absolute

Ken aria ultimo, aria mas bueno

La manyana koma komo rey, a medio dia komo persona, la noche komo el ultimo prove

A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz



477650

umano adj.

אנושי, הומני; נדיב, רחום

humane; generous, compassionate

Errar es umano i perdonar es divino



477820

umildansa f.

ענווה, ענוותנות, שפלות ברך

humility

Tu avla seya kon umildansa, en tu enimigo no dezeyes vengansa



477910

umo m.

עשן

smoke

Lenya sin fumo no ay

La rikeza es un fumo; la grandeza nada vale, porke la terrivle muerte siempre vindikara

Fumo es la fin de todas las lazerias



478040

un/una adj.

תווית מסתמת; אחד/אחת

objective label; one

Todos a una sin dolor ninguna

La uva se empretese de ver la una a la otra

Ni bovo ni loko, ni uno komo el

El Dio da a unos - para ke apiadan a otrus

Kita la fez de uno la mete a otro

El malor de unos aze el bonheur de otros



478310

undirse v. refl.

טבע, הטביע את עצמו

to be drowned, to drown oneself

Ke se unda adebasho la tierra



478700

uno/una num.

אחד/אחת

one

Arrekujer mokus de trenta i un loko

Azer la una en dos

Ken izo uno, izo munchos

Dos kulos en una braga



478800

untado adj.

משוח; שקיבל שוחד (ש''מרחו'' את ידו)

anointed; who received a bribe

Karros untados kaminan i buenas samaras kayentan

Yagas untadas ya duelen ma no tanto



478900

untarse v. refl.

נמשח; התמרח

to be anointed; to be smeared

Ken mucha manteka tiene i el kulo se unta

De la ermozura no se unta, ni se kome



478940

unya f.

ציפורן

nail

El ke unya de djuduyo toka, la kavesa se le korta

La karne, de la unya no se esparte



479830

uva f.

ענב, ענבים

grape, grapes

La uva se empretese de ver la una a la otra

Kome la uva i non demandes de ke parra es



480200

uzarse v. refl.

היה נהוג; התרגל, רכש הרגל, הרגיל עצמו

to be customary; to get used to, to acquire the habit

Lo ke se uza no se eskuza

Uzate a azer lo bueno i puedes venser lo negro



480260

uzo m.

מנהג, נוהג, הרגל; שימוש

custom, practice, habit; usage

El uzo es segunda natura

El ke kontinua su feo uzos desha lo seguro por lo dubdozos

A la vezina li incho el fuzo, a mi me keda el uzo

Vestir a uzo, komer a gusto



480750

vaka f.

פרה

cow

Es komo la vaka, ke da muncha leche, ma da el tepene i la vierte toda



480810

vakero m.

רועה בקר, בוקר

cattle herder

Ayer vakero i oy kavayero



480980

valer v.

היה שווה, עלה; היה יעיל, היה בעל תועלת

to be worth it; to be effective, to be beneficial.

Mas vale bien de leshos i no mal de serka

El azer e no valer

Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor

Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente

La alegria en el momento de rekoltar vale muncho mas ke en el momento de senbrar

Mas vale mil anyos en la pranga i no un punto en la tierra

Mas vale un amigo ke parientes i primo

Una vezina buena, vali mas de una ermana

Mas vale la piedra del amigo ke la mansana del enemigo

Mas vale sevada de su tierra, ke trigo de tierra ajena

Nada vale di korrer si kali ir a tiempo

Mete tino en bikkur holim vala mas de maase tovim

Mas vale un ojo de sol ke un siento de shavon

La buen eksperiensa vale mas de la siensia

La rikeza de tu padre parti no vale

Las palavras en su ora, valen mil dukados

Moneda ekonomizada vale kuatro vezes ganada

Guadra il saman i al tiempo valdra mas

Mas vale el hen ke el bien

La repuesta en su ora vale mil dukados

Mas vale ajenos ke parientes

Mas vale akolantado ke deseado

Kien mucho avla, poko vale

Mas vale parir i no un panaris

Mas vale kayido ke non pudrido

Mas vale sudar ke sarnudar

Mas vale tadre ke nunka

Mucho vale i poko luze

La estreya ke le valga

Si non tienis grosh - non valis grosh



481230

valor m.

ערך, שווי; תוקף של תעודה; בבנקאות: יום ערך; גבורה

value, worth; validity of a certificate; in banking: value day; valor

La valor de una buena instruksion ke dezvelopa un meoyo avierto vale mas de todo oro en el mundo

Kuando la vida esta en perikolo la valor del shabat es eskondido

Los bienes ke azen por pavor non tienen dorada nin valor



481390

valutozo/valudozo adj.

בעל ערך, יקר

valuable, expensive

Lo bueno i lo ermozo siempre es valutozo

Buenas palavras son valutozas



481430

vanda f.

צד, עבר, מקום

side, place

Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas

Aya vayas meskino, seyas de vanda de la mujer i no de el marido



481540

vanedad/vanidad f.

הבל, הבלות; יהירות, התיהרות, התפארות בדברי שוא

vanity; arrogance, boasting in vain things

El nombre le abasta, la vanidad lo arrasta



481640

vano adj.

ריק, ריקא, איש ריק ונבוב, יהיר, רברבן, שחצן; טפל, של שוא/הבל/סרק

empty, vain, an empty and vain person, arrogant, boastful, arrogant; careless

Una vida sin esperanza es nada, vazia, i vana

Si te das a kozas vanas non puedes bivir kon ganas



481880

vara f.

מוט, מקל, מטה, שבט, שרביט, חוטר; מחיקה, קו מחיקה

rod, stick, staff, scepter, wand; erasure, erasure line

Ya vino el de la vara blanka i kolorada

Aras i varas i negras fadas



481950

varaklí (t.) adj.

מוזהב

gilded

Pepino varakli



482480

vavá (gr.) f.

סבתא; זקנה בלה

grandma; old woman

Le va vinir el mioyo, kuando le va vinir la salud a mi vava

La shaka de tu vava



482690

vazía f.

דיבור שנזרק לאוויר כדי ''לדוג'' מידע

speech thrown into the air to "fish" for information

Echar una vazia, aferar una yena



482760

vaziar v.

שפך, הגיר, הערה; יצק; רוקן, הריק

to pour; to empty

La mujer destruidera, vazia del marido la faldikera

Kuando vazian bolsas por maasim tovim los buen proves se gozan en los moadim

Vaziando la mar kon una dedal

Inche kuvos vazia a la mar



482810

vaziarse (pop.) v. refl.

התרוקן; התרברב, התפאר, השמיע דברי רהב; הלך לשירותים, סבל משלשול; רזה, הדלדל

to be emptied; to brag, to boast, to speak boastfully; to go to the bathroom, to suffer from diarrhea; to become thin

La bolsa del riko se vazia i la del prove no se inche



482870

vazío adj.

ריק, פנוי (מקום); ריקא, איש ריק ונבוב; חסר ערך, שאין בו ממש

empty, vacant (space); an empty and hollow person; worthless, devoid of substance

Ojo vazio

Ken tiene el ojo vazio, nunka el papo no inche

Kalavasa vazia no kaye a fondo

Sako vaziyo no se esta en pies

Kuando la bolsa esta vazia non vash a topar munch[a] manziya

Un ombre sin amigo es un ombre vazio

Un plomo vazio espanta dos personas

Saviduria sin eksperiensa komo una kasha vazia

Tripa vaziya, korason sin alegriya

Una vazia i otra burakada

Si avlas egzajerado te yaman un vazio



482970

vazo m.

כוס; אגרטל

cup; vase

Ijos i vazos no son nunka muchos

El ke beve vino non kota vazos

Vazo malo no kaye de la mano

Ke te se arompa el vazo



483150

vedre adj.

ירוק; לא בשל, בוסרי; טירון; טיפש, חסר דעה והשכלה; שפניו הוריקו

green; unripe, immature; novice; stupid, lacking in opinion and education; whose face has turned green

El aire i la luvia arasto seko i vedre

Komo la lenya seka se kema la verde

Il kolorado kon el vedri le va bueno

El paliko vedre se endirecha



483310

vedrura f.

צמחיה, צומח, ירק, דשא; ירקות, עלים ירוקים המשמשים בסלט; טחב, ירוֹקה, ירוקת

vegetation, green, grass; vegetables, green leaves used in salad; moss, greenness

Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision



483410

vejés/vejez f.

זיקנה

old age

La vejez, si la vesh en basho, no la tokesh

Una viejes frankamente akseptada komo una segunda mosedad invitada

A la vejes, kuernos de pes

Gozate de tu manseves - porke non saves komo de vejes te aspera

Asombra a la manseves para ke arkojas a la vejes

En pensando a la vejes no gozamos de la manseves

Goza la mansevez ke en la vejez la soba i el minder

Vejes kon livianes

Lo bueno se kera para la vejes

Kien kiere kazar kon mosa ke no se aspere la vejesh

Vejes, no me la alaves

La viejes es una hazinura inkurable

Non deshes la viejes ke sea el invierno de tu vida. Azedlo vuestro bien rekolte.

La djuventud es kuravle, la viejes es inkuravle



483630

velada f.

ליל שימורים

watch night

Mirada i velada komo la reina



483640

velado adj.

מעולף, מולט, לוטה, מכוסה

overwhelmed, overturned, covered

Komida velada no la kome kual siker barva



483690

velar v.

היה ער, שמר כל הלילה, עמד על המשמר, השגיח על מישהו; ציעף, כיסה בצעיף

to stay awake, to keep watch all night, to stand guard, to watch over someone; to cover, to cover with a scarf

La noche es larga a la dolor ke se vela



483760

velo m.

צעיף, רדיד, רעלה, הינומה, לוט (הסיר את הלוט)

veil

Ni novia sin velo, ni mujer sin selo

Alvanta el velo, i veras en lo kue t'emborujas

Ya keto el velo



483870

veluntad f.

רצון

desire

Pan i kezo i buena voluntad

Yerro del mediko, veluntad del Patron del mundo

Ya basta le veluntad ke keris azer bundat



484000

vena f.

וריד, עורק (של שיש, עץ); רובד; מצב רוח, שגעון חולף

vein, artery (of marble, wood); layer; mood, passing madness

La sangre ke deve korrer no keda en la vena



484200

vender v.

מכר

to sale

Vendio la kaza por mirkar ravana

Kien vende el sol, merka la kandela

El ke save merkar barato i vender karo es un merkader muy zeki i raro

Gana poko en vendiendo mucho

Ken marka lo ke no le preme, vendera lo ke tiene

Esto tengo - esto vendo

Vender perlas a los bahehavanes



484420

venderse v. refl.

נמכר (להמכר); בגד, מכר עצמו

to be sold; to betray, to sale himself

Salud no se venda ni se merka



484460

vendido adj.

מכור, מסור, נכנע, צייתן

sold, devoted, submissive, obedient

El ke esta vendido sin dubio es perdido



484630

vengansa f.

נקמה, פעולת גמול

revenge, act of retaliation

Muerte no es vengansa

Tu avla seya kon umildansa, en tu enimigo no dezeyes vengansa

La muerte no es una vengansa ma es una buena eskombransa



484660

vengar v.

נקם

to revenge

Ombre reglado nunka lo veras vengado



484710

venida f.

ביאה, כניסה, הופעה

arrival, entrance, appearance

La ida esta en mi mano, la venida no se kuando

A tus idas, mis venidas

Esta venida tenga ermanos



484800

venir v.

בא, הגיע; התאים; היה לה מחזור

to come, to arrive; to suit; to have her period

El dia ke no esperi vino el ke no pensi

Dalelde a Sara, ke venga mi sira

A ken es de yorar al ke tinia bien i vino en mal

El mez va i viene, korra komo el kavayo

La salvasion de Israel es kuando viene el Goel

De vez ke vengo yeno, so marido bueno

Al riko kon salud, al prove: donde te vino?

No te burles del borracho, te viene a la kavesa

El ke viene despues de mi ke serre la puerta

Lo ke ves enfrente es fasil, lo ke va a venir es defisil

El guerko ke se va es mijor del ke viene

A la haragana, la noche le viene la gana

No ay mal ke por bien no venga

Kuando el malor viene tomalo a pasensia

Ke venga el Mashiah, ke no sea en muestros dias

De noche te vengo a ver, ke de dia non puede ser

Kuando los tuyos ian, los mios ya venian

La piedra grande viena del amigo

Pensa lo negro, ke te venga lo bueno

Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma

Al ruido de los platos vienen los gatos

Konviene o no konviene kale tomar la vida komo viene

Kuando no se bare viene djente

Nada non se azi sin ke venga la ora del Dio

Ke azesh ke ya vine kedavos in buena ora ke ya me vo ir

Kien esta mijor eskoje, venga uno se la anoje

El apetit vieni en komiendo

No keras mal al de enfrente ke te vieni a ti

Non azes al de enfrente, eso ke non keris ke te lu azin a ti

Ken de kaza fuye, a kaza viene

Ke kaza Sara - ke venga mi sera

No agas mal al malo, ke mal no te vendra

Si es la mi ija venga en los mis brasos

Le va vinir el mioyo, kuando le va vinir la salud a mi vava

Dulse me vengash



485130

venirse v. refl.

הגיע; טרף חלבון עד שעשהו סמיך

to arrive; to blend protein until it becomes thick

No se viene a peinar a uno ke no tiene kaveyos

Mi vini kon la luenga sudada



485170

venser v.

ניצח, הכריע, גבר; ריסן, הבליג

to conquer, to overcome, to prevail; to restrain, to restrain oneself

Pleto entre marido i mujer, la kolcha tiene de venser

Si el korason fuera de azero no lo vensia el dinero

Uzate a azer lo bueno i puedes venser lo negro



485260

ventana f.

חלון, צוהר

window, skylight

Lo echas por la puerta, entra por la ventana

Aze un oyido puerta, uno ventana

Entro pur la puerta - salio por la vintana

'Sta de la puerta a la ventana

Si a tu ventana yega una palomba avrila kon repozo i dile ke entra

Para el ladron no ay puertas ventananas ni kavenado porke para el topa todo el remedio



485320

vente num.

עשרים

twenty

Kuando el mansevo se va por lo veinte se aze un leon fuerte



485450

ventura f.

מזל, אושר; מציאת בעל

luck, happiness; finding a husband

La ventura para akel ke la prokura

Mujer, aire i ventura en un estado poko tura

Ken nase kon ventura, ken kon potra i kevradura

Meta dos piezes en un sapato i la ventura va bushkala

Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar

Kara tuerta - ventura direcha

Ija ermoza sin ventura nunka ayege a naser

Kuando mazal no ay, ventura ke bushka?



485560

venturozo adj.

מאושר, בר מזל

happy, fortunate

El ke no es venturozo por si no puede azer venturozos a los otros

Si puerpo i korason no estan aunados orasiones ke azes no salen venturozos

Es tinyozo ma es venturozo



485570

ver v.

ראה, הסתכל; בחן, שפט, העריך

to see, to look; to examine, to judge, to evaluate

Al Dio no lo vemos, de sensia lo konosemos

Vites al azno, ni preto ni blanko

El ken al guerko vido su negro djesto le keda

Ojo de leon ke te koma, ojo de benadam ke no te vea

El dia vee la lavor de la noche i se rii

Beza mano ke keres ver kortada

Bivir dias para ver maraviyas

El viejo non se kere murir, para mas ver mas sentir

Algun dia va ver la maravia

Keres ver a la bien kazada, mirala en la kara

Ande ves muncha djente no te enkashes

Keres ver el mundo atras miralo adelantre

Mi enimigo me veye murir, ke de todo mal me vera salir

La nuera bare lo ke la suegra veyi

Dos povres en una puerta no se pueden ver

Ken de mi punto reira, mi aspro no vera

A la sivdad ke iras, komo veras aras

No ay mas sodro ke el ke no kere sintir i no ay mas siego ke el ke no kere ver

El ojo kere ver bueno

El ojo ve, l'alma dezeya

Alvanta el velo, i veras en lo kue t'emborujas

El prove veye todo preto

Ken ti vei - la kara si li amarga

Kien barvas ve, barvas onra

Oyir, ver i kayar

Los maridos ke veyan en el chukal

Kien no a visto a Seviya nunka a visto maraviya

Ken es el savio el ke ve lo ke va akonteser

Kien es el siego? El ke no kere ver luz

No es lo ke vesh, sino lo ke oysh

Zingano ke vido pan

Al gameo ke le vites derecho

De noche te vengo a ver, ke de dia non puede ser

Al friyir veresh el riir

De su patada verash hayre

Ojos ke no ven, korason ke no dezeya

Lo ke mi ojo no veye, mi korason no yora

Karas vemos, korasones no savemos

Kuando lo vere, me lo kreere

Ninguno veye su korkova

Tomame kuando me veyes i no kuando mi bushkas

Ni te vidi, ni te konosi

Si no lo kreyes ande lo veres

El ojo kere ver su parte



485990

verdad f.

אמת

truth

La verdad va ensima, komo la azeite

Anke la verdad esta en kasha de yerro tiene ke salir a luz en muy poko tienpo

Se fueron al mundo de la verdad

Todas las verdades no se dizen

Entre la posibilidad i la realidad puedes examinar el kamino de la verdad

Kieres pasar bien kon tu vezina? Toma vedra, azela me[n]tira

La mejor mentira es dezir la verdad

Sin shalom viene torpedad, kon shalom se aserka la verdad

La shaka es media verdad

Ken yora en mintiras ke yore en verdad

En demandas de djustisia avla siempre la verdad

Kuando uno avla la verdad nunka lo va pueder enyegar

Avlad la verdad, perded la amistad

Para ti mentiras, para mi verdad

Niegar i mentir i la verdad dezmentir



486150

verdadero adj.

אמיתי, נכון, נאמן, כן, מקורי, ממשי

real, true, faithful, original, actual

Ken es el puro i verdadero letrado, el ke pensa i mete tino en estudio

Topas la verdadera bienaventuranza kuando deskubres en el Dio la esperanza



486390

verguensa f.

בושה, בושת, בושת פנים, חרפה, כלימה, בזיון; ביישנות, צניעות; האברים האינטימיים בגוף

shame, disgrace; shyness, modesty; the intimate parts of the body

A poka barva, verguensa

El ke demanda perdonansa no se espanta de verguensa

Los ke siempre son sekeozos por la sensia nunka se deshan sonbair de la verguensa

Verguensa de basho la kolcha

Verguensa es de rovar i dar atras

Mas vale verguenza in kara i no dolor in el alma



486520

verguensozo adj.

ביישן, בוש, נכלם, מבוייש; מביש

shy, embarrassed, ashamed; shameful

El ijo del djidio golozo i verguesozo



486650

vero adj.

אמיתי, נכון, מקורי, נאמן

true, original, faithful

Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro

Ken tiene un amigo vero, tiene un siyero

La vera instruksion es un majiko biervo, si la tomas kon buenas se aze tu siervo

Non a mejor mesajero ke un vero kompanyero



486740

verse v. refl.

ראה עצמו, נראה, השתקף; התראה

to see himself, to be seen, to be reflected; to see each other

De kitar i no meter si ve presto el dip

Kuando non ay mazal, ya si vei del dia de naser

Al sol ki lu metas, el korason si li veya

De lu aruvado non si vei hair

De la manyana se ve el buen dia

La negregura, al pareser se le veya

Lo bueno i lo negro se veya al pareser

Lo ke la vieja keria, entre esfuenyos se lo via

De la kara si veya komo di korason tieni

Kuanto mas alto me veyo, mas alto kero ser



486920

verter v.

שפך, הריק, יצק, הגיר, הערה

to pour, to empty

Malan[y]o basin de oro ke vierte sangre de otro

Es komo la vaka, ke da muncha leche, ma da el tepene i la vierte toda

Bever una bota i no verter una gota



487040

vertud f.

מעלה; טוהר מידות, יושר, מוסריות, יושרה

virtue; purity, honesty, morality, integrity

La provesa no kita virtud, ni la rikeza la pone

Non ay grande virtud ke la mas buena salud

La roza se seka, la virtud keda



487170

vestido m.

בגד, לבוש, מלבוש, חליפה; שמלה; מעיל לספר תורה

garment, clothing, attire, suit; dress; torah scroll coat

Yoran kuerpos por vestidos i vestidos por kuerpos



487230

vestir v.

הלביש; נהג ללבוש

to wear; used to wear

Vestir a uzo, komer a gusto

Kien pasensia terna, de la oja del arvol vestira

Ken no save vistir braga los chikures le azen yagas

Lo ke otro vistio a mi poko me turo

Esta vistidu a la trenta i una alfineti

Lo resiven porke esta bien vestido i lo envien por su indolensia

Ken amario vistio - su ermozura se astrivio

Ni todos komen a una savor ni todos visten a una kolor

Al azno vistieron rozas, echo la boka i se las kumio



487270

vestirse v. refl.

התלבש, לבש

to get dressed, to wear

El ke viste de mal panyo, dos vezes se viste al anyo

De Shavuot se vista el amorero i se deznuda el samarero

El ken se viste de otros en medio la kaye lo desvisten

La mentira se viste de mil kolores

El ke viste de mal panyo, dos vezes se viste al anyo

Kuando se vista el amorero, se desvista el samarero



487450

vez f.

פעם

time

De vez ke vengo yeno, so marido bueno

Siete vezes de keda en bonora, shabat de tornaboda

Nes para ke salga otra vez

Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva

Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez

El ke kome i pensa mete dos vezes la meza

El ke viste de mal panyo, dos vezes se viste al anyo

La ermana de tu madre es dos vezes tu madre

Lus ijos de mis ijos, son dos vezes mis ijos

Antis ki agas, pensalo dos vezis

Padre i madre es una vez

Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo

Lo fiado es dos vezes pagado

La mansevez es una vez, el ke no se la goza, bovo es

Mi vezina me dezonoro una vez, i yo dos i tres

A la shemita una vez



487640

vezindado m.

שכונה, סביבה; יחסי שכנות; השכנים

neighborhood, environment; neighborly relations; neighbors

Yerros de kazados ke no sepan vizindados

Azno batal provecho para el vizindado



487670

vezino m.

שכן

neighbor

El pan de la vezina es melezina

Mi vezino tenga bien, i yo tambien

Kien tiene buen vezino, tiene buen destino

De el Dio i del vezino, no se puede enkuvrir

Ken tiene tejado de vidro no echa piedra a su vezino

Guerta i ija ande la vizina

Serra tu puerta alava a tu vezino

En la mujer ermoza de tu vezino vale la pena de tener mucho tino

Kieres pasar bien kon tu vezina? Toma vedra, azela me[n]tira

La vezina pario, a mi me se apego

Raposas de las vezinas nunka komen las gayinas

Grio salti de mi, vati andi mi vizina

El mal vizino ve la entrada i no la salida

El Dio mos guadre de vizino malo i de aire de burako

Desha dezear tu pie onde tu vizino

El muncho ir entrar i salir kon el vizino a la fin sale pletos

Kuando ya estavamos un shabat sin tasa, se murio el azno de la vizina

La gayna del vizino le parese pato

I mas godra ke seya la gayina, puede tener de minister de la vizina

Ni esfuegra, ni kunyada, ni vizina aireyada

Piojo, piojo, sale de mi, vate ande mi vizina

La kozina es negra vizina

La lagrima fina no la vee ni la vizina

Agradese mis vizinas ke ago kon mis gaynas

El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar

Lavra mi vizina la loka i yo la sezuda la miro en la boka

Ken luze kon la kuzina, non luze kon la vizina

A la vezina li incho el fuzo, a mi me keda el uzo

Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino

Guay del malo i su vizino alado



487680

vezir (t.) m.

וזיר, שר

vizier, minister

El rey esta hazino, al vizir le echan las ayudas



487690

vezné (t.) m.

חלון קופאי; מאזניים; איזון

cashier's window; scales; balance

Kon el (eya) es kon el punto i la vezne



487780

viajador/dera n.

נוסע

passenger

Ken no kreye a la bivda, ke le se aga el marido viajador

Kada ombre es un viajero, dezeozo de amontinyar dinero



487810

viaje m.

נסיעה, מסע, טיול

travel, journey, trip

Empeso su viaje eterno a el paraiso



487960

vida (t.) f.

בורג

screw

Anke la vida es una mar deskonosida semos destinados para navigarla kada dia

Kuando la vida esta en perikolo la valor del shabat es eskondido

La vida eterna pertenese al ombre ke bive en el prezente

La pasensia dama kere bien rijida, porke es una koza ke toka la vida

Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida

La vida es un biskocho, ken se lo koma krudo, ken se lo koma kocho

El ke pensa bien i ovra prontamente, todo su vida va estar muy kontente

Kon pasensia i penar - alkansas tu vida salvar

La muerte es la mas grande echa de la vida

El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado

Ande entra la dota, la vida non es rota

Asta la muerte vida es fuerte

El ke da la erensia en vida, merese palos

Geinam en vida ke en muerte non es maraviya

Serraron el defter de su vida

Kon vida i salud todo se aze

La vida es komo la solombra pasada

Dulse vida pasan los kazados, si son fieles i amados

Si paz no existe, se pasa la vida triste

Kreer i esperar es la vida alargar

Konviene o no konviene kale tomar la vida komo viene



488380

vidro m.

זכוכית, זגוגית

glass

Das al vidro guay del vidro, das a la piedra guay de la piedra

Ken tiene tejado de vidro no echa piedra a su vezino



488490

viejo m. & adj.

זקן, בא בימים; ישן, ישן נושן, עתיק; בלה, משומש

old, out of date; ancient; worn, used

El Dio ke nos guadre de merkader nuevo i de puta vieja

El Dio mos guadre de pedo de vieja i de ayre de kaleja

Bandera vieja, onor de kapitan

El viejo non se kere murir, para mas ver mas sentir

Lo ke me dan ya es viejo

Kuando la vieja dizeya - la kaza - pana si seka

Lo ke la vieja keria, entre esfuenyos se lo via

Marido viejo si echas a la kama paresi a un gato

Komo viejo malo ke landres vo se aga

La vieja porke tura, porke se kura

Viejo malo

Kuando ay amores nuevos se olvidan de los viejos

Kuando el merkader kevra, bushka defteres viejos

Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo

Kuando la vieja se kere alegrar, se rekorda de su ajugar

La vieja en kaza la djoya en la kasha

A kavayo nuevo, kavayero viejo

Las anyadas no azen sezudos, eyas non azen ke viejos

I el viejo su fue a su eterno repozo

No ay mejor espejo ke un amigo viejo

La korona de los viejos es los inietos

Eskucha a los viejos, saven dar buen konsejo

Amigos viejos, nunka se azen enimigos

El mansevo por dolor, el viejo por onor

Konsejo de perro viejo

Es botezika vieja

Komer kon viejos i dormir kon mansevos

El viejo le parese el mundo mal echo, el djoven ve el mundo kon muncho prometa

Vieja en kaza, droga en kaza ; viejo en kaza entrompezo kaza

El mansevo por no saver, el viejo por no poder, deshan las kozas perder



488640

vientre f.

בטן, כרס

stomach, belly

Todos de una vientre, kada uno a su modo

Mucha miel da dolor de vientre



488690

viernes m.

יום שישי

Friday

Vate a lavar ke es tadre de viernes

El ke giza viernes kome Shabat

Nasido de noche de viernes

Achakozo komo el djudio en viernes



488970

vijitar v.

ביקר

to visit

Al harif le vijita la boveda

El Dio lo echo i no lo vijito

Le vijito la boveda



489200

vinagre m.

חומץ

vinegar

El vinagre fuerte aze danyo a su tinaja

Mas muchas moshkas se topan en la miel de lo ke en el vinagre

Vinagre debalde es mas dulse de miel merkada



489300

vindikar v.

נקם, נפרע מ-; הגן, לימד זכות על

to avenge; to protect, to defend

La rikeza es un fumo; la grandeza nada vale, porke la terrivle muerte siempre vindikara



489430

vino m.

יין

wine

Muncho vino es danyozo, un pokito es savrozo

Buen vino en negra bota

La kriatura bolta komo el vino en la bota

El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota

El ke beve vino non kota vazos

Kada meyanadji alava a su vino

El buen vino asta la fiesta

Kuando entra vino se hue el tino

Vino aze sangre, karne aze karne



489520

vinya f.

גפן, כרם

vine, vineyard

Salto la kavra a la vinya, saltara i la kavrita

El miedo guarda la vinya

Las vidas komponen vinyas

A vinya grande sesto chiko



490180

visio (1) m.

עונג, תענוג, סיפוק

pleasure, enjoyment, satisfaction

De bien i de visio perdi el ofisio

El kapriso es un triste visio



490290

vista f.

ראיה, ראות, חוש הראיה; מראה, נוף; תחזית, פרספקטיבה; דעה, השקפה; ארון זכוכית; החלק הנראה לעין

sight, visibility, sense of sight; appearance, view; outlook, perspective; opinion, view; glass case; the visible part

El ke es sosialista tiene ermoza vista

Leshos de vista, leshos de korason

La mujer loka por la vista pierde la toka



490700

vitrina f.

חלון ראווה, תיבת זכוכית, חלון תצוגה, ויטרינה

showcase, glass box, display window,

En vitrinas no mires kon tu mujer te avri el portofolio sin kerer



490760

viudo (2) m.

אלמן

widower

La viuda onrada, su puerta es serrada



491100

volán/volante adj.

מעופף, נייד, לא קבוע

flying, mobile, not fixed

Palavras eskritas son permanente, ma palavras avladas son volante



491310

voluntad cf. veluntad

La voluntad del puevlo es la unika fundasion lejitima del kualkier govierno



491440

vos pron.

אתם/אתן; אתה/את בפניה של נימוס רב

'you' in a very polite address

Arroz - m'ichare kon vos

A vos vo lo digo eshuegra vos entendelo esnuera



491510

votar v.

הצביע

to vote

No digas por ken votates porke todos se pelean keren partes



491710

vuestro/tra, (pl.) vuestros/ras adj.

שלכם/שלכן

yours

Para vuestra ija ke kere estar prenyada ajo mesklado fino kon vieja tiralanya

Ni senar sena de karne, ni estar kon vuestra madre



491870

ya adv.

כבר

already

Yagas untadas ya duelen ma no tanto

Madrasta? El nombre ya le basta

Chiko fue, ya se amato

Lo ke me dan ya es viejo

Si ya korre, porke korres?, si no korre, porke [no] korres?



491910

ya! interj.

בוודאי!, בהחלט!

certainly!, definitely!

Ken dize no, dize ya



492040

yaga f.

פצע, חבּוּרה, נגע, כיב, מורסה, אבעבועה; גלד

wound, bruise, lesion, ulcer, abscess, boil; scab

El Dio da la yaga, da i la melizina

Yagas untadas ya duelen ma no tanto

Ken no save vistir braga los chikures le azen yagas

Merkader de la yaga ke siempre piedre i nunka gana



492200

yagur (1) (bulg.) m.

יוגורט

yogurt

Ken dize ke su yegurt es agro

Ken se kemo en la shorba, asopla en el yogurt



492430

yakishear (t.) v.

התאים, הלם

to match, to fit

Gueso ajeno no se aze tu gueso, i si lo keres azer no akeshea

Le 'sta akesheyando komo la moshka en la leche



492600

yamar v.

קרא, קרא ל-, זימן, הזמין; נתן שם, קרא שם, כינה

to call, to summon, to invite; to name, to nickname

Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare

Antes ke me yames ladron, te yamare putaniero

Onde non te yaman non te metas

El ke viene sin yamar, no le dan lugar

Bolsa sin dinero yamalo kuero

Nu lu yames a tu yerno, yerno, si no le metes el aniyo al dedo

A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado

A ken Adonai yamo no s'enganyo

Dime senyor, por ke la yaman luna de miel? Por ke los otros son amargos komo la yel



492630

yamarse v. refl.

נקרא

to be called

Akel se yama alegre i kontente. el ke tiene plazer de el prospero de el de enfrente



492810

yantar/yentar v.

אכל לשובע, אכל כהלכה

to eat to his heart's content, to eat properly.

Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision



492890

yaprak (t.)

עלים/עלי גפן ממולאים

stuffed vine leaves

El rey un yeshil de yaprak



492980

yardán (t.) m.

ענק, רביד, מחרוזת, שרשרת

necklace

Buzeyo un yardan por azer un kandelar



493330

yave f.

מפתח

key

Savemos ke ay yave en kada kaza tanbien a yave en korazon de mujer

Yave de oro avre kada dolap



493700

yegar v.

הגיע, קרב; זכה ל-, הגיע ל-

to arrive, to approach; to reach

Si a tu ventana yega una palomba avrila kon repozo i dile ke entra



493770

yelada f.

תקופת הקור הגדול

the great cold period

Mi marido en la yelada i yo tambien



493920

yelar v.

קרר, צינן; התקרר (מזג האוויר)

to cool, to cool down; to cool down (the weather)

Ni karvon ni lenya no esperes fin ke yela



494040

yema f.

חלמון; לובן העין

yolk; white of the eye

Dar el guevo sin la yema



494180

yené (t.) prep.

למרות זאת, אף על פי כן, למרות ש-, על אף; שוב

nevertheless, even though, despite; again

Ande korrio, egine va korrer

Ke karar ke seiga godra la gayna, ine tienes menester de la vizina

Dientes de kavayo ke tenga, igine no le vo dar or azer esto

La kola del perro estuvo disiete anyos en la prensa i yene tuerta

Sien ke le den en el kulo, yene duro, yene duro

Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos



494270

yeno adj.

מלא, גדוש

full, overflowing

La kaza yena presto se aze la sena

Erash maridu bueno, kuandu viniash yeno

Sin bolsa yena, ni ruvia ni morena

Echar una vazia, aferar una yena

Bueno giza mi elmuera kon la alkuza yena

Sta prenyada, sta l'alma yena

De vez ke vengo yeno, so marido bueno

La bota yena, la mujer borracha

Kon onbre yeno de sensia i saver azete amigo, azete tu haver

Yeno de sensia ma sin pasensia



494390

yenso m.

אריג, בד פשתן, ארג כותנה; אריג דק (בטיסט); כתונת תחתונה לנשים

woven fabric, linen fabric, cotton fabric; thin fabric (batiste); women's undershirt

Segun el tiempo se kura el yenso



494670

yerno m.

חתן

son-in-law

Nu lu yames a tu yerno, yerno, si no le metes el aniyo al dedo

El yerno en la kaza del esfuegro es liviano komo el salvado

El hamin i el yerno komo te sale

Amistad de yerno, sol de invierno

El suegro kon el yerno - komo el sol de envierno



494750

yerrar v.

הטעה

to mislead

Errar es umano i perdonar es divino

En tomar i dar es fasil de yerrar

Muncho avlar, muncho yerrar

El hazan yerra en la teva

Ken pregunta no yerra



494790

yerro (1) m.

שגיאה, טעות, משגה, שיבוש

error, mistake, disruption

Por yerro di mediko la tierra lu kovija

El persigo perro save korrer sin yerro

El mas prospero del ombre es adovar sus yerros

Yerros de kazados ke no sepan vizindados

Yerro del mediko, veluntad del Patron del mundo

Anke la verdad esta en kasha de yerro tiene ke salir a luz en muy poko tienpo



494880

yerva f.

עשב, דשא; טחב

grass; moss

Ande el pie del djidio peza, yerva no kresa

Aspera azno a la yerva mueva

Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas



494980

yeshivá (ebr.) f.

ישיבה (מקום לימוד); ישיבה, הסבה

yeshiva (rabbinical college); sitting

Fue demandado en la yeshiva de los sielos



495040

yesurim (ebr.) m. pl.

סבל, ייסורים

suffering, agony

Si keres alargamiento de yisurim aleshate de los maasim tovim



495140

yevar/yevarse v./v. refl.

לקח, נטל, נשא, הביא; ''סחב'', גנב, גזל; הוביל, הוליך, נהג, העביר; נשא; לבש; הכיל; סבל, התיסר

to take, to carry, to bring; to steal, to rob; to lead, to drive, to convey; to wear; to contain; to suffer

El ke izo este hohombro se lo yeve al'ombro

El yeva la masa al orno

Lus grandes yevan la pita al orno

Lus lokus i bovos yevan la masa al orno

El loko la echa, el savio la yeva

Ijo ganador, yeva tres, trae dos

Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar

Kien mal yeva, bien espera

La persona yeva mas ke el fierro

El ombre yeva mas ke la piedra

Kuanto keres bulisa, yevalo a kaza

Negro a pie, negro a kavayo, negro si lo yevan por la mano

el derecho yeva kavesa rota

Eskrito esta en la palma lo ke tiene de yevar l'alma

Abolta tu panyo - tura otro un anyo

Kon buena djente lo digo, uno yevaron, uno trosheron

El ombre ke no yeva heshbon, el heshbon le sale de suyo

No ay ni tinta ni papel lo kue yevo

Dizi ke no es la mana, las yevaresh haltona #

El sapatero yeva el sapato roto

El guerko lo yeve, el satan lo arraste

Mal yevando i bien esperando

Si mi papa si murio las mintiras non si yivo

Luvia i timpesta se yevo el arado i sembrado

Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte

En la guerta grande yevate el sesto chiko

Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato

De lo kontado se lo yeva el gato

El moso bueno se yeva a la ija del amo

Aire, yevate esta arina!



495610

yo pron. pers.

אני

I

Ken se puede enkuvrir del Dio? El bovo dize, solo yo, solo yo

Kaya mana, avlare yo

Mi marido en la yelada i yo tambien

Mi vezina me dezonoro una vez, i yo dos i tres

Kuando bive el mundo kuando bivo yo

Mi vezino tenga bien, i yo tambien

Alevanta tu, me asentare yo



495801

yom tov (ebr.) m.

יום טוב. חג

good day. holiday

Shabat i Yom Tov es solo al djidio



495880

yorar v.

בכה

to cry

Ken muncho yora akel mas tiene

Se murio en dia de luvia, los sielos lo yoran

Si keres ke la mujer yore, deshala prove

Ken te kere bien, te aze yorar

Ken yora en mintiras ke yore en verdad

El ke yoro por otros, se kedo sin ojos

Mas vale ke yore el ijo de lo ke el padre

No todos yoran en un dia, ni todos riyen en un dia

Kuando da el padre al ijo, rie el padre i rie el ijo; kuando da el ijo al padre, yora el padre, yora el ijo

Tanto yora la bien kazada, ke la mal kazada se keda kayada

La kriatura si no yora no le dan la teta

Kuando aze luvia los sielos yoran, la tierra riye

Djoha le dieron chorva, se metio a yorar

Se dio al daul de yorar

Yora el sielo, yora la tierra

Yoran kuerpos por vestidos i vestidos por kuerpos

Ken fuyo su madre no yoro

Ambeza en yorando, ruyeras en ganando

Fijos non tengo, nietos me yoran

El ken no tiene kreyaturas va yorando se inyerva kon el Dio porke no le esta dando

Una mano sola no kanta i no yora

Las mujeres yoran kon un ojo i rien kon el otro

Kuando no savemos por ken yorar, yoramos a los movitos de bedahen

Ken se mata kon sus manos, no merese ser yorado

A ken es de yorar al ke tinia bien i vino en mal



495980

yoro m.

בכי, נהי, הי

cry

La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros



496240

yuch (t.) adv.

בקושי

barely

Sin lavorar por tu porvenir es muy yuch de topar tu avenir



497190

zahú/zahud (ebr.) m.

זכות; מצווה; חסד; כבוד, יוקרה; גמול

merit; commandment; kindness; honor, prestige; reward

Buen zahou tengas

Komer el kavod i el zahut

Zehut avot no se atema



497630

zarzavat/azarzavá (t.) f.

ירק, ירקות

vegetable

Kuando merkas zerzavat ke sean freskas i non bayat



498040

zer (t.) m.

ירוקת; מרירות, זעם, כעס

green; bitterness, rage, anger

Zeris i fatigas, punchan komo las urtigas



498280

zihir (t.) m.

רעל, ארס

poison, venom

Angusia de korason, kara de Zehir



498470

zíngano/zinganó (t.) m.

צועני

gipsy

Zingano ke vido pan

Kara de Zingano