Back to main page of Maaleh Adumim Institute                             tornar a la pajina prinsipal del Instituto

   Back to main page of the dictionary    tornar a la pajina prinsipal del Trezoro

 

English search

Bushkida - ladino 

English search

Bushkida - inglez

Idioms

Lokusiones

Popular l.

L. popular

Proverbs

Refranes

Koplas

Koplas

Religious l.

L. relijioza

Bible and Midrash

Biblia i Midrash

Novels and press

Novelas i Periodizmo

Lexical samples

Enshemplos leksikales

Classicism

Klasika

Shortening table

Abreviasions

 



 

 

Comprehensive Historical Dictionary of Ladino Lenguage

Popular remedies and mascots

In alphabetical order

 

 

Trezoro de la Lengua Djudeoespanyola (ladino)

 a traves de las Diksionario amplio istoriko

Segulot i Melezinas populares

Segun el orden alfabetiko

 

 





330

abashar v.

decline, descend, come down, to be reduced, to be lessened; lower, reduce, diminish; to deepen, to go deeper

segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke los pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i se milizinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1170

abokar v.

to tilt, to bend, to bow, to bend down

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1290

aboltado adj.

overturned, invertded, that became; converted, heretic, non believer, donme (shabtay zvi follower)

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1330

aboltar v.

to turn, to spin, to surround; to turn over an object; to return, to come back, go back; return an object; refer; replace; to become changed

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o kelo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1340

aboltarse v. refl.

turn over; turn around; to come back from a trip; to change taste; to convert religion

Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1585

aborresedor m.

hater

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1590

aborreser v.

hate, loath, despise, to abhor, detest

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



1920

abrevar v.

to water; to water the flock

non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



2350

abufado adj.

inflated, swollen

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)



2380

abufasión f.

swelling, growing in size; inflation

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



2410

aburakar v.

to puncture, perforate, pierce, make holes

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



2610

achapar (it.) v.

to grasp, to catch, to hold ,capture, to trap

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)



3080

adasim (ebr.) m. pl.

myrtle (plural)

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



5840

afermoziguar v.

to beautify, to decorate, improve

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6100

afikomín/afikumín (ebr.)

afikoman

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6150

afilú (ebr.) conj.

even if

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6300

afión (t.) m.

opium; a person who is 'sticky'/ unbearable/ nuisance

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6330

afirmar v.

confirm, verify, fulfill, to strengthen, to sign, validate; argue/to declare firmly

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6510

aflakar v.

to slim (make thin); to weaken, to wear out; to make poor

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6690

afogar v.

strangle, drown; to press on, to give distress to

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



6780

afolgantar v.

to rest, go on vacation, to find comfort; to enjoy

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



7450

afuera adv.

out; abroad; in lending; at the cemetery

En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840)



7585

afumear cf. fumear

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



7810

agizar (fr.) v.

sharpen

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



8350

agrear/agrearse v./v refl.

to become sour; to spoil the relationship; to become angry

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



8580

agro adj.

sour; a nickname for a person who is rough, bad-tempered, bitter

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



8710

agua f.

water

se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



9320

aguja cf. alguja f.

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



9680

aharvar (ebr.) v.

to hit, to beat, to torture; to ring, to knock

segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840)



10230

aírado adj.

angry

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



10790

ajo m.

garlic

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



11300

akavidar v.

warn

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



11310

akavidarse v. refl.

to be careful, to be cautious

se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



11760

aklarar v.

illuminate; make clear, explain, interpret

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



12270

akonantar v.

to precede, to have priority/precedence; to have the upper hand

Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



12420

akonteser v.

happen, occur

segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



12450

akontesimiento m.

event, occurrence, incident; to wet oneself in the pants

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840)



13765

al yede de (ebr.) adv.

by, by way of

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)



14040

alakrán m.

scorpion

segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)



14130

alanseado adj.

stabbed, dead, slain, fatal casualty, that was with stabbed with a spear

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



14400

alavado adj.

praised; famous

Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



15070

alderedor prep.

round, around

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



15260

alechadera f.

wet nurse

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo



15290

alechar v.

breast feed; suck

segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



15440

alegrar v.

to make happy

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo



16030

alevantarse v. refl.

to rise, to rise up; to rise from bed; to rebel; to stop; to rise (the sun / the day); stiffen, bristle (hair, fur, feathers); to go out

segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840)



16170

alfabeto m.

aleph-bet, alfa-beta

segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



16550

alguja f.

needle; ornament pin

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



17270

alimpiarse v. refl

to get clean, to clean oneself; to justify oneself; to lose onself's possession, to take over possession; to die; ironically: we got rid of him

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



17940

alkatrán m.

tar

para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon sal i aprestara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



18320

alma f.

soul, spirit, mind

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)



18630

almástiga f.

gum, resin

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)



18690

almendra f.

almond; almond-like ring

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



18890

almiskle m.

aroma, odour, perfume; musk; myrrh(plant)

para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es papiko de almiskre i lo moleras a el kon agua, i ke beva la mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



18970

almorana- almoranas de ojos

trachoma

Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



18980

almoranas f. pl.

hemorrhoids

para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



19330

alsar v.

elevat, to lift, raise, carry

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



20322

amá (ebr.) f.

middle finger, the male genitalia

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



20490

amahar (arab.) v.

to lessen, to cure, to calm, to stop pain, to soften; to become calm, to be weakend, subside; to reduce the pungency of an onion

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



20910

amar v.

to love

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



21030

amargo adj.

bitter; melancholic; quick, talented, crafty, cunning; a nickname for coffee

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)



21200

amariyo adj.

yellow

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



21230

amariyor/amarior m.

jaundice; yellowness

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



21340

amasar v.

to knead

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



21430

amatar v.

extinguish, to put out; to calm; to crush between the fingers

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



21950

ambriento /e adj.

hungry

segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



22410

amigo m.

friend, companion, comrade

Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



22760

amojar v.

to wet, to moisten

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



22920

amor m. (Sal.)/f. (Izm./Ist.)

love, fondness; beloved, sweetheart

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



23145

amostrasión f.

proof

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)



23150

amostrar v.

to show; to prove

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840)



23185

amoyeserse (port.) f.

to soften

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



24270

anchura f.

????, ?????

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



24900

aneto (fr.) m.

fennel

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



25740

aniyo m.

a ring

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



25790

anka f.

thigh, hip, pelvis

segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



26670

antiguo /antigo adj.

ancient; old-fashioned

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)



27410

anyo m.

year

Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



27960

apanyarse v. refl.

to be caught; to hold on to-; to fall into a trap (metaphorical); to expose a secret, to reveal the truth, to be gathered

Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



28420

apartado adj.

separated, distinguished, isolated; far, disconnected; kept aside; prince, anointed

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



28520

apartarse v. refl.

to separate oneself, to be divided, to be separated; to segregate oneself; to divorce

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



29690

apio m.

celery, parsley

Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



31070

aprestar v.

to benefit, to be useful

para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon sal i aprestara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



31140

apresurar v.

to catalyze, to urge, goad

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)



31200

apretado adj.

compressed, pressed, tight; stingy; shy

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



31360

apreto m.

pressure, stress, distress; torment, suffering, hunger

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



31680

aprometer v.

to promise; to offer

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)



31900

aprovechar v.

to make use, to use, to take avantage of; to be beneficial, to be useful, assist

segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



32130

apuntar v.

to point at; direct, to aim; emphasize; to punctuate; to follow the reading (torah) to direct oneself's attention to-; to set, attach, to stab with a pin; to hint; appear; to fix

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



32260

apurar v.

purify; to condense through wetting or evaporation; to compress, minimize; to cause suffering, to pressure

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



32840

aravá (ebr.) m.

dry land, savana

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



33070

arder/ardir cf. adrer

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



33085

ardido adj.

burned

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



33340

areo adv.

continuously, non stop, one after the other

segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



33620

arina f.

flour

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



34010

arko/arkol m.

rainbow, bow/arch (weapon), arch (violin); arching, arcade; clothes hanger

Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840)



34425

arnevet (ebr.) f.

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



35125

arraspado adj.

grated

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



36030

arrefreskar v.

to refresh, to cool; to become cold; to become refreshed

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



36890

arrelumbrar/se v./v.refl.

to light up, illuminate, brighten, to glow, to shine; to throw light; to be lighted; to make happy

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



36913

arreluziente cf. reluziente

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



37280

arremojar v.

to wet, to dip, to moisten, to soften with water

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



37287

arremojarse v. refl.

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



37290

arremojearse v. refl.

to wet the throat, to drink a refreshing drink

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



37405

arrenovarse v. refl.

to be renewed

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



38060

arresivir v.

to accept, to achieve

segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840)



38190

arreskunyar v.

to scratch

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



39500

arrimarse v. refl.

to lean; to find temporary shelter; to prepare himself for a short rest

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



39690

arriva adv.

above

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



41250

árvol m.

tree

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



41720

asar v.

to roast, to toast

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



42055

asedesiarse v. refl.

thirsty, thirsty for water

Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



42240

asegún prep.

according to, like, just like, just at the moment that

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



42570

asemejansa f.

similarity, proximity, analogy

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



42580

asemejante adj.

similar, identical

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)



42920

asentarse v. refl.

to sit down; to sit in all his weight; to sink due to his weight; to fall on the chair; to go bankrupt

Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



43780

ashufre m.

sulfur; sulfur color; match

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



45510

asoltar v.

to release; to distribute, to emit moisture; to return; to motivate; to separate

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



46740

asukar v.

to sweeten, to put sugar in

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



46980

asur (ebr.) adj.

forbidden, not allowed, prohibited

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



47160

atadero m.

bond, bundle; ribbons (ornaments) for a horse

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



47200

atado adj.

tied, connected, bound, bundled; committed; pious

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



47730

atar v.

to bind, to connect, to attach; to close a deal; to rely on, to trust in

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



47970

atarse v. refl.

to commit, to bind oneself, to be bound; to become thick

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



48140

atemarse v. refl.

to be terrified, to be bored; to, destroy; to commit suicide

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



48920

atorgar v.

to admit, to recognize in; to confes; to declare; to promise; to agree

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



50090

atuendo m.

utensils, kitchen utensils; those who hesitate to take responsibility; potty

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos atuendos en un lugar asta 3 dias u el atuendo ke avra guzanos de akel es el devedamiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



51550

ave f.

fowl; a nickname for an uninitiated, heavy and cumbersome person

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



51880

aver (ebr.) m.

air, wind; atmosphere; climate, weather, hospitality

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



52680

avla f.

speech, lecture, sermon, conversation (on the radio, in public); speaking ability

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840)



52770

avlar v.

to talk, to lecture, to converse, to start a conversation

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



53360

avrir v.

to open, to inspect, to extract cork, to give a laxative drug

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



53630

avrirse v. refl.

to be opened; to bloom; to open himself, to confess, to reveal his heart; to rupture; to overcome his shyness

Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



53960

ayar v.

to fund

segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



54010

ayarse v. refl.

to be found

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



54105

ayduk (serb.-cro.) m.

bandit, robber

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



54390

aynará (ebr.)

the evil eye; the effect of the evil eye

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



54870

azeite m.

oil

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de oliva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



55850

azna f.

she-ass

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



55980

azno m.

donkey

Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



56365

baal hayim/baal hay (ebr.) m.

animal

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



56855

badkado (ebr.) adj.

tested

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



56885

baduk (ebr.) adj.

tested, checked

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



58080

baldar v.

to cancel; to undo shear; to break; to stop; To make illegal, to invalidate

segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar el prenyes: tsoa del arnevet balda el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula kuando vee kiriatura ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriatura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



58090

baldarse v. refl.

to cease working, to cease

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



59470

banyo m.

bath; bathing; bathroom; city of baths

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



60910

barro m.

clay, mud

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



60940

barruga f.

wart

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



62880

batidero m.

continuous knocking, thumping; convulsion

segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



63330

bava f.

saliva; figuratively: nonsense

La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



64680

beemá (ebr.) f.

animal, beast; "Beast" - a nickname for a fool

segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840)



65170

bel-suklugú (t.)

gonorrhea (medic.)

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67005

betoh de (ebr.)

while

segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840)

non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67040

betulá (ebr.) f.

virgin

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67045

beulá (ebr.) f.

married woman

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67120

bever v.

to drink, to sip; to deceive; to trust in

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mover: ke beva leche de perra i movera luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es papiko de almiskre i lo moleras a el kon agua, i ke beva la mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67290

beveraje m.

beverage, potion; drinking

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67690

bezba f.

bumblebee; wasp

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67725

bezbón m.

wasp

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67820

bezerro m.

calf, young bull; a rude, uneducated person

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



67920

bezrad a él/bezradel! (ebr.) interj.

with God's help

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)



69060

bikur holim (ebr.) m.

organization of welfare for patients

el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



71050

bivo adj.

alive, full of life; alert; lively, playful, cheerful, agile; clever, brilliant; shiny

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



71480

blaho adj. & n.

Wallachian, Romanian

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



71590

blando adj.

softish

segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840)



71860

blanko m.

coal; aspro: the smallest Turkish currency, penny

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



71870

blanko adj.

white

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



71980

blankura f.

whiteness; coal

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



72890

bogacha (t.) f.

pastry stuffed with cheese or minced meat; pie

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



73130

bohor (ebr.) m. & adj.

eldest; innocent, naive, can be rotated around the finger

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



73200

boka f.

mouth, muzzle

segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula kuando vee kiriatura ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriatura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



75940

borrachez f.

drunkenness

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



76370

bota f.

boot; tub, barrel, bread box, basin; bathing in the bath; great store

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



77900

bozdearse (t.) v. refl.

to be spoiled, to be broken; to become ugly, to degenerate; to fail

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



78340

braso m.

arm; branch

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o kelo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)



78630

braza f.

burning coals

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



79180

brisko m.

peach

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



80220

buelta f.

rotation, touring, tilting; change, exchange, reversal; change of view; bypass

segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



80890

buey m.

bull, ox

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840)



81550

bulba f.

tuber, bulb; womb

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)



82190

burako (port.) m.

hole, perforation, pinhole; opening

Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha' i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana el ke detiene sus burakos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



83390

buyido adj. & m.

boiled; Grumpy, quick-tempered, easily irritated; Weak, breathless, helpless, exhausted

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)



83460

buyir v.

to boil

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



85235

charkaneer (t.) v.

to turn, to spin, to roll

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



86205

cherekote (t.) m.

black cumin, blac cumin seeds; nigella

Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome cherekote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840)



87560

chincha f.

bug; nickname for a cheap man; nickname for a annoying man

Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840)



88530

chizme (t.) m.

boot, short boot, overshoe; shoe, sandal

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

no mete los chizmes el dia ke va a partir a kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



89690

chunko m.

reed, bamboo, palm sprig; tube

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



91860

danyar v.

to harm, to sabotage, to cause damage to, to harm; Scare, intimidate

segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



91890

danyo m.

damage, destruction, injury; Anger, resentment, bad mood; a transient madness, alienation, strangeness, eccentricity

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)



92000

danyozo adj.

harmful, prone to disaster; tends to spoil

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



93297

daré (t.) m.

millet; feng

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



94060

davka (ebr.) adv.

exactly so, especially

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



94350

deaynó (ebr.) adv.

that is

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



94470

debasho adv./prep.

under

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien en veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



95000

dedo m.

finger; anything with a finger shape/finger dimensions

segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula kuando vee kiriatura ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriatura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



95700

degoyar v.

to slaughter; "to slaughter at a price" - to sell at a high price

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize in ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



96520

dekontino adv.

non-stop, consistently; always

segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo

segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)



96760

delantre adv. & prep.

before, opposite, forward; compared to-

segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



97500

demandar v.

to ask, to demand

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



97630

demanyana adv.

in the morning, early in the morning; morning; tomorrow morning

segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840)



97880

demenester m.

necessity

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



98440

demudarse v. refl.

to change oneself; to become (turn) pale, to change his countenance, to be turbid; to be astonished, to be confused

Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



98740

denunsiar v.

to announce, to reveale; to published; to inform

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



99630

derecho adj.

honest, righteous, decent, sincere; straight, upright, perpendicular, vertical; rightist

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o kelo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



100090

derredor m.

environment, circumference; atmosphere; family, relatives

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



103710

deshar v.

to leave, to abandon, to neglect; to give up, to deliver, to submit, to give to; to leave a job, to resign; to bequeath

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



104320

desierto adv.

really, of course, for sure

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



104860

deskalso adj.

barefoot

Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



107040

deskuvierto adj. & m.

exposed, visible, bareheaded; missing coverage (at the bank)

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)



107100

deskuvrir v.

to discover, to unveil, to reveal to all, to reveal, to find

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



108740

despartimiento m.

division, separation; farewell, parting

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



109490

despertarse v. refl.

to wake up; to become aware of the danger, to begin to see the truth after being wrong for a long time

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el kof ke es la maymona debasho de la kavesa del dormido; no se despertara asta ke no le kita akeyos kaveyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



110475

destajar v.

to cut, to cut down

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



110490

destapado adj.

open, from which the cork was extracted, from which the lid was removed

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



111910

detener v.

to delay; to hold, to grab, to restrain, to brake, to stop

segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana el ke detiene sus burakos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



112000

detenerse v. refl.

to linger, to stop; to restrain himself, to control his spirit; to avoid; to waste his time; to cosider himself as, to behave with pride/arrogance

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de ko Fzas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



112585

devedamiento m.

prevention

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la kavza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



112590

devedar v.

to avoid, to dodge, to save (money)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



114540

dezear v.

to wish; to desire, to want very much

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



115200

dezeo m.

desire, lust, aspiration; the coveted thing; best wishes

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



116030

dezir v.

to say, to formulate, to express (in writing or orally), to recite, to command; To do good with

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)



117310

dezmenuzarse v. refl.

to disintegrate, to disintegrate into small pieces

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)



118910

día m.

day

Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



119900

diavlo m.

devil, demon, harmful; an unscrupulous smart man

Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



120430

diente m.

tooth

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



120690

dientro prep.

inside, in

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



125240

dito (it.) adv. & adj.

in the same manner, as above, as aforesaid; the aforesaid; certain

segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



126820

djendjibre/djendjivre m.

ginger

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



128335

djitín (t.) m.

cotton

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



128340

djivá (t.) f.

polishing, brushing; a marble made of glass or lead; mercury; a nickname for a frenetic person

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



129240

djueves m.

Thursday

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)



129865

djunto adv.

together

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



131410

doler v.

to feel pain; to feel the pangs of conscience, to feel worry

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



131520

dolor f. & m.

pain, ache, anguish; grief

segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durm es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon segula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



132320

dormido adj. & m.

dormant, daydreaming; a slow and awkward, clumsy man; difficult to understand

para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el kof ke es la maymona debasho de la kavesa del dormido; no se despertara asta ke no le kita akeyos kaveyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



132360

dormir v.

to sleep

Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



132460

dormirse v. refl.

to fall asleep

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



133400

droga f.

intoxicating drug, medicinal drug, drug; heroin; flavor

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



134200

dulse adj. & adv.

sweet; soft, good, compassionate, pleasant; adv.: in tenderness; in sweetness

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



136260

echar v.

to throw; to shoot; to reject from; to lay down; to expel, to divorce; to activate

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



137560

echarse v. refl.

to lie down, to lie down to sleep; to begin

Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840)



137870

echizado adj.

enchanted

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



137910

echizero/zera n. & adj.

magician, sorcerer

Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840)



137920

echizo m.

witchcraft, magic

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



143050

embever v.

to pump, to absorb, to swallow,; to suffer, to feel insulted, to feel tired

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerteke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



143500

emborracharse v. refl.

to get drunk

Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



143880

embrujado adj.

confused, twisted, wrapped

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



144200

emburujar v.

to twist; to distort things, to speak in a confused way; to wrap, to pack; to deceive; to disappoint; to cause a quarrel

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



145470

empesar m.

beginning

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



146620

emprenyar v.

to impregnate

segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo keme el polvo i no emprenyara nunka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



146910

emproveser v.

to impoverish; to become poor

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)



147370

enbasho adv.

downstairs, on the ground, on the floor

segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840)



147505

enblankeser cf. blankeser

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



148020

endelantre/endelante adv.

onwards

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



148850

endjentrar v.

to impregnate, to beget, to create

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



148940

endjuntos adv.

together

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



149310

enemigo m.

enemy

Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



149900

enfilar v.

to thread

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



150020

enfinkar v.

to stick

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



150440

enforteser v.

to strengthen, to consolidate, to establish

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



150550

enfrente adv.

against, in front of, opposite to

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



151330

englutir v.

to swallow

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



153850

enkashar v.

to insert, to tuck, to poke, to stick, to bury; vulg.: to deceive, ''fuck''

Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



154610

enkolgar v.

to hang

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta

segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



154635

enkolgarse v. refl.

to be hung; to hang himself

Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon segula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



154750

enkonamiento m.

impurity, defilement; infection, desecration

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



156510

enmentar v.

to express, to mention, to name

Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



156540

enmientres adv.

in the meantime, while

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerteke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



156960

enpoya f.

blister

segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840)



157600

enriva prep.

above, on top

Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



158330

ensender v.

set on fire, to ignite

Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



158400

ensensio m.

incense and frankincense; excessive praise

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



158730

enshaguar v.

to rinse

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



159130

enshugarse v. refl.

to dry up, to dry up from not eating

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



159890

entender v.

to understand, to perceive

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kienen veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



160410

enterrar v.

to bury

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



160690

entinyir v.

to blacken; to stain, to defame; to spoil, to corrupt

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



161050

entonses adv.

so, then; before

segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



161780

entrar v.

to enter, to penetrate; to shrink

segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



163890

enveluntar v.

to want, to desire, to covet; to give (God) the ability to give birth

segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien en veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



164390

enyadir v.

to add, to add more

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)



164785

eres (ebr.) m.

venom

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



165340

ermoyeser v.

to germinate, bloom

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



165360

ermoyo m.

sprout, bud, seed, bloom

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



165675

ervá (ebr.) f.

incest, nakedness

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



166900

es.huenyo m.

sleep; dream

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)



167830

eskapado adj.

complete, perfect, finished; certified; saved, redeemed, survivor

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



167900

eskapar v.

to fnish, to complete; to dodge; to save

Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



168150

eskarar v.

to give him the reasons to be rude; to fornicate

Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



169140

esklareser v.

to clarify, to find out; to rise (sun/day)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



169810

eskondido adj.

secret, confidential; hidden, concealed

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)



169910

eskontrar v.

to encounter, to meet unexpectedly

segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



170400

eskrito m.

written; diploma; will; contract

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



170470

eskritura f.

handwriting; book management

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



170570

eskrivir v.

registerer, court clerk

segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



171270

eskupina f.

saliva

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



171330

eskupir v.

to spit; to tell a secret

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



171450

eskureserse v. refl.

to become dark, to become gloomy

Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840)



172090

espada f.

sword

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



172260

espalda f.

back, shoulder; stamina

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



172650

espantar v.

to scare, to frighten, to terrify,

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze ancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)



172670

espantarse v. refl.

to be afraid, to panic, to be anxious, to be filled with fear

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)



172720

espanto m.

fear, terror, awe, anxiety, panic; phobia

segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta



173090

esparzir v.

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)



174120

espinaka f.

Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



174290

espirito m.

segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840)



175700

estampa f.

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



175990

estanyo m.

Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



176970

estiedro adj.

segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



177000

estierko/estierkol m.

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



177230

estimado adj.

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



178340

estrecho adj.

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)



180160

etrog (ebr.) m.

Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



180305

evar (ebr.) m. (pl. evarim)

Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



186290

ferida f.

wound, bruise, blow

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)



188050

fijón (fijones) m.

white beans

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



188780

filiko m.

thin stream; brook

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



189370

findján/findjaniko (t.) m.

coffee cup, cup, finjan

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



189520

finojo m.

fennel

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



190500

flakeza f.

thinness, blight; weakness, exhaustion, anemia

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino ` de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



190530

flako adj.

weak, in poor health, loose; thin, slender, skinny; fragile

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)



193000

fortaleza f.

strength, heroism, power, courage, daring; intensity; hardware, rigidity; fortress

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



194200

fregar v.

to rub, to polish; to wash (dishes); to harass, to upset; ''to poke'', "to push''; to massage

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)



194510

frente adv.

in front of

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)



194520

frente f.

forehead

segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de oliva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



194680

fresko adj.

cool, fresh

Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



194850

friir v.

to fry

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)



194970

frío adj.

cold, chilly; indifferent

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



195450

fruta f.

fruit, fruits

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



195550

fruto m.

fruit; product, produce; Result, benefit

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



195700

fuego m.

fire, burning, flame; (metaphorically:) very expensive

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



195770

fuente f.

spring, source; fountain; tap; purulent ofabscess drainage

segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



195820

fuersa f.

power, heroism, vigor, ability

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



195940

fuerte adj.

strong, sturdy, hard, fierce; vigorous, firm, authoritative; stiff, hard, tough, severe; naughty

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



196060

fuír v.

to run away, to escape, to flee; to avoid; to deviate from

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



196360

fulano m.

certain, so and so

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulana de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



197480

fyel adj.

very bitter

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)



197490

fyel f.

bile

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



197690

gadol (ebr.) adj.

big

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



198360

gam (ebr.) adv.

also

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)



198630

gana f.

appetite, desire, lust, passion

ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840)



198870

ganar v.

to earn, to win ; to enjoy, to benefit from; to win; to be paid; to purchase

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



199860

garganta/gargante m.

throat, neck

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



200180

garón (ebr.) m.

throat

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durm es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)



200440

garvanso m.

chickpeas, peas

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



200930

gato m.

cat

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



201530

gayina f.

hen

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



201640

gayo m.

rooster

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de oliva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



203070

gizado m.

cooking; stew

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



203530

godro adj.

fat, thick, high in fat

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



203590

godrura f.

fat; thickness; bellying

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



203690

goler v.

to smell, to sniff; to sense; to feel the pulse

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i despues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



203945

goluba (serb.-cro.) f.

dove, pigeon

Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



204040

gomitar v.

to vomit

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)



204110

gómito m.

vomit; vomiting

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



204600

gota/gote/gotea (2) f.

drop; balm

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



204640

gotear v.

to drip, to drizzle, to leak

La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



204910

goy/goyá (ebr.) m./f.

gentile (especially Muslim)

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)



205360

graja f.

crow

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



205760

grandeziko adj.

quite an adult (said with irony about one pretending to be young)

non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



205990

grano m.

grain; bud; wound, abscess, blister; currency; weight measure

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



206150

grasia f.

grace, kindness, charm; Supreme Grace

segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



206730

greda f.

Natrium, clay; silver

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



207160

gritar v.

to shout, to scream, to call aloud; to Irritate, to become angry; to scold, to rebuke

Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de oliva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



207500

groso adj.

large, voluminous

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



207540

grosura f.

fat; thickness; arrogance

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



207743

gudal (ebr.) m.

thumb; measure

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



207820

guadramiento m.

guarding, keeping

Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



207920

guadrarse v. refl.

to be kept, to beware, to evade, to avoid, to prevent; to keep, to conceal

segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



209010

gueso m.

bone; shoe spoon (made of bone)

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



209350

guevo m.

egg; testicle

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



209590

guezmear v.

to sniff out; to smell, to give smell; bring up a bad odor, to bring up a stench

Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)



209610

guezmo m.

smell

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i despues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



210100

gusto m.

taste; desire, appetite; pleasure, happiness, satisfaction; tendency, sense of taste

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



210300

guzanear v.

to cover with worms

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la kavza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



210390

guzano m.

worm

La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos atuendos en un lugar asta 3 dias u el atuendo ke avra guzanos de akel es el devedamiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



211420

haham (ebr.) m. & adj. (pl. hahamim)

smart, knowledgeable, learned; Sephardic rabbi

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



212495

hamimut (ebr.) m.

warmth

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



212570

hamor/a (ebr.) n.

donkey, metaphorically: stupid, foolish, ignorant

segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213030

hanuká (ebr.) f.

Hanukkah; a date far, far away in time

Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213060

hanukiya (ebr.) f.

a Hanukkah candlestick

Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213550

hardal (t.) m.

mustard; mustard bandage

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke safumee kon hardal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213660

harif (ebr.) m. & adj.

spicy; clever, sharp, witty, shrewd, cunning

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213880

has vehalila (ebr.) interj.

God forbid!

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213890

has veshalom (ebr.) interj.

God forbid!

segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



213900

hasbón (ebr.) m.

reckoning

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



214535

havatá (ebr.) f.

willows beating

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



214560

haver (ebr.) m. (pl.: haverim/haveres)

friend, colleague, partner; member (in an organization)

non aga a su haver sandak de 2 sus ijos ke despues se la muere el uno de eyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

non konsuegra el onbre 2 vezes kon su haver, sus ijos kon las ijas de su haver (manus. Papo, Sarajevo 1840)



214760

hayá (ebr.) f.

animal, beast; an unsociable man

segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



215200

hazino m.

sick, patient

el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



215300

hazinura f.

disease; disability; worry, trouble, obsession; a bad habit that is hard to get rid of

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



215330

hazir (ebr.)

pig; a nickname for a disgusting person

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



215645

herev (ebr.) f.

sword

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



215810

hesvan/heshvan (ebr.) m.

Cheshvan

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



216630

holi (ebr.) m. (pl.: holaim)

disease; tuberculosis

segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



217930

ichizo m.

magic, sorcery

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



218600

ígado

liver

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



218660

igo m.

fig

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)



218710

igual adj.

equal

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



218940

ijo m.

son, boy

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



219440

ilo m.

thread, wire; blade (cutting side of knife/sword)

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



220930

importar v.

to import; to be important

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



222160

inchir v.

to fill, to pile up; to fatten, to feed

segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



222320

inchirse v. refl.

to fill up, to swell, to gain weight

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)



227870

intestinos/as m./f. pl.

intestine

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el' ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



229050

ir v.

to go, to approach, to visit; gone (time); auxiliary verb to indicate continuous present/future; to match

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



229375

irse v. refl.

to leave

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



229380

ira f.

rage, anger, great anger

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)



229840

irse v. refl.

to go, to go out, to disappear, to pass (time, illness, etc.); to die

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



230555

istomhá (aram.) f.

stomach

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



231890

kabalá (ebr.) f.

Kabbalah/cabala (Jewish mysticism)

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



232900

kadir (t.) adj.

able

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



234130

kal f.

lime

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



234730

kaldo m.

sauce; soup

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



235710

kalor f.

heat, hot and dry weather; enthusiasm

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



236280

kama f.

bed

ken ke es meshamesh su en kama ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



236800

kaminar v.

to walk, to go

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)



236970

kamino m.

road, path, route

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)

no mete los chizmes el dia ke va a partir a kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



237200

kamiza f.

shirt

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



238710

kansado adj.

tired, weary, powerless, exhausted

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



238750

kansarse v. refl.

to get tired

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



238980

kantar v.

to sing

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo



239250

kantidad/kantidá/kantitá f.

quantity

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



239530

kanya f.

cane; stick

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



241020

kara f.

face; cheeks; upper part of the shoe

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para manchas de las karas: la sangre del arnevet son menakim los adashe 'ha-panim 'ha-meirim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



241860

karal (t.) m.

quantity, rank, measure

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



243110

karkanyal m.

heel

segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840)



243360

karne f.

meat

segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



243600

karnero m.

lamb, ram

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



245140

kasher (ebr.) adj.

honest, decent; kosher

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



245190

kashika/kashitika f.

box; charity box

segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



245230

kashka f.

shell, peel; pod (botany)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)



245960

kastiyo m.

castle, palace

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



247000

kavaná (ebr.) f.

intention, meaning

segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



247180

kavayo m.

horse; the "Prince" card

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



247540

kavesa f.

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon segula (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien en veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248130

kavesera f.

head-rest; leader, head, gang leader, rebel leader; leadership; stationery title; pillow

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kienen veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248220

kaveyo m.

hair

segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon segula (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el kof ke es la maymona debasho de la kavesa del dormido; no se despertara asta ke no le kita akeyos kaveyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248600

kavra f.

goat; a nickname for a shaggy beard person

segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248670

kavro/kavrón m.

he-goat

Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248720

kavza f.

cause

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la kavza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248870

kayadez/kayades f.

silence, stillness, quiet

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



248920

kayado adj.

quiet, still, silent; silent person

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



249150

kayentar v.

to heat

segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



249170

kayentarse v. refl.

to warm oneself, to warm up

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



249180

kayente adj.

hot, feverish

Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



249250

kayentura f.

heat, high fever

Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



249310

kayer/se v./v.refl.

to fall; to fall on, to occur

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)



249630

kaza f.

house, apartment; a room

segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



250060

kazamiento m.

marriage, wedding

non aga kazamiento a dos sus ijos en vez una ke prosperaran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



250790

kedar v.

to remain; to cease; to stop

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840)

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



250990

kedushá (ebr.) f.

holiness

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251030

kefí (ebr.) prep.

as, according to

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251055

kefiyá (ebr.) f.

epilepsy

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251185

kelaf (ebr.) m.

parchment

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251260

kelev (ebr.) m.

dog; a nickname for an evil man

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251280

kelipa (ebr.) f.

a peel; a frivolous woman, a wicked woman

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251470

kemar v.

to burn, to light, to set on fire

ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo keme el polvo i no emprenyara nunka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



251645

kemitsá (ebr.) f.

the ring finger

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



252280

kerpich (t.) m.

unburned brick

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



252737

kevá (ebr.) m.

stomach

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



252850

kevrantar v.

to break, to overthrow; to despair

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



254890

Kipur (ebr.) m.

Yom Kippur, Day of Atonement

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



255200

kisas adv.

maybe

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



255530

kitar v.

to take out, to remove, to omit, to deduct, to reduce, to set aside; to expel, to give a divorce; to leave

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840)



256100

kitarse v. refl.

to divorce; to be released

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



256640

klaro adj.

bright, clean, pure, fresh, transparent; visible, sure

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



257825

kof (ebr.) m.

monkey

para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el kof ke es la maymona debasho de la kavesa del dormido; no se despertara asta ke no le kita akeyos kaveyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



258570

kola (2) f.

line, column, row; tail

Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



260010

komadreja f.

weasel; rat

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



260850

komer m.

food; a meal, a stew

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)



260960

komer v.

to eat, to dine; to scratch, to corrode

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



261650

komida f.

meal, feast; food

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



265855

konkriarse v. refl.

to be created, to be born, to be generated

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



266130

konoser v.

to know, to know, to recognize, to learn

segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



268010

konsuegrar v.

to become relative by marriage

non konsuegra el onbre 2 vezes kon su haver, sus ijos kon las ijas de su haver (manus. Papo, Sarajevo 1840)



268490

kontar v.

to tell; to count, to calculate; to take into account, to consider, to include; to count on

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



268690

kontener v.

to contain

Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840)



268920

kontigo prep.

with you

Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



271050

korasón m.

heart, core; center

segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



271690

korelado adj.

red, crimson; red-haired, ginger

segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



272380

korrer m.

flow, flux, current; race

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



272390

korrer v.

to run; (of liquids:) to flow; to leak

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



272880

korso m.

deer; course

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



272920

kortado adj.

cut; circumcised

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



272980

kortadura f.

cut, scar, tear; end of mourning (seven/year/month); cutting

Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840)



273040

kortar v.

to cut, to shorten; to break, to stop, to forbid; to cut hair

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



274640

kovijar v.

to cover, to wrap

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



274650

kovijarse v. refl.

to be covered

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)



274970

koza f.

a thing, an object, something, matter

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275231

kozerse v. refl.

to be baked; to be cooked; to ripen

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275290

kozinado adj.

cooked

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275300

kozinado m.

stew, food

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275310

kozinar v.

to cook

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i 275310 kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275315

kozinarse v. refl.

to be cooked

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275860

kreser v.

to grow, to grow to height, to extend; to grow; to increase, to extend

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



275970

kresta f.

crest; summit

segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta



276120

kriadera f.

wet nurse

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



276270

kriatura f.

a baby, a child, suckling; an inexperienced person

segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula kuando vee kriatura ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriatura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



277490

kualker/kualkier cf. kualseker

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)



278380

kuchiyo/kuchío m.

knife

segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



279320

kuerno m.

horn, shofar

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



279390

kuero m.

skin

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



279450

kuerpo m.

body

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



280260

kulantro adj.

coriander

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



280350

kulevro m.

a snake

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon sal i aprestara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



282760

kushak (t.) f.

belt; barrel hoop

segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



283600

kuzir v.

to sew

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



283640

kuzirse v. refl.

to sew to himself

para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino alanseado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



284650

lado m.

side; body side

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



284820

ladrar v.

to bark; to utter curses and threats

Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)



284850

ladrón m. & adj.

thief, robber, burglar; swindler

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



285100

lágrima f.

tear; drop

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i se milizinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



285980

lana f.

wool

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



286090

langosta f.

locust, a person who causes damage

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



286550

lashón (ebr.) m.

language, Hebrew, the holy language

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



287100

lavan (ebr.) m. (pl.: levanim)

white; levanim (name of a gold coin)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



287160

lavar v.

to wash

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



287190

lavarse v. refl.

to wash up

segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



287740

leche f.

milk

segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mover: ke beva leche de perra i movera luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



288680

lenteja f.

lentils

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



289010

lepra f.

leprosy

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)



289030

leprozo adj. & m.

leper, of leprosy; stingy

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



289060

lesensia f.

permission, right, license, authorization

el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



289110

leshanía f.

distance; a very remote place

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



291190

lino m.

linen, flax, linen fabric

segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



291240

lira f.

lira (musical instrument); lira (currency)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



292900

loko m. & adj.

crazy, insane, mentally ill; fool; of a frenzy, crazy

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293150

lomo m.

waist, lower back, loins; cuts of animal loin meat

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293200

londje (port.) adv.

far, far away

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293400

longura f.

length

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293450

lonso (arag.) m.

bear; a nickname for a rude and impolite person

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293610

lovo v.

wolf

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293700

luego adv.

immediately, soon after; then, after that

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mover: ke beva leche de perra i movera luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293720

luenga f.

tongue

segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la sekaras a eya i yevala sovre ti (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293750

luengo adj.

long

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



293780

lugar m.

place, site, seat, area; role

En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



294190

lumbre f.

fire, flame

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



294310

lumbriz m.

intestinal worms

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



294370

luna f.

moon, crescent; mirror; lunar

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



294940

luvia f.

rain; a nickname for abundance

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



295730

machukado adj.

crushed, bruised; disabled

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



295890

madero m.

beam, wood (material); nickname for a fool: "Log"

En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840)



295980

madjún (t.) m.

something soft

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)



296200

madrugada f.

dawn

Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840)



296520

magajika f.

a very small piece, a tiny piece

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



296570

magefá (ebr.) f.

plague, cholera, mortality

el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



297160

maká (ebr.) f.

blow, wound, disease; defect, shortcoming, fault

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



297620

mal m.

pain; bad, evil; sin; disease; damage; bad habit; gossip, slander

Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



298020

malah (ebr.) m.

angel; possessing charitable qualities, the one who appears as the savior angel

el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



299180

malo m.

wicked, a harmful person, inclined to do evil

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



300190

manadero m.

source, origin; spring

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



300340

mancha f.

a stain; stigma

Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para manchas de las karas: la sangre del arnevet son menakim los adashe 'ha-panim 'ha-meirim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)



301300

mania f.

mania, binge, bad habit; quality

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



301960

mano f.

hand

segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



302910

mansana f.

an apple

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303020

mansevez/mansevés f.

youth

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303210

manta f.

blanket; bed cover; small mat; cloak

segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303260

manteka f.

butter

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303320

mantener v.

to maintain

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303640

manyana f.

morning

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303770

manyera f.

barren woman

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



303990

mar f.

sea

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



304640

marido m.

husband, spouse

segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)



305750

masá (ebr.) f.

Matzah

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)



306240

mashkar v.

to chew

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)



307040

matar v.

to kill; to bother, to disturb

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



307680

mauyar v.

to sigh, to moan, to wail, to whimper, to growl, to cry out

si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la sekaras a eya i yevala sovre ti (manus. Papo, Sarajevo 1840)



307910

maymón/maymún (t.) m.

monkey; joker

para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el kof ke es la maymona debasho de la kavesa del dormido; no se despertara asta ke no le kita akeyos kaveyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



308550

mazik (ebr.) m.

harmful; demon

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)



308740

mecha f.

wick; medical candle; a curl, a strand of hair

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



309180

medio m.

half; middle; surrounding

Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



309830

mehamat (ebr.) de

because of

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



310140

mekubal (ebr.) m.

cabalist

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



310490

melezina f.

medicine, medicinal drug

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



310550

melezinar/melezar v.

to heal, to treat

segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



310560

melezinarse v. refl.

to recover

melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i se milizinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



311360

menear v.

to move, to wiggle; to move, to shake, to stir

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)



311510

menester m.

need, necessity

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo



312140

menta (1) f.

mint; nougat made from sesame, honey and sugar

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)



312510

menudo adj.

tiny, small, thin, delicate

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



312555

menusé (ebr.) adj.

experienced

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



312640

meoyo m.

brain, mind, wisdom; forehead

para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i se milizinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



313690

merkader m.

merchant, businessman

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



313780

merkansía f.

commerce, trade, ways of trade; goods, merchandise

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



313820

merkar v.

to buy, to acquire

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



314165

meshamesh (ebr.)

having sex

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



314325

meshihá (ebr.) f.

ointment

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840)



314500

mesklado adj.

mixed

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



314530

mesklar v.

to mix, to blend

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



314645

mesugal (ebr.) adj.

able, efficient

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



314890

meter v.

to put, to place; to invest (money)

segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



315280

meterse v. refl.

to wear; to begin

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



315645

metsitsá (ebr.) f.

sucking - one of the actions of the circumciser

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



315790

mez m.

a month

segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



315830

meza f.

table

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



316430

mezuzá (ebr.) f.

mezuzah

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



316760

miel f./m.

honey

segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



317030

mierkoles m.

Wednesday

Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



317710

milá (ebr.) f.

circumcision; penis

segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)



318650

minudo adj.

small, tiny, thin, flimsy, delicate

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)



319010

mirar v.

to look, to watch, to overlook; to supervise; to consider; to cure, to treat

Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840)



319365

mishgal (ebr.) m.

intercourse

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)



320420

mizvá (ebr.) f.

commandment; dead, coffin

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



321110

modo m.

mode

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



321250

modredura f.

bite, sting, wound

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon sal i aprestara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



321270

modrer v.

to bite; to cause a wound/cut; to carry profits; to understand

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



321350

modrido adj.

bitten

segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



321690

mojar v.

to moisten, to wet

Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



321930

molde m.

means

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



322030

moler v.

to grind; to digest

segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo keme el polvo i no emprenyara nunka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es papiko de almiskre i lo moleras a el kon agua, i ke beva la mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



322100

molido adj.

ground

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



322150

molino m.

mill, grinder; a nickname for a chatterbox

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



322520

moneda f.

money, currency, coins; fortune

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



323030

montón m.

pile, heap, mound

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



323140

morada f.

house, apartment, residential, place of residence, housing

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



323340

morar v.

to live, to dwell

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)



324120

moshka f.

fly

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



324300

moshkón m.

horse fly; mosquito

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



324700

mover v.

to give birth prematurely, to miscarry (to have an abortion); to move

segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mover: ke beva leche de perra i movera luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)



324780

movito m.

abortive; larva

segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840)



325080

muchacha f.

maiden; maid

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



325150

muchedumbre/muchidumbre f.

multiplicity, large amount, abundance, large number; a lot, a lot of people

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulana de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



325190

muchiguar v.

to multiply, to increase, to increase the quantity; to be found in abundance

segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



325880

muerto m. & adj.

dead, passed away

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



326180

muevo adj.

new, modern; beginner, green, novice

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



326530

mujer f.

wife, partner, companion

se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



326820

mula f.

mule; a nickname for a fool

[para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo keme el polvo i no emprenyara nunka (manus. Papo, Sarajevo 1840)



326860

muladar m.

garbage site, a cesspool

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



327600

mundjir v.

to milk; 'to milk someone: to take advantage of, to live at the expense of someone

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



328450

murir/murirse v./v.refl.

to die, to pass away

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

non aga a su haver sandak de 2 sus ijos ke despues se la muere el uno de eyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



328890

mursiégano/galo/mursielano/lago m.

a bat

Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien en veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



329670

mutar (ebr.) adj.

permitted

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



330630

nalchá (t.) f.

a horse's hoof, a boot's hoof

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



331110

nariz f.

nose

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



331440

naser/naserse v.

to be born; to hatch, to emerge

segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



332050

nave f.

a ship, a vessel

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)



333310

nekevá (ebr.) f.

woman, female (in the mouth of the men in an ironic tone)

segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



333975

nezilá (ebr.) f.

runny nose, cold; leak

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)



334010

nidá (ebr.) f.

menstruation, menstruate

segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



334030

nido m.

nest

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



334220

nieve f.

snow

Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



334630

ninyo m.

child, little boy

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



334700

nishadir (t.) m.

alum

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



335000

noche f.

night

Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



335220

nombradía f.

name, nickname, reputation, publicity

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



335230

nombrado adj.

called; known, famous

para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien en veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke entienda, no podra dormir todo tienpo ke no se la kitan de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



335330

nombre m.

name

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



336110

noven/o adj. & m.

ninth

segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840)



336180

novio/via n.

bride/groom; fianc?

segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



336670

nunka adv.

never, no way

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



338590

oja f.

leaf; page

segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)



338820

ojo m.

eye

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i se milizinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



339530

oka f.

goose

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



340070

oliva f.

olive

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de oliva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



340100

olival/olivar m.

olive tree

segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



340290

olvidar/olvidarse v./v. refl.

to forget

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



340360

ombligo m.

navel

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



340410

ombre m.

male, human being, person, man

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el diente de ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



340600

ombro m.

shoulder

segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)



342140

ora (2) f.

hour

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



342890

oreja f.

ear

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



343360

origano m.

origanum

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



343460

oriya f.

beach, shore; rim, edge, margin

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



343800

ornaya f.

furnace, fireplace, coal pan

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



343880

oro m.

gold

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



344140

ortiga f.

nettle

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



344990

ovedesiente adj.

obedient

segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la noviaen la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



345010

oveja f.

sheep

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



345350

oya f.

pot, bowl, cauldron; melting pot

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



346470

paja f.

hay, straw; a nickname for bland and tasteless food

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



347700

paliko m.

small stick, reed, stalk; clothespin

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



347740

palma f.

palm, hand; date palm

Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840)



347830

palo m.

a stick, a club, a staff, a pole, a stake; wood (the material)

segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



348070

palomba/paloma f.

pigeon

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



348350

pan m.

bread

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



348920

panarís/panariz m.

abscess; blister on the tip of the snout

Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



349710

panyo m.

fabric; clothing

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



349800

papa m.

Pope

para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es papiko de almiskre i lo moleras a el kon agua, i ke beva la mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



350200

papel m.

paper; money banknote

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



350890

para prep.

for, in order to, to, towards

para baldar el prenyes: tsoa del arnevet balda el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



351450

paramor adv.

because

Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)



351530

pararse v. refl.

to stop; to present oneself before

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



351710

pared/paré m.

wall

segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840)



351950

parera f.

clay jug

segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



351990

pareser/se v.

to resemble, to appear as; to appear

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



352340

parida f.

giving birth

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840)



352530

parir v.

to give birth

segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



353105

par'osh (ebr.) m.

flea

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



353260

parrera (port.) f.

grapevine, wild grapevine; cancer

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



353430

parte f.

portion, part; area; side

Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840)



354050

partir v.

to leave, to go out, to set out, to travel, to sail; to cut, to cross

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

no mete los chizmes el dia ke va a partir a kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



354180

parto m.

birth

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke safumee kon hardal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



354640

pasar v.

to pass, to pass by, to cross; to spend time

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon segula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



355940

pasión f.

suffering, pain, anguish; intense desire, lust, desire, eagerness

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



356800

pasuk (ebr.) m.

verse

segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



357580

pato m.

Duck

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para demenesteres de las mujeres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



357880

patrón m.

patron

segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



358800

pecho m.

breast, chest, bosom; waistcoat

segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



359190

pedaso m.

piece, chunk, portion, fraction

segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



359500

pedrer v.

to lose

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



359710

pedrerse v. refl.

to go astray, to lose one's way, to get lost; to lose all one's money; to lose one's name and honor

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



359970

pedrisko m.

hail

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840)



360020

pedrita f.

loss

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



360860

pelear v.

to struggle, to fight; to quarrel

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



360940

pelejo m.

tendon; skin fold

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



361900

péndola f.

pen, fountain pen

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



364530

perra f.

bitch; a quick-witted girl who knows how to get by in life; a promiscuous woman

segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mover: ke beva leche de perra i movera luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)



364590

perro m.

dog

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la sekaras a eya i yevala sovre ti (manus. Papo, Sarajevo 1840)



365240

persona f.

person

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



365480

pertenesiente adj.

worthy, worthy of praise; belonging to

non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



365960

peshe (port.) m.

fish

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



366410

peskueso m.

nape, neck

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



366920

pez m.

tar

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



367240

pezgo m.

burden, load, heaviness, load, weight, gravity, burden; distress, pangs of conscience

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



367740

pie m.

foot; foot size

segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



368520

piedra f.

stone; very hard material; tombstone, gravestone

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840)



368790

piedrikas f. pl.

gravel; kidney stones

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840)



368870

pierna f.

leg (below the knee), thigh

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



369580

pimienta f.

pepper

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



369730

pinga f.

a drop; a stain

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



370240

piojo m.

lice

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



371370

pishtamal/pishtimal (t.) m.

large bath towel, bathrobe

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



372015

pizado adj.

crushed; run over, trampled

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



372040

pizar v.

to step on, to run over, to trample, to crush; to encroach; to stand on

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



372410

planta f.

plant; palm (foot/hand)

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



372770

plata f.

money; capital; silverware

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



372980

plato m.

a plate, tray; a dish; of fruit/candy/flowers sent on the occasion of an event

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



373650

plomo m.

lead; bullet; troublesome

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



373870

podagra f.

podagra

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



373990

podestador m.

ruler, master

segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840)



374010

podestar v.

to control, to dominate, to rule over; to overcome (enemies)

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840)



375270

polvo m.

dust; powder; flour

segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo keme el polvo i no emprenyara nunka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



375630

poner v.

to put; to assume, to imagine

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te denunsiara a ti todo lo ke enveluntas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



377910

poyo m.

chick, young rooster; great profit; vital and brave person; heart-pounding

segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840)



378280

prasa (t.) f.

leek

Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



379650

prenyada adj. & f.

pregnant; pregnant woman

segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



379720

prenyez f.

pregnancy

segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar el prenyes: tsoa del arnevet balda el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene demenester de azer esto munchas vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos atuendos en un lugar asta 3 dias u el atuendo ke avra guzanos de akel es el devedamiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



380250

presio m.

price; value

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



380440

presipio m.

beginning

segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



381140

preto adj. & m.

black; unhappy, sad, mourning; violent person

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



381350

preva f.

proof, evidence; trial

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)



381375

prevado adj.

proven, experienced

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



382180

primer/primero adj.

first, the beginning

Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



382230

primería adv.

in the beginning

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)



382860

prizión f.

prison, jail

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



384850

prosperar v.

to prosper, to succeed

non aga kazamiento a dos sus ijos en vez una ke prosperaran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



384960

prostero adj.

last

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)



385430

provecho m.

profit, benefit, pleasure, advantage; efficiency; relief, welfare

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



386740

puerpo m.

body

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)



386920

puerta f.

door, gate, opening

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



387580

pulga (1) f.

flea

Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



388270

punta f.

edge, end, peak; point; cape

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



388560

punto (2) m.

moment, minute; period; punctuation mark; hypersensitivity, ease of influence; suture, surgical suture; point for discussion; measure of length (cm)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



391330

raíz f.

segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



391410

rakí (t.) m.

ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)



391660

ramika f.

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



391770

rana f.

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



392320

rapoza/o f./m.

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



393020

ratón m.

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)



393260

rávano m.

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



393305

ravent (t.) m.

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



393330

ravia f.

Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



393390

raviozo adj.

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



393820

razón f.

Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840)



396090

refuá (ebr.) f.

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



400185

removivle m.

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



402580

resfuyirse/resfuírse v. refl.

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanyai la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



403560

restar/restarse (fr.) v./. refl.

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



403640

resto m.

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el resto muriran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



406050

reziané m.

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



407140

riir v.

segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula kuando vee kiriatura ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriatura (manus. Papo, Sarajevo 1840)



407630

riko adj. & m.

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



407890

rinyón m.

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



409290

romper v.

Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)



409410

romperse v. refl.

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



409850

rosh-ashaná (ebr.) m.

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



409860

rosh-hodesh (ebr.)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



409940

roska f.

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



410240

royo adj.

ken non puede ser meshamesh kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los pize i ke se koma la pimienta kon los guevos, i es ke eche la pimienta betoh de los guevos ke korto i luego podra ser meshamesh (manus. Papo, Sarajevo 1840)



410280

roza f.

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



410340

rozado adj.

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)



410410

ruah (ebr.) m.

segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



410500

ruda f.

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



410510

rueda f.

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



411800

safir/a m.

sapphire

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



411850

safrán m.

Turmeric, saffron

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)



412110

sakar v.

Removed, removed, lowered, eliminated

segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si resta dos no merkes, ke no ganaras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



412750

sal f.

salt

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon sal i aprestara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



412970

salado adj.

Salty; Pickled in salt; Expensive

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



413480

salida f.

Exit, exit; going out for fun; excuse; exit; exit; stomach exit, feces

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



413620

salir v.

left, left; went out for a walk

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



414325

salitra f.

saltpeter

Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



414350

saliva f.

Mucus, saliva

La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



414470

salmo m.

Psalm (Psalms)

segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



415320

salvado m.

Bran; sawdust; dandruff on the head

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



415670

sambuko m.

Elderberry (type of plant)

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



415830

sanar v.

Healed, healed

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



415910

sandak (ebr.) m.

godfather

non aga a su haver sandak de 2 sus ijos ke despues se la muere el uno de eyos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



416070

sanedad f.

health

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de eshuenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



416120

sangluto/sangloto (fr.) m.

Hiccups

Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840)



416180

sangrar v.

He drew blood.

segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



416220

sangre f.

Blood; family relationship

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luegoun atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha' i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para manchas de las karas: la sangre del arnevet son menakim los adashe 'ha-panim 'ha-meirim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



417180

santo adj. & m.

holy

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



417500

sapato m.

Slipper, anphilea, smurf; shoe

Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840)



417620

sar (2) (ebr.) m.. (pl.: sares)

Anxiety, fear, panic, terror; anguish

segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



417765

saraf (ebr.) adj.

Burnt (wine)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



417940

sardela f.

Sardine; nickname for a skinny person

Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



418150

sarna f.

Scabies, boils, scabies; a nickname for a person who is annoying with his excessive requests and demands

Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



418220

sarnudar v.

Sneezed

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



418510

satán (ebr.) m.

Satan, demon; angel of death

Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840)



418780

saumar v.

Burn incense; purify, purify by smoking; sprinkle perfume; place chicken thighs on fire to make it easier to pluck and remove the entrails

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke safumee kon hardal (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)



418890

saver m.

Knowledge, understanding, intellect, opinion

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos atuendos en un lugar asta 3 dias u el atuendo ke avra guzanos de akel es el devedamiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



418930

saver v.

Knew, was learned, was familiar with

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)

preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal betoh de la sangre im 'hushhatu ze'hu vaday metsora (manus. Papo, Sarajevo 1840)



419770

sed f.

Thirst, thirst

Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



419810

seda f.

silk

ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



420270

sefer/sefer torá (ebr.) m.

Torah scroll

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



420670

segulá (ebr.) (pl. segulót) f.

A spell (against the evil eye, illness, etc.)

segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus pechos komo aroyo i es baduk u-menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon segula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



420780

segundo adj.

other

dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



420920

seguro adj. & adv.

Safe, guaranteed, certain

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421150

sehorá (ebr.) f.

Black bile, gloom, sorrow

Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421390

sekaná (ebr.) f.

danger

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana el ke detiene sus burakos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421470

sekar v.

Dry; bored, arrived, bothered, bothered

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la sekaras a eya i yevala sovre ti (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421490

sekarse v. refl.

Dried up, dried up, withered, withered; became bored

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421630

sekiozo/sekiyozo adj.

thirst

segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421640

seko adj.

Dry, arid

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)



421860

sekreto adj.

Secret, confidential, hidden, concealed

Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



423170

sémola f.

Semolina, fine flour; groats

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



423600

seniza f.

Ash, ashes

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



424200

sentir v.

felt, felt; heard, listened, listened; heard aloud; understood; smelled, sniffed

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)



424400

senyal m.

Sign, signal

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)



424420

senyalado adj.

Marked, outlined

para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por blanko es ija (manus. Papo, Sarajevo 1840)



425140

sera f.

Wax, wax; earwax

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de ensenderla es betula i si no, es beula (manus. Papo, Sarajevo 1840)



425630

serka adv.

Close to, towards, approximately

segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



425960

serner/sernir v.

Nipa, already; thoroughly scanned

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)



426590

servir v.

Served, was a servant, served as; slave (idolatry)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



427160

sevada f.

Barley; bran

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



427310

sevo m.

Milk, fat, breast

para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i afolgantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



427370

sevoya f.

Onion; nickname for a Turk

Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840)



427730

shabat/shabad (ebr.) f.

Sabbath

Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



428190

shakeka f.

Headache, migraine

Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



428310

shaliah (ebr.) m.

Messenger; Dr.

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



429740

sheftalí/sheftelí/sheftilí (t.) m.

peach

Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



430165

shemuá (ebr.) f.

Rumor, news

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



430510

shevat (ebr.) m.

tribe

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



430670

shidim (ebr.) cf. shed

para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



430815

shiliá (ebr.) f.

Placenta

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



431110

shish (t.) m.

skewer; bayonet

segula para ke no duelan kos dientes: toma un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo ase i ke se lo koma i no le doleran los dientes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



433030

siedro adj.

Left-handed, lacking agility

Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



433400

siempre adv.

Always, at any time

Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



433455

siemprebiva f.

Chaed (name of a plant), flowers of immortality

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)



433540

siendo prep.

Since, since, since

Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840)



433690

sierpe m.

Snake; reptile, creeper; nickname for a harmful person - ''snake''

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



433920

siervo (1) m.

Zvi, Eyal

para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i se apanyaran ayi todas las pulgas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i menuse (manus. Papo, Sarajevo 1840)



435020

simán (ebr.) m.

Sign, signal, symptom, symbol

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



435190

simiente/simienta f.

Seed

segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



435600

sinamón m.

Cinnamon

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



436170

sinsero adj.

Yes, frankly.

Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



437740

siya f.

chair, seat; saddle

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



438940

soá (ebr.) f.

Feces

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar el prenyes: tsoa del arnevet balda el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



439300

sodro m. & adj.

Dull; blurry, unclear

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



439770

sol m.

Sun, heat; sunlight, heat of the sun

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



440730

solo adv.

Only, solely, alone

se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840)



440770

solo adj.

Lonely, isolated, solitary

Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840)



441330

somportar v.

Bear, bear, bear a burden

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede sonportar i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



441850

sontraer v.

caused, was the motive for; caused; captured, contained; dragged, prolonged

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)



442720

sosegar v.

Calm down, calm down.

segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la noviaen la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840)



442880

sospechado adj.

suspect

Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



443440

sovako m.

armpit

segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)



443720

sovre prep.

On, above, on top of; in relation to - in the matter of

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



446530

sudar /sudarse v.

Sweat; Relax

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



446700

sudor m.

Sweat

segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



447680

suluk (2) (t.) m.

Inhalation, breathing

Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



448010

sumo m.

Juice, sap, sauce, nectar

Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)



450220

tabako/tabak m.

tobacco

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



450280

tabán (t.) m.

sole; foot; floor, base

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



451045

tahrihim (ebr.) m. pl.

shrouds

Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



452520

tambur/tambor m.

drum, tambourine

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



452790

taní/tanid (ebr.) m.

fasting

La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



452980

tanto adj.

so much

segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



453160

tanyer v.

to play

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



453210

tanyeres m. pl.

music

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



453360

tapar v.

to block, to seal, to cover; to dim, to overshadow

Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840)



454705

tashmish (ebr.) m.

intercourse, sexual intercourse

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



455700

tefilín/m (ebr.) m. pl.

tefillin

Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



455705

tefisá (ebr.) f.

imprisonment, prison

para ser eskapado de tefisa tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



455730

tefsín (t.) m.

tray, plate; tin baking pan

Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos atuendos en un lugar asta 3 dias u el atuendo ke avra guzanos de akel es el devedamiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



456250

tela f.

fabric, cloth; sheet; thread, web; film; film of milk; net; netting; decorative ribbon

Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840)



457460

tendjeré (t.) m.

pot, cauldron; ''jar'' - innocent, fool, stupid

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la kavza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



460120

tevet (ebr.) m.

Teveth (the 4th month of Heb. year)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



460140

tevilá (ebr.)

immersion in a mikveh

se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



460400

tiempo m.

time, season, date, period, duration; weather

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



460980

tierra f.

land, ground; earth, soil, dust; floor; country, globe

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado aeta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



462050

tino (2) m.

attention, heedfulness, awareness, caution, diligence; mind, intellect; memory

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



462460

tinya f.

ringworm; dirt; old debt

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



462740

tiralanya f.

spider; cobweb

Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840)



462825

tirarse v. refl.

to retreat, to recoil; to be drawn

Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



463290

tizna f.

soot

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



463350

tizón m.

ember; a nickname for a harmful and repulsive person

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



463970

tokar v.

to touch, to feel; to touch the heart; to insult; to play a musical instrument; ''carry away'' - a small theft

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)



465350

tomarse v. refl.

to consider oneself; to take for himself; to be caught; to be married

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



466620

tornar v.

to turn, to revolve, to change oneself; to return; to return

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)



467350

tos/tose f.

cough

Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840)



467470

tósigo m.

poison, venom

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840)



467550

tostarse v. refl.

to be roasted

para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako kon tsera ... i la yevaras sovre i seras eskapado de tefisa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



467680

tov (ebr.) adj.

good

Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



467690

tovaja f.

towel; table napkin

Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



468120

traer v.

to bring, to take with him, to lead; to cause

Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840)



471510

trementina f.

turpentine; nickname for a sticky and annoying person

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



472690

trigo m.

grain, cereal, wheat

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



473020

tripa f.

intestine; stomach, belly

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)

refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke se lave kon vino i ke sea meshamesh lugo kon su marido i enprenyara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes: ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es pertenesiente a resivir el prenyes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



474680

tsedaká (ebr.) f.

charity

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)



477700

umbral m.

threshold

Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



477910

umo m.

smoke

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



478010

umot (ebr.) f. pl.

nations

Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840)



478310

undirse v. refl.

to be drowned, to drown oneself

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



478860

untar v.

to anoint, to spread; to dip, to moisten

segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de oliva (manus. Papo, Sarajevo 1840)



478900

untarse v. refl.

to be anointed; to be smeared

Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del tashmish i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



478910

untasión f.

anointing, lubrication

Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



478940

unya f.

nail

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo keme el polvo i no emprenyara nunka (manus. Papo, Sarajevo 1840)



479260

urina f.

urine

segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga asegun dishimos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i alsaras grasia en sus ojos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



479290

urinar/urinarse v./v. refl.

to urinate

ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840)

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no torna akel polvo al lugar ke lo tomo de el (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la kavza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



479830

uva f.

grape, grapes

segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)



480110

uzado adj.

used; accustomed, normal, conventional

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)



480150

uzansa f.

habit, custom

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



480200

uzarse v. refl.

to be customary; to get used to, to acquire the habit

Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840)



480215

uzda (serb.-cro.) f.

curb

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



480750

vaka f.

cow

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



481430

vanda f.

side, place

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840)



482280

varón m.

man, human being, person, gentleman

Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



483330

veente n.

sharp eyed; spectator

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



483870

veluntad f.

desire

Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga serka de mi (manus. Papo, Sarajevo 1840)



484800

venir v.

to come, to arrive; to suit; to have her period

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el burako del aniyo 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i parira ijo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



485170

venser v.

to conquer, to overcome, to prevail; to restrain, to restrain oneself

Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840)



485570

ver v.

to see, to look; to examine, to judge, to evaluate

segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840)



486920

verter v.

to pour, to empty

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)



487170

vestido m.

garment, clothing, attire, suit; dress; torah scroll coat

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el fechizo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos enel lugar ke kayo i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



487270

vestirse v. refl.

to get dressed, to wear

para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840)



487450

vez f.

time

non aga kazamiento a dos sus ijos en vez una ke prosperaran (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i se milizinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)



488000

vida f.

life, existence

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



488380

vidro m.

glass

para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se milizinara b'''h (manus. Papo, Sarajevo 1840)



488970

vijitar v.

to visit

el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el pasuk: shaleah teshalah et 'ha-em ve-et 'ha-banim tikah leha (manus. Papo, Sarajevo 1840)



489200

vinagre m.

vinegar

segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el punto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



489430

vino m.

wine

non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840)

tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)

[segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la tevila i non parira ijas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovechara tanbien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840)



490220

visiozo (1) adj.

delightful, cheerful

segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840)



490290

vista f.

sight, visibility, sense of sight; appearance, view; outlook, perspective; opinion, view; glass case; the visible part

Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la primeria (manus. Papo, Sarajevo 1840)



490560

visto adj.

who was seen, considered as

para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke se enshuge kuando se enshuga lo yevaras sovre ti todo seras veen i non seras visto (manus. Papo, Sarajevo 1840)



492040

yaga f.

wound, bruise, lesion, ulcer, abscess, boil; scab

Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840)



492515

yalefet (ebr.) f.

scabies (skin disease)

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



492600

yamar v.

to call, to summon, to invite; to name, to nickname

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i se atemara todo loke ay a el (manus. Papo, Sarajevo 1840)



493670

yedjma (serb.-cro.) f.

barley

Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la kavza (manus. Papo, Sarajevo 1840)



493830

yelado adj.

cold, cool, chilly; frozen; barren; chilled

Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840)



494070

yeminí (t.) m.

an elderly woman's head covering; a type of shoe

4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



494270

yeno adj.

full, overflowing

Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840)



494880

yerva f.

grass; moss

Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840)



495140

yevar/yevarse v./v. refl.

to take, to carry, to bring; to steal, to rob; to lead, to drive, to convey; to wear; to contain; to suffer

Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840)

kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840)

si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la sekaras a eya i yevala sovre ti (manus. Papo, Sarajevo 1840)



495880

yorar v.

to cry

segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo

segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840)



495980

yoro m.

cry

Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840)



497110

zahar (ebr.) m. & adj.

male; male child

melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840)

segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i se mlezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki endelantre parira ijos (manus. Papo, Sarajevo 1840)



497405

zanay (ebr.) adj.

fornicator, promiscuous, adulterer

segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840)



497910

zemán (ebr.) m.

time, period

non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840)



498050

zera/zerah (ebr.)

seed; origin; offspring

Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)

Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840)

para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su gusto kon las mujeres kon kada mujer ke envelunta i luego sera asoltado (manus. Papo, Sarajevo 1840)



498440

zindjifil (t.) m.

ginger

untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la baruga miel i ke ate ayi kaveo de arnevet (manus. Papo, Sarajevo 1840)



498755

zoamá (ebr.) f.

dirt, feces, excrement

Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840)



498800

zoná (ebr.) f.

whore, prostitute

segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840)



498860

zor (t.) m.

difficulty; trouble, problem; effort

Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840)