Back to main page of Maaleh Adumim Institute                             tornar a la pajina prinsipal
del Instituto
Back to main page of the dictionary tornar a la pajina prinsipal del Trezoro
| Comprehensive Historical Dictionary of Ladino Lenguage Popular remedies and mascots  In alphabetical order  | 
| Trezoro
  de la Lengua Djudeoespanyola (ladino)  a traves de las
  Diksionario amplio istoriko Segulot i Melezinas populares Segun el orden alfabetiko | 
| abashar v. | decline, descend, come down, to be reduced, to be lessened; lower, reduce, diminish; to deepen, to go deeper | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke los pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ojo ke  | 
| abokar v. | to tilt, to bend, to bow, to bend down | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aboltado adj. | overturned, invertded, that became; converted, heretic, non believer, donme (shabtay zvi follower) | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aboltar v. | to turn, to spin, to surround; to turn over an object; to return, to come back, go back; return an object; refer; replace; to become changed | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke  | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o kelo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del braso derecho i ansi la  | 
| aboltarse v. refl. | turn over; turn around; to come back from a trip; to change taste; to convert religion | 
| Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo  | 
| aborresedor m. | hater | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar  | 
| aborreser v. | hate, loath, despise, to abhor, detest | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kien ke su mujer lo  | 
| abrevar v. | to water; to water the flock | 
| non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| abufado adj. | inflated, swollen | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| abufasión f. | swelling, growing in size; inflation | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aburakar v. | to puncture, perforate, pierce, make holes | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de  ombre i ke diga: al modo ke yo  | 
| achapar (it.) v. | to grasp, to catch, to hold ,capture, to trap | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| adasim (ebr.) m. pl. | myrtle (plural) | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| afermoziguar v. | to beautify, to decorate, improve | 
| para  | 
| afikomín/afikumín (ebr.) | afikoman | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| afilú (ebr.) conj. | even if | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma,  | 
| afión (t.) m. | opium; a person who is 'sticky'/ unbearable/ nuisance | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| afirmar v. | confirm, verify, fulfill, to strengthen, to sign, validate; argue/to declare firmly | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si  | 
| aflakar v. | to slim (make thin); to weaken, to wear out; to make poor | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| afogar v. | strangle, drown; to press on, to give distress to | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| afolgantar v. | to rest, go on vacation, to find comfort; to enjoy | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la dolor i  | 
| afuera adv. | out; abroad; in lending; at the cemetery | 
| En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| afumear cf. fumear |  | 
| para matar la langosta: kema mursieganos i  | 
| agizar (fr.) v. | sharpen | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| agrear/agrearse v./v refl. | to become sour; to spoil the relationship; to become angry | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| agro adj. | sour; a nickname for a person who is rough, bad-tempered, bitter | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| agua f. | water | 
| se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de  | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo yeno de  | 
| aguja cf. alguja f. |  | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aharvar (ebr.) v. | to hit, to beat, to torture; to ring, to knock | 
| segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aírado adj. | angry | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ajo m. | garlic | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma  | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de  | 
| akavidar v. | warn | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| akavidarse v. refl. | to be careful, to be cautious | 
| se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aklarar v. | illuminate; make clear, explain, interpret | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| akonantar v. | to precede, to have priority/precedence; to have the upper hand | 
| Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| akonteser v. | happen, occur | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| akontesimiento m. | event, occurrence, incident; to wet oneself in the pants | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| al yede de (ebr.) adv. | by, by way of | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alakrán m. | scorpion | 
| segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alanseado adj. | stabbed, dead, slain, fatal casualty, that was with stabbed with a spear | 
| para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara herev espada sino  | 
| alavado adj. | praised; famous | 
| Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alderedor prep. | round, around | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alechadera f. | wet nurse | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| alechar v. | breast feed; suck | 
| segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alegrar v. | to make happy | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| alevantarse v. refl. | to rise, to rise up; to rise from bed; to rebel; to stop; to rise (the sun / the day); stiffen, bristle (hair, fur, feathers); to go out | 
| segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alfabeto m. | aleph-bet, alfa-beta | 
| segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alguja f. | needle; ornament pin | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9  | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2  | 
| alimpiarse v. refl | to get clean, to clean oneself; to justify oneself; to lose onself's possession, to take over possession; to die; ironically: we got rid of him | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| alkatrán m. | tar | 
| para mordedura de kulevro: tomaras  | 
| alma f. | soul, spirit, mind | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| almástiga f. | gum, resin | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| almendra f. | almond; almond-like ring | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| almiskle m. | aroma, odour, perfume; musk; myrrh(plant) | 
| para mujer ke no emprenye: toma un poko de  | 
| almorana- almoranas de ojos | trachoma | 
| Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| almoranas f. pl. | hemorrhoids | 
| para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es milizina para las  | 
| alsar v. | elevat, to lift, raise, carry | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz korreran detras de ti i  | 
| amá (ebr.) f. | middle finger, the male genitalia | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la  | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo  | 
| amahar (arab.) v. | to lessen, to cure, to calm, to stop pain, to soften; to become calm, to be weakend, subside; to reduce the pungency of an onion | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le  | 
| amar v. | to love | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amargo adj. | bitter; melancholic; quick, talented, crafty, cunning; a nickname for coffee | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amariyo adj. | yellow | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo  | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha  | 
| amariyor/amarior m. | jaundice; yellowness | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amasar v. | to knead | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i  | 
| amatar v. | extinguish, to put out; to calm; to crush between the fingers | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la  | 
| ambriento /e adj. | hungry | 
| segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amigo m. | friend, companion, comrade | 
| Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amojar v. | to wet, to moisten | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amor m. (Sal.)/f. (Izm./Ist.) | love, fondness; beloved, sweetheart | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su  | 
| amostrasión f. | proof | 
| preva para saver si es metsora esta eya  | 
| amostrar v. | to show; to prove | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| amoyeserse (port.) f. | to soften | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| anchura f. | ????, ????? | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala  | 
| aneto (fr.) m. | fennel | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aniyo m. | a ring | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un  | 
| anka f. | thigh, hip, pelvis | 
| segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| antiguo /antigo adj. | ancient; old-fashioned | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| anyo m. | year | 
| Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| apanyarse v. refl. | to be caught; to hold on to-; to fall into a trap (metaphorical); to expose a secret, to reveal the truth, to be gathered | 
| Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo enfikaras enmedio de kaza i  | 
| apartado adj. | separated, distinguished, isolated; far, disconnected; kept aside; prince, anointed | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon  | 
| apartarse v. refl. | to separate oneself, to be divided, to be separated; to segregate oneself; to divorce | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| apio m. | celery, parsley | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aprestar v. | to benefit, to be useful | 
| para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon sal i  | 
| apresurar v. | to catalyze, to urge, goad | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| apretado adj. | compressed, pressed, tight; stingy; shy | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| apreto m. | pressure, stress, distress; torment, suffering, hunger | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aprometer v. | to promise; to offer | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aprovechar v. | to make use, to use, to take avantage of; to be beneficial, to be useful, assist | 
| segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas  | 
| kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto  | 
|  [segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i  | 
| apuntar v. | to point at; direct, to aim; emphasize; to punctuate; to follow the reading (torah) to direct oneself's attention to-; to set, attach, to stab with a pin; to hint; appear; to fix | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| apurar v. | purify; to condense through wetting or evaporation; to compress, minimize; to cause suffering, to pressure | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aravá (ebr.) m. | dry land, savana | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de  | 
| arder/ardir cf. adrer |  | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para  | 
| ardido adj. | burned | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo  | 
| areo adv. | continuously, non stop, one after the other | 
| segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arina f. | flour | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela  | 
| arko/arkol m. | rainbow, bow/arch (weapon), arch (violin); arching, arcade; clothes hanger | 
| Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arnevet (ebr.) f. |  | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras  | 
| arraspado adj. | grated | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arrefreskar v. | to refresh, to cool; to become cold; to become refreshed | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arrelumbrar/se v./v.refl. | to light up, illuminate, brighten, to glow, to shine; to throw light; to be lighted; to make happy | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arreluziente cf. reluziente |  | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arremojar v. | to wet, to dip, to moisten, to soften with water | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues  | 
| para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke  | 
| arremojarse v. refl. |  | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya  | 
| arremojearse v. refl. | to wet the throat, to drink a refreshing drink | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arrenovarse v. refl. | to be renewed | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arresivir v. | to accept, to achieve | 
| segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arreskunyar v. | to scratch | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arrimarse v. refl. | to lean; to find temporary shelter; to prepare himself for a short rest | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| arriva adv. | above | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| árvol m. | tree | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| asar v. | to roast, to toast | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los  | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de shish ke lo  | 
| asedesiarse v. refl. | thirsty, thirsty for water | 
| Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| asegún prep. | according to, like, just like, just at the moment that | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de  ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de oveja i ke aga  | 
| asemejansa f. | similarity, proximity, analogy | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| asemejante adj. | similar, identical | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| asentarse v. refl. | to sit down; to sit in all his weight; to sink due to his weight; to fall on the chair; to go bankrupt | 
| Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ashufre m. | sulfur; sulfur color; match | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| asoltar v. | to release; to distribute, to emit moisture; to return; to motivate; to separate | 
| para  | 
| asukar v. | to sweeten, to put sugar in | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| asur (ebr.) adj. | forbidden, not allowed, prohibited | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| atadero m. | bond, bundle; ribbons (ornaments) for a horse | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| atado adj. | tied, connected, bound, bundled; committed; pious | 
| para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve  | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta  | 
| atar v. | to bind, to connect, to attach; to close a deal; to rely on, to trust in | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo  | 
| atarse v. refl. | to commit, to bind oneself, to be bound; to become thick | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke  | 
| atemarse v. refl. | to be terrified, to be bored; to, destroy; to commit suicide | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo  enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi longo i  | 
| atorgar v. | to admit, to recognize in; to confes; to declare; to promise; to agree | 
| para la mujer ke  | 
| atuendo m. | utensils, kitchen utensils; those who hesitate to take responsibility; potty | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un  | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un  | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos  | 
| ave f. | fowl; a nickname for an uninitiated, heavy and cumbersome person | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aver (ebr.) m. | air, wind; atmosphere; climate, weather, hospitality | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| avla f. | speech, lecture, sermon, conversation (on the radio, in public); speaking ability | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| avlar v. | to talk, to lecture, to converse, to start a conversation | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la rueda del molino i ke no  | 
| avrir v. | to open, to inspect, to extract cork, to give a laxative drug | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| avrirse v. refl. | to be opened; to bloom; to open himself, to confess, to reveal his heart; to rupture; to overcome his shyness | 
| Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ayar v. | to fund | 
| segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i  | 
| ayarse v. refl. | to be found | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ayduk (serb.-cro.) m. | bandit, robber | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| aynará (ebr.) | the evil eye; the effect of the evil eye | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| azeite m. | oil | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del  | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i  | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon  | 
| para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon  | 
| si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente  | 
| azna f. | she-ass | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de  | 
| azno m. | donkey | 
| Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| baal hayim/baal hay (ebr.) m. | animal | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| badkado (ebr.) adj. | tested | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es  | 
| baduk (ebr.) adj. | tested, checked | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto  | 
| baldar v. | to cancel; to undo shear; to break; to stop; To make illegal, to invalidate | 
| segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| para  | 
| para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i  | 
| segula kuando vee kiriatura  ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le  | 
| baldarse v. refl. | to cease working, to cease | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| banyo m. | bath; bathing; bathroom; city of baths | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| barro m. | clay, mud | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de  | 
| barruga f. | wart | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo pertenesiente untasion para baruga ke unte en la  | 
| batidero m. | continuous knocking, thumping; convulsion | 
| segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es  | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es  | 
| bava f. | saliva; figuratively: nonsense | 
| La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| beemá (ebr.) f. | animal, beast; "Beast" - a nickname for a fool | 
| segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bel-suklugú (t.) | gonorrhea (medic.) | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| betoh de (ebr.) | while | 
| segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de sal  | 
| betulá (ebr.) f. | virgin | 
| para saver si la muchacha esta  | 
| beulá (ebr.) f. | married woman | 
| para saver si la muchacha esta betula o  | 
| bever v. | to drink, to sip; to deceive; to trust in | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a  | 
| para mover: ke  | 
| para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es papiko de almiskre i lo moleras a el kon agua, i ke  | 
| beveraje m. | beverage, potion; drinking | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bezba f. | bumblebee; wasp | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bezbón m. | wasp | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bezerro m. | calf, young bull; a rude, uneducated person | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del  | 
| bezrad a él/bezradel! (ebr.) interj. | with God's help | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bikur holim (ebr.) m. | organization of welfare for patients | 
| el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bivo adj. | alive, full of life; alert; lively, playful, cheerful, agile; clever, brilliant; shiny | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien  | 
| blaho adj. & n. | Wallachian, Romanian | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| blando adj. | softish | 
| segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| blanko m. | coal; aspro: the smallest Turkish currency, penny | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma ajo  | 
| blanko adj. | white | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo mancha amaria todo se abolta por  | 
| blankura f. | whiteness; coal | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bogacha (t.) f. | pastry stuffed with cheese or minced meat; pie | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una  | 
| bohor (ebr.) m. & adj. | eldest; innocent, naive, can be rotated around the finger | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo  | 
| boka f. | mouth, muzzle | 
| segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la  | 
| segula kuando vee kiriatura  ke riye durmiendo: ke le de kon el dedo en la  | 
| borrachez f. | drunkenness | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bota f. | boot; tub, barrel, bread box, basin; bathing in the bath; great store | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la  | 
| bozdearse (t.) v. refl. | to be spoiled, to be broken; to become ugly, to degenerate; to fail | 
| para ke no  | 
| braso m. | arm; branch | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o kelo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako derecho ke lo ensangren del  | 
| preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su  | 
| braza f. | burning coals | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las  | 
| brisko m. | peach | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| buelta f. | rotation, touring, tilting; change, exchange, reversal; change of view; bypass | 
| segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| buey m. | bull, ox | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| bulba f. | tuber, bulb; womb | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| burako (port.) m. | hole, perforation, pinhole; opening | 
| Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha' i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana el ke detiene sus burakos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke urine por el  | 
| buyido adj. & m. | boiled; Grumpy, quick-tempered, easily irritated; Weak, breathless, helpless, exhausted | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| buyir v. | to boil | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| charkaneer (t.) v. | to turn, to spin, to roll | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| cherekote (t.) m. | black cumin, blac cumin seeds; nigella | 
| Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome cherekote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| chincha f. | bug; nickname for a cheap man; nickname for a annoying man | 
| Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| chizme (t.) m. | boot, short boot, overshoe; shoe, sandal | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| no mete los chizmes el dia ke va a partir a kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| chunko m. | reed, bamboo, palm sprig; tube | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| danyar v. | to harm, to sabotage, to cause damage to, to harm; Scare, intimidate | 
| segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no le  | 
| danyo m. | damage, destruction, injury; Anger, resentment, bad mood; a transient madness, alienation, strangeness, eccentricity | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| danyozo adj. | harmful, prone to disaster; tends to spoil | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| daré (t.) m. | millet; feng | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de  | 
| davka (ebr.) adv. | exactly so, especially | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| deaynó (ebr.) adv. | that is | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| debasho adv./prep. | under | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan  | 
| para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien en veluntas i se lo pornas  | 
| dedo m. | finger; anything with a finger shape/finger dimensions | 
| segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula kuando vee kiriatura  ke riye durmiendo: ke le de kon el  | 
| degoyar v. | to slaughter; "to slaughter at a price" - to sell at a high price | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo  | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo  | 
| dekontino adv. | non-stop, consistently; always | 
| segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| delantre adv. & prep. | before, opposite, forward; compared to- | 
| segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| demandar v. | to ask, to demand | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| demanyana adv. | in the morning, early in the morning; morning; tomorrow morning | 
| segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| demenester m. | necessity | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los gayos, la gordura aprovecha para  | 
|  [segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea meshamesh kon eya luego i aprovechara` i tiene  | 
| demudarse v. refl. | to change oneself; to become (turn) pale, to change his countenance, to be turbid; to be astonished, to be confused | 
| Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| denunsiar v. | to announce, to reveale; to published; to inform | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la kavesera en loke esta durmiendo i eya te  | 
| derecho adj. | honest, righteous, decent, sincere; straight, upright, perpendicular, vertical; rightist | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o kelo ensangren del braso ke es del burako dela nariz se le korre de burako  | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el  | 
| derredor m. | environment, circumference; atmosphere; family, relatives | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al  | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al  | 
| deshar v. | to leave, to abandon, to neglect; to give up, to deliver, to submit, to give to; to leave a job, to resign; to bequeath | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| desierto adv. | really, of course, for sure | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| deskalso adj. | barefoot | 
| Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| deskuvierto adj. & m. | exposed, visible, bareheaded; missing coverage (at the bank) | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| deskuvrir v. | to discover, to unveil, to reveal to all, to reveal, to find | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| despartimiento m. | division, separation; farewell, parting | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| despertarse v. refl. | to wake up; to become aware of the danger, to begin to see the truth after being wrong for a long time | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no  | 
| para un dormido ke no  | 
| destajar v. | to cut, to cut down | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede  | 
| destapado adj. | open, from which the cork was extracted, from which the lid was removed | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| detener v. | to delay; to hold, to grab, to restrain, to brake, to stop | 
| segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana el ke detiene sus burakos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| detenerse v. refl. | to linger, to stop; to restrain himself, to control his spirit; to avoid; to waste his time; to cosider himself as, to behave with pride/arrogance | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de ko Fzas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| devedamiento m. | prevention | 
| para saver de ken es el  | 
| devedar v. | to avoid, to dodge, to save (money) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dezear v. | to wish; to desire, to want very much | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dezeo m. | desire, lust, aspiration; the coveted thing; best wishes | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dezir v. | to say, to formulate, to express (in writing or orally), to recite, to command; To do good with | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dezmenuzarse v. refl. | to disintegrate, to disintegrate into small pieces | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| día m. | day | 
| Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3  | 
| diavlo m. | devil, demon, harmful; an unscrupulous smart man | 
| Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| diente m. | tooth | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ken esta afechizado ke tome  | 
| para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela kavesera, no se despertara asta ke se lo kiten el  | 
| segula para ke no duelan kos  | 
| dientro prep. | inside, in | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason  | 
| para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo  | 
| dito (it.) adv. & adj. | in the same manner, as above, as aforesaid; the aforesaid; certain | 
| segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| djendjibre/djendjivre m. | ginger | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| djitín (t.) m. | cotton | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de  | 
| djivá (t.) f. | polishing, brushing; a marble made of glass or lead; mercury; a nickname for a frenetic person | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es  | 
| djueves m. | Thursday | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| djunto adv. | together | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| doler v. | to feel pain; to feel the pangs of conscience, to feel worry | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke no  | 
| dolor f. & m. | pain, ache, anguish; grief | 
| segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durm es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para  | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i estierkol de kavras ke se ate en los pies i le amahara la  | 
| kriatura ke tiene  | 
| para  | 
| dormido adj. & m. | dormant, daydreaming; a slow and awkward, clumsy man; difficult to understand | 
| para un  | 
| dormir v. | to sleep | 
| Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para un hazino ke no puede  | 
| dormirse v. refl. | to fall asleep | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| droga f. | intoxicating drug, medicinal drug, drug; heroin; flavor | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dulse adj. & adv. | sweet; soft, good, compassionate, pleasant; adv.: in tenderness; in sweetness | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| echar v. | to throw; to shoot; to reject from; to lay down; to expel, to divorce; to activate | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| echarse v. refl. | to lie down, to lie down to sleep; to begin | 
| Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| echizado adj. | enchanted | 
| para ken esta  | 
| echizero/zera n. & adj. | magician, sorcerer | 
| Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| echizo m. | witchcraft, magic | 
| para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel vestido i baldara el  | 
| embever v. | to pump, to absorb, to swallow,; to suffer, to feel insulted, to feel tired | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerteke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| emborracharse v. refl. | to get drunk | 
| Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| embrujado adj. | confused, twisted, wrapped | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| emburujar v. | to twist; to distort things, to speak in a confused way; to wrap, to pack; to deceive; to disappoint; to cause a quarrel | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo  | 
| empesar m. | beginning | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| emprenyar v. | to impregnate | 
| segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para mujer ke no  | 
| segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la seniza ke beva la mujer 3 dias kon agua i  | 
| emproveser v. | to impoverish; to become poor | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enbasho adv. | downstairs, on the ground, on the floor | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enblankeser cf. blankeser |  | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| endelantre/endelante adv. | onwards | 
| para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de gayo ke se koma, afilu ke no pario nunka ijo, de aki  | 
| endjentrar v. | to impregnate, to beget, to create | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para   | 
| endjuntos adv. | together | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enemigo m. | enemy | 
| Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i  | 
| enfilar v. | to thread | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke  | 
| enfinkar v. | to stick | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un palo en dita leche i lo  | 
| enforteser v. | to strengthen, to consolidate, to establish | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| enfrente adv. | against, in front of, opposite to | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| englutir v. | to swallow | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enkashar v. | to insert, to tuck, to poke, to stick, to bury; vulg.: to deceive, ''fuck'' | 
| Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke  | 
| enkolgar v. | to hang | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta | 
| segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo  | 
| enkolgarse v. refl. | to be hung; to hang himself | 
| Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke  | 
| para dolor de kavesa:  | 
| enkonamiento m. | impurity, defilement; infection, desecration | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enmentar v. | to express, to mention, to name | 
| Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enmientres adv. | in the meantime, while | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerteke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enpoya f. | blister | 
| segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enriva prep. | above, on top | 
| Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo  | 
| ensender v. | set on fire, to ignite | 
| Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke  | 
| para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es kadir de  | 
| ensensio m. | incense and frankincense; excessive praise | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enshaguar v. | to rinse | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| enshugarse v. refl. | to dry up, to dry up from not eating | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en miel 3 o 4 dias despues lo meteras al sol ke  | 
| entender v. | to understand, to perceive | 
| para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kienen veluntas i se lo pornas debasho de la kavesera, ama ke no vea ni ke  | 
| enterrar v. | to bury | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo   | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i  | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los  | 
| entinyir v. | to blacken; to stain, to defame; to spoil, to corrupt | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| entonses adv. | so, then; before | 
| segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| entrar v. | to enter, to penetrate; to shrink | 
| segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo  | 
| enveluntar v. | to want, to desire, to covet; to give (God) the ability to give birth | 
| segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i  | 
| ken ke  | 
| para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kien  | 
| enyadir v. | to add, to add more | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eres (ebr.) m. | venom | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ermoyeser v. | to germinate, bloom | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ermoyo m. | sprout, bud, seed, bloom | 
| para afermoziguar las karas i para los  | 
| ervá (ebr.) f. | incest, nakedness | 
|  [segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la  | 
| es.huenyo m. | sleep; dream | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskapado adj. | complete, perfect, finished; certified; saved, redeemed, survivor | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ser  | 
| eskapar v. | to fnish, to complete; to dodge; to save | 
| Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser  | 
| eskarar v. | to give him the reasons to be rude; to fornicate | 
| Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| esklareser v. | to clarify, to find out; to rise (sun/day) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskondido adj. | secret, confidential; hidden, concealed | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskontrar v. | to encounter, to meet unexpectedly | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskrito m. | written; diploma; will; contract | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskritura f. | handwriting; book management | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskrivir v. | registerer, court clerk | 
| segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskupina f. | saliva | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskupir v. | to spit; to tell a secret | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| eskureserse v. refl. | to become dark, to become gloomy | 
| Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| espada f. | sword | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no le danye  | 
| espalda f. | back, shoulder; stamina | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| espantar v. | to scare, to frighten, to terrify, | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze ancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| espantarse v. refl. | to be afraid, to panic, to be anxious, to be filled with fear | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| espanto m. | fear, terror, awe, anxiety, panic; phobia | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta | 
| esparzir v. |  | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke  | 
| espinaka f. |  | 
| Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| espirito m. |  | 
| segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| estampa f. |  | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| estanyo m. |  | 
| Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| estiedro adj. |  | 
| segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo  | 
| estierko/estierkol m. |  | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de kavras i  | 
| estimado adj. |  | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| estrecho adj. |  | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| etrog (ebr.) m. |  | 
| Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| evar (ebr.) m. (pl. evarim) |  | 
| Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el  | 
| ferida f. | wound, bruise, blow | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tornar lugar dela  | 
| fijón (fijones) m. | white beans | 
| segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de  | 
| filiko m. | thin stream; brook | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| findján/findjaniko (t.) m. | coffee cup, cup, finjan | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| finojo m. | fennel | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| flakeza f. | thinness, blight; weakness, exhaustion, anemia | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino ` de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| flako adj. | weak, in poor health, loose; thin, slender, skinny; fragile | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fortaleza f. | strength, heroism, power, courage, daring; intensity; hardware, rigidity; fortress | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fregar v. | to rub, to polish; to wash (dishes); to harass, to upset; ''to poke'', "to push''; to massage | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| frente adv. | in front of | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| frente f. | forehead | 
| segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su  | 
| fresko adj. | cool, fresh | 
| Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| friir v. | to fry | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| frío adj. | cold, chilly; indifferent | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fruta f. | fruit, fruits | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fruto m. | fruit; product, produce; Result, benefit | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fuego m. | fire, burning, flame; (metaphorically:) very expensive | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de  | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de  | 
| fuente f. | spring, source; fountain; tap; purulent ofabscess drainage | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fuersa f. | power, heroism, vigor, ability | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su  | 
| fuerte adj. | strong, sturdy, hard, fierce; vigorous, firm, authoritative; stiff, hard, tough, severe; naughty | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fuír v. | to run away, to escape, to flee; to avoid; to deviate from | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fulano m. | certain, so and so | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de  ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de  | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de  | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de  | 
| fyel adj. | very bitter | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| fyel f. | bile | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome  | 
| gadol (ebr.) adj. | big | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gam (ebr.) adv. | also | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gana f. | appetite, desire, lust, passion | 
| ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ganar v. | to earn, to win ; to enjoy, to benefit from; to win; to be paid; to purchase | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a  | 
| garganta/gargante m. | throat, neck | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su  | 
| para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de panyo de djitin muevo i ke se lo enkolge sovre la  | 
| garón (ebr.) m. | throat | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durm es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| garvanso m. | chickpeas, peas | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gato m. | cat | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser veen i no seer visto toma un  | 
| gayina f. | hen | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gayo m. | rooster | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de pato i de los  | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome  | 
| para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la sia luego kuando pare ke le den 2 guevos de  | 
| si keras ke no grite el  | 
| gizado m. | cooking; stew | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| godro adj. | fat, thick, high in fat | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| godrura f. | fat; thickness; bellying | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha  | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i  | 
| goler v. | to smell, to sniff; to sense; to feel the pulse | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa  i despues de 3 dias ke lo kite i ke  | 
| goluba (serb.-cro.) f. | dove, pigeon | 
| Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gomitar v. | to vomit | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gómito m. | vomit; vomiting | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gota/gote/gotea (2) f. | drop; balm | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gotear v. | to drip, to drizzle, to leak | 
| La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| goy/goyá (ebr.) m./f. | gentile (especially Muslim) | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| graja f. | crow | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| grandeziko adj. | quite an adult (said with irony about one pretending to be young) | 
| non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| grano m. | grain; bud; wound, abscess, blister; currency; weight measure | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome  | 
| grasia f. | grace, kindness, charm; Supreme Grace | 
| segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar  | 
| greda f. | Natrium, clay; silver | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gritar v. | to shout, to scream, to call aloud; to Irritate, to become angry; to scold, to rebuke | 
| Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| si keras ke no  | 
| groso adj. | large, voluminous | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| grosura f. | fat; thickness; arrogance | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gudal (ebr.) m. | thumb; measure | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| guadramiento m. | guarding, keeping | 
| Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| guadrarse v. refl. | to be kept, to beware, to evade, to avoid, to prevent; to keep, to conceal | 
| segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| gueso m. | bone; shoe spoon (made of bone) | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para sanar un  | 
| guevo m. | egg; testicle | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del  | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el  | 
| guezmear v. | to sniff out; to smell, to give smell; bring up a bad odor, to bring up a stench | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| guezmo m. | smell | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa  i despues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene  | 
| gusto m. | taste; desire, appetite; pleasure, happiness, satisfaction; tendency, sense of taste | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la lunbre komo al prisipio ke estava ardiendo i ke diga: al modo ke torno este tizon para arder komo su huersa la prima, ansi ke torne su huersa de fulano ijo de fulana para azer komo su veluntad i komo su  | 
| guzanear v. | to cover with worms | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no  | 
| guzano m. | worm | 
| La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de  | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tefsin i ke mete en dos atuendos en un lugar asta 3 dias u el atuendo ke avra  | 
| haham (ebr.) m. & adj. (pl. hahamim) | smart, knowledgeable, learned; Sephardic rabbi | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hamimut (ebr.) m. | warmth | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hamor/a (ebr.) n. | donkey, metaphorically: stupid, foolish, ignorant | 
| segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hanuká (ebr.) f. | Hanukkah; a date far, far away in time | 
| Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hanukiya (ebr.) f. | a Hanukkah candlestick | 
| Segula i guardamiento alavado por todo el anyo en Hanuka en kada noche kuando ensiende las hanukiyas ke diga ''vi'hi noam'' 7 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hardal (t.) m. | mustard; mustard bandage | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke safumee kon hardal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| harif (ebr.) m. & adj. | spicy; clever, sharp, witty, shrewd, cunning | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| has vehalila (ebr.) interj. | God forbid! | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| has veshalom (ebr.) interj. | God forbid! | 
| segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hasbón (ebr.) m. | reckoning | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az  | 
| havatá (ebr.) f. | willows beating | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo  | 
| haver (ebr.) m. (pl.: haverim/haveres) | friend, colleague, partner; member (in an organization) | 
| non aga a su haver sandak de 2 sus ijos ke despues se la muere el uno de eyos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| non konsuegra el onbre 2 vezes kon su haver, sus ijos kon las ijas de su haver (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hayá (ebr.) f. | animal, beast; an unsociable man | 
| segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| hazino m. | sick, patient | 
| el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para un  | 
| hazinura f. | disease; disability; worry, trouble, obsession; a bad habit that is hard to get rid of | 
| segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna  | 
| hazir (ebr.) | pig; a nickname for a disgusting person | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de  | 
| herev (ebr.) f. | sword | 
| para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su kushak, no lo danyara  | 
| hesvan/heshvan (ebr.) m. | Cheshvan | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| holi (ebr.) m. (pl.: holaim) | disease; tuberculosis | 
| segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo  enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de  | 
| ichizo m. | magic, sorcery | 
| para baldar los  | 
| ígado | liver | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de  | 
| igo m. | fig | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| igual adj. | equal | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome  | 
| ijo m. | son, boy | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del  | 
| ilo m. | thread, wire; blade (cutting side of knife/sword) | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke  | 
| importar v. | to import; to be important | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto  | 
| inchir v. | to fill, to pile up; to fatten, to feed | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| inchirse v. refl. | to fill up, to swell, to gain weight | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| intestinos/as m./f. pl. | intestine | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el' ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ir v. | to go, to approach, to visit; gone (time); auxiliary verb to indicate continuous present/future; to match | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| irse v. refl. | to leave | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ira f. | rage, anger, great anger | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| irse v. refl. | to go, to go out, to disappear, to pass (time, illness, etc.); to die | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| istomhá (aram.) f. | stomach | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kabalá (ebr.) f. | Kabbalah/cabala (Jewish mysticism) | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kadir (t.) adj. | able | 
| para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una mecha i dara en mano de la muchacha ke kieres prevarla, si es  | 
| kal f. | lime | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kaldo m. | sauce; soup | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kalor f. | heat, hot and dry weather; enthusiasm | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kama f. | bed | 
| ken ke es meshamesh su en kama ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su  | 
| kaminar v. | to walk, to go | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kamino m. | road, path, route | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| no mete los chizmes el dia ke va a partir a kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kamiza f. | shirt | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la  | 
| kansado adj. | tired, weary, powerless, exhausted | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kansarse v. refl. | to get tired | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kantar v. | to sing | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| kantidad/kantidá/kantitá f. | quantity | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kanya f. | cane; stick | 
| para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1  | 
| kara f. | face; cheeks; upper part of the shoe | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las  | 
| para manchas de las  | 
| karal (t.) m. | quantity, rank, measure | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el  | 
| karkanyal m. | heel | 
| segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| karne f. | meat | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tornar lugar dela ferida en vista de  | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de  | 
| karnero m. | lamb, ram | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de  | 
| kasher (ebr.) adj. | honest, decent; kosher | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kashika/kashitika f. | box; charity box | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de ajos machukados de su  | 
| kashka f. | shell, peel; pod (botany) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kastiyo m. | castle, palace | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kavaná (ebr.) f. | intention, meaning | 
| segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kavayo m. | horse; the "Prince" card | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del  | 
| kavesa f. |  | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de  | 
| para no dormir: si tomaras  | 
| kavesera f. | head-rest; leader, head, gang leader, rebel leader; leadership; stationery title; pillow | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre muerto i ke le metan debasho dela  | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es lino muevo i se lo meteras debasho de la  | 
| para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por nombrado de kienen veluntas i se lo pornas debasho de la  | 
| kaveyo m. | hair | 
| segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de kavesa: se enkolgara de  | 
| para mordedura de perro: ke tome  | 
| para un dormido ke no se despierte: pornas de los  | 
| kavra f. | goat; a nickname for a shaggy beard person | 
| segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke meskle kon sangre de  | 
| kavro/kavrón m. | he-goat | 
| Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de  | 
| kavza f. | cause | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi yedjma i ke los deshe 9 dias, i akel ke no guzaneo de akel es la  | 
| kayadez/kayades f. | silence, stillness, quiet | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kayado adj. | quiet, still, silent; silent person | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kayentar v. | to heat | 
| segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kayentarse v. refl. | to warm oneself, to warm up | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kayente adj. | hot, feverish | 
| Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate  | 
| kayentura f. | heat, high fever | 
| Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kayer/se v./v.refl. | to fall; to fall on, to occur | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kaza f. | house, apartment; a room | 
| segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kazamiento m. | marriage, wedding | 
| non aga kazamiento a dos sus ijos en vez una ke prosperaran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kedar v. | to remain; to cease; to stop | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le  | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si  | 
| kedushá (ebr.) f. | holiness | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kefí (ebr.) prep. | as, according to | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera  | 
| kefiyá (ebr.) f. | epilepsy | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| segula para kriatura ke tiene  | 
| kelaf (ebr.) m. | parchment | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kelev (ebr.) m. | dog; a nickname for an evil man | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kelipa (ebr.) f. | a peel; a frivolous woman, a wicked woman | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kemar v. | to burn, to light, to set on fire | 
| ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por polvo, i ke lo  | 
| para matar la langosta:  | 
| segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo  | 
| kemitsá (ebr.) f. | the ring finger | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kerpich (t.) m. | unburned brick | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kevá (ebr.) m. | stomach | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kevrantar v. | to break, to overthrow; to despair | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Kipur (ebr.) m. | Yom Kippur, Day of Atonement | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kisas adv. | maybe | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kitar v. | to take out, to remove, to omit, to deduct, to reduce, to set aside; to expel, to give a divorce; to leave | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kitarse v. refl. | to divorce; to be released | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| klaro adj. | bright, clean, pure, fresh, transparent; visible, sure | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kof (ebr.) m. | monkey | 
| para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el  | 
| kola (2) f. | line, column, row; tail | 
| Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| komadreja f. | weasel; rat | 
| para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de  | 
| komer m. | food; a meal, a stew | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| komer v. | to eat, to dine; to scratch, to corrode | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enkolgaras ajo sovre algun arvol de fruto non komera la ave la fruta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| komida f. | meal, feast; food | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| konkriarse v. refl. | to be created, to be born, to be generated | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| konoser v. | to know, to know, to recognize, to learn | 
| segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| konsuegrar v. | to become relative by marriage | 
| non konsuegra el onbre 2 vezes kon su haver, sus ijos kon las ijas de su haver (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kontar v. | to tell; to count, to calculate; to take into account, to consider, to include; to count on | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kontener v. | to contain | 
| Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kontigo prep. | with you | 
| Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| korasón m. | heart, core; center | 
| segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kriatura ke tiene dolor de  | 
| korelado adj. | red, crimson; red-haired, ginger | 
| segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para  | 
| korrer m. | flow, flux, current; race | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| korrer v. | to run; (of liquids:) to flow; to leak | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i tanyeras kon eyos i toda la djente kuando sentiran akeya boz  | 
| korso m. | deer; course | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kortado adj. | cut; circumcised | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kortadura f. | cut, scar, tear; end of mourning (seven/year/month); cutting | 
| Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kortar v. | to cut, to shorten; to break, to stop, to forbid; to cut hair | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los  | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los  | 
| kovijar v. | to cover, to wrap | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kovijarse v. refl. | to be covered | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| koza f. | a thing, an object, something, matter | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kozerse v. refl. | to be baked; to be cooked; to ripen | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke  | 
| kozinado adj. | cooked | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kozinado m. | stew, food | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kozinar v. | to cook | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i 275310 kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kozinarse v. refl. | to be cooked | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kreser v. | to grow, to grow to height, to extend; to grow; to increase, to extend | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i  | 
| kresta f. | crest; summit | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: ke le enkolge sovre el karbolet de gayo preto ke es la kresta | 
| kriadera f. | wet nurse | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos  | 
| kriatura f. | a baby, a child, suckling; an inexperienced person | 
| segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
|  | 
| segula kuando vee  | 
| kualker/kualkier cf. kualseker |  | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuchiyo/kuchío m. | knife | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuerno m. | horn, shofar | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuero m. | skin | 
| para arronper la sarna toma  | 
| para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma  | 
| para enforteser el kuerpo ke se vista  | 
| para saver si la muchacha esta betula o beula: toma  | 
| segula para prenyes: ke tome  | 
| kuerpo m. | body | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para enforteser el  | 
| para ke no le danye espada: se kuzira  | 
| kulantro adj. | coriander | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kulevro m. | a snake | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar grasia si tomaras  | 
| para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de  | 
| para mordedura de  | 
| para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de  | 
| kushak (t.) f. | belt; barrel hoop | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya: ke se meta retsuot de hamor por kushak en las karnes de kontino i non le akontesera a el mas esta koza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no le danye espada: se kuzira kuerpo de kulevro entero en su  | 
| kuzir v. | to sew | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuzirse v. refl. | to sew to himself | 
| para ke no le danye espada:  | 
| lado m. | side; body side | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ladrar v. | to bark; to utter curses and threats | 
| Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ladrón m. & adj. | thief, robber, burglar; swindler | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| lágrima f. | tear; drop | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ojo ke abasha  | 
| lana f. | wool | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en  | 
| langosta f. | locust, a person who causes damage | 
| para matar la  | 
| lashón (ebr.) m. | language, Hebrew, the holy language | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| lavan (ebr.) m. (pl.: levanim) | white; levanim (name of a gold coin) | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino  | 
| lavar v. | to wash | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| lavarse v. refl. | to wash up | 
| segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
|  [segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke  | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su tripa i ke lo deshe ayi asta dos oras, despues ke se lo kite i ke  | 
| leche f. | milk | 
| segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la  | 
| segula para la mujer ke se le perdio de eya la  | 
| [segula para prenyes]: ke tome  | 
| para mover: ke beva  | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma  | 
| lenteja f. | lentils | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| lepra f. | leprosy | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de  | 
| leprozo adj. & m. | leper, of leprosy; stingy | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta  | 
| lesensia f. | permission, right, license, authorization | 
| el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| leshanía f. | distance; a very remote place | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| lino m. | linen, flax, linen fabric | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de  | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de pishtan ke es  | 
| lira f. | lira (musical instrument); lira (currency) | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en  | 
| loko m. & adj. | crazy, insane, mentally ill; fool; of a frenzy, crazy | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro  | 
| lomo m. | waist, lower back, loins; cuts of animal loin meat | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| londje (port.) adv. | far, far away | 
| para traer a una persona de lugar  | 
| longura f. | length | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala  | 
| lonso (arag.) m. | bear; a nickname for a rude and impolite person | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de  | 
| lovo v. | wolf | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de  | 
| luego adv. | immediately, soon after; then, after that | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke le den a bever leche de mujer otra i luego en su bever lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para mover: ke beva leche de perra i movera  | 
| luenga f. | tongue | 
| segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma  | 
| luengo adj. | long | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo  enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al tienpo poko o kaera en holi  | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta  | 
| lugar m. | place, site, seat, area; role | 
| En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara  | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel  | 
| lumbre f. | fire, flame | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i zera de fulano ijo de fulana ke non puedra tokar a mujer ninguna ke enel mundo todo tienpo ke este tizon esta amatado; i ke lo guarde akel tizon, i kuando ya envelunta para asoltarlo ke ensienda akel tizon en la  | 
| lumbriz m. | intestinal worms | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| luna f. | moon, crescent; mirror; lunar | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| luvia f. | rain; a nickname for abundance | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| machukado adj. | crushed, bruised; disabled | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de ajos  | 
| madero m. | beam, wood (material); nickname for a fool: "Log" | 
| En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| madjún (t.) m. | something soft | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| madrugada f. | dawn | 
| Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| magajika f. | a very small piece, a tiny piece | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| magefá (ebr.) f. | plague, cholera, mortality | 
| el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| maká (ebr.) f. | blow, wound, disease; defect, shortcoming, fault | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mal m. | pain; bad, evil; sin; disease; damage; bad habit; gossip, slander | 
| Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de podagra ke es  | 
| malah (ebr.) m. | angel; possessing charitable qualities, the one who appears as the savior angel | 
| el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| malo m. | wicked, a harmful person, inclined to do evil | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos  | 
| manadero m. | source, origin; spring | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un  | 
| mancha f. | a stain; stigma | 
| Refua para barrugas de la kara o para manchas i para ermoyeser el kaveyo i para almoranas i para sarna: es bueno azeite de guevos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino preto i en medio blabko - es ijo; i si keda komo  | 
| para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede  | 
| mania f. | mania, binge, bad habit; quality | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mano f. | hand | 
| segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de  | 
| mansana f. | an apple | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mansevez/mansevés f. | youth | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| manta f. | blanket; bed cover; small mat; cloak | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| manteka f. | butter | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mantener v. | to maintain | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo  | 
| manyana f. | morning | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| manyera f. | barren woman | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es  | 
| mar f. | sea | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| marido m. | husband, spouse | 
| segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| masá (ebr.) f. | Matzah | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mashkar v. | to chew | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| matar v. | to kill; to bother, to disturb | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| mauyar v. | to sigh, to moan, to wail, to whimper, to growl, to cry out | 
| si keres ke no te  | 
| maymón/maymún (t.) m. | monkey; joker | 
| para un dormido ke no se despierte: pornas de los kaveyos de el kof ke es la  | 
| mazik (ebr.) m. | harmful; demon | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mecha f. | wick; medical candle; a curl, a strand of hair | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i tsera i az una  | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una  | 
| medio m. | half; middle; surrounding | 
| Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mehamat (ebr.) de | because of | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche  | 
| mekubal (ebr.) m. | cabalist | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina f. | medicine, medicinal drug | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezinar/melezar v. | to heal, to treat | 
| segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para enforteser el kuerpo ke se vista kueros de los arnavim i es  | 
| melezinarse v. refl. | to recover | 
| melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la untasion ke deshe arriva i se  | 
| para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3 vezes i  | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva; mesklado kon vino lavan, o ke beva en la manyana seniza de figado de lovo i  | 
| menear v. | to move, to wiggle; to move, to shake, to stir | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| menester m. | need, necessity | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| menta (1) f. | mint; nougat made from sesame, honey and sugar | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| menudo adj. | tiny, small, thin, delicate | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda  | 
| menusé (ebr.) adj. | experienced | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su provecho i esto baduk i  | 
| meoyo m. | brain, mind, wisdom; forehead | 
| para ojo ke abasha lagrimas: toma  | 
| merkader m. | merchant, businessman | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el  | 
| merkansía f. | commerce, trade, ways of trade; goods, merchandise | 
| si vas a merkar una  | 
| merkar v. | to buy, to acquire | 
| si vas a  | 
| meshamesh (ebr.) | having sex | 
|  [segula para prenyes]: ke tome leche de perra, ke se lave la erva i ke sea  | 
| meshihá (ebr.) f. | ointment | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mesklado adj. | mixed | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i nekeva para nekeva;  | 
| mesklar v. | to mix, to blend | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome sevo de kavron i ke  | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke  | 
| mesugal (ebr.) adj. | able, efficient | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| meter v. | to put, to place; to invest (money) | 
| segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| meterse v. refl. | to wear; to begin | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| metsitsá (ebr.) f. | sucking - one of the actions of the circumciser | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela  | 
| mez m. | a month | 
| segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| meza f. | table | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mezuzá (ebr.) f. | mezuzah | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| miel f./m. | honey | 
| segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon  | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun pesgo enriva asta ke le salga toda la sangre despues lo meteras en  | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon  | 
| mierkoles m. | Wednesday | 
| Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| milá (ebr.) f. | circumcision; penis | 
| segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| minudo adj. | small, tiny, thin, flimsy, delicate | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro  | 
| mirar v. | to look, to watch, to overlook; to supervise; to consider; to cure, to treat | 
| Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mishgal (ebr.) m. | intercourse | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mizvá (ebr.) f. | commandment; dead, coffin | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la  | 
| modo m. | mode | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| En todo modo de kama echate ahuera si en la tierra, en todo lugar asentate ahuera de en el madero (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de  ombre i ke diga: al  | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al  | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos  | 
| modredura f. | bite, sting, wound | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| para  | 
| modrer v. | to bite; to cause a wound/cut; to carry profits; to understand | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| modrido adj. | bitten | 
| segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mojar v. | to moisten, to wet | 
| Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| molde m. | means | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a  | 
| moler v. | to grind; to digest | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la  | 
| para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es papiko de almiskre i lo  | 
| molido adj. | ground | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| molino m. | mill, grinder; a nickname for a chatterbox | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la rueda del  | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los  | 
| moneda f. | money, currency, coins; fortune | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| montón m. | pile, heap, mound | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un  | 
| morada f. | house, apartment, residential, place of residence, housing | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| morar v. | to live, to dwell | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| moshka f. | fly | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| moshkón m. | horse fly; mosquito | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mover v. | to give birth prematurely, to miscarry (to have an abortion); to move | 
| segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| movito m. | abortive; larva | 
| segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| muchacha f. | maiden; maid | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| muchedumbre/muchidumbre f. | multiplicity, large amount, abundance, large number; a lot, a lot of people | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulana de  | 
| muchiguar v. | to multiply, to increase, to increase the quantity; to be found in abundance | 
| segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| muerto m. & adj. | dead, passed away | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke enkolga de gueso de muerto sovre diente ke guele se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de ombre  | 
| muevo adj. | new, modern; beginner, green, novice | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro  | 
| mujer f. | wife, partner, companion | 
| se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su  | 
| mula f. | mule; a nickname for a fool | 
| [para mujer ke no emprenye]: toma unya de  | 
| muladar m. | garbage site, a cesspool | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel  | 
| mundjir v. | to milk; 'to milk someone: to take advantage of, to live at the expense of someone | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| murir/murirse v./v.refl. | to die, to pass away | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| non aga a su haver sandak de 2 sus ijos ke despues se la muere el uno de eyos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| mursiégano/galo/mursielano/lago m. | a bat | 
| Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para matar la langosta: kema  | 
| para no dormir: si tomaras kavesa de  | 
| mutar (ebr.) adj. | permitted | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nalchá (t.) f. | a horse's hoof, a boot's hoof | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nariz f. | nose | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para detener la sangre ke sale dela  | 
| naser/naserse v. | to be born; to hatch, to emerge | 
| segula kuando nasio el ninyo i non kiere alechar: ke le mire lugo sovre su luenga si ay enpoyas ke lave la boka kon un pedaso de chitin blando (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken ke envelunta ke le  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando  | 
| nave f. | a ship, a vessel | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nekevá (ebr.) f. | woman, female (in the mouth of the men in an ironic tone) | 
| segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera, zahar para zahar, i  | 
| para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare  | 
| nezilá (ebr.) f. | runny nose, cold; leak | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nidá (ebr.) f. | menstruation, menstruate | 
| segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nido m. | nest | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nieve f. | snow | 
| Segula: si meteras nieve o etrog en la miel non se demudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ninyo m. | child, little boy | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nishadir (t.) m. | alum | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| noche f. | night | 
| Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nombradía f. | name, nickname, reputation, publicity | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por  | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por  | 
| nombrado adj. | called; known, famous | 
| para no dormir: si tomaras kavesa de mursiegano por  | 
| nombre m. | name | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por  | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el  | 
| noven/o adj. & m. | ninth | 
| segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| novio/via n. | bride/groom; fianc? | 
| segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la novia en la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| nunka adv. | never, no way | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| oja f. | leaf; page | 
| segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ojo m. | eye | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su ojo derecho de el gayo montes sovre la kama non podra dormir todo el ke se eche sovre eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el  | 
| oka f. | goose | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| oliva f. | olive | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de  | 
| si keras ke no grite el gayo, le untaras sovre su frente azeite de  | 
| olival/olivar m. | olive tree | 
| segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| olvidar/olvidarse v./v. refl. | to forget | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ombligo m. | navel | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de  | 
| ombre m. | male, human being, person, man | 
| para atar a un  | 
| para un hazino ke no puede durmir: ke tome diente de  | 
| para mordedura de perro: ke tome kaveo de  | 
| ombro m. | shoulder | 
| segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ora (2) f. | hour | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en  | 
| oreja f. | ear | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke se melezina la beema ke esta hazina ke le agan una kortadura en la oreja i otra en la kola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las  | 
| origano m. | origanum | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| oriya f. | beach, shore; rim, edge, margin | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo  enterre en la  | 
| ornaya f. | furnace, fireplace, coal pan | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la  | 
| oro m. | gold | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de  | 
| ortiga f. | nettle | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ovedesiente adj. | obedient | 
| segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la noviaen la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| oveja f. | sheep | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de urina de  ombre i ke diga: al modo ke yo aburako este korason ansi se aburake korason de fulano ijo de fulana asta ke sea serka de mi, i si es por mujer ke tome korason de  | 
| oya f. | pot, bowl, cauldron; melting pot | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| paja f. | hay, straw; a nickname for bland and tasteless food | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| paliko m. | small stick, reed, stalk; clothespin | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un  | 
| palma f. | palm, hand; date palm | 
| Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| palo m. | a stick, a club, a staff, a pole, a stake; wood (the material) | 
| segula kuando aharvan a la kriatura demanyana kon el palo kuando se alevanta de la kama estonses se akorde dekontino i torna para bien (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de sierva, i untaras un  | 
| palomba/paloma f. | pigeon | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pan m. | bread | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| panarís/panariz m. | abscess; blister on the tip of the snout | 
| Refua para avrir algun grano o algun panariz i para ke se aga fresko: ke se meta estierkol de onbre i se le avrira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| panyo m. | fabric; clothing | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un  | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo, ke lo ate en un pedaso de  | 
| papa m. | Pope | 
| para mujer ke no emprenye: toma un poko de almiskre ke es  | 
| papel m. | paper; money banknote | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke eskriva su nombre i nombre de su marido en un papel i ke meta la eskritura debasho de su kavesera en la noche kuando durme sin ke lo sepa del todo i despues kuando se desperta se yama nombre de onbre es ke es ijo i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para prep. | for, in order to, to, towards | 
|  | 
| paramor adv. | because | 
| Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pararse v. refl. | to stop; to present oneself before | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pared/paré m. | wall | 
| segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| parera f. | clay jug | 
| segula para ken ke non a eya leche: ke tome fojas de parera ke las kuzine kon leche de kavra i ke beva la mujer tres dias al areo en la manyana antes ke koma i le verna a eya leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pareser/se v. | to resemble, to appear as; to appear | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le  | 
| parida f. | giving birth | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| parir v. | to give birth | 
| segula mujer ke ay a eya dolor muncha despues ke ya pario ke tome vino korelado ke se lave el karkanyal del pie estierdo i ke se lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a  | 
| [segula para la mujer ke  | 
| para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke  | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la uzansa i  | 
| par'osh (ebr.) m. | flea | 
| para tirar los  | 
| parrera (port.) f. | grapevine, wild grapevine; cancer | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| parte f. | portion, part; area; side | 
| Segula para azer a kedar la mar de su ira: ke tome ka-zayit de matsá shemurá de el afikomín i ke eche a la mar de las 4 partes de la nave (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| partir v. | to leave, to go out, to set out, to travel, to sail; to cut, to cross | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| no mete los chizmes el dia ke va a partir a kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| parto m. | birth | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva lo blanko del guevo kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke safumee kon hardal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pasar v. | to pass, to pass by, to cross; to spend time | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer  | 
| para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i  | 
| pasión f. | suffering, pain, anguish; intense desire, lust, desire, eagerness | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pasuk (ebr.) m. | verse | 
| segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te vijito kon ijos ke ansi dize el  | 
| pato m. | Duck | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para afermoziguar las karas i para los ermoyos malos ke salen en las karas i para dolor de las orejas aprovecha gordura de  | 
| patrón m. | patron | 
| segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pecho m. | breast, chest, bosom; waistcoat | 
| segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke incha agua de dos huentes i de un arroyo i ke se lave sus pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para abufasion de pechos: ke tome 3 guevos i miel i arina de lentejas i ke aga komo un madjun i ke se meta en los pechos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus  | 
| segula para la mujer ke se le perdio de eya la leche me-hamat de alguna hazinura o alguna koza otra, o ke no tiene leche del todo i envelunta para traer la leche a sus pechos: ke tome 15 o 20 granos de fijones i ke los muela komo arina i ke meskle kon miel i ke koma de esto 2 o 3 dias i le verna la leche a sus  | 
| pedaso m. | piece, chunk, portion, fraction | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un  | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los vestidos i ke los korte a  | 
| pedrer v. | to lose | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pedrerse v. refl. | to go astray, to lose one's way, to get lost; to lose all one's money; to lose one's name and honor | 
| segula para la mujer ke  | 
| pedrisko m. | hail | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pedrita f. | loss | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pelear v. | to struggle, to fight; to quarrel | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras su luenga de el gayo montes sovre ti non peleara ningun onbre kontigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pelejo m. | tendon; skin fold | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el  | 
| péndola f. | pen, fountain pen | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| perra f. | bitch; a quick-witted girl who knows how to get by in life; a promiscuous woman | 
| segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [segula para prenyes]: ke tome leche de  | 
| para mover: ke beva leche de  | 
| perro m. | dog | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgara sovre la anka de la mujer ke esta pariendo i tiene huerte parido si le enkolgara dito kaveo de dito perro preto o de otro perro parira lugo i asigun pare ke se lo kite lugo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras diente de perro uno ke esta mordido de perro se le tirara la dolor; i si lo enkolgara enriva de kriatura chika kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken ke lo murdio perro loko ke apresure i ke tome azeite de oliva klara i sal i ke se meta sovre la ferida en la mordidura enmientres ke esta kayente el mal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de rav Papa a ken ke los perros keren mordidlo ke diga delantre de eyos: ay en mi 7016 guesos de kedusha i se balden los 7016 guesos de enkonamiento i al yede de esto non pueden para danyarlo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si kolgaras sovre ti diente de perro non avlaras kuando durmes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken ke espanta a la kriatura kon dizilde ya viene el gato o el perro o el goy, luego la kelipa es fayada i le puede venir danyo a la kriatura i tanbien aze mancha en su alma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para mordedura de  | 
| si keres ke no te mauyen los  | 
| persona f. | person | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una  | 
| pertenesiente adj. | worthy, worthy of praise; belonging to | 
| non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i plomo ardido i kesef hay ke es jiva i gordura de hazir raanan shemen helmone betsim ke es azeite de lo amario del guevo i azeite de oliva, de kada uno de estos ke tome igual i vera kefi lo  | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la tripa  i desoues de 3 dias ke lo kite i ke guela, si tiene guesmo de ajo estonses es  | 
| peshe (port.) m. | fish | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| peskueso m. | nape, neck | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pez m. | tar | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pezgo m. | burden, load, heaviness, load, weight, gravity, burden; distress, pangs of conscience | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i pon algun  | 
| pie m. | foot; foot size | 
| segula para batidero de pies i de manos: meter mila de kriatura chika en la boka de otra kriatura para ke non tenga holi de batidero de pies i de manos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar de la presona ken tiene mania de avlar durmiendo: para ke no avle si se enkolgara gueso de onbre muerto en su pie el istierdo non avlara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es batidero de  | 
| piedra f. | stone; very hard material; tombstone, gravestone | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer fuir las moshkas de la meza: ke tome piedra de fyel de buey i ke lo ate a la kayades sovre la meza, se fuyiran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la tresera se faya en el nido de las grajas. Si la enkolgaran a eya en la garganta de la mujer ke esta pariendo kon fortaleza parira luego, i tanbien aprovecha para enprenyar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke ata piedra en la kola de el azno non gritara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke tiene mal de piedra i pasion: ke se meta leche de mujer kon miel i tanbien ke beva i se le dezmenuzara la piedra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| piedrikas f. pl. | gravel; kidney stones | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pierna f. | leg (below the knee), thigh | 
| para dolor de podagra ke es mal de  | 
| pimienta f. | pepper | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de  | 
| pinga f. | a drop; a stain | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1  | 
| piojo m. | lice | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para matar los piojos: ke tome manteka o gorsura de pato i ke meskle kon lo blanko del guevo i ke la kozine i ke se unte kon esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pishtamal/pishtimal (t.) m. | large bath towel, bathrobe | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo pornas a el sovre panyo de  | 
| pizado adj. | crushed; run over, trampled | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pizar v. | to step on, to run over, to trample, to crush; to encroach; to stand on | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres de bezbones i moshkones: ke pize besba i moshka otra en lo ke esta biva i ke la meta sovre la mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo royo i ke lo degoye i ke tome los guevos suyos, ke los ase enriva de las brazas i ke los korte en 2 i ke tome granos de dare firfil o de pimienta i ke los  | 
| planta f. | plant; palm (foot/hand) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| plata f. | money; capital; silverware | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| plato m. | a plate, tray; a dish; of fruit/candy/flowers sent on the occasion of an event | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| plomo m. | lead; bullet; troublesome | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome zingifil u-pilpel ke es pimienta longa ... i  | 
| podagra f. | podagra | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para dolor de  | 
| podestador m. | ruler, master | 
| segula para fayar grasia delantre el podestador o delantre alguno ke enveluntas a venir delantre de el mete tu mano sovre tu frente i diras tres vezes el pasuk '''hashiva li seson …'' (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| podestar v. | to control, to dominate, to rule over; to overcome (enemies) | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: es bueno muncho para meter serka de el ninyo en su lado derecho ojo de gayo viejo pretoi debasho de la kavesera ke le metan la charkula de dito gayo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| polvo m. | dust; powder; flour | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome kerpiches antiguos viejos i ke los enblankeska en el huego i ke eche sovre eyos vino korelado i polvo ensensio i ke le safumeen de abasho de kontino i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula disheron los antiguos en tienpo ke vee el ombre aydukes o aborresedores detras de el ke apresure luego i ke tome polvo de el lugar ke esta ayi i ke diga sovre el el salmo de 7 ke es ''shigayon le-David'' asta el kavo i despues ke diga sea veluntad delantre de ti A' nuestro Dio i Dio de muestros padres Dio alto ke aboltes mis aborresedores delantre de mi … (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar a un ombre ke no urine nunka toma del  | 
| [para mujer ke no emprenye]: toma unya de mula i la moleras a eya por  | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra, ke tome de debasho de la kriatura un poko de  | 
| poner v. | to put; to assume, to imagine | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero preto i degoyelo a el i toma el korason de el i  | 
| para la mujer ke atorge todo loke izo: si tomaras arnevet por nombrada de la mujer ke kieres i lo  | 
| poyo m. | chick, young rooster; great profit; vital and brave person; heart-pounding | 
| segula para detener el dam nidot: ke tome una kashka de guevo ke salio de eya el poyo i ainda non kayo la kashka enbasho, ke la muela menuda i se le de a bever btoh de akgun mashke i ke beva kon kuchara de plata (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| prasa (t.) f. | leek | 
| Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| prenyada adj. & f. | pregnant; pregnant woman | 
| segula mujer prenyada ke ay a eya dolor de lonbos kuzine un guevo medio buyido i ke meta un poko de almastiga i ke se lo koma (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija ke arremoje un pedaso de pan en el dam nidot i ke le de a komer a el perro si se lo kome es de zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer  | 
| prenyez f. | pregnancy | 
| segula para ke non sea la presona patron de ojo malo: es ke se guadre de esto kuando la mujer esta prenyada i non konose su prenyez i ainda alecha la kriatura i despues ansi movio movito se akavide ke non aleche mas la kriatura primera ke al yede de esto kavza ke se aze patron de ojo malo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke sus ijos se le mueren has ve-shalom kuando entra a el mez noveno de su prenyez: ke vaya a lugar ke la perra pario, ke meta su pie derecho sovre un perro chiko i ke diga tres vezes: toma a ti el muerto i da a mi el bivo; despurs de esto ke tome la mujer akel perro chiko ke pizo sovre el i ke se lo meta betoh de su pecho sovre su karne mamash i ke meta su kavesa de el al lado i sus pues de el lado estierdo i ke vaya lv mujer kon akel perro chiko a el rio i ke se kite el kushak a tal ke le kaiga el perro de suyo i ke le diga a el aroyo mas tres vezes toma a ti el muerto i da a mi el bivo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para devedar el prenyes: toma gueso de onbre muerto i kemalo i despues lo moleras menudo por polvo i ke koma la mujer i kon esto de ayi endelantre non enprenyara mas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar el prenyes: tsoa del arnevet balda el  | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su  | 
| [segula para  | 
| para saver de ken es el devedamiento de el  | 
| presio m. | price; value | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el  | 
| presipio m. | beginning | 
| segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kelev loko davka en el presipio ke ate bien djunto a su mordidura komo tres dedos mas abasho i ke korte la mordidura, i si la ferida es deskuvierta ke non es en lugar eskondido estonses ke non korte del todo i tiene de menester ke sea (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala de ribi Yeuda 'he-hasid ke kuando va por kamino ke beva kon la mano derecha de las aguas primeras ke eskontra al presipio i non se espantara de tefisá ke lo achaparan(manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke va a partir por mar: ke tome arina de sovre oriya de la mar kon su mano la derecha i ke la eche en la mano istiedra i ke diga la shirá de la mar … i se akavide kuando entra en la nave ke meta el pie derecho al presipio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| preto adj. & m. | black; unhappy, sad, mourning; violent person | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si ataras kavesa de mursiegano sovre tu braso kon panyo preto non durmiras todo tienpo ke lo ternas enriva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha asenyalado en el panyo del lino  | 
| para ser veen i no seer visto toma un gato preto macho entero  | 
| preva f. | proof, evidence; trial | 
|  | 
| prevado adj. | proven, experienced | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon seda i si atara el derecho le nasera ija; i esto es badkado i  | 
| primer/primero adj. | first, the beginning | 
| Segula para amariyor: ke le den a el hazino tres mansanas en tres dias en kada manyana una, en la mansana primera ke meta 9 piojos en la segunda 6 en la tresera 3 piojos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| primería adv. | in the beginning | 
| para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo resto de vista de karne de el kuerpo komo la  | 
| prizión f. | prison, jail | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| prosperar v. | to prosper, to succeed | 
| non aga kazamiento a dos sus ijos en vez una ke prosperaran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| prostero adj. | last | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| provecho m. | profit, benefit, pleasure, advantage; efficiency; relief, welfare | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la seniza en agua i ke beva i luego ke se ceche i fayara su  | 
| puerpo m. | body | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| puerta f. | door, gate, opening | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| pulga (1) f. | flea | 
| Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: kaza ke se fayan munchas pulgas, ke incha en un chunko sangre de kavra blanka i ansi si meteras de sangre de dita kavra en ramas de adas o de anetó 22 oras se muriran todas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tirar los par'oshim, las  | 
| punta f. | edge, end, peak; point; cape | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| punto (2) m. | moment, minute; period; punctuation mark; hypersensitivity, ease of influence; suture, surgical suture; point for discussion; measure of length (cm) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en vinagre i ke meta en lugar de la mordedura del perro loko i aprovechara en el  | 
| raíz f. |  | 
| segula si enkolgaras raiz de olivar sovre uno mordido de alakran se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta  | 
| rakí (t.) m. |  | 
| ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ramika f. |  | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la  | 
| rana f. |  | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| rapoza/o f./m. |  | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para prenyes: ke tome kuero de  | 
| ratón m. |  | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| rávano m. |  | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ravent (t.) m. |  | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ravia f. |  | 
| Segula: la piedra ke morde el perro en la ora ke se la echan a el en la ora de su ravia ke la meta en el kastiyo ke estan los blahos se fuyiran todos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| raviozo adj. |  | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| razón f. |  | 
| Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| refuá (ebr.) f. |  | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
|  | 
| removivle m. |  | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| resfuyirse/resfuírse v. refl. |  | 
| para sanar un gueso ke  | 
| restar/restarse (fr.) v./. refl. |  | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va sakando todo a dos a dos, si kedo uno, merka, i si  | 
| resto m. |  | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ke non le guelan los dientes: kuando se lava la boka la manyana ke se alimpie su boka kon el dedo el ke es djunto al gudal de la mano derecha i ansi kon el dedo de la mano istierda i non kon resto de dedos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni senyal: halav 'ha-hamorim limpiara lugar dela ferida i lo aze akel lugar komo  | 
| para matar la langosta: kema mursieganos i afumea kon eyos i enkolga tanbien bivos i se fuira la langosta i el  | 
| reziané m. |  | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome un poko reziane ke lo keme i ke le de a bever i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| riir v. |  | 
| segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula kuando vee kiriatura  ke  | 
| riko adj. & m. |  | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| rinyón m. |  | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| romper v. |  | 
| Segula para arronper la piedra de la bulba: ke keme bezbas muertas i ke beva la seniza o ke keme dientes grandes de kavayo i ke beva la seniza kon vino antes de la komida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| romperse v. refl. |  | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| rosh-ashaná (ebr.) m. |  | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| rosh-hodesh (ebr.) |  | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de  | 
| roska f. |  | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| royo adj. |  | 
| ken non puede ser meshamesh  kon su mujer ke tome gayo  | 
| roza f. |  | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| rozado adj. |  | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ruah (ebr.) m. |  | 
| segula si enkolgaras kaveo de perro preto entero sovre uno ke tiene ruah raa aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ruda f. |  | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luego un atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kriatura ke tiene dolor de korason ke pize  | 
| rueda f. |  | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la  | 
| safir/a m. | sapphire | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| safrán m. | Turmeric, saffron | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sakar v. | Removed, removed, lowered, eliminated | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: kuando esta pariendo ke tome en su mano piedra ke sakan de eya huego i luego parira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le  | 
| si vas a merkar una merkansia i keres saver si vas a ganar uno az heshbon el nombre de el merkader kuanto enporta i krese otros 13 mas i va  | 
| sal f. | salt | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: ke le mete un poko de sal en la kavesa sin ke lo sepa i ke avle kon eya si enpesa para avlar en lashon zahar es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando eskontra kon los enemigos por kamino ke eche la sal delantre de eyos o entre eyos i sera eskapado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo ensangren kon izmel en su braso i ke meta 3 granos de  | 
| para mordedura de kulevro: tomaras alkitran mesklado kon  | 
| salado adj. | Salty; Pickled in salt; Expensive | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| salida f. | Exit, exit; going out for fun; excuse; exit; exit; stomach exit, feces | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| salir v. | left, left; went out for a walk | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| salitra f. | saltpeter | 
| Segula para bel-sukluk: toma 2 dr' de nishadir pizado kon 2 okas de agua ke buya ke se apure a la mitad, denpues ke eche adientro medio dr' salitra ke la charkanea i ke beva un findjan la manyana i un findjan la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| saliva f. | Mucus, saliva | 
| La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| salmo m. | Psalm (Psalms) | 
| segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| salvado m. | Bran; sawdust; dandruff on the head | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sambuko m. | Elderberry (type of plant) | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sanar v. | Healed, healed | 
| para  | 
| sandak (ebr.) m. | godfather | 
| non aga a su haver sandak de 2 sus ijos ke despues se la muere el uno de eyos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sanedad f. | health | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de eshuenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sangluto/sangloto (fr.) m. | Hiccups | 
| Segula para ken ke ay a el sangluto: ke akontene para mirar en la palma de su mano (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sangrar v. | He drew blood. | 
| segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| preva para saver si es metsora esta eya mostrasion kelalit para todo modo de lepra ke lo  | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela shidra i se deterna la sangre o ke lo  | 
| sangre f. | Blood; family relationship | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mordidura de kulevro: antes de todo ke ate luegoun atadero apretado mas arriva del lugar de la mordidura i ke non deshe de atar para ke non se espanda el eres por el otro lugar o por el kuerpo entero i en lugar de el eres ke es en la mordidura ke korte pedasos pedasos chikos asta ke enpesara a salir sangre i ke meta baal hay kortado ke lo deshe ansi kuanats oras, despues ke kayente leche de kavra kon pes i ashufre i sal kon miel de briska mesklado ruda i origano i ke meta en lugar de mordidura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: el ke guesme ojas de 'hadas detiene la sangre de la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: ke tome ojas de apio i ke las pize bien i ke se meta en la nariz i se deterna la sangre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha' i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para pulgas: ke tome sangre de kavron i ke meta en medio de kaza en un atuendo i todas eyas se apanyan ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para detener la  | 
| para manchas de las karas: la  | 
| santo adj. & m. | holy | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el  | 
| sapato m. | Slipper, anphilea, smurf; shoe | 
| Segula para los pies abufados de muncho kaminar: ke meta betoh de su sapato un guevo entero kon kashka i ke kamine (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sar (2) (ebr.) m.. (pl.: sares) | Anxiety, fear, panic, terror; anguish | 
| segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| saraf (ebr.) adj. | Burnt (wine) | 
| kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino  | 
| sardela f. | Sardine; nickname for a skinny person | 
| Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sarna f. | Scabies, boils, scabies; a nickname for a person who is annoying with his excessive requests and demands | 
| Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para arronper la  | 
| untasion para garav ke es  | 
| sarnudar v. | Sneezed | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| satán (ebr.) m. | Satan, demon; angel of death | 
| Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| saumar v. | Burn incense; purify, purify by smoking; sprinkle perfume; place chicken thighs on fire to make it easier to pluck and remove the entrails | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumee kon estierkol de palonbas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke safumee kon hardal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para leche de beema ke se le danyo la leche: ke la safumeen kon gueso de kavayo o kon gueso de peger (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| saver m. | Knowledge, understanding, intellect, opinion | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula: el ke aze seuda i envelunta para saver ken lo ama i ken lo aborrese ke apunte en el panyo de meza una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto i ken ke te aborrese non podra por komer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| saver v. | Knew, was learned, was familiar with | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para  | 
| preva para  | 
| sed f. | Thirst, thirst | 
| Segula para kortar la sed ke le den a bever kon atuendo de plomo o de estanyo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| seda f. | silk | 
| ken ke envelunta ke le naska ijo: kuando es meshamesh su kama ke se ate el guevo estierdo kon  | 
| sefer/sefer torá (ebr.) m. | Torah scroll | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segulá (ebr.) (pl. segulót) f. | A spell (against the evil eye, illness, etc.) | 
| segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para detener el dam nidot: ke se ensangre al prisipio en la mano i despues en el pie i non la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke no entre haya raa en kaza: eskriva en la pared nombre de Adam i Hava (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor dos o tres vezes i lo echara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro en la oreja pulga ke enkashe kaveyo de perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i kabala el kere ir del kuerpo i non puede ir: ke se alevante i se asente asta munchas vezes i provechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana ken vee koza de komida harif i non kome i su segula es ke toda la eskupina ke le tiene a la boka en akeya ora ke la eskupa i ke no la engluta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
|  | 
| [ | 
| para dolor de kavesa: se enkolgara de kaveo de onbre sovre el i pasara la dolor de kavesa kon  | 
| segundo adj. | other | 
| dos presonas non moren en kaza una ke sus nombres iguales ke el uno muere i el segundo o muere o enprovese (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| seguro adj. & adv. | Safe, guaranteed, certain | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sehorá (ebr.) f. | Black bile, gloom, sorrow | 
| Segula para detener la salida ke a las vezes sale sin sangre i tiene dolor grande kuando va del kuerpo i tiene sehorá i dezea todo modo de komida i esta malato de kara: ke beva vinagre kayente, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sekaná (ebr.) f. | danger | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana de enmentar el nombre del satan o diavlo i non kere dicho en la noche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana de ir deskalso la manyana kuando se alevanta por munchas razones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana el ke detiene sus burakos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Sekana: ken ke mira en el arko muncho sus ojos se le eskuresen (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sekar v. | Dry; bored, arrived, bothered, bothered | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los  | 
| si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la  | 
| sekarse v. refl. | Dried up, dried up, withered, withered; became bored | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke  | 
| sekiozo/sekiyozo adj. | thirst | 
| segula si echara enriva de haya i de alakran: eskupinada de uno ke esta anbriento i sekiozo se murira (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| seko adj. | Dry, arid | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula ke non le danye ninguna espada: ke tome kulevro muerto seko ke lo seke en el sol i ke lo kuzga en un kushak i ke se le meta alderedor del kuerpo debasho del kushaken las karnes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sekreto adj. | Secret, confidential, hidden, concealed | 
| Segula para fayar la perdita: lugo ke la perdio ke se kede kayado i ke se kite la kamiza i ke la abolte i ke se la vista otra vez aboltada i ke vaya i ke se eche kon eya tres dias i 3 noches i le tornara a el su perdita luego, estas palavras si no demando i non se lo konto a ningun onbre de antes i non deskuvrio este sekreto afilu a sus amigos, enpero si lo deskuvre alguno non le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sémola f. | Semolina, fine flour; groats | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| seniza f. | Ash, ashes | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke mueve movitos: ke tome un guevo ke salio de el el poyo i ke lo keme por seniza i ke le de a eya a bever betoh de algun beveraje antes ke enprenye (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome shilia de mujer otra ke es el pelejo ke sale enbrujada la kriatura kuando nase, ke la keme seniza i ke le de a bever kon agua i ansi a ken ke le kedo la shilia en la tripa aprovecha ansi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula i melezina para lepra: toma fojas de igos sekos i azlas menudas komo la seniza i toma tres vezes enfrente de miel limpia i buena mucho i ke lo menee endjunto i ke lo aga komo un madjun i ke koma 2 vezes en el dia en kada dia kantidad de una muez grande ke koma i el es refua grande i prevada (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz : ke tome kashka de guevo i ay dizientes davká de guevo ke salieron poyos i ke la keme por seniza i ke meta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener la sangre de la milá o de la nariz: ke tome de la sangre mizma ke le esta korriendo i ke la meta a friir en la lunbre asta ke se aze seniza i ke meta akeya seniza sovre la nariz o sovre la milá (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: ke tome sardela salada i ke la keme i la seniza ke se eche enriva de las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por  | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de siervo i kemalo i meteras la  | 
| segula para prenyes: ke tome kuero de rapoza i ke lo keme i la  | 
| sentir v. | felt, felt; heard, listened, listened; heard aloud; understood; smelled, sniffed | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| senyal m. | Sign, signal | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de puntos de los pechos de las mujeres se untara la mujer su kara la tarde i la manyana en la tarde ke se unte su kara kon azeite de guevos i en la manyana ke se lave kon agua kayente i kon salvado i ke se uze ansi un poko de tienpo se le sarlan de las karas las senyales de las barrugas o manchas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tornar lugar dela ferida en vista de karne i para ke no kede mancha ni  | 
| senyalado adj. | Marked, outlined | 
| para saver si la mujer prenyada va a parir ijo o ija: kuando esta de ocho mezes a su prenyes ke tome de la leche ke le sale de sus pechos i ke eche 1 pinga i un panyo de lino blanko i ke lo meta en el sol asta ke se seke el panyo i despues arremojara el panyo e lugar de la leche sin agua para azer pasar la mancha de la leche i despues ke ya se arremojo bien ke mire si keda al derredor de la mancha  | 
| sera f. | Wax, wax; earwax | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke se toste i kese pueda pizar polvo i de dito polvo inche una alviana ke esta aburakada de guzano i serra el burako  kon  | 
| para saver si la muchacha esta betula o beula: toma kuero de kulevro i  | 
| serka adv. | Close to, towards, approximately | 
| segula para ke non podeste aynará en el ninyo: ke le metan serka de el piedrikas blankas ke se fayan en el kurkevan del gayo ke son piedrikas asemejansa de pedrisko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea veluntad delantre mi Dio i Dio de mis padres ke se amae korason de fulano ijo de fulano de muchidumbre de su amor asta ke venga  | 
| serner/sernir v. | Nipa, already; thoroughly scanned | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo  | 
| servir v. | Served, was a servant, served as; slave (idolatry) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sevada f. | Barley; bran | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sevo m. | Milk, fat, breast | 
| para dolor de podagra ke es mal de piernas ke tome  | 
| sevoya f. | Onion; nickname for a Turk | 
| Segula para avrir la maká: ke tome sevoyas ke las korte a migajikas chikas i ke la kuzine a eya kon leche asta ke se amoyese i ke meta en el grano i se avrira i esto aprovecha para todo modo de ferida ke en el mundo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para avrir las almoranas: ke tome sevoya blanka i ke la ase a eya bien en el huego, despues ke la pize kon manteka i safran i ke la amase en un atuendo de plomo i ke aga komo un madjun i ke se unte en las almoranas se, le avriran luego (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| shabat/shabad (ebr.) f. | Sabbath | 
| Sekana de bever agua noche de mierkoles i noche de shabat i si se asedesio por agua ke akonante a dizir las siete kolot: kol A' al a-mayim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| shakeka f. | Headache, migraine | 
| Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| shaliah (ebr.) m. | Messenger; Dr. | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sheftalí/sheftelí/sheftilí (t.) m. | peach | 
| Segula para almoranas: ke tome azeite de almendras de shuftelis i ke le metan kayente sovre las almoranas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| shemuá (ebr.) f. | Rumor, news | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| shevat (ebr.) m. | tribe | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| shidim (ebr.) cf. shed |  | 
| para detener la sangre ke sale dela nariz ke no puede destajar ke le sake de el sangre kon atuendo dela metsitsa de detras dela  | 
| shiliá (ebr.) f. | Placenta | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de  | 
| shish (t.) m. | skewer; bayonet | 
| segula para ke no duelan kos dientes: toma  un paliko de la ramika de arava, de akeya ke izo havata 5 vezes en la tierra dia de Oshaana Raba i ke enfile ayi un poko de karne a molde de  | 
| siedro adj. | Left-handed, lacking agility | 
| Segula para detener la sangre de la nariz: si la sangre sale del burako derecho de la nariz ke eche agua en la oreja istierda, i si korre del burako istierdo ke eche agua en la oreja derecha, i si le korre de todos dos burakos ke eche agua en todas dos orejas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| siempre adv. | Always, at any time | 
| Segula: si pornas el korason de el gayo montes enfrente del korason de la mujer se despertara de su es.huenyo i te kontara todo lo ke izo de sienpre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| siemprebiva f. | Chaed (name of a plant), flowers of immortality | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| siendo prep. | Since, since, since | 
| Segula para fayar la perdita: ke aprometa pr' para shemen la-maor por su alma de ribi Mair luego fayara la perdita, i ke non deshe pasar tienpo muncho siendo ke despues non le aprovechara el neder (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sierpe m. | Snake; reptile, creeper; nickname for a harmful person - ''snake'' | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| siervo (1) m. | Zvi, Eyal | 
| para tirar los par'oshim, las pulgas, de kaza: toma leche de azna o leche de lonso o leche de  | 
| para asoltar onbre o mujer ke esta atado: toma el evar de  | 
| simán (ebr.) m. | Sign, signal, symptom, symbol | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Siman entre rosh a-shana a kipur, si dia el segundo sera klaro marheshvan non ay en el luvia, i si es nuvlado entero el mez ara luvia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| simiente/simienta f. | Seed | 
| segula para mujer ke non le abasha leche: ke tome simiente de lino i ke lo muela i ke lo de kon agua kayente o kon miel i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula el ke kome simiente de kulandro enfortese la istomhá i trae la sanedad al kuerpo i kita los dezeos malos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sinamón m. | Cinnamon | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sinsero adj. | Yes, frankly. | 
| Segula para saver la kriatura ke nasio si sera haham o sinsero estimado i komo asemejansa, si nasio en 5 o en 7 del mez sera amado a las kriasiones i si nasio al 15 del mez se murira a la manseves i si nasio al 25 del mez sera riko i haham gadol i si hue nasido en 28 o en 29 o en 30 del mez sera riko i sus palavras seran oyidas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| siya f. | chair, seat; saddle | 
| para la mujer ke para zeharim: si le dara a la ke pare nekevot en la ora ke esta asentada en la  | 
| soá (ebr.) f. | Feces | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le safumeen kon soa de perro debasho de eya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le seken soa de ratones i ke le pizen i ke le den a bever kon vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome soa de hamor i ke la keme i ke le venga el guezmo a la nariz (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para hazino ke non puede avlar mehamat de flakeza: ke tome lentejas ke las muela bien i ke meta en agua ke se arremojen i ke tome soá ?? de vaka i ke eche un poko en las lentejas i ke de al hazino a bever un poko i luego avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para azer fuir kulevros i removivles kozas danyozas kale ke safume akel lugar kon soá de ombre i se fueran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar el prenyes:  | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la  | 
| sodro m. & adj. | Dull; blurry, unclear | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sol m. | Sun, heat; sunlight, heat of the sun | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| solo adv. | Only, solely, alone | 
| se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| solo adj. | Lonely, isolated, solitary | 
| Sekana para durmir en una kaza solo afilú en el dia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| somportar v. | Bear, bear, bear a burden | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para sanar un gueso ke se resfuyo tanto en la mano, tanto en el pie, ke keme 1 kanya i la seniza ke la meskle kon azeite i ke se la ate kayente el karar ke puede  | 
| sontraer v. | caused, was the motive for; caused; captured, contained; dragged, prolonged | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sosegar v. | Calm down, calm down. | 
| segula i sekreto grande ke si el novio se akavida a meter su pie el derecho sovre el pie estierdo de la noviaen la ora de dizir las sheva berahot estonses akel pozamiento de pie es mesugal a podestar sovre eya todos sus dias i sera shushiguada i ovedesien a todas sus palavras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sospechado adj. | suspect | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome pedasos de kelaf kasher i ke eskriva sovre kada uno nombre de los sospechados i ke tome un atuendo de barro yeno de agua i ke eche los eskritos entre eya i ke diga el salmo de ''a-shamayim mesaperim'' 3 vezes i viene en los teilim 19 i el nombre de el ladron abashara abasho del agua i el resto kedaran enriva de el agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sovako m. | armpit | 
| segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sovre prep. | On, above, on top of; in relation to - in the matter of | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir  | 
| sudar /sudarse v. | Sweat; Relax | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sudor m. | Sweat | 
| segula para fayar grasia en ojos de su marido: ke tomen de la sudor ke debasho de los sovakos ke le mete entre los ombros de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun modo de sierpe dientro de el kuerpo de el onbre o ke se le konkrio ayi: ke tome sudor de kavayo blanko i ke meskle kon aguas de rozas i ke le den a bever ansi ke aga kuantas vezes i aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke tome ajos i sal molido i azeite de oliva i ke lo meskle todo i ke lo buya, en lo ke esta kayente ke le unte las plantas de los pies i la kara i los brasos i ke se eche i ke lo kovijen bien sudara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| suluk (2) (t.) m. | Inhalation, breathing | 
| Segula kuando vee a el enemigo ke diga 7 vezes Urie''l en suluk uno i se aboltara por amigo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| sumo m. | Juice, sap, sauce, nectar | 
| Segula para arresfreskar la sangre: ke kite sumo de menta i ke meskle kon asukri lavan i ke lo deshe aklarar, despues ke beva kada manyana antes de komer i esto es muy tov en dias de Nisan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el sordo ke non siente: ke tome ortigas, ke kite el sumo i ke lo meskle kon gordura de pato, despues ke aga una mecha de panyo de djitin i ke la entinya en esto ke dishimos i ke se meta la mecha en la oreja i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tabako/tabak m. | tobacco | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tabán (t.) m. | sole; foot; floor, base | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tahrihim (ebr.) m. pl. | shrouds | 
| Segula ke le de la mujer a el ke se va a ir a kamino una aguja ke kuzieron kon eya tahrihim de muerto kon filo lavan i ke kuze el varon en su panyo en la ora ke sale al kamino i kuando eskontra kon los aydukes ke los mire por el burako de la aguja i los kevrantara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tambur/tambor m. | drum, tambourine | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira  | 
| taní/tanid (ebr.) m. | fasting | 
| La saliva i la bava de el onbre el ke aze taanit si le goteara en la oreja le sarlan algunos guzanos si tiene ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tanto adj. | so much | 
| segula para ken esta en sar tanto uno tanto munchos: ke diga el salmo de 20 dodje vezes i tenga kavana; despues ke diga en la alfa-beta todos los pasukim de las letras de su nombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den leche de perra mesklada kon agua a bever i luego sarla la kriatura tanto bivo tanto muerto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tanyer v. | to play | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el tanyer en lira tanbur i  | 
| tanyeres m. pl. | music | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de urina 4 dias i despues lo ataras a el de su garganta kon un filo i lo meteras a el en un manadero de aguas dia uno i kon esto non le kede de el mas ke filos i tomaras dos filos i  los sekaras en sol despues meteras ditos filos en el  | 
| tapar v. | to block, to seal, to cover; to dim, to overshadow | 
| Segula si le entro algun grano de alguna koza en la oreja: ke tome chirikote ke se meta en los burakos de la nariz i ke tape los burakos de la nariz i la boka estonses salira el grano de la oreja (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tashmish (ebr.) m. | intercourse, sexual intercourse | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke se unte la ama en ora del  | 
| tefilín/m (ebr.) m. pl. | tefillin | 
| Segula para saver ken es el ladron: ke tome un pedaso de kelaf el ke esta echo para sefer tora o para tefilin i ke eskriva sovre el o''f o''f po''f i ke enkolge el kelaf en la garganta del gayo flako luego suvira en ka kavesa de el ladron o lo mordera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tefisá (ebr.) f. | imprisonment, prison | 
| para ser eskapado de tefisa  | 
| tefsín (t.) m. | tray, plate; tin baking pan | 
| Segula para ken non siente bueno: ke tome sienprebiva i ke la pize bien i ke la meskle kon guevo de gayina i ke la aga en un tefsin i ke koma la noche i ke se kovije la kavesa bien i ke durma i ke aga ansi 9 noches (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un  | 
| tela f. | fabric, cloth; sheet; thread, web; film; film of milk; net; netting; decorative ribbon | 
| Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tendjeré (t.) m. | pot, cauldron; ''jar'' - innocent, fool, stupid | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para holi de los pechos ke le guelen mehamat ke los tiene grosos de mucha leche i del muncho hamimut i muncha sangre i non puede mundjir leche i tiene pasion: la melezina es ke tome paja de sevada i ke meta en un tendjere kon agua, ke buya bien i despues ke sonportar 6 vezes ke se lave en dos dias i se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras kal debasho del tendjere del gizado ke sovre la lunbre se kozinara la karne presto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un  | 
| tevet (ebr.) m. | Teveth (the 4th month of Heb. year) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tevilá (ebr.) | immersion in a mikveh | 
| se akavide la mujer kuando viene de la tevila ke non vaya en la noche sola i kuanto i mas ke non vaya a inchir agua sola (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer prenyada kuando estara en el mez noveno ke tome tevila i kon esto balda de el ninyo todo modo de espiritos malos i todos los males ke vido en su prenyez (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon vino en dia de la  | 
| tiempo m. | time, season, date, period, duration; weather | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo yame a el gayo por nombre del aborresedor i ke lo mantenga 2 semanas, i despues ke lo degoye en noche de rosh hodesh i  ke tome el korason del gayo i ke enkashe ayi 2 agujas muevas una ala longura del korason i una ala anchura i ke lo guadre, despues ke tome al gayo ke lo  enterre en la oriya del rio; se murira tu aborresedor al  | 
| tierra f. | land, ground; earth, soil, dust; floor; country, globe | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malos es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la tierra ke tome de debasho de la kriatura un poko de polvo ke lo ate en un pedaso de panyo de chitin muevo i ke se lo enkolge sovre la garganta de la kriatura i ke se lo deshe enkolgado asta 30 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ser eskapado el ninyo de holi este i de todos modos de holaim malods: es ke kuando nase la kriatura i el ainda esta metido enbasho sovre la  | 
| tino (2) m. | attention, heedfulness, awareness, caution, diligence; mind, intellect; memory | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija: echa tino kuando se alevanta si se arrima sovre la mano derecha estonses seguro es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tinya f. | ringworm; dirt; old debt | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tiralanya f. | spider; cobweb | 
| Segula para eres de tiralanya deayno ken ke komio tiralanya i el esta abufado: ke tome ravano arraspado i ke meskle kon miel tova i ke meta betoh de panyos de lino i ke lo meta en la abufasion en el eres (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tirarse v. refl. | to retreat, to recoil; to be drawn | 
| Refua para kayentura: si se enkolgara gueso de onbre muerto sovre el se le tirara de el la kayentura (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tizna f. | soot | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tizón m. | ember; a nickname for a harmful and repulsive person | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un  | 
| tokar v. | to touch, to feel; to touch the heart; to insult; to play a musical instrument; ''carry away'' - a small theft | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tomarse v. refl. | to consider oneself; to take for himself; to be caught; to be married | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke tome sal i tizna del tendjere i ke pize todos dos endjunto menudo bien i ke le meta debasho de la luenga de la kriatura i avlara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tornar v. | to turn, to revolve, to change oneself; to return; to return | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando sale el ombre su kaza a irse a kamino i se olvido alguna koza, ke non torne a su kaza desierto ke se pare delantre la kaza i ke demande lo ke se olvido i ke non meta amojar los chismes el dia ke va a partir a el kamino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para echar los kaveyos de la mujer de akel lugar i de todo su kuerpo i ke non le tornen a kreser nunka: ke se unte kon sangre de mursiegano mesklado kon leche de mujer (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay urina sovre el i toma kuero de komadreja i pon el polvo dientro del kuero i non urinara mas asta ke no  | 
| para  | 
| tos/tose f. | cough | 
| Segula para tose: ke koma i ke beva dekontino almendras amargas meskladas kon miel (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tósigo m. | poison, venom | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke apresure i ke tome soá de gayo i ke la keme i ke la aga seniza i ke se lo beva kon vino blanko (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tostarse v. refl. | to be roasted | 
| para ser eskapado de tefisa toma dela farina ke ay al derredor de los molinos sin avlar i lo traeras a tu kaza i tomaras leche de mujer i su ija ke sean todas dos kriaderas de ijo para ombre i de ija para mujer i amasa una bogachika i metela en la ornaya i ke se kozga bien asta ke  | 
| tov (ebr.) adj. | good | 
| Segula para shemuá tová: ke se lave la manyana en su oreja kon el dedo de kemitsá i ansi kon la otra mano istiedra i kon el dedo de amá ke se lave el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tovaja f. | towel; table napkin | 
| Segula para los ojos korelados mehamat de dolor: ke tome pan de semola i si no topa ke tome de resto de minim kantidad de un guevo i ke lo arremoje en las aguas yeladas i tiene de menester de arremojar luego kuando traen el agua de la huente, i despues ke ate el pan en 1 tovaja linpia i ke la meta en el peskueso toda la noche i todo el dia i ke aga en este molde 2 i 3 vezes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| traer v. | to bring, to take with him, to lead; to cause | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke se unte su kara , sus manos, sus pies kon sumo de afion (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para para traer es.huenyo: ke le enkolge en su garganta diente de rapoza muerta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| trementina f. | turpentine; nickname for a sticky and annoying person | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| trigo m. | grain, cereal, wheat | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tripa f. | intestine; stomach, belly | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le aboke la kavesa para abasho asta su tripa o ke le den a bever un findjan de leche de mujer otra (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke meta mujer otra su mano sovre la tripa de la mujer ke esta pariendo i ke diga eya kon la parida siete vezes pasuk este: ve-'hu ke-hatan yotse me-hupato (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: ke tome pan kozinado kon leche i tanbien safran tov i lo blanko del guevo i ke kozine todo endjunto kon la leche i ke se meta en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la segunda piedra se topa en la tripa de el pasharo kuadrines (?) i eya amostra a dos kolores i kolor korelada i preta i si la enshaguaras kon vino bueno i la entraras entre el ojo se le esklareseran los ojos i tornara a la manseves i aprovecha a el ke la yeva enriva para dolor de korason i para apreto i muchigua alegria i kita el frio (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para la prenyada ke no mova la kriatura ke tiene en la tripa: ke tome dientes de una muchacha ke le kayo antes ke toke en la tierra, ke metan ditos dientes en un plato de plata o de oro, despues ke los enkolge ditos dientes la prenyada sovre eya i non movera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| refua para la mujer ke enprenye: toma ajo blanko i muele a el kon miel i az a el una mecha i ke lo entre en su  | 
| segula para saver si la mujer es pertenesiente para prenyes:  ke meta raizes de ajos machukados de su kashika betoh de la  | 
| tsedaká (ebr.) f. | charity | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| umbral m. | threshold | 
| Segula: si meteras diente de onbre sovre umbral de la puerta arriva se durmiran todos los ke ay en kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| umo m. | smoke | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke la safumeen kon soa de hamor preto asta ke le entre el guezmo en la tripa del fumo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke la safumeen a eya kon ensensio de debasho de eya asta ke le entre el fumo en su kuerpo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| umot (ebr.) f. pl. | nations | 
| Kuando sale el arko demanyana amostra ke es paramor de los bene Yaakov; kuando es la tarde es por los umot (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| undirse v. refl. | to be drowned, to drown oneself | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si metera de su leche en un atuendo de agua si se fondera la leche es zahar i si no es nekeva gam el zahar aflaka la mujer en demaziado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| untar v. | to anoint, to spread; to dip, to moisten | 
| segula para el ninyo chiko kuando enpesan a kitar los dientes para dolor esta ke aga ansi: ke le unten por las djendjibres kon manteka o kon gordura de gayo o ke enkolge en su garganta diente de kavayo o diente de perro i ke le unten el peskueso i la garganta kon azeite i kitara los dientes sin dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le unten en el ombligo kon fyel de gayo preto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando el onbre esta kansado de sus pies por el kamino es bueno por untar kon leche de korso en los tabanes de los pies i ke sea kayente ke al yede de esto se le ara su kuero gordo i non se kansara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome 3 dr' de djivá i lo blanko de 3 guevos ke lo aga en un atuendo de barro i ke lo meskle i ke tome un pedaso de panyo de lana i ke unte de esto (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melezina para sarna: ke tome sangre de gayo i sangre de palonbas i ke se unte sovre la sarna, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: ke unte por los burakos leche de beema (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para las chinchas: tomara fyel de buey i kozine kon agua, i ke vayga untando por todos los kantones (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo  | 
| si keras ke no grite el gayo, le  | 
| untarse v. refl. | to be anointed; to be smeared | 
| Segula para sarna: ke tome de sangre de gayo i sangre de golubas i ke se unte sovre la sarna se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si tiene sevada en el ojo: al presipio toman una eskupina grande i toman una moshka i le kitan la kavesa i la untan en la eskupina despues ke se unte kon la moshka en el ojo de akeya eskupina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para dolor de dientes toma raiz de sa[m]buko i ke lo buya kon vino i ke se unte los dientes i se le tirara la dolor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kien ke su mujer lo aborrese a el: ke tome el ojo derecho del bezerro i lo keme a el por seniza i ke meskle kon azeite i ke  | 
| untasión f. | anointing, lubrication | 
| Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva vidro minudo sernido i ke se meta sovre la sarna i la kevrara luego i despues ke se unte la  | 
|  | 
| unya f. | nail | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke tome de unyas de kavayo de lo ke le kortan kuando le meten la nalcha i ke le safumeen debasho de eya asta ke le entre el fumo en el kuerpo i el es badkado i prevado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para eres mehamat de unyas de baale hayim ke eresgunyan ke de esto viene el gomito i la salida de abasho: la melezina es ke tome azeite de oliva i kaldo de karne gorda o kozinado de sevadas i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para mujer ke no emprenye]: toma  | 
| urina f. | urine | 
| segula para ke te ame el de enfrente: si le daras de sangre del dedo ke es kemitsa de la mano derecha tuya a ken ke enveluntas en la komida ke el kome o tres gotas prosteras de tu urina o tres guevos ke nasieron en dia de djueves o seniza de sus unyas sin su saver o si te lavaras tus tetas kon vino i le daras a el a bever te amara a ti amor grande (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke beva de la urina de su marido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para amariyor: ke tome farina de semola i ke aga tres roskas i ke las amase kon la urina del hazino i ke le de a komer a el las roskas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si le entro algun baal hay en la oreja ke se meta algo dulse komo asukare o leche i si es ke esta ainda bivo el baal hay ke lo maten kon kozas saladas komo dezir urina o kon kozas amargaskomo dezir fyel i komo asemejante (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para arrelumbrar los ojos i para melezinarlos: ke los lave la noche kuando se va a echar kon agua de finojo i en la manyana kon su urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para la piedra ke en los rinyones: ke tome siete kavesas de ajos i ke los eche en una oya nueva kon 3 v' de agua i ke lo meta en la lunbre apurar asta ke viene la metad i ke ?? inche 3 vazos i ke beva esto en el banyo i kon esto se arronpera la piedra i sarla kon la urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para ronper la piedra ke en su evar ke beva 3 dias urina de hamor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [para traer a una persona de lugar londje] toma koeason de karnero i pon enel korason 9 agujas o 11 agujas i despues ke meta este korason dientro de  | 
| para atar a un ombre ke no urine nunka toma del polvo ke ay  | 
| para fayar grasia si tomaras kulevro muerto i enterralo a el enel muladar en la ashpa ke es en la tsoa 8 dias i despues lo metera en un atuendo yeno de  | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la  | 
| urinar/urinarse v./v. refl. | to urinate | 
| ken ke es meshamesh su kama en ora ke tiene gana de urinar al yede de esto viene ke kuando el ninyo se aze grande afilu se urina en la kama – la milizina para esto es ke tome kola de ahbar i ke la keme i ke se la beva kon raki (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome peshe ke se faya dientro de otro peshe i ke lo keme i ke lo beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula si komio el ombre kualker tosigo i para mordidura de perro i de kulevro i alakran i para mordidura de sierpes: ke urine i ke beva la urina suya (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para el ke urina sangre o ke eskara sangre ke beva leche de almendras (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si urinaras 9 madrugadas en tus karkanyales non podestaran en ti echizeros (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para el ke se urina en la kama kuando durme: ke keme unya de ombre i la seniza ke se la beva kon agua i se le tirara este holi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar a un ombre ke no  | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede venir sovre su mujer: ke vaya i ke urine sovre un monton de aguas  ke aboltan la rueda del molino i ke no avle dela ora ke va al molino asta ke torna a su kaza i ke tome un aniyo de oro de ufaz i ke  | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke  | 
| uva f. | grape, grapes | 
| segula para muchiguar la leche de la mujer: ke tome miel de uvas i manteka i alfinike i ke los kayente a eyos i ke los beva en kada dia demanyana asta 9 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| uzado adj. | used; accustomed, normal, conventional | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| uzansa f. | habit, custom | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su venir la  | 
| uzarse v. refl. | to be customary; to get used to, to acquire the habit | 
| Refua para enforteser a el ke es flako de lonbos: ke se uze a komer de karne de ovejas i kon esto enfortese los lonbos i enyade el mishgal (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| uzda (serb.-cro.) f. | curb | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la  | 
| vaka f. | cow | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke tome unyas de la mano derecha i de el pie derecho de la vaka i ke las keme bien i ke le de a la mujer a bever i le tornara su leche (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para kitar la tela de el ojo: ke beva 3 manyanas leche de vaka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de  | 
| vanda f. | side, place | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de el garon ke lo tiene estrecho i non puede englutir: se akavide de luego de kitarse sangre del braso ke es de la vanda de la dolor i ke trave muncha sangre kefi el ereh de su huersa i ke se akavide despues ke non sea ke durma es.huenyo longo i de ahuera del garon ke se unte kon manteka freska sin sal i azeite de almendra dulse i un poko de zafran i ke lo meskle todo endjunto i ke se unte en el garon (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| varón m. | man, human being, person, gentleman | 
| Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Varon i mujer se akaviden de no urinar enfrente de la luna kuando se arrenova i arrelumbra kisas enprenyara en akeya ora i la kriatura non bivira, i no urine aguas de noche por algun burako i ansi en dia de tevet i shevat non vaya la kriatura deskalso ke estonses el gato endjentra i puede venir a un holi ke no ay a el melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar  | 
| veente n. | sharp eyed; spectator | 
| para ser  | 
| veluntad f. | desire | 
| Segula el ke envelunta a irse a las londjuras ke le de a el su amigo alguna estanpa de moneda i ke aga en eya siman i es ke la aburake la moneda en la mezuzá i ke diga en esta lashon: ek yo te do a ti moneda esta ke seas mi shaliah i kuando vernas a la morada de tu veluntad ke lo eches a tsedaká (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para traer a una persona de lugar londje toma el freno ke es la uzda de la boka del kavayo i eya esta halula i la echaras en el huego asta ke se aga komo una braza de huego i estonses ke la amate dientro del azeite de oliva i ke diga: al modo ke yo amato de la uzda la esta ansi sea  | 
| venir v. | to come, to arrive; to suit; to have her period | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para baldar los fichizos a un ombre ke non puede  | 
| segula para la mujer ke pera fijo: ke tome fyel de vaka i ke lo enbruje en lana i ke se lo meta la mujer en la boka djunto a su  | 
| venser v. | to conquer, to overcome, to prevail; to restrain, to restrain oneself | 
| Segula tres piedras son mesugalot eyas: la una en las intestinas del gayo viejo de 3 anyos, i mas i mas se faya en los gayos montes, i dita piedra es blanka i asemeja komo la blankura de la safira, ama non es muy klara i eya es buena para venser los enemigos los ke pelean kon el, ke la yeve enriva i sontrae el amor (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si kolgaras sovre ti korason de el gayo montes venseras a todo onbre i non te ara ningun mal ningun ombre (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| ver v. | to see, to look; to examine, to judge, to evaluate | 
| segula kuando vee kriatura ke rie durmiendo: ke le de kon el dedo en la boka i kon esto le balda la Lilit de la kriaturs (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| verter v. | to pour, to empty | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| vestido m. | garment, clothing, attire, suit; dress; torah scroll coat | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza o los vestidos i ke los korte a pedasos i ke los enterre a eyos en el lugar ke kayo i aprovechara beezrad a-El (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ken esta afechizado ke tome diente de onbre muerto i ke se enkolge en la garganta o ke lo yeve atado enel  | 
| segula para kriatura ke tiene kefiya ke es batidero de pies i de manos: kuando kaye en akel lugar ke kayo ke le kiten de el la kamiza i los  | 
| vestirse v. refl. | to get dressed, to wear | 
| para enforteser el kuerpo ke  | 
| vez f. | time | 
| non aga kazamiento a dos sus ijos en vez una ke prosperaran (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ojo ke abasha lagrimas: toma meoyo de arnevet de Lisitsa i kome 2 o 3  | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9  | 
| vida f. | life, existence | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu  | 
| vidro m. | glass | 
| para arronper la sarna toma kuero de arnevet i lo untara kon miel i ke esparza enriva  | 
| vijitar v. | to visit | 
| el ke entra a vijitar a hazino de magefa no se asente sino se este en pies i ke vaya kaminando por en kaza asta ke se va a ir i kon esto non tiene lesensia el malah amavet de podestar en el a ferir lo siendo ke el esta travajando en la misva de bikur holim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para  endjentrar ijos, afilu si es manyera: le dize el santo bindicho el: si afirmates la mitsva de shiluah 'ha-ken por tu vida, yo te  | 
| vinagre m. | vinegar | 
| segula para kriatura ke se le tomo la avla mehamat de algun akontesimiento: ke pize granos de hardal betoh de vinagre huerte i ke aga komo una meshiha i ke unte al derredor del garon i debasho de el i sovre las keshadas i betoh de su boka debasho de la eluenga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes ke mashke granos de pimienta longa o de pimienta kon vinagre buyido (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de dientes: ke tome guesos de gayo sekos i ke los muela bien i ke los meskle kon vinagre huerte i ke se meta en la boka (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de kavesa: ke tome trigo de shual i ke kuzine kon vinagre huerte i aprovechara kon ke se meta en la kavesa asta ke sude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula kuando guele la tripa: es bueno para meter sovre la tripa pan kayente kon vinagre huerte ke verta el vinagre sovre el pan enmientre ke esta kayente i kale ke sea vinagre huerte de vino i ke eche el karar ke enbeve el pan (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para dolor de potagra: ke tome ojas de sa[m]buko, ke meta sovre las brazas asta ke se kayenten bien, despues ke las echa betoh de vinagre blanko i bueno i huerte i ke se meta sovre lugar de la dolor, se melezinara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si meteras simiente de prasa en vinagre se le kitara su fortaleza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para guzanos ke es para lunbrizes: toma simiente de lino i lo pizaras i lo beveras kon vino o ke buya lentejas kon vinagre huete i ke eche azeite tanbien i ke koma de esto 3 dias (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para mordedura de perro: ke tome kaveo de onbre i ke arremoje en  | 
| vino m. | wine | 
| non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke tiene dolor de korason: ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon vino saraf i esto aprovecha tambien para los grandes (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke se le murio la kriatura en la tripa: ke tome fyel de buey ke lo meskle kon vino bueno i ke le den a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le de a bever soa de kavayo seka kon agua o kon vino sin ke lo sepa lo ke es (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para la mujer ke tiene huerte parto: ke le den a bever fyel de buey kon vino mesklado (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para una mujer ke se le perdio su leche: ke kuzine lentejas kon raki o kon vino i ke le de a bever (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para todo modo de sarna: ke tome greda i azeite de oliva dos tantos de lo ke tomo de greda i vinagre de vino huerte enfrente de lo ke ay de greda i azeite i ke lo meskle todo i ke kayente en la lunbre i ke se unte a la sarna enfrente de la lunbre kon un pedaso de panyo de lana, ansi ke aga 9 dias i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para shakeka: ke tome pan de trigo i ke lo moje kon vino i ke se meta en el peskueso i le aprovechara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para saver si ay agua en el vino o en el vinagre: untara una mansana kon azeite, despues ke la apunte en un palo i ke la enkashe en el vino o en el vinagre i ke la sake. Si faya enriva gotas ke sepa ke ay agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para traer es.huenyo: ke tome vinagre de vino huerte i agua rozada i sal i estierkol de kavras, de zahar para zahar i ke meskle todo endjunto i ke unte en un pedaso de panyo de djitin blanko i limpio i ke se meta en la frente (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si enveluntas bever vino muncho i non enboracharte, beveras agua antes de bever vino (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera hardal sovre el vino non se ara huerte i kedara dulse (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si metera seniza de las parreras i ay dizientes seniza de ojas de parrera en vino ke se agreo se torna a melezinar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para aborreser el vino: ke le den de akeyas aguas ke gotean kuando kortan la parrera ke beva lo aborresera (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para azer de el vino vinagre: toma sumo de espinaka ke eche en el vino i se aboltara todo el vino vinagre antes de mediodia (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| tres bevrajes son asurim si kedaron destapados: el agua i el vino i la leche i resto de bevrajes son mutarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| [segula para la mujer ke pera fijo]: ke tome un pedaso de ombligo del ijo behor i ke lo keme i ke lo muela i ke le de a la mujer a bever kon agua o kon  | 
| kriatura ke tiene dolor de korason ke pize ruda menuda i ke le de a bever kon  | 
| visiozo (1) adj. | delightful, cheerful | 
| segula si se le detuvo su tripa a la kriatura de ir del kuerpo: ke koma la alechadera kozas visiozas i dulses i se akavide de kozas agras i ke le agan para el ninyo una mecha de sal o de soa de ahbarim (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| vista f. | sight, visibility, sense of sight; appearance, view; outlook, perspective; opinion, view; glass case; the visible part | 
| Segula para sanedad de el ojo: ke se guarde de fumo i de polvo i el aver ke sale de la kalor o de el frio i de mucho yorar i el mirar mucho en kozas blankas o menudas i de borraches i de es.huenyo muncho i de komidas agras komo dezir sevoyas ajos i hardal i de kozas saladas i el fumo de la pes aguza la vista i deveda la lagrima i kita la sarna de el ojo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para tornar lugar dela ferida en  | 
| visto adj. | who was seen, considered as | 
| para ser veen i no seer  | 
| yaga f. | wound, bruise, lesion, ulcer, abscess, boil; scab | 
| Segula ken ke le abasho nezilá i le guelen las keshadas i la barva: ke tome kavesa de ajos i ke kos pize i ke se meta en el braso ke es de la vanda de la dolor i en la ora primera se le kitara la dolor i la abufasion algo kuanto desierto en el lugar de el ajo ke se metio se le aze una yaga (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| yalefet (ebr.) f. | scabies (skin disease) | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| yamar v. | to call, to summon, to invite; to name, to nickname | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para echar aborresedor i enemigo: ke merke un gayo por nombradia del aborresedor i ke lo merke por el presio primero ke lo demandan sin kortar nada i despues ke lo traiga a su kaza i ke lo  | 
| yedjma (serb.-cro.) f. | barley | 
| Segula para traer sudor al hazino: ke le frege la tripa kon yedjma kuzinada bien buyida (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para saver de ken es el devedamiento de el prenyes: ke urine kada uno en un tendjere nuevo i ke meskle ayi  | 
| yelado adj. | cold, cool, chilly; frozen; barren; chilled | 
| Segula para flakeza del korason: ke sea uzado kada manyana ke se incha la boka de aguas yeladas i klaras i ke espere ke se le kayenten en la boka i ke las gomite (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para si has ve-halila le akontesio dolor de korason i si le vino flakeza de korason mehamat de sangre muncha: ke lo echen a el sovre su espalda i su kara para arriva i ke le echen aguas klaras i yeladas por la kara i ke le den a goler pan kayente i aguas de sinamomo i ke le metan tabako para ke sarnude (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| yeminí (t.) m. | an elderly woman's head covering; a type of shoe | 
| 4 vienen a lide de afogar el kevá: kon yeminí apretado, i la kama kon tashmish muncho i ay dizientes el ke beve vino muncho i al ke es raviozo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| yeno adj. | full, overflowing | 
| Segula: el ke kere ke non se le agree el vino ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro nuevo yeno de agua (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para ke no se le bozee el vino: ke meta en la boka de la bota un atuendo de barro muevo  | 
| yerva f. | grass; moss | 
| Segula: la yerva ke la yaman menta es bueno ke koma kada manyana paramor de la tripa tanbien el sumo sierve mesklado kon miel para lavar los guevos abufados gam para dolor de la urina es bueno (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| yevar/yevarse v./v. refl. | to take, to carry, to bring; to steal, to rob; to lead, to drive, to convey; to wear; to contain; to suffer | 
| Segula prevada para el ke sale a el kamino ke yeve kon el ka-zayit del afikomín ke al yede de esto aze fuir los mazikin (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti diente de perro preto non landereara a ti ningun perro (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si yevaras sovre ti luenga de mursiegano non podestaran en ti tus enemigos (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| kuando yevan al muerto de kaza ke se akavide ke no sea ke salga el al presipio de kaza (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula: si bevera el ke lo yevan a la prizion algun bevraje, afilú si non topa, de su urina, no se deterna ayi (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| si keres ke no te mauyen los perros sovre ti, toma luenga de perro i la sekaras a eya i  | 
| yorar v. | to cry | 
| segula para kriatura ke tiene espanto: tiene de menester la alechadera para azer la kriatura dekontino kozas ke lo alegran a el i ke le kite de el kozas las ke azen yorar a el i ke le kante a el para alegrarlo i para traerlo a lide de es.huenyo | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke le meta a la kavesera 1 piedra, i ay dizientes gueso ke le kayo del perro zahar para zahar o kuerno de kavra de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para kriatura ke yora muncho: ke toma un pedaso de manta de el hamor en la manyana kuando eskontra kon el i ke le meta debasho de la kavesera i aprovechara, itiene de menester de kortar la manta kon kuchiyo nuevo (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| yoro m. | cry | 
| Eskrivieron los mekubalim: ay de akavidar ke non se aparten este de este betoh de yoro ke eya es kavza de sekana grande i si non le puede ser para detenerse, ke yore antes del espartimiento (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| zahar (ebr.) m. & adj. | male; male child | 
| melizina para ninyo ke urina en la kama: ke tome soa de gayo para zahar, i de gayina para nekeva i ke beva (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para ke non podeste aynará : ke tome kaveyos de hamor preto de entre sus ojos i ke los enkolge de zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija kuando es de zahar las karas tiene arreluzientes i kuando es de nekeva las karas tiene airadas (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| segula para saver si la mujer esta prenyada de ijo o ija si tiene el pecho derecho gordo i el estierdo menudo es zahar i si no es la buelta (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para detener el gomito: ke enkolge sovre su garganta garganta de kavron zahar para zahar (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para almoranas: toma soá de gayo para zahar i de gaina para nekevá, ke la seke en el sol i ke la aga menuda polvo i ke se meta, se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para kefiya ke es batidero de pies i de manos, holi a-nofel: ke beva 9 vezes seniza de shilia ke es el pelejo de la kriatura primera,  | 
| para la mujer ke para  | 
| zanay (ebr.) adj. | fornicator, promiscuous, adulterer | 
| segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| zemán (ebr.) m. | time, period | 
| non es pertenesiente para abevrar a la kriatura vino afilu ke ya es grandeziko asta ke pasen sovre el 20 anios i betoh de este zeman non es pertenesiente de ensagrarlo i non para dalde purgas i ke non komen munchas fritas ni kezo ni leche ni munchas komidas a tal ke non se le konkrien lunbrizes en la tripa (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| zera/zerah (ebr.) | seed; origin; offspring | 
| Refua para bo'hak i para yalefet ke es para barruga o para senyal ke le kedo de tinya o de lepra i de sarna ke akeya senyal ke le keda se yama bo'hak en lashon a-kodesh. Para ke le pase ke se meta zera de onbre i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Refua para lepra: toma de varon i mujer de akel lugar de akel zera ke se unte el ke tiene lepra kon dita untasion i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| Segula para mal de bel-sukluk ke le va korriendo zera de suyo: es bueno azer pendolas de estas drogas revent i djibab i trementina a 2 dr' de kada koza karar de garvansos i ke koma 3 pendolas la manyana i tres la noche i le pasara (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| para atar varon de toda mujer ke enel mundo: toma un tizon apartado de huego i ke lo amate en la urina de akel ombre i ke diga al modo: komo yo amato este tizon en la urina de fulano, ansi se amate su huersa i  | 
| zindjifil (t.) m. | ginger | 
| untasion para garav ke es sarna seka ... i para korelado ke sale kon sarna i le parese a el ombre ke el esta leprozo: ke tome  | 
| zoamá (ebr.) f. | dirt, feces, excrement | 
| Refua para akeyos filos ke salen alado de las unyas ke se unte kon la zoama ke tiene en la oreja los dedo onde le salen akeyos filikos i se melezina (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| zoná (ebr.) f. | whore, prostitute | 
| segula para la kriatura ke non sea zanay: luego kuando nase ke lo arresiva a el en vestido nuevo i si arresive a zahar en vestido de nekeva sera zanay, i si la buelta sera zona (manus. Papo, Sarajevo 1840) | 
| zor (t.) m. | difficulty; trouble, problem; effort | 
| Segula: si kemaran las ranas en el huego, la seniza suya sierve para detener la sangre de todo modo de lugar de el kuerpo; i si metera de su seniza sovre la amá en la punta se melezinara si tiene zor kuando urina (manus. Papo, Sarajevo 1840) |