חזרה לדף הראשי של מכון מעלה אדומים tornar a la pajina prinsipal
del Instituto
חזרה לדף הראשי של אוצר הלשון הספניולית tornar a la pajina prinsipal del Trezoro
אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה – המילון המקיף ההיסטורי מילון המובאות: פתגמים לפי סדר אלפביתי |
Trezoro
de la Lengua Djudeoespanyola (ladino) a traves de las
Epokas - Diksionario amplio istoriko
Diksionario de sitasiones: Refranes Segun el orden alfabetiko |
a prep. |
ל-, אל, ב- |
Akel ke mata i a el lo matan |
abaldar v. |
ביטל; הפך מישהו לבעל מום/נכה, שיתק; ביטל גזירה |
La sedaka abalda la gezira |
abandonar v. |
עזב, נטש, זנח; הזניח, הפקיר; ויתר על; דחה; התפטר, הסתלק |
El talmid ke abandona su estudio le falta meoyo i non es sezudo |
abashada f. |
נזלת, הצטננות, התקררות; ירידה, מורד, מדרון, שיפוע, שֵׁפֵל |
Kada asuvida tiene su abashada |
abashar v. |
ירד, פחת; הוריד, הפחית, הנמיך; העמיק (בשאלה/נושא) |
Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver |
El tiempo es una eskalera: el uno asuve i el otro abasha |
abasho adv. |
מטה, למטה |
Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho |
Taksan d'abasho, taksan d'ariva |
Si keres afalagarte mira siempre mas abasho di ti |
abastar v. |
הספיק |
No le abasta ni hazne del re |
Madrasta? El nombre ya le basta |
El nombre le abasta, la vanidad lo arrasta |
A ken todo basta nada le manka |
Ijika kon kavesa de kalavasa dota godra kon mobilia ya basta |
Ya basta la veluntad ke keris azer bundat |
abasteser v. |
סיפק, כילכל, צייד |
Abastese sopa para tanta arremo boka |
abatido adj. |
מדוכא, מדוכדך, מוכה (גם נפשית), נדכא; קודר, עגום, נוגֶה; מיוגע; המום, נדהם |
Abatido komo el polvo |
abatir v. |
דיכא, השפיל העיק על; פגע ב- הלם, היכה, המם; הפיל, הפיל ארצה, מיגר; התיש; פחת |
Abata la tierra, abata el korason |
La sensia i la pasensia abate al enimigo |
El frio abate al leon |
abediguar v. |
תמך, סעד, סייע, חיזק; החיה |
Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue |
Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar |
abil adj. |
מוכשר, זריז, מיומן, מנוסה, כשיר |
El mas abil mediko solo kura kon tienpo |
abismo m. |
תהום |
Si un siego gia otro siego, al abizmo van luego |
abogador/abogado m. |
עורך דין, פרקליט, סניגור |
Buen abogado nunka es barato |
abokar v. |
היטה, כפף, הרכין |
Ken mucho se aboko, el kulo se amuestra |
aboltar v. |
סובב, הקיף; הפך; חזר, שב, הלך בחזרה; החזיר; הפנה; החליף; השתנה |
Abolta la oja |
Ande van platikos boltan chanakitas |
Ma el ombre bolto komo el vino en la bota |
La mujer mala mete la meza i abolta la kaza |
La kriatura bolta komo el vino en la bota |
Por onde kere el haham abolta la ujika |
abominasión f. |
תועבה |
Kale meter muncho tino en la instruksion, sin eya el ser es una abominasion |
abondansa/abondansia f. |
שפע, שפעה, ריבוי |
Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas |
aborreser v. |
שנא, תעב, בחל ב-, מאס |
Lo ke aborresi, akeyo enkampi |
La gava el Dio la aborrese |
aborresido adj. |
מתועב, שנוא, משוקץ |
Kale kerer al aboresido para ke te biva el kerido |
aborresión f. |
שנאה, איבה, טינה, מיאוס |
Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision |
absente adj. |
נעדר, חסר, נפקד |
Aprovecharon los ratones el momento ke el gato de kaza estuvo absento |
achake m. |
תירוץ, אמתלה, תואנה; סיבה, גורם |
No ay muerte sin achake |
achakozo adj. |
עדין, שביר, רופף; שבריאותו רופפת, חשוף למחלות; מבקש תרוצים; מועד לגנוב, לעשות מעשים לא ראויים, אינו ראוי לאמון, יש לנהוג בו זהירות |
Achakozo komo el djudio en viernes |
adar (ebr.) m. |
אדר, חודש אדר |
Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado |
Si nasites en Adar non te toka el nazar |
adelantado adj. |
מתקדם, מתקדם בדעותיו; מוקדם; כשרוני |
El ke paga el peshe adelantado se lo kome fedido |
adelantamiento m. |
התקדמות, קידמה, שיפור, קידום; הקדמה, ראית הנולד |
Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento |
Si dezeash saver lo ke es adelantamiento vate a la skola i alkansas akumpimiento |
adelantar v. |
התקדם, השתפר; הקדים, קידם |
Ken adelanta, akonanta |
adelantre adv. |
קדימה, לפנים, הלאה |
El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante |
Keres ver el mundo atras miralo adelantre |
adientro prep. |
ב- |
Komi, komi - a mi sta kumiendo pur arientro |
adjuntarse v. refl. |
הצטרף; התכנס, התקבץ; התחבר, התאחד, התלכד, התאחה, התמזג, התווסף |
Djuntate kon los buenos seras uno de eyos |
adjustarse v. refl. |
התווסף |
Se adjusto el pie a la banketa |
admirar (fr.) v. |
העריץ, הוקיר, התפעל מ-; התבונן |
La flor mas pekenya mira, i el poder de el Dio admira |
adormeser v. |
הרדים; נמנם |
El Dio ni durma, ni adormesa |
adornamiento m. |
קישוט, ייפוי, נוי |
La instruksion es el adornamiento del riko i la rikeza del povre |
adovar v. |
תיקן, שיקם, הטליא; השכין שלום, השלים (בין שני בני ריב) |
Adova paliko - se aze ermoziko |
El mas prospero del ombre es adovar sus yerros |
adovarse v. refl. |
הסתדר |
El nasido kon mancha nunka se adova |
Si kada uno por si se amejorava en premero, seguro ke se adovava el mundo entero |
adversidad/adversitá f. |
יריבות, ניגוד; צרה, פורענות |
Munchos ombres de mosedad non pensan en adversidad |
afalagar v. |
הרגיע, ניחם, ריצה, השקיט; נתן סיפוק |
Lijera por arraviar i mas lejera por afalagar |
afalagarse v. refl. |
התנחם; הגיעו לידי הסכמה |
Si keres afalagarte mira siempre mas abasho di ti |
aferrar v. |
תפס, אחז, החזיק; תפס (שכלית), הבין; הגיע |
La aferran por la manga, se fuye por la falda |
Echa el pese chiko para aferar el grande |
Echar una vazia, aferar una yena |
El gato no aferra raton sino ke por su razon |
L'afero de la koda (Lo kojio por la kola) |
Kiere aferrar el sielo kon las manos |
aferrarse v. refl. |
נתפס, נאחז; התאהב; התעמת עם; ''תפס'' מחלה |
Todos s'aferran kon la pader basha |
Aferarse de las tiralanias |
afilú (ebr.) conj. |
אפילו |
Del mal pagador, afilu piedras |
afinarse v. refl. |
התעדן; כחש, סבל מתת תזונה; הרעיב עצמו - מקמצנות/מתוך רצון לרזות |
A la vezina lo ke se le afina |
afitar/afitarse v./v. refl. |
קרה (מקרה נדיר, יוצא דופן), התרחש; גרם עצירות |
Kuando sales a kamino ke ti afita |
afito m. |
מקרה; קלקול קיבה; עצירות (סלוניקי); צרה, בעיה |
El ken kria ijo no muere de afito |
aflosharse v. refl. |
התרופף, נחלש, התרפה, נעשה רפוי, דעך; הפיג מתיחותו |
Se apreta la tierra se aflosha el mal |
afreskar v. |
רענן, קרר; התקרר, נעשה קר; התרענן |
La mujer i la roza fiske la afreskas te tura ermoza |
aftará (ebr.) f. |
הפטרה |
Largo komo la haftara de Tishabeav |
afuera adv. |
בחוץ; חו"ל; בהשאלה: בבית הקברות |
Kien tiene de azerte bien, o se muere, o se va por afuera |
Kada uno enterro al padre komo kijo, Djoha lo enterro kon la pacha de afuera |
Livianez, afuera el meoyo |
Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera |
Dulses son las damas, ma afuera de sus kazas |
Afuera de esto, la botika entera |
Todo tiene la bien kazada, afuera de kaza |
Todo lo nuevo es bueno i ermozo afuera del vino i del amigo |
Ken de afuera vendra, de kaza te echara |
Todo lo roto, afuera de lo deskuzido |
agizar (fr.) v. |
השחיז, חידד |
Fierro kon fierro se aguza |
agora adv. |
עכשיו, כעת, עתה |
Adam i Eva perdieron la prostela, agora tienen ke bailar la taranteya |
agorero m. |
מגיד עתידות |
Los ke meten tino en sortero, kreen bastante en agorero |
agradar/se v./v. refl. |
נשא חן, מצא חן |
L'agrada tomates i no l'agrada datiles |
Al rey le agrada igos |
Lo ke a ti no te agrada, a tu haver no le agas |
La novia muy apresurada, el sonete no me agrada |
agradeser v. |
הודה |
Agradese mis vizinas ke ago kon mis gaynas |
Tres kozas fuertes : Echar i no durmir, azer i no agradeser, esperar i no venir |
agradesido adj. |
אסיר תודה; שהתקבל ברצון, שזוכה להכרת תודה |
Lo olvidado, ni agradecido ni pagado |
agro adj. |
חמוץ; כינוי לאדם מחוספס, רגזן, מחמיץ פנים, ממורמר |
Ken dize ke su yegurt es agro |
agua f. |
מים |
La gayna beve agua mira al sielo |
El ke kojio agua kon sesto, en poko tienpo pierde fortuna presto |
Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua |
La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua |
Non dizes, ke de este pozo non vas a bever agua |
A la mar si va, no topa agua |
Aguas rovadas son savrozas |
Este arroz areyeva muncha agua |
Aguas kayadas son enganyozas |
Machakar agua en la almirez |
La sangre no se aza agua |
No se puedi bivir d'amor i de agua klara |
Limon e agua de mar |
Ya me se izo el meoyo agua |
Agua ke no as de bever, deshala korrer |
Un poko de agua al podzo |
Agua de pozo, piedra en pozo |
Agua no topi, de la tierra me lavi |
A la mar, un poko de agua |
Aguas pasadas no molen molino |
agudeser v. |
חידד, השחיז, ליטש; החכים |
El bien agudese, el mal entontese |
aguentar v. |
הרטיב, לחלח |
Si non puedes remediar mete tino de aguantar |
ahadut/ahadud (ebr.) m. |
אחדות, איחוד, סולידריות |
Ande ay ahadu ay beraha |
aharvado (ebr.) adj. |
חבוט, מוכה; מקולקל, רקוב; מוכה כלכלית |
'Sta aharvada del filek |
Fierro aharvado arlumbra |
aharvar (ebr.) v. |
היכה, הלקה, חבט, עינה; צלצל, דפק |
Ken t'aharvo? Tu boka |
En aharvando al fierro se deviene fierero |
El ke bien te kere te aharva |
Aharva kulo ke no pedo |
El Dio no aharva kon dos manos |
Aharva otra puerta |
Te dan toma, te aharvan fuyi |
Asembra palos para ke te aharven |
Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan |
Mijor un sezudo ke te aharve, ke un loko ke te abedigue |
El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra |
Aharva al azno para ke entiende el patron |
aharvarse (ebr.) v. refl. |
היכה עצמו |
El ken se aharva kon sus manos ke no yore |
ahir (t.) m. |
אורווה, דיר; כינוי למקום מזוהם וחסר סדר |
La djente kon la djente e los aznos en el ahir |
El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie |
aínda adv. |
עוד, עדיין; בכל זאת |
Fuyo, ke nainda sta fuyendo |
Ainda esta in sus tredjes |
aire m. |
רוח, אוויר, הבל, דברים בטלים; מנגינה, נעימה, לחן; מראה, דמיון |
El aire i la luvia arasto seko i vedre |
Aires de marina |
Aire, yevate esta arina! |
Mujer, ayre i ventura en un estado poko tura |
El shal i el baile i la boka al aire |
El Dio mos guadre de vizino malo i de aire de burako |
El Dio mos guadre de pedo de vieja i de ayre de kaleja |
El sol me marea, el aire me shashea |
El bavajon aze kastiyos en el aire |
La madre es madre, que lo demas es aire |
Al loko i al aire dales kaye |
aireada f. |
אוורור מהיר, חשיפה קצרה למשב רוח; דמיון |
Ni esfuegra, ni kunyada, ni vizina aireyada |
ajeno n. & adj. |
זר, נוכרי |
Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena |
Mas vale ajenos ke parientes |
Buen pagador, patron in bolsa ajena |
Mas vale sevada de su tierra, ke trigo de tierra ajena |
Oveja maha teta lo suyo i lo ajeno |
Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas |
Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya |
Kurbachadas en kulo ajeno no tuyen |
Aze bueno i no mires ke es ajeno |
Ijos i aziendas no se azen kon manos ajenas |
Ni ijos ni aziendas, no se azen por manos ajenas |
Gueso ajeno no se aze tu gueso, i si lo keres azer no akesha |
ajo m. |
שום |
Ni ajo komi, ni la boka me fiede |
Parientes i ajos, ensembralos ralos |
Si tu sos ajo, yo so piedra ke te majo |
Ajikos i sevoyikas, senyora konsuegra |
Para vuestra ija ke kere estar prenyada ajo mesklado fino kon vieja tiralanya |
Ken se pika - ajos kome |
Al ajo no puedes azer almendras |
Ajo dulse no ay |
Meteme en resta ke so ajo de testa |
akarrear v. |
משך, סחב, סחף, גרר; הוביל, הסיע, העביר, הביא, סיפק; גרם, הוליד, יצר, חולל |
Non avles kozas ke non saves porke akareas danyo |
akavado (de) adj. |
זה עתה הסתיים/נגמר |
Ni bien djusto, ni mal akavado |
akavar v. |
סיים, כילה, גמר; חפר; הרעיב |
Mal ke se akava kon moneda no es mal |
akavarse v. refl. |
הסתיים; התייגע; הותש מרעב |
La rikeza kon falsia, se akava kon manziya |
Lo ke no se empesa no se akava |
akavidado adj. |
זהיר, מתון |
Ombre akavidado no merese penas |
akavidozo adj. |
זהיר |
El akavidozo no merese pena |
akayar v. |
השתיק, השקיט, הרגיע |
Tanto grita el ladron asta ke se akaya el patron |
Kuando el oro avla a kada lengua akaya |
akel pron. dem. |
ההוא |
Echa otro guevo a la oya ke akel salio kaldudo |
Ken es el mazalozo akel ke se konsiente orozo |
Ken muncho yora akel mas tiene |
La ventura para akel ke la prokura |
Akel ke mata i a el lo matan |
Ken es el mediko, akel ke pasa los males |
akeya /akeyas pron. dem. |
ההיא/ההן |
Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos |
akeyo pron. dem. |
הדבר ההוא; ''מה שמו'' (כאשר חסרה המילה המתאימה) |
Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan |
Kien son enemigos del adelantamiento? Akeyos ke soportan mal komportamiento |
Lo ke aborresi, akeyo enkampi |
akeyos pron. dem. |
ההם |
De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal |
aki adv. |
כאן, פה |
El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar |
Aki disho mi padre, aki disho mi madre |
Aki te meto, a el guerko te enkomendo |
akistar v. |
רכש, השיג, קיבל; זכה; הרוויח |
No dezeyes lo ke akistar no puedes |
aklarar v. |
האיר; הבהיר, הסביר, באר |
El elevo demanda, el profesor aklara |
akodrarse v. refl. |
נזכר, העלה בזכרונו |
Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio |
Si tu keres aremendar tus pekados akodrate de las leyes enkomendados |
Ken si keri alegrar, si akodra de su kazar |
akompanyado adj. |
מלווה; רדוף, מכושף |
Mas vale solo ke mal akompanyado |
Mijor es estar abandonada de kualo mal akompanyada |
akonantado adj. |
בעל הקדימות |
Mas vale akolantado ke deseado |
akonantar v. |
הקדים, היה בעל הקדימות, היתה לו זכות בכורה; ידו היתה על העליונה |
Ken adelanta, akonanta |
Dientes akonantan parientes |
Si tu non puedes los pekados rezistir, akonanta ke nasimos para sufrir |
akonsejador/dera n. |
יועץ |
El tiempo es el mas buen akonsejador |
akonteser v. |
קרה, התרחש |
Lo ke tiene de akonteser, tiene mucha fuersa |
Ken es el savio el ke ve lo ke va akonteser |
akorrido adj. |
נחפז, אץ, רץ |
Mis ermanos, mis keridos lo ke vas tan akorrido en este mundo falso |
akseptar v. |
הסכים, קיבל, נעתר, נענה |
Una viejes frankamente akseptada komo una segunda mosedad invitada |
aksidente m. |
תאונה |
Si pasas un aksidente i kedas bivo dizen tiene azete de bivir |
aksión f. |
פעולה, עשיה; מניה |
Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo |
Ken a otros ayuda son bendichas sus aksiones |
akudir v. |
עזר ל-, סייע ל-, בא לעזרה, נחלץ לעזרה, חש לעזרה, הציל |
Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino |
akuliar v. |
חבט בעכוז |
Lu akulio kon siete palus i galechas |
akumplimiento m. |
ביצוע, הגשמה |
Si dezeash saver lo ke es adelantamiento vate a la skola i alkansas akumpimiento |
akurtar v. |
קיצר, צמצם, תמצת; חתך |
Gozo sin medida akorta la vida |
akuzar v. |
האשים; אישר קבלה |
El ke se eskuza se akuza |
Akuzar al ke non aruvo, azes mas grande pikado del ladron ke non es ladron |
al (a el) prep. |
אל, ל- |
Kitar i no meter al fondo ayega |
Lo ke pensa el amigo vaya al enemigo |
Del kulo al pulso |
De el al Dio, un palmo |
ala f. |
כנף; סנפיר |
Dame alas para bolar |
alado prep. |
ליד, על יד, סמוך ל- |
Guay del malo i su vizino alado |
alahá (ebr.) f. |
היכל, ארון קודש; הלכה |
Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha |
Komande a la alaha te mande |
alargamiento m. |
הארכה, ארכה |
Si keres alargamiento de yisurim aleshate de los maasim tovim |
alargar v. |
האריך; השהה, משך את הזמן |
Ken padre i madre mira, el Dio l'alarga la vida i la salu |
Kreer i esperar es la vida alargar |
alarovez adv. |
להפך, היפוכו של דבר |
Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez |
Dike vash aruves - ke el mundo va atravers |
alavado adj. |
מהולל; מפורסם |
Amigo nunka provado, nunka es muy alavado |
La pera alavada sale guzaneada |
alavar v. |
שיבח, הילל, פאר |
Vejes, no me la alaves |
Serra tu puerta alava a tu vezino |
Non kompres kozas sin alavarlo, non vendes kozas sin despresiarlo |
La ovra alava al maestro |
Kada meyanadji alava a su vino |
alavarse v. refl. |
התרברב, התפאר |
Dizen el ke se alava es azno |
Kien es la loka? La ke se alava kon su boka |
alda f. |
צד, שולים, כנף בגד |
En sus aldas, melizina |
La aferran por la manga, se fuye por la falda |
aldikera f. |
כיס, ארנק |
Non lu kero - metamelo en la aldikera |
La mujer destruidera, vazia del marido la faldikera |
alechadera f. |
מינקת |
Una madre mala alechadera puede entosigar su kriatura |
alegrar v. |
שימח |
Ken si keri alegrar, si akodra de su kazar |
Kuando la vieja se kere alegrar, se rekorda de su ajugar |
Los males tuyos no kontes a ninguno, al enimigo lo alegraras |
El ke djuga kartas kuando gana se va alegrando i kuando perde se va inyervando |
Luvia i sol alegra el korason |
alegrarse v. refl. |
שמח, עָלַז |
Kuando el guerfano se va alegrar, las piedras de la kay se meten a yorar |
alegre adj. |
שמח, עליז, תוסס, מאושר |
Kuando tu travajo es terminado vash estar alegre i repozado |
Ten feuzia en el porvenir te aze alegre, puedes reir |
Kara alegre i un michon |
Akel se yama alegre i kontente. el ke tiene plazer de el prospero de el de enfrente |
Korason alegre nunka se envejese |
alegría f. |
שמחה, גיל, חדווה, עליזות,ששון, צהלה |
La alegria en el momento de rekoltar vale muncho mas ke en el momento de senbrar |
Ke amaneske el dia kon bien i alegria |
En la kaza del kumarchi poko tura la alegria |
En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria |
Mofina de kaza, alegria de las kayes |
Alegria de la plasa, nuvlidad en kaza |
Tripa vaziya, korason sin alegriya |
Haham i merkader, alegria di la mujer. |
Para asigurar tu prenyez kon alegria, aze i desaze nueve nudos kada dia |
Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida |
La kara le 'sta de siete alegrias |
Kien tienen la kapachidad de la alegria nunka piedren el tiempo kon muncha avlastina |
Kon travajo i alegria se topa buena kompanya |
Kav(a)[e]yiko d'alegria |
Si keres bivir kon gozo i alegria fuye de ojo malo i echizeria |
alesharse v. refl. |
התרחק, נסוג, שמר מרחק מ- |
Si keres alargamiento de yisurim aleshate de los maasim tovim |
Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal |
alevantar v |
הרים, הקים, העלה, זקף, הגביה, הניף; קומם, המריד; שיקם; העתיק; אסר |
Alevanta tu, me asentare yo |
Alevanta kavesa de kulevro i no de ben-adam |
Alevanta la mano ke te pika el gayo |
Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato |
Alvanta el velo, i veras en lo kue t'emborujas |
Kavayo de rey no alevanta kargo |
Yo arto, mis ijos artos, levantad los platos |
Una mano de un gato alevanta un buen plato |
Adurado tiene la meza de no alevantar ambriento |
alevantarse v. refl. |
קם, התרומם; קם ממיטתו; מרד, התמרד; הפסיק; (על השמש/היום:) זרח; סמר; יצא לדרך |
Ken no kayi, no se levanta |
Ken s'alvanta de manyana, se l'espierta el mazal |
Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador |
Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan |
Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate |
Kon pulgas se echa, kon moshkas se alevanta |
Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez |
No l'arrogas ke se le alvanta el gajo |
El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado |
alfinete (port.) m. |
סיכה; דבר פחות ערך; אטב |
El amor no es djuete, sino ke une alfinete |
Esta vistidu a la trenta i una alfineti |
algo m. |
משהו, דבר מה; מעט |
Ken la miel meneya, algo se le apega |
Onde la oya sona algo ay |
Uno no tiene importansa, dos ya es algo de koza, ma tres es una fuersa |
algodón m. |
צמר גפן, כותנה; ריפוד |
Kito la kavesa d'en algodones i la metio en punchones |
alguenga f. |
לשון (בפה) |
La alguenga no tiene gueso, ma kevranta al gueso |
Luenga tierna rompe el gueso |
alguja f. |
מחט; סיכת קישוט |
La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus |
Sinyora mestra, enfili la alguja, yo la vo travar |
A la haragana, kuando l'alguja, kuando el dedal |
algún adj. |
איזשהו |
Si ves algunas feyas no keres ver ni una de eyas |
Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo |
Algun dia va ver la maravia |
Kada uno en su tino tiene algun espino |
alguno pron. |
מישהו |
Ke karar de ermoza es alguna este karar de bova es |
alhenya f. |
חינה, כופר (צבע אדום) |
Pleito de ermanos, alhenia de manos |
alhidez f. |
עולם מוזר |
Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez |
alimpiar v. |
ניקה, טיהר, מרק; ''גילח'' ממישהו את כל רכושו |
La ke kria ni arta ni limpia |
Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar |
alkansar v. |
השיג, הגיע ל-; הספיק; הצליח |
Si al Dio no lo vemos, kon sensia lo alkansamos |
La maldesion de padre i de madre non ankalsa |
Kada uno estira la mano, fine ande le alkansa |
El ke pensa ke alkanso la sensia es nesio |
Azno, kon oro alkansa todo |
Kon pasensia i penar - alkansas tu vida salvar |
Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida |
El Bendicho disho: ''Ken lazra alkansa del mas al manko'' |
Ken muncho pensa no alkansa a Yerushalayim |
Por ti kirida yo ke no te alkansi |
alkansarse v. refl. |
הושג |
El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa |
Kon buen komportamiento se alkansa buen kazamiento |
Sin sudar non si ankalsa nada |
alkuza f. |
פך, כד שמן, אסוך; ''שערה'' בעין |
L'alkuza i el lugar m'ambizaron a mi a kuzinar |
Bueno giza mi elmuera kon la alkuza yena |
alma f. |
נשמה, נפש |
Alma buena, meza puesta |
Alma deskansada, arrondjada kon sapatos |
Fin ke va i viene, alma tiene |
Ken alma tiene, alma kreye |
Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya |
Sale el alma i no la mana |
Meter la alma en la palma |
Ken de la alma sale, a la alma toka |
Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma |
Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas |
Eskrito esta en la palma lo ke tiene de yevar l'alma |
Espantate de la ravia es tosigo en la alma |
Non topara hayre en kamea si bushkas refua por tu alma |
Mas vale verguenza in kara i no dolor in el alma |
Kantidad de un pulgar, viene la alma a su lugar |
El kuerpo ke pena la alma, y la alma va penar al kuerpo |
La limpieza del kuerpo amuestra la limpieza de la alma |
La mana esta debasho del alma |
El ojo es el espejo de la alma |
La piedra patlea, l'alma no |
El ojo ve, l'alma dezeya |
Sta prenyada, sta l'alma yena |
Pekado en su alma |
La mujer tieni siete almas |
Kon la riza en la kara, la alma me amargo |
No deskuvras sekretos de tu alma ni kon tu ermana |
almena f. |
שֵׁן חוֹמָה |
Mas save el nesio en su almena, ke el savio en kaza ajena |
almendra f. |
שקד; טבעת דמוית שקד |
Al ajo no puedes azer almendras |
almirez m. |
מכתש קטן, מדוכה; בסיס, אדן |
Machakar agua en la almirez |
almoada f. |
כר, כרית; ציפה לכרית |
Si dizes kavezal o almoada, non te espantes, non va kostar nada |
alokado adj. |
שנטרפה עליו דעתו, מעורער,מטורף; נבעת, נדהם, מבוהל |
A perro alokado no estesh ir al lado |
alto adj. |
גבוה, רם, נישא, מרומם, תמיר |
Ay altas i bashas |
Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho |
Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo |
Aze los echos uno en alto, uno en basho |
Pisha d'en alto |
Alto komo el pino |
Kuanto mas alto me veyo, mas alto kero ser |
alviyanero/alviyano m. |
עץ לוז |
Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho |
ama/amá (t.) conj. |
אך, אבל, אולם |
Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo |
Lovo troka su samara ama nunka su natura |
Di la burla no se eskapa ama si enkampa |
La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros |
amaares (ebr.) n. |
עם הארץ, בור, בער |
Ni el riko vinido de prove, ni haham vinido de amares |
amado m. & adj. |
אהוב |
Dulse vida pasan los kazados, si son fieles i amados |
amahar (arab.) v. |
שיכך, ריפא, הרגיע, השקיט כאב, ריכך; נרגע, נחלש, שכך (הכאב); החליש חריפות הבצל |
Amaha la tierra, amaha la duelor |
Oveja maha teta lo suyo i lo ajeno |
A mi mama li amaha, a mi sinyor li ampaa |
amaneser m. |
שחר, הנץ החמה |
Ke amaneske el dia kon bien i alegria |
Ken amanese presto, s'esbarasa presto |
Kuando muncho eskurese es para amaneser |
amanyana/aminyana adv. |
מחר |
Amanyana la noche komeremos la burreka |
Asembra oy, para ke arikojes amanyana |
Echo de oy no lo deshes para manyana |
Oy la mete, amanyana la kita |
Oy para mi, amanyana para ti |
Un punto oy, uno amanyana |
amar v. |
אהב |
Ama a tu konpanyero komo te amas a ti mezmo |
Ken bien ama, nunka olvida |
Amar i saver no puede ser |
amargarse v. refl. |
הפך מריר; חש מרירות |
Ken ti vei - la kara si li amarga |
Si todo lo ke veyo no ago, me amargo |
Kon la riza en la kara, la alma me amargo |
amargo adj. |
מר, מריר; עגום; זריז, מוכשר, ערום; כינוי לקפה |
Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo |
Dime senyor, por ke la yaman luna de miel? Por ke los otros son amargos komo la yel |
Ken amargo englutio - dulse non skupio |
Amargo komo la fiel |
amargozo adj. |
בעל טעם מריר |
En korason amargozo, no entra ni riza ni gozo |
amargura f. |
מרירות; עצב, עוגמה; מרור |
La mas grande amargura es solo por su kriatura |
amariyo adj. |
צהוב |
Ken amario vistio - su ermozura se astrivio |
Kagajones i membriyes son amariyos |
Amarilio safran |
amasar v. |
לש |
Finyite masa ki muchacha te amasa |
Ken finye i amasa todo pasa |
amatar v. |
כיבה; הרגיע; מחץ בין האצבעות |
Ni amata ni asiende |
Amata kandelas |
Un lenyo solo ni amata ni ensiende |
La kandela de la mentira el Dio amata kon su ira |
Ya amato las kandelas |
amatarse v. refl. |
כבה |
Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra |
Fuego i baraja no se amatan kon paja |
A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz |
Chiko fue, ya se amato |
amber (t.) m. |
פרח בעל ניחוח ענבר |
Verte de leshos, golerte amber |
ambezado adj. |
משכיל, מחונך, מלומד, בעל השכלה; מורגל ב-, מלומד ב-; שנלמד; מורגל |
No aze el ke puede, sino el ke esta embezado |
La kavra ya esta embezada a echarse en el sereno |
ambezar v. |
לימד, הורה; למד |
Embeza muncho i avla poko |
Ambeza en yorando, ruyeras en ganando |
Bivir un dia mas - ambizar una koza mas |
Los torpes profesores embezan lo ke saven, profesores sesudos saven lo ke anbezan |
L'alkuza i el lugar m'ambizaron a mi a kuzinar |
Al ijo komo kreates, i al marido komo ambezates. |
Al marido sigun lo kuizatis, al ijo sigun lo ambizatis |
Ken mucho durme poko ambeza |
Los poyos ambezan a las gayinas |
ambezarse v. refl. |
למד |
Ken tiene buen vizino se anbeza buen dotrino |
Kamina el karkanyal si ambeza il paladar |
ambierto/ambiento adj. |
רעב, מזה רעב |
Un pan en el pecho, ni arto ni ambierto |
Ken esta arto non entiyende de ambiyerto |
El ke se averguensa keda ambierto |
ambisión f. |
שאיפה, אמביציה |
El amor i la ambision puede traer la traision |
ambisiozo adj. |
שאפתן, שאפתני, אמביציוזי; עקשן, קשה עורף |
El ambisiozo i el enviozo no tiene nunka ripozo |
ambre f. |
רעב, כפן; בולמוס, רעבון |
La ambre i el frio traen a la puerta del enemigo |
Ken tiena ambre, venga i koma |
Mi padre era roska - yo mi muero del ambre |
Bet-ahayim de ambre no ay |
Kien no tiene indjenio, de ambre se muere |
ambriento /e adj. |
רעֵב |
El riko te saluda kon respekto, el povre te saluda ambriento |
El arto no kree al ambriento |
Adurado tiene la meza de no alevantar ambriento |
El estudio es siempre ambriento, sin su komida non es kontento |
El ojo mas ambriento de la tripa |
amejor(e)arse v. refl. |
השתפר |
Si kada uno por si se amejorava en premero, seguro ke se adovava el mundo entero |
amén! (ebr.) m. |
אמן! |
Non dize amen debaldes |
Tanto dize ''amen'' asta ke le kayo el Talet |
amenguar v. |
הפחית, פיחת, המעיט, הוריד, הנמיך, דילל, החליש, השפיל; פחת, התמעט |
Pujo el azno, aminguo el semer |
amezurar (fr.) v. |
מדד; ניסה |
El povre i el riko se amezuran kon un piko |
Peza djusto i amezura djusto |
amidá (ebr.) f. |
(תפילת) עמידה, תפילת שמונה עשרה |
Korta la Amida por dizir ke vos erguela la tripa |
amigavle adj. |
ידידותי |
Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris |
amigo m. |
חבר, רע, עמית, ידיד |
Antes de tener katilik kon tu amigo, demanda al Dio Santo ke este kontigo |
El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo |
Amigo enganyado, enemigo doblado |
Amigos i ermanos saremos, ma a la bolsa no tokaremos |
La ija es amiga de la madre |
No ay amigo en el mundo mas ke la madre |
Del amigo te viena la piedra mas grande |
Mas vale un amigo in la plasa ke un dinero in la kasha |
Muchos son los amigos, pokos son los eskojidos |
Ken de todos es amigo es muy prove o muy riko |
Amigo ke no sirve i kuchiyo ke no korta i ke si piedri, no importa |
Amigos viejos, nunka se azen enimigos |
Madre i ija por dar i tomar, son amigas |
Kon onbre yeno de sensia i saver azete amigo, azete tu haver |
Kuando se eskapa de un enemigo? Kuando lo azes tu muy karo amigo |
La piedra grande viena del amigo |
Mas duele la palavra del amigo ke la kuchiyada del enemigo |
No ay mejor espejo ke un amigo viejo |
El prove i el hazino, non tienin amigo |
Ande ay migas, ay amigas |
No te espantes de tu inimigo, espantate de tu amigo |
Dami migas ti dare amigas |
Los muertos i idos tienen pokos amigos |
El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo |
El pleites no tiene amigos ni el dezeozo tiene kontentes |
Lo ke pensa el amigo vaya al enemigo |
El marido es el mas amigo i el mas enemigo |
Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro |
Ken empresta a amigo, se kovra inimigo |
Mas vale la piedra del amigo ke la mansana del enemigo |
Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio |
Mas vale un amigo ke parientes i primo |
No te agas sensero kon la mujer de tu amigo se sela el marido |
Non des sekreto atu amigo porke itu amigo se lo dize asu amigo |
Amigo fin al umbligo |
Amigo nunka provado, nunka es muy alavado |
El amigo prove es presto ulvidado |
Un ombre sin amigo es un ombre vazio |
Amostrate komo amigo en ora mala |
Ken tiene un amigo vero, tiene un siyero |
amistad/amistá f. |
ידידות, רעות, חיבה |
La amistad no aze muncho ruido kuando kamina |
El kavod i la amistad, non se alkansan por la fuersa |
Munchas amigavlas i amistad salin pur la naris |
La amistad del kulevro |
Amistad de yerno, sol de invierno |
Avlad la verdad, perded la amistad |
amo m. |
אדון, בעלים, בעל הבית |
Komo el amo i el moso |
Ke moso va pedrer mi amo por un poko de agua |
Mi moso tiene moso, mi amo 28 |
El moso bueno se yeva a la ija del amo |
El amo durmiendo, el kavayo komiendo |
amojado adj. |
רטוב, לח |
El amojado no se espanta de la luvia |
amokarse v. refl. |
גרף את חטמו |
A Djoha le disheron ke se amoke, se kito la nariz |
Le disheron ki si amoka, si kito la nariz |
Amokate novia, ni poko ni muncho |
amontonar v. |
צבר, ערם, גיבב; אסף, קבץ,קיבץ, אגר; חסך כסף; צבר הון |
Kada ombre es un viajero, dezeozo de amontinyar dinero |
amor m. (Sal.)/f. (Izm./Ist.) |
אהבה,חיבה; אהוב |
No se puedi bivir d'amor i de agua klara |
Muncho amor i dinero nunka esta enkuvierto |
Amor de madre, ni la nieve lo faze enfriar |
El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor |
El amor i la ambision puede traer la traision |
Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor |
El amor no es djuete, sino ke une alfinete |
Ni mierkoles sin sol, ni novia sin amor |
Ni vieja sin dolor, ni ija sin amor |
Ken perye en el kumar gana en el amor |
El amor es dulse ma kon pan |
Primo amor todo dolor |
Mas vale pan kon amor ke gayina kon dolor |
Kazar es la fuersa del amor |
Kuando ay amores nuevos se olvidan de los viejos |
Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor |
Padre i madre desharas, kon tu amor te iras |
El amor es siego |
Amor i pezates (pezetas) i fuersa en las bragetas |
Si paz en kaza manka, el chorro de amor manka |
No ay amor feo |
amora f. |
תות (פרי) |
No krese la almora fin ke no viene la ora |
amorero m. |
עץ תות |
Kuando se vista el amorero, se desvista el samarero |
De Shavuot se vista el amorero i se deznuda el samarero |
amostrar v. |
הראה; הוכיח |
Te amostrare de kual palo se aze la kuchara |
Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira |
La novia kale ke amostre la (a)shugar. El gato esta (a)rriva de la kasha no lo save echar |
Karne kruda no amostres ni a mal marido ni a mala suegra |
Ande pishas no amostres |
Kuando el lovo mostra dientes non penses ke esta riente |
Perro ke va modrer no amostra los dientes |
El ke es prudente amostra grasia, el ke es muncho prudente efastia |
amostrarse v. refl. |
הופיע, הראה עצמו;העמיד פנים |
Amostrate komo amigo en ora mala |
Ken mucho se aboko, el kulo se amuestra |
El ke dezea azerse onbre tiene ke amostrarse komo onbre |
amurcharse v. refl. |
כמש, קמל, נבל, בָּלָה |
La kondja s'amurcha, ma la vertu keda |
anavá (ebr.) f. |
ענווה, צניעות |
Non avles a ningunos kon gritos i grandeza sin non kon anavut (Aranban) |
ancho adj. |
רחב; נח לבריות |
Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran |
El Dio ke mos de de su mano l'ancha |
andar m. (port.) |
קומה בבית, דירה; הליכה |
Kien anda, el Dio le manda |
Desha todo i andavos al banyo |
Ni kedesh, ni andesh |
ande/andi adv. |
איפה, היכן? לאן?; אצל |
Ande ay bien kerer, no kave mal meter |
Ande la da, ande la toma |
Ande eyos van, yo ya torno |
Anda va la prenyada va kon su fatiga |
Ande ay migas, ay amigas |
Ande mi pie, ande mi karkanyal |
Ande entra la dota, la vida non es rota |
Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega |
Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron |
El haham abolta la oja por ande la kere |
Ni sal, ni lugar ande echar |
Mas vale kaza estrecha ande reina la alegria ke un palasio ancho ande yoran |
Deshame a mi, vate ande mi haver |
Ande korrio, egine va korrer |
Ande no ay medko, ke no bivas |
Ande pishas no amostres |
Kada uno estira la mano, fine ande le alkansa |
No mostres ande pishas ke utro va e se kaga |
El apio por ande pasa no embarasa |
Ande ay ahadu ay beraha |
Ande ay franses, no ay fez |
Guerta i ija ande la vizina |
andjélo /ánjel/ándjel/ándjeli/ándjel |
מלאך |
Ken es tu anjelo es tu menajera |
angustia f. |
תוגה, צער, יגון, עצב, דאבה; מחנק; גועל, דחייה, רצון להקיא; בוז |
Angusia de korason, kara de Zehir |
La angustia a su ora |
aní (ebr.) m. & adj. |
עני, דל, רש, דלפון;רעב ללחם |
Ani kon kola |
animasión f. |
חייות, פעילות, מרץ |
Se termino la animasion |
aniyo m. |
טבעת |
Kayeron los anikos, kedaron los dedikos |
Nu lu yames a tu yerno, yerno, si no le metes el aniyo al dedo |
Si le merkas a tu mujer un aniyo al punto te yama kerido mio |
aniyut/aniyud/aniyú (ebr.) m. |
עוני, דלות, מחסור, עניות |
El haraganut ermano de aniyut |
anke (it.) prep. |
למרות ש-; הגם ש-, נוסף לכך, יתירה מזאת; אף על פי כן, בכל זאת |
Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio |
Anke non puedemos trokar lo ke paso, puedemos preparar para el futuro |
anoche adv. |
אמש, הלילה שעבר |
Para kualo deves de azer esto todo, anochi nasio? |
anojarse (port.) v. refl. |
התרגז, התכעס; נעלב |
Kien esta mijor eskoje, venga uno se la anoje |
Ken bien esta i mejor eskoje, kuando viene el mal ke no se anoje |
El ke bien esta i mal diskoje, mal le venga i no se enoje |
anshugar m. |
נדוניה |
Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar |
Il kaveyo i il kantar nu kaven in el anshuar, ma bien save ande estan |
La ija en la fasha, el anshuguar en la kasha |
ansí adv. |
כך, ככה |
Donde el korason inklina, ansi el pies kamina |
Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio |
Komo el arvuli, ansi i la estiya |
ansia f. |
צער, סבל, ענות; דאגה, חרדה; קמצנות, אהבת בצע |
Ansias dubladas |
Riza sin ansya |
Ansias tiena, ken a mi me tiena |
Ken kanta a su duenyo espanta o de visto o de ansia |
Kriyos chikos, ansias chikas ; kriyos grandes, ansias grandes |
Famiya grande, ansias grandes |
La haveransa traye mucha ansia, al kavo del anyo sale treskilada |
Milizina de kualker ansia es la pasensia i la toleransia |
ansina/ansine/ansín adv. |
כך, ככה |
Komo azi, ansina ki topa |
antarí/antirí (t.) m. |
גלימת גבר ואשה חסרת שרוולים; כתונת לילה גברית |
Lo ke toka a la kamiza, no toka al antiri |
antes adv. |
קודם, פעם, לפני כן |
Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas |
Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva |
Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare |
Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador |
Antes ke kazes mira lo ke azes |
Antes ke te kazes, mira bien lo ke azes |
Djoha, antes de kazar merko la kuna |
Antes de komer, demanda si es kasher |
Deke martes i no un dia mas antes |
Antes de merkar el kavayo, merko las nahchas |
Antes ke me yames ladron, te yamare putaniero |
Antes de avlar pensa lo kue digas |
Antes ke te la kortan, kortala tu |
Las alchas antes del kavayo |
Onor'al mediko antes ke lo tenga diminester |
Antes de juzgar al de enfrente, metete en su lugar |
Antes de suvir al azno no maneyes los pies |
Topate luguar antes ke eskureska |
anteseder v. |
הקדים (את), קדם ל |
El la kalma ke antesede a la tempestad |
anunsiar v. |
הודיע, הצהיר, הכריז, בישר |
Una golondrina venida temprano no anunsia al enverano |
anyada f. |
תקופת השנה, יום השנה; משכורת שנתית |
Las anyadas no azen sezudos, eyas non azen ke viejos |
anyo m. |
שנה |
Los anyos ke da el Dio, no los toma atras |
El otro anyo tinia un gameo, este anyo tengo dos |
Non mi demandas ke anyos tengo - dimandami komo mi konsiento |
Los anyos son para el konsejo, las aksiones para el mansevo |
Mas vale mil anyos en la pranga i no un punto en la tierra |
Arremenda tu panyo, lu yevaz otro un anyo, arremendalo otra vez, lo yevaz otro un mez |
Abolta tu panyo - tura otro un anyo |
Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano |
Moso i gayo, solo un anyo |
Pasteliko i banyo no manken todo el anyo |
Djoha se fue al banyo, topo de kontar un anyo |
Fuy de una ora mala biviras mil anyos |
Sinko puntos d'alegria, sien anyos de mala vida |
A la edad de 75 anyos se amato la ultima luz |
Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra |
Solo las paras si kontan - non lus anyos |
Una ora de neglijensa kavza un anyo de grande pena |
Un dia mantiene un anyo i un anyo no mantiene un dia |
Un anyo mas, un meyoyo mas |
El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon |
aogado m. |
טבוע, טובע; חנוק |
El aogado se apanya de la paja |
A la muerta i a la aogada aza los echos |
aogarse v. refl. |
טבע, נחנק, השתנק |
No digas d'este podso no bevo agua, si no ke t'aogas |
aospid(i)o m. |
אורח |
Kaza de ospides |
apagar v. |
השקיט, שיכך, הרגיע, שבר צמאאו רעב, כיבה |
Ke le falta la lanpa de ignoransia? Non tiene apagador |
apanyarse v. refl. |
נתפס; נאחז ב-, דבקב-; נפל בפח; הוציא המרצע מן השק, נאסף |
Kien al rio se kaye, i del kulevro se apanya |
El aogado se apanya de la paja |
aparar v. |
הציג, הראה בפומבי; חידד (עפרון) |
Aparate Hasday, ke te vo spozar |
Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno |
aparejar /aparijar v. |
הכין, ערך, התקין |
Menta el malo, apareja el palo |
Menta al bueno, apareja el bermuelo |
aparejarse v. refl. |
התכונן, הכין עצמו; הציג עצמו; מישמש ובא |
Si vos keresh aparejarvos para kunplir maase tovim asitiguavos tienpo de me |
aparientar v. |
לבוא בקשרי משפחה, להתחתן ב- |
Ken ijos i ijas tiene i kon el re aparienta |
apartar v. |
הפריש, הבדיל, שמר בצד, הקדיש; הפריד, הבחין; ניתק, הרחיק; גישש באפילה; חסך |
Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko |
aparte adv. |
לחוד, בנבדל, בנפרד |
El guerko ke lo arrape i ke lo meta de aparte |
Embezalo arte i metelo aparte |
apedreado adj. |
נסקל, שנרגם באבנים; שהוקע ע''י דעת הקהל |
El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado |
apegar v. |
הדביק, איחה; הדביק במחלה; סטר |
Apega el dia kon la noche |
apegarse v. refl. |
נדבק; דבק ב-, נקשר ל-; נדבק (שאריות אוכל לסיר) |
Ken la miel meneya, algo se le apega |
Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare |
La vezina pario, a mi me se apego |
apetite/apetito/apetit m. |
תאבון, חשק, התאווּת; כשרון, נטיה; יֵצֶר |
El apetit vieni en komiendo |
apiadar v. |
נחלץ לעזרה, סייע ל-, עזר ל- |
El Dio aharva kon una mano, apeyada kon la otra |
El Dio da a unos - para ke apiadan a otrus |
apio m. |
סלרי, כרפס |
El apio por ande pasa no embarasa |
apozar v. |
שם, קבע, הציב, הניח; נח, קבע מקומו, ישב, התישב; עצר, עיכב; עצר את ההתקדמות; שאב, שאב מים מהבור |
Ayinara ke non mos apoze |
Save la roza en ke kara apoza |
aprender v. |
למד |
Lo ke se aprende en la kuna nunka se piedre i sienpre dura |
aprestar v. |
הועיל, היה לתועלת |
El kochiyo del djidio apresta para mal (se korto) |
apresurado adj. |
זריז; נחפז, ממהר, בהול;מזורז; חסר סבלנות, חסר מנוחה; נכון ל- |
La novia muy apresurada, el sonete no me agrada |
apretadiko adj. |
חסכן, קמצן, קפוץ יד |
Apritadiko i enkojidiko, i un paliko en el kuliko. |
apretar v. |
הידק, לחץ, דחק; בלם; הכביד על, העיק; הפעיל לחץ, הכריח, כפה; איית; לחץ, עינה, נגש, דיכא, הכניע; הטריד; גרר, החזיק בכח |
Kada uno save adonde le apreta el sapatu |
Apreta la tierra, apreta el mal |
Kien konsuegra kon parientes, apreta los dientes |
No te mato mujer, si no te apreto a la pare |
aprometer v. |
הבטיח; הציע |
Kien apromete, en deuda se mete |
aprovado f. |
אישור (תקציב/חוק) |
Amigo nunka provado, nunka es muy alavado |
aprovechar v. |
הפיק תועלת, ניצל; הועיל, היה לתועלת, סייע |
Aprovecharon los ratones el momento ke el gato de kaza estuvo absento |
aprovecharse v. refl. |
הפיק תועלת; הרוויח, זכה ב-; נהנה מ-, ניצל, השתמש ב- |
A Sharon lo keren arondjar porke de su posto se keren aprovechar |
apuntado adj. |
נעוץ; מוקע; שהעליבוהו; שמראים עליו באצבע מאשימה; מסומן |
Apuntado kon el dedo |
apuntar v. |
הצביע; כיוון (רובה וכו'); הדגיש; ניקד; עקב אחר הקריאה בעזרת ''יד''; הפנה תשומת לב ל-; קבע, הצמיד, נעץ בסיכה; רמז; הופיע, הנץ; תיקן |
Lo ke vee kon el ojo apunta kon el dedo |
Avlar sin pensar es tirar sin apuntar |
apurarse v. refl. |
התרכז; התאדה; נחלש; דאג; נעצב; הראה חוסר סבלנות; הצטמק |
Ken se apura no bive vida segura |
ara f. |
מזבח |
Aras i varas i negras fadas |
árabo m. & adj. |
ערבי; ערבית |
Un kavayo de rasa araba mesmo flako es muncho mejor de un azno alto i gordo |
arado m. |
חריש; אדמה חרושה |
Si Adar amostra su kavo, no desha ni arado ni ensembrado |
El arador ravudo i lo arado barvudo |
Luvia i timpesta se yevo el arado i sembrado |
arador m. |
חורש (אדמה), עובד אדמה |
El arador ravudo i lo arado barvudo |
aranjarse (fr.) v. refl. |
הסתגל, הסתדר; הגיע להסכם |
Todo se aranja kon boka buena |
arbá ve esrim/estrim/strí (ebr.) |
תנ''ך |
Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko |
Ken melda arba veesrim sienpre topa hayim tovim |
Las gezirot fuertes ke uvo a los sefaradim fue a kavza ke non meldaron el arbavesrim |
arena f. |
חול; אבן בכליות; זירה |
El rio pasa, la arena keda |
arina f. |
קמח |
Avansa la seniza i gasta la arina |
Bueno la mi nuera giza, guay de la azete i la arina |
Aire, yevate esta arina! |
Sierne sierne, arina no kita |
arinero m. |
טחן, טוחן |
Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha |
arkoiris m. |
קשת בענן |
Tiene boka de iris |
armada f. |
חיל, צבא, ארמדה, אוגדה |
Ni meza sin pan, ni armada sin kapitan |
armar v. |
חימש, צייד; טען את הנשק; ביצר |
Ijo, de kuanto tu nasites, me armates traision |
arrankar v. |
עקר, עקר מן השורש; קטף, תלש בכח, קרע, שבר |
Arrankar un pelo del puerko |
arrapar v. |
גילח, סיפר (תספורת); שעמם |
Arrapa esta kavesa |
No agas munchos konplimentos porke te yaman el grande berber ke arapa a todos |
El guerko ke lo arrape i ke lo meta de aparte |
Arrapar a Yambol |
arraparse v. refl. |
הסתפר, התגלח, הסתרק |
Si te vas al berber por araparte no le avles muncho porke no puedes eskapar kon el |
Kuandu si arapan las moshkas |
arraskar v. |
גירד |
El komer i el arraskar es al empesar |
Mejor es ke te vean arraskando ke no mashkando |
No te arraskes onde no te kome |
arraskarse v. refl. |
התגרד; התרפס, התחנף למישהו |
La gayna tanto se arraska el ojo, asta ke se lo kita |
arrastar (port.) v. |
גרר, סחב, סחף, משך אחריו; נשרך, נהג בעצלתים; החריב, הרס |
El aire i la luvia arasto seko i vedre |
El guerko lo yeve, el satan lo arraste |
El nombre le abasta, la vanidad lo arrasta |
arrastarse (port.) v. refl. |
זחל, התרפס, השתרך, הלך בכבדות, נסחב, נגרר |
Arrastate kon tu kulo i non asperes de ninguno |
arraviar v. |
הכעיס, הרגיז; לא עמד בדבריו; סירב לשלם חובו אחרי הפסד במשחק |
El pleito se puede terminar kuando no de deshan arraviar |
Si tu keres un puerpo (kuerpo) resio i sano kuando te vas araviar (rabiar) toma un banyo |
Lijera por arraviar i mas lejera por afalagar |
El ke se arravia presto siempre es el perdio |
arrazgar v. |
קרע, שיסע; בילה |
Arrazgo el gato la noche de la boda |
arrebivirse v. refl. |
קם לתחיה; שמח; התגבר על ביישנותו |
Nada se muere i presto se revive komo la intolerensia |
arrebolver v. |
הפך, בילבל; הזכיר, רמז; החיה מריבה ישנה; חש ברע; טילטל, נפנף |
Il tiempo i la parida es in un punto aribulvida |
arreglamiento m. |
כוונון, תיאום, כינון, סדור, התקנה; הסדר ברוח טובה; תקנות |
Mas vale un mal arreglo que un pleito ganado |
arrekavdador/dera n. |
גובה, קופאי, גובהמסים |
Biva el buen devdor i el arekobdador |
arrekojer v. |
אסף, כינס, ריכז, קיבץ, קבץ, צבר, ליקט; הקהיל; הלביש, כיסה; מיזגאוויר החדר; נתקף התכווצויות בפה |
Arekojer plata i oro, lazrando komo el hamor |
Arrekojo Shimshon para han Moshon |
Asembra oy, para ke arikojes amanyana |
Asombro el kampo i lo desho por arkojer |
Kuando ay pletos en kaza no se rekoje ni la seniza |
Asombra a la manseves para ke arkojas a la vejes |
Lo kue arresombras, esto arrekojes |
Arrekujer mokus de trenta i un loko |
arrekojerse v. refl. |
הצטבר; התלבש; הלך הביתה; התחתן; נאסף |
Se arkojeron dos kulos desnudos |
Las paras presto se esparzen ma muy fuerte se rekojen |
arrelumbrar/se v./v.refl. |
האיר, הבהיר, זהר, קרן; שפך אור; הואר; שימח |
Aze los diez dedos kandelas i ni uno no le arlumbra |
Fierro aharvado arlumbra |
De su kandela no ay ken se arelumbre |
Oro marteado arelumbra |
Un buen livro es una luz eterna, non se amata, siempre arelumbra |
El sol alumbra a las ermozas i a las pishonas |
arremangar v. |
הפשיל שרוולים |
Nunka se arremango Chamandura, sino kavo de mez i rayo de luna |
arremediarse v. refl. |
הסתדר, ניצל, מצא תקנה, מצא פתרון; עשה שימוש ב-, הסתדר במה שיש (בהעדר כלים) |
Arremediate kon lo tuyo i no tengash menester a ninguno |
arremendar v. |
תיקן, הטליא, איחה; בסיפור: השלמת פרטים לעשותו יפה ואמין |
Si tu keres aremendar tus pekados akodrate de las leyes enkomendados |
Arremenda tu panyo, lu yevaz otro un anyo, arremendalo otra vez, lo yevaz otro un mez |
arremojar v. |
הרטיב, הטביל, לחלח, ריכך במים |
El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar |
arrempushar v. |
דחף בכוח, הדף; דירבן; דחה; דחה (דבר לא רצוי); הסיט/הזיז דבר מה ממקומו בדחיפה; בלע (דמעות צחוק) |
Un mal arrepusha l'otro |
arrepentirse v. refl. |
התחרט, ניחם (על), חזר בו מהבטחתו/התחייבותו; סרב, ויתר |
Ken mal avla, ke s'arpyenta |
Me arrepenti de blaho a turko |
Ken temprano kazo i komio, no se arrepintio |
arrepozado adj. |
שקט, רגוע, רוגע |
Ken no tiene ojo en dengunos i se va kon kuento tiene vida arepozada |
arreyevar v. |
סבל, עבר סבל; השלים עם; הכיל |
Este arroz areyeva muncha agua |
arrimarse v. refl. |
נשען; חסה, מצא מחסה/מקלט זמני; הכין עצמו למנוחה קצרה |
Ken buena pader tiene, buenu se arima |
arrimo m. |
משען, משענת, תמך; תמיכה, סיוע; מקלט; תומך |
Abastese sopa para tanta arremo boka |
arrirskarse v. refl. |
העז, הסתכן, לקח סיכון |
Kien no arriesga nada non puede tener nada |
arriva adv. |
למעלה |
Del tejado para ariva es suyo |
Taksan d'abasho, taksan d'ariva |
Fuye del pekado, no entres en arriva |
arrivar v. |
הגיע; עגן; הצליח; קרה |
Nada no engrandese la persona en ojos de enfrente kuanto una grande desgrasia ke le arriva |
arrogante adj. |
יהיר, שחצן |
El soberbio i el arogante preferan kaminar adelante |
arrogar v. |
הפציר, התחנן, הפגיע, ביקש, התפלל |
No l'arrogas ke se le alvanta el gajo |
arrojado adj. |
מושלך, זרוק; גולה, מגורש, מורחק, מסולק, מוחרם, מנודה; זנוח, דחוי |
Piedra arondjada no se torna atras |
arrojar v. |
גרש, סילק; הדף, זרק, יידה, השליך, הטיל, דחה; פלט; גרש; שתה בלי להשתכר; פיטר |
A Sharon lo keren arondjar porke de su posto se keren aprovechar |
Arroja la piedra i eskondre la mano |
Arrondjo siete piedras |
Alma deskansada, arrondjada kon sapatos |
Si avlas lo derecho sos arondjado den lodo en lodo |
Va ande te rogan i no ande te ronjan |
arromper cf. romper |
|
La muez no parti, ama los dientes arrompi |
arrovado adj. |
גנוב |
De lu aruvado non si vei hair |
Aguas rovadas son savrozas |
arrovar v. |
גנב, חטף, הונה, רימה, גזל |
El ke arrova ael ladron, siete anyos de perdon |
Arrova pitas, beza mezozot |
Ladron ke save rovar save enganyar |
arroz m. |
אורז |
Este arroz areyeva muncha agua |
Arroz - m'ichare kon vos |
Kon la kuchara te do el arroz, i kon el mango te kito el ojo |
Esta pita i arroz paramorde vos |
Va a Stambol por una kuchara de arroz |
artado adj. |
שָׂבֵעַ |
Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado |
artar v. |
השביע; השביע רצון |
De ke pari i kreyi, mi papo no arti |
La ke kria ni arta ni limpia |
Si tu pan no me arto tu palavra me kontento |
arte m. |
אמנות; נכל, הונאה; ערמה |
Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte |
De lunes a martes, pokos son los artes |
Embezalo arte i metelo aparte |
arto adj. |
שָּׁבֵעַ |
El arto no kree al ambriento |
Yo arto, mis ijos artos, levantad los platos |
Kuando el meoyo esta arto la imajinasion se eskapo |
Un pan en el pecho, ni arto ni ambierto |
artura f. |
שׂובע, רוויה |
Sol i luvia anyos de artura |
árvol m. |
עץ, אילן |
Savemos ke el arvol krese kada dia ama non puedemos detekter su suvida |
Arvole tuerto, no se enderecha |
Kien pasensia terna, de la oja del arvol vestira |
Mujer sin kriaturas, arvol sin frutas |
Por sus frutas se konose el arvol |
Komo es el arvole, es i el fruto |
árvole/arvolé cf. árvol |
|
Komo el arvuli, ansi i la estiya |
arvoliko m. |
שיח, עץ רך |
El arvoliko s'enderecha kuando es mansevo |
Vamos sakodir el arvoliko |
asafrán m. |
זעפרן, כרכום |
Ken tiena muncho asafran, echa i a las koles |
asegún prep. |
לפי, כמו, בדיוק כמו, בו ברגע ש- |
Asegun no keres mal para ti, no keres mal para tu kompanyero |
Al bovo i al loko asegun le da |
Asigun el lavorador asi es el lavoro, i asigun la kama asi es el repozo |
Asigun es el kantar asi es el bailar |
asegurar v. |
הבטיח, ביסס, חיזק; אישר; נתן אחריות (למכשיר) |
Para asigurar tu prenyez kon alegria, aze i desaze nueve nudos kada dia |
asembrar v. |
זָרַע; פיזר דברים על כל עבר, זרע מהומה |
Lo kue arresombras, esto arrekojes |
Asombro el kampo i lo desho por arkojer |
Asombra a la manseves para ke arkojas a la vejes |
Asembra oy, para ke arikojes amanyana |
Asembra palos para ke te aharven |
Asombraron pipinos i salieron ravanos |
asemejar v. |
דמה ל-; השווה; הופיע |
En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre |
El ke al kavo keda a ravo asimeja |
Un guerko asemeja al otro |
La persona asemeja a la mayimona |
asender (port.) v. |
הדליק; בהשאלה: נתן השראה, הלהיב |
Ni amata ni asiende |
asentar v. |
הושיב, יישב; ארגן; חיבר (שיר, סיפור); הותיר משקע |
Asentimos i barrimos |
Asenta kuliko - incha fuziko |
Todos se vayan anpalar, ki yo al talamon mi vo asentar. |
Barir i asentar |
asentarse v. refl. |
ישב, התיישב; התיישב בכל כובד משקלו; שקע בשל כובד משקלו; נפל על הכסא; פשט רגל |
Asentate tuerto i avla derecho |
Alevanta tu, me asentare yo |
aserkarse v. refl. |
התקרב, ניגש אל, הגיעאל; הראה דמיון כלשהו |
Sin shalom viene torpedad, kon shalom se aserka la verdad |
asertar v. |
אישר, אימת, אישרר, חיזק, בִּסֵּס;הבטיח, טען, הצהיר, קבע, הבהיר |
El Dio de asertar i no eskojer |
ashugar m. |
נדן, נדוניה, מערכת לבוש לכלה |
Ashugar i kontante, todo delantre |
Kuando la vieja se kere alegrar, se rekorda de su ajugar |
El ke no kere kos.huegrar demanda mucha ashugar |
Durmi mi novia, aze nalgones, el ashugar lo lavren los ratones |
De dota i ashugar ninguno se enrikesio |
Ashuguar de oro i de marfil le yeve, kon todo mi esfuegra tuvo ke dezir |
asi (t.) m. |
מורד, מתקומם, קושר |
Asi bivan mis pulgas |
asinyalado adj. |
מסומן, מועד לפורענות, ביש מזל; חשוד; נתון תחת השגחה; מצולק |
El Dio ke mos guadre de asinyalado |
asitiguar v. |
יעד, ייעד, קבע |
Si vos keresh aparejarvos para kunplir maase tovim asitiguavos tienpo de me |
aslahá (ebr.) f. |
הצלחה |
El ke es patron de gaava en tiempo piedre su atslaha |
asoplar v. |
נשב, נשף, אוורר |
Ken se kemo en la shorba, asopla en el yogurt |
asperar v. |
חיכה, המתין, ציפה; קיווה |
Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar |
Aspera azno a la yerva mueva |
Aspera muerto, vos kontare un buen kuento |
Ken aspera kome la pera |
Gozate de tu manseves - porke non saves komo de vejes te aspera |
Kuando azis bundad a la djenti non asperis paga |
Lavor echa, dinero aspera |
Mantente kon onor i no asperes de otro favor |
Arrastate kon tu kulo i non asperes de ninguno |
'Sta asperando kon ojos de papel |
Ken de otro aspera, se despera |
Ninguno ke no aspera de otro |
La pera no aspera |
asperarse v. refl. |
ציפה ל-, חש מראש |
Kien kiere kazar kon mosa ke no se aspere la vejesh |
aspriko m. |
פרוטה, מטבע פחות ערך (אספרו קטן); נדבה |
Beyata el aspriko ke onra a su senyor |
aspro adj. |
מחוספס, גס, חד, בעל טעם גס |
Si das el aspriko, tane el chufletiko |
Asprikos i diavlikos no estan kedikos |
Ken de mi punto reira, mi aspro no vera |
asta prep. |
עד, עד ל- |
Guay guay asta la puerta de la kaye |
Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma |
Asta ke alevantes un pie el otro se yeva el gato |
Asta la muerte vida es fuerte |
No djuzges a tu haver, asta ke no ayegas a su lugar |
El buen vino asta la fiesta |
No avles mal del dia, asta ke se aze medio dia |
De la faja asta la mortaja |
Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron |
El ombre va asta onde puede, i no asta onde kiere |
El benadam arriva asta onde puede ma no asta ande kiere |
Kada koza kon su mazal, asta el sefer tora de la alaha |
No yames a tu ija ''Bella'', asta ke no kita sarampion i via |
De boka a boka va asta Roma |
Los dias pasan komo la solombra i el rikordo keda asta la tomba |
Tente klavo asta ke me pago |
Siske aspero asta le viene el meoyo, estonses no kerira kazar |
El re va asta onde puede i no asta (onde) kere |
astrolojía f. |
אסטרולוגיה |
Los ke enbabukan en la sensia de astrolojia biven vida de torpeza i en el mundo fantazia |
astuto adj. |
ערום, ערמומי; בעל תושיה, תחבולן |
Kontame, Muza, del ombre astuto k'estuvo errando |
asukar v. |
המתיק, שם סוכר ב- |
Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo |
asuvida f. |
עליה, טיפוס; מקום תלול, מדרון, שיפוע, דרך תלולה |
Kada asuvida tiene su abashada |
asuvir v. |
טיפס, עלה; העלה |
El tiempo es una eskalera: el uno asuve i el otro abasha |
atagantar v. |
הטריד, הטריח, הפריע; ייגע, שעמם; עורר גועל, גרם בחילה |
No atagantes al Sinyor del Mundo kon munchas rogativas ten tino ke ya las sintio todas, |
atar v. |
קשר, חיבר, צרף, אגד, איגד; סגר עיסקה; סמך על, נתן אמון ב- |
Kien bien ata, bien dezata |
Ata al gato kuando kome |
A la mujer kaida, atale la lingua |
Ken no ata al nyudiko pierde el puntiko |
Las bragas no se save atar, kazar se kera |
Es loko de atar |
atavanado adj. |
משוגע, מטורף, חסר לו בורג, הראש בעננים; טיפש, שוטה |
El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado |
atemado adj. |
חסר אונים, אפס כוח (שרוי באפיסת כוחות); הרוס, מושמד, מוכה |
Non ay bien komplido, ni mal atimado |
atemar v. |
התיש, ייגע, הוציא את הנשמה; כילה, השמיד, איבד |
Ande se ateman los buenos dias |
Zehut avot no se atema |
atemarse v. refl. |
נבעת, נחרד, התייגע; כלה, נשמד; התאבד |
La ija i el Pesah nunka se atema |
atorgar v. |
הודה, הכיר ב-; התוודה; הצהיר; הבטיח; נעתר |
Pekado atorgado, medio perdonado |
Kien kaya otorga |
atrás adv. |
אחורה, מאחורי; מלפני (זמן), אחרי |
El dia avla avagar, la noche mira atras |
Piedra arondjada no se torna atras |
Verguensa es de rovar i dar atras |
Keres ver el mundo atras miralo adelantre |
Los anyos ke da el Dio, no los toma atras |
Si tu bolsika esta sin paras adio amigo vate atras |
atrivirse v. refl. |
העז, נאזר עוז; התחצף; הסתכן; החליט, קיבל החלטה; סמך על, בטח ב- |
Ken amario vistio - su ermozura se astrivio |
augurarse v. refl. |
איחל לעצמו |
Se augura al naser i no ayegare a ser |
aún conj. |
למרות, בלי להתחשב ב- |
Shabat kon pletos i desrepozado aunke de mucha karne i peshe artado |
aunado adj. |
מאוחד; מאחד, מייחד; בהסכמה עם |
Si puerpo i korason no estan aunados orasiones ke azes no salen venturozos |
aunamiento m. |
איחוד, התאחדות; איחוד, האחדה; אחדות, אחידות; תמימות דעים, אחדות דעות, פה אחד |
El bien aunamiento aze entiendemento |
aunke cf. aún ke |
|
Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo |
Aunke sien amigos non es muncho, un enemigo es mas de muncho |
av (ebr.) m. |
אב; נשיא, יו''ר |
La masa i el ninyo en tamuz i av tienen frio |
ava f. |
שעועית, פול; פריחה מגרדת |
Ava entravada, mujer maneada |
Las avas kontadas nunka son rovadas |
Para nada, kaldo de avas |
Mejor de nada - kaldo de avas |
En kada kaza ay avas las kualas son desmazaladas |
avagar adv. |
לאט, בנחת, בשקט, במתינות |
El dia avla avagar, la noche mira atras |
avansador/dera adj. |
חסכן; חוסך |
La mi ija avansadera ata inyudos, la mi nuera gastadera echa algujas, echa filus |
avansar v. |
התקדם, קידם; השתפר; חסך |
Avansa la luz, ensienda la kandela |
Avansa la seniza i gasta la arina |
El eskarzo piensa de avansar tres, gasta kuatro |
avanso m. |
קדימה, דמי קדימה; התקדמות, קדימות, עדיפות; הצלחה; הדבקה, האצה |
El avanso aze buen bilanso |
avarisia f. |
קמצנות, צייקנות |
Povredad tiene menester de muncho, ama la avarisia kiere todo |
avaro adj. |
קמצן, צייקן, כילי |
El avaro sienpre tiene dezeo ama nunka esta muy satisfecho |
ave f. |
עוף; כינוי לאדם חסר יוזמה, כבד ומסורבל |
Por el kante se konose la ave |
Ni ave sin nido, ni gozo komplido |
avenir (fr.) m. |
עתיד; חזות, סיכוי |
Sin sufrir no ay ni parvenir, ni avenir |
Sin lavorar por tu porvenir es muy yuch de topar tu avenir |
Ten feuzia en el porvenir te aze alegre, puedes reir |
aver (ebr.) m. |
אוויר, רוח; אווירה, אטמוספירה; אקלים, מזג אוויר, סבר פנים |
Se va el oro i el aver, keda el kanyo a la pare |
Esta bolando en los averes |
aver v. |
היה (יש), היה לו, הכיל, היה ל-, התקיים, קרה |
Kon parientes ke no tengas dar i aver |
Ken marido ay di servir, la noche no ay dormir |
Ande ay franses, no ay fez |
Ande no ay madre no ay ni padre |
Mar i guerta ki no ay buelta |
Dale ke le daras, guay ke de si no ay, de su mano no ay |
Kituba sin ketata no ay |
Ajo dulse no ay |
Ay altas i bashas |
Ande no ay banyo, no ay danyo |
Bet-ahayim de ambre no ay |
Ay dar, ay saludar |
Emprestimo bueno no ay |
Kura dulse no ay |
Lenya sin fumo no ay |
Malorozo, mas malorozo ay |
Mashal mentirozo non ay |
Muerta dulsi no ay |
Muncho ay, muncho se va |
Ande ay bien kerer, no kave mal meter |
Kuando mazal no ay, ventura ke buska? |
Kuando ay dar sos bueno |
Kuando ay luvia aze friyo |
Ande ay ahadu ay beraha |
Lavor ke aya, ke salud no manka |
averguensar v. |
בִּיֵּשׁ, השפיל, פגע בכבוד, העליב, ביזה |
El ke se averguensa keda ambierto |
aviana f. |
אילסר, אגוז קטן |
De todas las palavras no se incha una kashka d'alviyana |
avierto adj. |
פתוח, חשוף, פרוץ; מפולפל, גס, בלתי צנוע, נהנתני; ישר, נוהג בפתיחות, נבון, בהיר, זריז, פעיל |
Puerta avierta i mujer deskuidada |
Si el korason es siego, lo ke vale el ojo avierto |
El ladron no tiene la kulpa, sino el ke desho la puerta avierta |
La valor de una buena instruksion ke dezvelopa un meoyo avierto vale mas de todo oro en el mundo |
La puerta avierta i el djusto peka |
Ken non tiene kuento, siempre va avierto |
avla f. |
דיבור, דבר; נאום, הרצאה, דרשה, שיחה (ברדיו, בציבור), כושר דיבור |
Ken no entiende avla ajena, no entiende ni la suya |
Tu avla seya kon umildansa, en tu enimigo no dezeyes vengansa |
avlador/dera m. |
מרצה; דברן; מליץ יושר |
A ombre avlador i endiskreto no konfies tu sekreto |
avlar v. |
דיבר, הירצה, שוחח, החל בשיחה |
Ken avla bueno, bueno ke tenga |
Avla kantando, te respondere baylando |
Avla kon ken komes i no kon ken riyes |
Antes ke avles lashon 'hara kanta dos vezes la 'Hatikva |
No avles mal del dia, asta ke se aze medio dia |
Antes de avlar pensa lo kue digas |
Avla poko pensa muncho |
Avla poko i siente muncho |
Kien mucho avla, poko vale |
Avlar i riir |
Kuando uno avla la verdad nunka lo va pueder enyegar |
Avlad la verdad, perded la amistad |
Kome bokado grande palavra grande no avles |
Las ijas avlan kuando pisha la gayina (nunka) |
La noche mira detras, el dia avla vagar |
La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas |
Kayen barvas i favlen kartas |
Detras del rey avlan mal |
Es punto de masapan, avlar i pezar |
Embeza muncho i avla poko |
En demandas de djustisia avla siempre la verdad |
Kaya mana, avlare yo |
Kada uno avla a savor de su paladar |
Ken mal avla, ke s'arpyenta |
El dia avla avagar, la noche mira atras |
Ken mal avla, mal oye |
Lo ke boka non puede avlar el korason ya puede pensar |
Kien sale el mas savio? El ke non avla muncho |
Poko avlar, muncho azer |
El poko avlar es oro, lo muncho es lodo |
Muncho avlar, muncho yerrar |
Boka tiene i no avla |
El borracho avla a su kerer |
Kaminando i avlando |
Mas vale kayar ke avlar |
Pensar i avlar |
Avlar sin pensar es tirar sin apuntar |
Poko avlar - salud para el puerpo |
avlarse v. refl. |
דובר |
En kaza del enforkado no se avla por kuedra |
La mijor palavra es la ke no se avla |
Por el muerto se avla solo bueno |
avlastina f. |
פיטפוט, להג, מילמול, פטפטנות; דברי הבל; רכילות, דברי רכיל, לעז, לשון הרע |
Kien tienen la kapachidad de la alegria nunka piedren el tiempo kon muncha avlastina |
avodazara (ebr.) f. |
עבודה זרה |
Guay de djente ke ablan lashon hara kon sus bokas espanden avoda zara |
Ken save sirvir Avoda Zara el diavlo lo menospresiara |
avokato m. |
עורך דין, פרקליט, סניגור; מייצג מישהו (נאמר באופן שלילי) |
Ke no kayas en manos de medko i de avokato |
avot (ebr.) m. pl. |
אבות |
Zehut avot no se atema |
avrir v. |
פתח, פקח, חלץ פקק, נתן סם משלשל |
Yave de oro avre kada dolap |
Palavra dulse avre puertas de fierro |
Boka dulse avre puerta serrada |
avrirse v. refl. |
נפתח; הנץ; פתח עצמו, התוודה, גילה ליבו; קרע, פרם; התגבר על ביישנותו |
Kon buenas se avren las puertas de fierro, kon malas ni de palo |
Se avrio komo la flor de la kalavasa |
Ke se avra las puertas de las piadades |
Kuando la puerta del riko se aserra, la del Dio se avre |
Una luvia kayo, ke s'avrieron los sielos |
Boka kon boka, s'avre la gola |
Se avrio komo la kondja |
avtahá (ebr.) f. |
בטחון; תקווה; ביטוח |
Nunka kites avtaha en el Kriador, El es muestro Senyor, El es muestro Salvador |
La lengua de la esperansa onde esta? Onde se topa avtaha i feuzia |
En prekantos no tengas avtaha solo en Dio vas topar terufa |
Kuando kastigas a tu kriatura i se aze korlado, tien aftaha ke va (a) partir en pasos derechos |
avuelo/a n. |
סב/סבא, סבתא |
Kien no save de avuelo nunka save de lo bueno |
ayá adv. |
שם, שמה |
Aya vaya el ojo malo |
No es d'echar a por aya |
Ande kaya la braza aya se kema |
Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho |
ayegar v. |
הגיע, התקרב; הגיע להשג, השיג, הצליח; הקריב קרבן; זכה לראות |
El ke non ayego a kazar nunka fue guadrado de nazar |
Kitar i no meter al fondo ayega |
No djuzges a tu haver, asta ke no ayegas a su lugar |
Ija ermoza sin ventura nunka ayege a naser |
Se augura al naser i no ayegare a ser |
ayer adv. |
אתמול, ביום אחר שעבר |
Pan de ayer, karne de oy, vino de un anyo azen al ombre sano |
ayí/aí adv. |
שם, שמה |
D'ayi li dio la tos a la gayina |
Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi |
El ken se va a la gerra ayi no keda |
No me mates aki, matame mas ayi |
aynará (ebr.) |
עין הרע, עין רעה; השפעת עין הרע |
Guadrado de ayin ara, de ojo malo, i de pitme de moshka |
Ayn a-ra ke no me apoze |
De ayn a-ra ke mos guadre el Dio |
ayuda f. |
חוקן; עזרה, סיוע, תמיכה, סעד |
El rey esta hazino, al vizir le echan las ayudas |
ayudar v. |
עזר, סייע, תמך, סעד, הושיט יד |
Ayudate, te ayudare |
Ken a otros ayuda son bendichas sus aksiones |
El Dio diza : Ayudate, te ayudare ; guadrate, te guadrare |
Si ayudas a los menesterozos de los sielos tienes todo bueno |
Si non te puedes ayudar de ti para ti, non te puedes ayudar del todo |
Si ayudas a tu padre i a tu madre te ayudan de los sielos |
Kefi va el djidio - ansi le ayuda el Dio |
Las manos azen i el Dio ayuda |
Kuando non tienis mazal - ya ti puedes enfurkar i nada non ti va ayudar |
Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo |
Mas vale al ke el Dio ayuda de el ke madruga |
ayudarse v. refl. |
נעזר |
Perkura ayudarte a ti mesmo, i nunka dekolges de dinguno |
Ayudate, te ayudare |
ayudo m. |
תמיכה, סיוע, סעד, עזר; מענק |
Al mentirozo un sarnudo le es ayudo |
ayunar v. |
צם, התענה, ישב בתענית |
Ayunas i al sereno |
aza f. |
ידית (של ספל או סירּ); גרזן |
Al guevo meter aza |
azeite m. |
שמן |
El povre sin pasiensia es komo una lanpa sin azeite |
La verdad va ensima, komo la azeite |
La mentira sale komo l'azeyte enriva del agua |
Si pasas un aksidente i kedas bivo dizen tiene azete de bivir |
Bueno la mi nuera giza, guay de la azete i la arina |
azeituna f. |
זית (הפרי) |
Oliva i azeituna, todo es una |
azer v. |
עשה, יצר; עזר, סייע, הושיט עזרה |
Kien aze lo ke kiere non aze lo ke deve |
La mujer aze, la mujer dezaze |
El dizir i el azer son dos |
Aze bueno i echalo a la mar |
Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze |
Lo ke azes kon tu mano, no lo aze ni tu ermano |
Ken bien aze, bien topa |
Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas |
El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar |
El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor |
Komo azi, ansina ki topa |
Bendichas manos, ke esto azieron |
Azer bien, topar mal |
Ke age darshar, ke sega en Tesha beav |
Aze una buendad i echala a la mar |
El ke izo este hohombro se lo yeve al'ombro |
Es muy kolay para prometer, es muy difisil el buen azer |
Az kuando puedes i no kuando keres |
El ke tiene kuidado por lo ke puede suseder es muy sezudo en lo ke tiene ke azer |
A la muerta i a la aogada aza los echos |
Dos mujeres i una oka azen bazar |
Poko avlar, muncho azer |
El ke no es venturozo por si no puede azer venturozos a los otros |
Antes ke kazes mira lo ke azes |
Kuando ay luvia aze friyo |
Lo ke la persona aze di negro, il Dio lo dizaze |
Dos i dos azen kuatro |
Aze echos embatakados |
El guerko no tiene lo ke azer |
Ijo fuites, padre seras, lo ke izites te aran |
Dos muezis no azin kastiyo |
Mi ojo ke no te aga danyo |
Lo ke aze los piezes no aze el telefon |
Aze de una pulga un gameyo |
Ken izo uno, izo munchos |
Az bien i no mires kon kien |
La boka aze, la boka dezaze |
La lingua aze i la lingua dezaze |
El meoyo aze, el meoyo dezaze |
Lo kel Dio azi, la persona no lo dizazi |
El tiempo aze i el tiempo desaze |
Las manos azen i el Dio ayuda |
Ken kefi aze lo topa |
Todo lo ke vas azer pensalo bueno i despues pasa a la ovra (Aranban) |
Lo ke aze Djoha, aze i dezaze |
Uno es prometer, otro es azer |
El azer e no valer |
A ke otro aze asi se desaze |
El muerto no aze el echo del bivo |
Ken non tiene ke azer se toma kon la mujer |
azero m. |
פלדה |
Si el korason fuera de azero no lo vensia el dinero |
azerse v. refl. |
נעשה, הפך ל-, היה ל-; העמיד פנים, עשה עצמו; הבשיל, השלים בישולו; מת |
Se aza del bovo i del loko |
El ke se aze vaftiz sin duvda es kademsiz |
El ke kiere azerse hazan i moel tiene ke esperar el mashiah o goel |
Kuando el marido se azi riko - la mujer se azi feya |
Nada non se azi sin ke venga la ora del Dio |
Amigos viejos, nunka se azen enimigos |
Adova paliko - se aze ermoziko |
Lo ke no se aze en la boda no se aze en ninguna ora |
Kon vida i salud todo se aze |
Komo viejo malo ke landres vo se aga |
A damla, a damla, si azi un lak |
Era lovo si izo moshka |
La sangre no se aza agua |
azienda f. |
רכוש, הון, עושר, נכסים, נחלה |
Ni ijos ni aziendas, no se azen por manos ajenas |
azniko m. |
עַיִר, חמור קטן |
Kuando estan en pas la suegra i la nuera? Kuando el azniko suve la eskalera |
azno m. |
חמור |
El ke tiene azno en el ahir, no le emporta de kaminar a pie |
Azno batal provecho para el vizindado |
Al azno, han azno |
Azno ijo d'un otro! |
Kayo del at al aznu |
Azno kayado, por savio kontado |
Ki azno kido sin kola? |
A los aznos konfites |
Azno, no muere de tikia |
Azno, kon oro alkansa todo |
Vites al azno, ni preto ni blanko |
Pujo el azno, aminguo el semer |
El azno trae la paja i el se lo kome |
El ke no konose su iskritura ez un azno di la natura |
Al benadam la palavra, azno el palo |
Kuando ya estavamos un shabat sin tasa, se murio el azno de la vizina |
La djente kon la djente e los aznos en el ahir |
Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar |
Aznu enkargado de paja |
Aspera azno a la yerva mueva |
Dizen el ke se alava es azno |
Djoha sovre el azno |
La tose i el azno no se puede (e)skonder |
Onra al azno paramor de su patron |
Al azno vistieron rozas, echo la boka i se las kumio |
Antes de suvir al azno no maneyes los pies |
Aharva al azno para ke entiende el patron |
bachka f. |
סוג של משחק קלפים |
Todo modo de karta i eya le aze bachka |
baftiz/baftizmo m. |
טבילה (נוצרית), הטבלה |
El ke se aze vaftiz sin duvda es kademsiz |
baftizado adj. |
שהוטבל |
A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado |
bahchaván (t.) m. |
גנן |
Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan |
En la guerta krese lo ke no kere el bahchavan |
bailar v. |
רקד, חולל |
Kon la para baila el guerko |
Avla kantando, te respondere baylando |
Kuando el gato no sta, los ratones baylan |
El se lo kanta, el se lo baila |
Asigun es el kantar asi es el bailar |
La gana ke tengo de bailar, tienes tu de lavorar |
Por dinero balia el perro |
baile m. |
ריקוד, מחול |
El shal i el baile i la boka al aire |
baldar v. |
ביטל; ביטל גזירה; שבר; הפסיק, עצר; עשה לבלתי חוקי, ביטל חוקיות |
Kon muncha tefila balda la gezira |
baldes adv. |
בחינם, חינם אין כסף |
Ver a la bula de baldes |
balkón m. |
מרפסת, גזוזטרא |
El muncho meldahon tiene el ojo a kada mujer ke ve en el balkon |
bamya (t.) f. |
במיה; כנוי לאדם רך ואפטי; כינוי לשקר גדול |
Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas |
bandiera f. |
דגל, נס |
Bandera vieja, onor de kapitan |
banketa f. |
שרפרף, ספסל; סיבוב במשחק קלפים |
Se adjusto el pie a la banketa |
banko m. |
ספסל, מושב; שולחן משרדי |
Suerte de topar un kuervo blanko es mas fasil de rovar un banko |
banyo m. |
אמבט, אמבטיה, מרחץ; רחצה; חדר אמבטיה; עיר מרחצאות |
Ande no ay banyo, no ay danyo |
El banyo tiene djura ke al preto no aze blanko |
Kien entra al banyo, sin sudar no sale |
Banyo solo, paseyo kon djente |
Djoha se fue al banyo, topo de kontar un anyo |
Dos kulos disnudos, solo por el banyo sierven |
Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar |
Desha todo i andavos al banyo |
Bogo de banyo kumplido |
Pasteliko i banyo no manken todo el anyo |
Kanyo del banyo |
Kaya mis vizinas ke al banyo me vo ir |
baraja f. |
סכסוך, קטטה, מריבה; בלבול |
Fuego i baraja no se amatan kon paja |
Onde estan las barajas, onde estan las negras faltas |
barato adj. |
זול |
De lo barato s'emprovesio mi padre |
Lo barato es karo, i lo karo es barato |
Buen abogado nunka es barato |
El ke save merkar barato i vender karo es un merkader muy zeki i raro |
Lo barato entinye la kaza de mi padre |
barka f. |
סירה |
La barka es grande, la rikeza es grande |
barminam/án! (aram.) interj. |
בר מינן!, חס וחלילה! לרוע המזל! לא עלינו! |
Dente negra, de los de barminan |
barragán n. & adj. |
גיבור, אמיץ; חזק, חסון; גברי; מי שמפגין את שריריו (אירוני), בעל כוח |
El mas haragan non es baragan |
El baragan se konose en ora de gerra, el savio en ora de ravia |
Ni el riko kon su rikeza, ni el barragan kon su barragania |
barrer v. |
טאטא |
Kuando no se bare viene djente |
Barir i asentar |
El dia ke no se barra vienen djente |
Entre la es.huegra i la nuera deshan la kaza sin barer |
Eskova mueva barri bueno |
La nuera bare lo ke la suegra veyi |
Asentimos i barrimos |
barro m. |
טיט, בוץ, חומר (חימר) |
Esfuegra ni de barro buena |
baruh abá! (ebr.) interj. |
ברוך הבא! |
Un baruh aba klaro i un chibuk tapado |
barva f. |
סנטר; זקן |
El Dio da barvas al ke no tiene keshadas |
Lo kita de la barva, lo mete al mustacho |
Kien barvas ve, barvas onra |
Ay barvas ke kada pelo es un ilo de oro, i ay barvas ke no sierven ni para eskova de alimpiar |
El ke tieni barva ya topa penye para pinyarla |
El ke ve la barva del vizino kemar, mete la suya a arremojar |
Pasatelo por la barva |
Komida velada no la kome kual siker barva |
Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha |
A poka barva, verguensa |
Kayen barvas i favlen kartas |
El gato se vido kola i el se vido barva |
Ken bavas veye, barvas kata |
Ke se sta kemando? La barva de tu konyado |
barvudo adj. |
מזוקן, עבדקן; מטבע של 20 פרנק זהב שעליו דמותו של נפוליאון השלישי |
El arador ravudo i lo arado barvudo |
basho m. |
אדם שפל |
Basho i malo, shanmaz de los guerkos |
basho adj. & adv. |
נמוך; שטוח; שפל, בזוי, נבזה, נקלה; מרמה נמוכה, מאיכות ירודה |
Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho |
Todos s'aferran kon la pader basha |
Aze los echos uno en alto, uno en basho |
Ay altas i bashas |
Mazal basho el ke tenga ke rovar para komer |
De enbasho en basho |
basín m. |
סיר לילה; אגן, כלי עמוק |
En la kaza del gvir, nunka manka un basin |
Malan[y]o basin de oro ke vierte sangre de otro |
bastante adj. |
מספיק, די, למדי, מאוד |
Los ke kieren azer todo presto le van a mankar bastante senso |
bastante adv. |
מספיק, די, למדי |
Los ke meten tino en sortero, kreen bastante en agorero |
Los ke kaminan kon savios son bastante mazalozos |
bastidor m. |
מסגרת רקמה |
Ke te vale ermozo bastidor si non puedes teshar un buen amor |
batal (ebr.) adj. |
בטל, חסר מעש, בלתי פעיל; חסר תעסוקה, מובטל; בטלן, הולך בטל, מתבטל; פנוי |
Azno batal provecho para el vizindado |
batido adj. |
מנוצח, מוכה, כתוש |
Batido kon pishtimal mojado |
batir m. |
כעס, חרדה, מצב רוח עכור, רעידה מרוב כעס/חרדה, אי שקט פנימי |
Ken bate la puerta, oye su respuesta |
batirse v. refl. |
שבר לעצמו; היכה לעצמו |
El fierro se bate en kaente |
bava f. |
ריר, רוק; בהשאלה: דברי הבל, שטויות |
Ken bavas veye, barvas kata |
La ke kita bavas de su boka por seguro es muy muy loka |
Enbia mokos, resive bavas |
Sorver ke seya, bavas ke seya |
bavajada f. |
שטות, הבל, דבר הבל, ריק, הבלות, עניין של מה בכך, דבר פעוט; (המונית:) כינוי לאבר הזכרי |
Non tengas fiuzia en bavajadas mete mientes ! Son mentiras koloradas |
La mujer kon pokas palavras non avla munchas bavajadas |
bavajón m. |
בטלן, אדם הפולט שטויות ודברים חסרי ערך |
El bavajon aze kastiyos en el aire |
bayat (t.) adj. |
ישן נושן, מיושן, לא בתוקף; שעבר זמנו (נאמר על מזון לא טרי: לחם, בשר, גבינה) |
Pan fresko kon kezo, pan bayat kon halva, pan duru kon buru i pan yelado kon salado |
Kuando merkas zerzavat ke sean freskas i non bayat |
Si lavoras por pan bayat todo va salir muy sakat |
bazar m. |
שוק, יריד, בזאר, יריד אזורי; עמידה על המיקח |
El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar |
El kuento de kaza no lo kitas en el bazar |
Dos mujeres i una oka azen bazar |
beata f. |
אושר, עונג, נועם |
Beyata el aspriko ke onra a su senyor |
bedahayim/betahayim (ebr.) m. |
בית קברות, בית החיים, בית עלמין |
Kuando no savemos por ken yorar, yoramos a los movitos de bedahen |
Shastre en pies saka en putika tanyedor en bet-ahayim |
Si te demandan ke echo azes, respondele shastre en pies, saka en botika, tanyedor en bet ahayim |
Bet-ahayim de ambre no ay |
beklearse (t.) v. refl. |
נשמר, נזהר |
El Dio me guarde de mis amigos, de mis enemigos me bekleyo solo |
bela (it.) adj. |
יָפָה |
Bela ke se eskapa kon paras, no es bela |
bembriyo m. |
חבוש |
Kagajones i membriyes son amariyos |
ben kah uven kah (ebr.) |
בין כך ובין כך, בכל אופן, מכל מקום |
Ben kah u-ven kah guay de la ija de Yiftah |
benadam (ebr.) m. |
בן אדם, אדם, איש,גבר; ''בן אדם'' - אדם בעל יושרה; אף אחד |
El mal non van pur lus dalis - van pur lus binadames |
Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam |
El palo salio de Geinam para enderechar al benadam |
La para kita loko al ben-adam |
El perro es amigo del ben-adam, el gato es enemigo |
Ojo de leon ke te koma, ojo de benadam ke no te vea |
El Dio ke guadr(a)[e] el meoyo del ben-adam |
Al benadam la palavra, azno el palo |
Alevanta kavesa de kulevro i no de ben-adam |
El ben-adam es de karne i de sangre |
bendezir v. |
ברך, שיבח, הילל |
La boka de madre maldize ma su pecho bendize |
En lo ke estamos, bendigamos |
Ni te maldigo ni te bendigo, bendicha sea la ora ke te lo digo |
Lo klaro el Dio lo bendicho |
Bivir i bendizir |
Selebrasiones i bendizir i nunka maldizir |
bendicho adj. |
ברוך, מבורך, מקודש |
Bendicho el Dio ke me kriyo ombre i no mujer |
Bendicho el Kreador, ke tala ermozura kreo |
Bendichas manos, ke esto azieron |
Bendichas tripas de madre, ke esto parieron |
Ni te maldigo ni te bendigo, bendicha sea la ora ke te lo digo |
Puevlo bindicho - puevlo maldicho |
Ken a otros ayuda son bendichas sus aksiones |
El bueno de ojo sera bendicho |
Un onbre bendicho nunka es maldicho |
bendisión f. |
ברכה |
Para el elevo es bendision kuando tokas su imajinasion |
berahá (ebr.) f. |
ברכה |
Melda kon saviduria tu tefila i el Senyor Dio te mandara beraha |
Ande ay ahadu ay beraha |
El Dio ke te meta la braha |
beratlí (t.) adj. & n. |
מי שנהנה מחסות זרה (קפיטולציה) במשטר העות'מני; עומד על זכויותיו ללא פחד; עז פנים, חצוף |
En kagon, en beratli |
berber (t.) m. |
ספר, גלב, עושה תגלחות; טרדן |
No agas munchos konplimentos porke te yaman el grande berber ke arapa a todos |
Si te vas al berber por araparte no le avles muncho porke no puedes eskapar kon el |
berbil (t.) m. |
זמיר; כינוי לילד יפה |
Le gusta al azno su gritar komo al bilbil su kantar |
berendjena f. |
חציל |
Vende bamias, vende mirindjenas i no esperes a mezas ajenas |
bestia f. |
חיה, בעל חיים, בהמה; חיית טרף; כינוי לאדם גס ותוקפני |
Buen pie, buena oreja, siman de buena bestia |
bevedor/dera n. |
שתיין |
Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve |
bever v. |
שתה, לגם, גמע; רימה, הערים; נתן אמון ב- |
Il ki si mete a bever nu konta los vazoz |
El ke beve vin non kota vazos |
No digas d'este podso no bevo agua, si no ke t'aogas |
Ni al kantador digas kanta ni al bevedor beve |
Kon los suyos, komer i bever de enfrente |
Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho |
Unas paren, otras beven los kaldos |
Agua ke no as de bever, deshala korrer |
En pozo ke bevites agua, no eskupas |
El ke le plaze muncho bever nunka se puede enrikeser |
Ya me bivio la sangre |
Bever una bota i no verter una gota |
bezar v. |
נישק, נשק; התאים (זה לזה), התחבר היטב |
Beza mano ke keres ver kortada |
Nunka Djoha bezo la mano, kuando ya la bezo en Tisha be-av |
Arrova pitas, beza mezozot |
Ken no tiene la ermoza, beza la mokoza |
bezo m. |
נשיקה |
Pan i kezo i un bezo |
Bíblia f. |
תנ''ך |
Muestra Santa Biblia dainda es mar deskonosida |
bien m. |
רכוש, עושר, הון, ברכה; טוב; יתרון |
Non ay bien komplido, ni mal atimado |
El bien agudese, el mal entontese |
Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal |
Munchos bienis, muncho dulor de kavesa |
El bien i el mal en la kara se veen |
Azer bien, topar mal |
El ke te va azer bien o se muere o se va de la sivda |
Bien de mi padri sto komiendo |
Bienes de mi padre tapan mis korkovas |
El bien va al bien, i el sisko a la karvonera |
En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria |
Ke amaneske el dia kon bien i alegria |
Aze bien i echalo a la mar |
Az bien i no mires kon kien |
De akeos ke son igual non digas nin bien nin mal |
El Dio mos de bien i lugar ande meter |
En ke se le va la kandela del povre, en kontando los bienes del riko |
Mas vale bien de leshos i no mal de serka |
Eyos tengan bien i mozos tambien |
No ay mal ke por bien no venga |
Lo ke es por bien ke mos rijga el Dio |
En este mundo non ay bien komplido |
De bien i de visio perdi el ofisio |
Mas vale el hen ke el bien |
El ken emprezenta sus bienes en vida merese apiedregado |
Mi vezino tenga bien, i yo tambien |
Tener bien i lugar onde meter |
Bienes son d'este mundo |
A ken es de yorar al ke tinia bien i vino en mal |
bien adv. |
היטב, מאוד, למדי; חוץ מזה |
Ken bien se kere en poko luguar kave |
Bien darsa el sinyor haham, si ay ken ki lu entienda |
Bien guadrado, mal bushkado |
Karidad bien entendida nunka esta eskondida |
Il kaveyo i il kantar nu kaven in el anshuar, ma bien save ande estan |
En el mes de Genayo non kanta bien el gayo |
Kien bien ata, bien dezata |
Kieres pasar bien kon tu vezina? Toma vedra, azela me[n]tira |
El ke pensa bien i ovra prontamente, todo su vida va estar muy kontente |
bienaventurado adj. & m. |
אשרי; מאושר, ברוך, בר מזל; תם, באירוניה: טיפש |
Sokrat se topava bienaventurado kon todos sus bienes estava kontentado |
bienaventuransa f. |
אושר, ברכה |
Topas la verdadera bienaventuranza kuando deskubres en el Dio la esperanza |
bienfezensia (fr.) f. |
גמילות חסד, צדקה |
Sedaka i bienfizensia enaltese a la nasion |
bienvenido! adj. |
רצוי; ברוך הבא! |
Bien venido seas mal, si vienes solo |
biervo m. |
מילה |
La vera instruksion es un majiko biervo, si la tomas kon buenas se aze tu siervo |
bilancho (it.) m. |
מאזן |
El avanso aze buen bilanso |
bilibiz/bilibizes (t.) m. pl. |
גרגרי חימצה (חומוס) קלופים וקלויים |
Asta ke disho belibizes se serro el charshi |
birmuelo m. |
לביבה, סופגניה; מאפה חלבון ביצה; מאפה לפסח; רקיק |
Menta al bueno, apareja el bermuelo |
biskocho m. |
תופין, רקיק, כעך |
La vida es un biskocho, ken se lo koma krudo, ken se lo koma kocho |
El eskaso todo lo ke kome lo aze biskocho |
bivdo/a n. |
אלמן/אלמנה |
Despues ke la bivda se emprenya, serra la puerta |
Maldision de bivda, lagrimas de guerfanos no aparan a bueno |
Ken no kreye a la bivda, ke le se aga el marido viajador |
Pisho de bivdas |
Yoran las bivdas, yoran las bien kasadas |
bivir v. |
חי, התקיים, גר; ניהל חיי הוללות |
Bivir i bendizir |
Biva el buen devdor i el arekobdador |
Bivir i deshar bivir |
Bivir un dia mas - ambizar una koza mas |
El ke bive kon esperansa, muere kon shushulera |
El ke bive esperando, se muere en kagando |
Biva la gayina, biva kon la pipita |
Kuando bive el mundo kuando bivo yo |
Ke bive el riko, para ke non se muere el prove |
Fuy de una ora mala biviras mil anyos |
Ken se kaza kon amor siempre bive kon dolor |
El ke mira a la djente nunka va bivir kontente |
Ken mira a la djenti, non bive kontente |
La vida eterna pertenese al ombre ke bive en el prezente |
No se puedi bivir d'amor i de agua klara |
Si non tienes ganas de reir non tienes el gusto de bivir |
Kale kerer al aboresido para ke te biva el kerido |
Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal |
Kudiado ke desho Malkuna, ke djuro de no bivir |
Ande no ay medko, ke no bivas |
Kon la mujer bive komo el gato i el perro |
Ken bivi esperando, muere kantando |
El viejo kere bivir para ver i sintir |
Asi bivan mis pulgas |
El onbre muy selozo non bive kon repozo |
Lo ke non pari non biva |
Bivir dias para ver maraviyas |
Kale komer para bivir i non bivir para komer |
Los ke dezean muncho bivir tienen ke meldar i eskrivir |
bivo adj. |
חי, מלא חיים; ער, ערני; תוסס,שובב, עליז, זריז; פיקח, מבריק; בוהק |
El muerto no save nada, todo es para el ojo del bivo |
Al lado de un muerto - miter i a un bivo |
El muerto no aze el echo del bivo |
Non se enkontro mas en la rejion de los bivos |
El ojo del bivo se incha kon un poko de tierra |
Ni para bivos onrar, ni para muertos abidugar |
Todo es para el ojo del bivo |
blaho adj. & n. |
ולאכי, רומני; גוי |
Al kazalito medio blahito |
Me arrepenti de blaho a turko |
blanko m. |
פחם (בלשון סגי נהור : ''לבן'');''לבנים'' ''אספרוס'' - כסף |
El ke esta sin blanka, todo todo le manka |
blanko adj. |
לבן, צח, צחור |
Paras blankas para dias pretos |
El banyo tiene djura ke al preto no aze blanko |
Non puedes apartar de preto a blanko si del arba veesrim estas manko |
Vites al azno, ni preto ni blanko |
Ya vino el de la vara blanka i kolorada |
Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo |
La komio komo el pan blanko |
Blanko komo la nieve |
boda f. |
חתונה; בהשאלה: דבר מה בלתי נעים |
Lo ke no se aze en la boda no se aze en ninguna ora |
Arrazgo el gato la noche de la boda |
Ni novia sin sejas, ni boda sin keshas |
Dingun perro no se fuye de la boda |
Ken tiene la mujer ermoza ke no vaiga a la boda |
Presto se rije la boda en la kaza de el riko |
Dame la onra, komete la boda |
Toda la boda de manteles |
A boda ni bavtizado, nunka vayas sin ser yamado |
Un poyiko - para la boda de Mushiko |
bogchá (t.) m. |
חבילה, צרור; חבילת מגבות ושאר צרכי מרחץ; חבילת בגדים ישנים; עטיפת/מעטפת החבילה |
Kuando el farinero se sakudo la barva, le sale una bogocha |
bogo/bogó (t.) m. |
צרור, חבילה; עכוז (אחוריים) |
Bogo de banyo kumplido |
Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar |
boka f. |
פה, לוע |
De boka a boka va asta Roma |
Boka despipitada |
Boka ke dize no, dize si |
Boka dulse avre puerta serrada |
Boka dulsi, djenti di oro |
Dame una boka en prestado |
Kada boka kere su sopa |
Boka de leon ke te koma i no ojo de ben-adam |
La boka de madre maldize ma su pecho bendize |
En tu boka miel, en mi kaza bien i alegria |
El amor es komo ablilris, entra por la boka, sale por la naris |
De tu boka a los oyidos del Dio |
Kuando uno avla, serra tu boka i avre tus oidos |
En boka serrada no entra moshka |
Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente |
Munchas manos en un plato presto lo meten de boka abasho |
Abastese sopa para tanta arremo boka |
El ojo kome mas muncho ke la boka |
Al azno vistieron rozas, echo la boka i se las kumio |
La boka le va komo el kulo de la patika |
Bokita de miel, korason de fiel |
Guay de djente ke ablan lashon hara kon sus bokas espanden avoda zara |
Boka kon boka, s'avre la gola |
Por la boka se keinta el orno |
Kien es la loka? La ke se alava kon su boka |
Al misherikon no le keda pipita en la boka |
Asukar en la boka non ayuda si tu korason es amargo |
Miel en la boka guarda la bolsa |
Ni ajo komi, ni la boka me fiede |
De dizir fuego, la boka no se kema |
Kita todo kulevras de la boka |
Kita todo perlas de la boka |
La ke kita bavas de su boka por seguro es muy muy loka |
Ken t'aharvo? Tu boka |
El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota |
Boka tiene i no avla |
La boka aze, la boka dezaze |
Tu boka ke kome miel |
No eches la boka al negro |
El shal i el baile i la boka al aire |
Solo se enkasho en la boka del lovo |
A papo ke keres, a boka ke demandas |
Todo se aranja kon boka buena |
Tiene boka de iris |
Tiene boka de pinyon |
bokado m. |
נתח, ביס; שוחד; הצטננות |
Un bokado, un dukado |
Bokado grande engluta, palavra grande no kitas de boka |
Desde ke kazu, bukado dulse non komiu |
Al des.henado le kaye el bokado |
Kome bokado grande palavra grande no avles |
Kuantos bukados kaven en la tripa i uno mas |
Un bukado manko - una lus mas |
bolado adj. |
שאיבד את ראשו, נואש; נפעם משמחה |
Dia nuvlado, dia bolado |
bolar v. |
עף, טס, ריחף, עופף, פרח; נמלט במהירות; נפטר (באירוניה) |
Esta bolando en los averes |
Dame alas para bolar |
bolarse v. refl. |
התעופף; הסתלק במהירות, נעלם במהירות |
Se bolo el sinyor rey |
bolsa f. |
שק, שקית; ארנק, חריט; תיק, אמתחת; גביע נייר; פגם בבגד, גזרה פגומה |
Si tu bolsika esta sin paras adio amigo vate atras |
Bolsa sin dinero yamalo kuero |
La bolsa del riko se vazia i la del prove no se inche |
Muncho bien te kero, la bolsa no me tokes |
Kuando la bolsa esta vazia non vash a topar munch[a] manziya |
El ke tiene kuatro i gasta sinko, no tiene menester bolsa |
Buen pagador, patron in bolsa ajena |
Miel en la boka guarda la bolsa |
Amigos i ermanos saremos, ma a la bolsa no tokaremos |
Kuando vazian bolsas por maasim tovim los buen proves se gozan en los moadim |
Azer sedaka nunka mengua la bolsa |
Sin bolsa yena, ni ruvia ni morena |
bonbón (fr.) m. |
סוכריה; ילדה/בחורה חיננית, נעימה, אלגנטית; משהו יפה |
En ora de pleto - non se da bonbones |
bonete m. |
מגבעת, מצנפת; מצנפת רבנים |
Este mundo es un bonete, ken lo kita, ken lo mete |
(Kanta)[konta] kavesas, mete bonetas |
bonora f. |
שעה טובה |
Siete vezes de keda en bonora, shabat de tornaboda |
bora (gr.) f. |
סערה; כעס אלים |
Si todo viene en su ora tienes ke espantarte de la bora |
boreka (t.) f. |
בורקה, סוג מאפה במילוי גבינה, בשר, חצילים וכו' |
Amanyana la noche komeremos la burreka |
borracho adj. & n. |
שתוי, שיכור, מבוסם |
El borracho avla a su kerer |
Guadrate de djudio riko, de grego buracho i de turko prove |
La bota yena, la mujer borracha |
El meoyado lo pensa, el borracho lo dize |
El loko fuye del borracho |
Antes ke me yamen burracho, me apego a la pare |
Melizina para el borracho tiene ke bever muncho gazpacho |
No te burles del borracho, te viene a la kavesa |
El borracho i el loko lo dize todo |
borrachón adj. |
אלכוהוליסט, שיכור, שתיין |
Borachon ijo d'un otro |
bostandjí (t.) m. |
בעל הבוסתן, בעל גן הירק |
Al bustandji no le puedes vender pepinos |
bostejo m. |
פיהוק |
El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota |
bota f. |
מגף; גיגית, חבית, תיבת לחם, אגן, אמבט; רחצה באמבט; חנות גדולה |
La bota yena, la mujer borracha |
Ma el ombre bolto komo el vino en la bota |
El bostezo va de boka en boka komo el vino de bota en bota |
Buen vino en negra bota |
La kriatura bolta komo el vino en la bota |
Gota a gota se inche la bota |
Bever una bota i no verter una gota |
botón m. |
כפתור; ניצה, כפתור-פרח |
El shastre ke te kuzio los kolchones ke te kuzga los botones |
Ditenti buton, asta ke te vas ande el patron |
bovedad /bovedá f. |
טפשות, אווילות, טמטום, חוסר דעת; איוולת |
Le vijito la boveda |
Al harif le vijita la boveda |
Riza a la boveda |
Si uno se engrandese kon bovedad non ay serum kontra esta enfermedad |
Si la bovedad mus pasa el ''sehel'' para ke se kere |
bovo m. & adj. |
טיפש, אוויל, פתי, תם, חסר דעת, מטומטם, שוטה, רפה שכל |
Ke karar de ermoza es alguna este karar de bova es |
Si el mundo fue echo por bovos porke no mos devoran los lovos |
Ni bovo ni loko, ni uno komo el |
El ke mira i piza en el lodo toda la djente saven ke es bovo |
Keres matar al savio metele un bovo al lado |
El doktor non puede dar preskripsion para el bovo i el ladron |
La mansevez es una vez, el ke no se la goza, bovo es |
Kuando topas un medio bovo, toparas un entero bovo |
Es mas fasil de kurar un bovo ke topar kura para un loko |
Ken se puede enkuvrir del Dio? El bovo dize, solo yo, solo yo |
Non ay buena repuesta para bova demanda |
Lokos i bovos a la timarana |
Luvia de bovos |
Al bovo i al loko asegun le da |
Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo |
Si en raki gastas dinero sos ombre bovo sin meoyo |
Se aza del bovo i del loko |
boy (t.) m. |
גובה; מידה, גודל, ממד, שעור, קומה; גיל |
Boy di griyo ma boz de marinero |
Mi boy a las kayadas mi yo a la meshkita |
Kada uno se estira, al boy de su kolcha |
Chiko de boy - grande de aferedji |
boyá/boya (t.) |
צבע; איפור; עצב, סבל, יגון, צער |
O kadar para o kadar boya |
boyadear (t.) v. |
צבע, סייד, כיסה בצבע; הכתים; שינה דעה; גרם סבל |
Los malos kristianos mos dan munchas dolores, boyadean judezmo kon pretas kolores |
boz f. |
קול, קול בהצבעה, צליל, טון |
Boz de perros no se va a los sielos |
Boz de griyo, boz de marinero |
La novia eskondida, la bos en la meshkita |
bozdear (t.) v. |
קילקל, השחית, בילה |
Por poka levadura se bozea la masadura |
Por una moshkita se bozea i se gomita |
Buzeyo un yardan por azer un kandelar |
El mal avlar, bozeya kaza |
Kuando vas a buziar tanit, non lu buzeiis kun ravano pudrido |
braga/bragas f./f. pl. |
תחתונים, תחתונים ארוכים, מכנסיים תחתונים רחבים לגבר |
Las bragas no se save atar, kazar se kera |
Ken no save vistir braga los chikures le azen yagas |
Ham Avram Aldoshas, ke tiene las bragas floshas |
Dos kulos en una braga |
Ken si pisho en mis bragas? |
brageta f. |
פתח מכנסים, ''חנות''; תחתונים עם קישורים בקרסוליים |
Amor i pezates (pezetas) i fuersa en las bragetas |
braso m. |
זרוע; ענף, סמוכה |
En los brasos de su padre, en pechos de su madre, komo la roza kuando se avre ansi asemeja el ombre |
Si datis la mano, ti toman i el braso |
Si es la mi ija venga en los mis brasos |
braza f. |
גחלת, גחלים |
Ande kaya la braza aya se kema |
Kon chika braza se ensiende una kaza |
Se kema komo una braza |
Buena kaza, buena braza |
En kada kaza ay una braza |
briyar v. |
זהר, הבהיק, הבריק, התנוצץ, נצץ; הצליח כלכלית, חי ברווחה, זרח מעושר/סיפוק/רווחה (גם באירוניה); תאם |
Todo lo ke briya no es oro |
brusha f. |
מכשפה, ''מכשפה'', מרשעת, אשה דוחה במראיה |
No muera bruja si no desha bru[s]ha |
Se kazo el guerko kon la bruja |
buen adj. |
טוב (צורה הנאמרת לפני השם) |
El buen vino asta la fiesta |
Lagrima en el ojo, sinyal de buen korason |
El buen pagador es patron de bolsas ajenas |
Keresh tener un vero amigo, toma haver un buen livro |
Aspera muerto, vos kontare un buen kuento |
Az bien i aleshate de mal si keresh bivir kon buen mazal |
Eskucha a los viejos, saven dar buen konsejo |
El ke es buen pagador, nunka sale devdor |
El pedante nunka es buen profesor |
Buen vino en negra bota |
Buen abogado nunka es barato |
Buen korason aze buen karakter |
Kien tiene buen vezino, tiene buen destino |
Biva el buen devdor i el arekobdador |
Devda, buen dia no espera |
Mal pagador, buen rikavdador |
Ken tiene buen vizino se anbeza buen dotrino |
Buen zahou tengas |
buenas f. pl. |
'טובות'' |
Lo ke se aze kon las buenas, no se aze kon las negras |
buendad /buendá f. |
טוב לב, נדיבות לב, חמלה, אדיבות; תמימות; טובה, מעשה חסד |
Kuando azis bundad a la djenti non asperis paga |
Si non puedis azer bundat, a lu menos kita palavra buena de la boka |
Ya basta le veluntad ke keris azer bundat |
bueno adj. |
טוב, טוב לב, נדיב לב, רחום, נעים, ישר |
Kon buena djente lo digo, uno yevaron, uno trosheron |
De vez ke vengo yeno, so marido bueno |
Kuando ay dar sos bueno |
El dinero aze lo malo bueno |
Kada uno es el mas bueno mediko de si para si |
Emprestimo bueno no ay |
Erash maridu bueno, kuandu viniash yeno |
Al marido bueno un kuerno, al malo tres i kuatro. |
La pera buena se la kome el puerko |
Non ay buena repuesta para bova demanda |
Para el bueno todos son buenos, para el malo todos son malos |
Buena es la novia siega de un ojo |
Pensa lo negro, ke te venga lo bueno |
Esfuegra ni de barro buena |
Ande se ateman los buenos dias |
Buena kaza, buena braza |
El ke no se siente no viene de buena djente |
Kovra buena fama i echate a durmir |
Buenas oras tengan los gevirim |
Alma buena, meza puesta |
El dia bueno echalo a la tripa |
Buena komo el pan |
bueno adv. |
היטב, בסדר |
Il kolorado kon el vedri le va bueno (=Il kolorado kon el preto es maskara) |
Ken aria ultimo, aria mas bueno |
Algunas vezes es bueno de jugar komo el bovo |
bueno m. |
טוּב, טוּב לב; טובה |
De lo bueno i lo mejor |
Kien no save de avuelo nunka save de lo bueno |
Kanta gayiko para bueno |
El ojo kere ver bueno |
El muncho pensar no sale a bueno |
Bueno viene de mano del bueno i malo viene de mano del malo |
Ken avla bueno, bueno ke tenga |
En bueno kontarlo |
El bueno kon el malo i el malo kon todos |
Aze bueno i no mires ke es ajeno |
Azi bueno, para ki topas bueno |
Ken non konose avuelo, mankura de muncho bueno |
Aze bueno i echalo a la mar |
Mas vale un malo konosido ke un bueno por konoser |
Kamina kon buenos i te aras uno de eyos |
buey m. |
שור |
El buey lo eskorno, al mas buen lugar lo echo |
El boi i la oveja, todos la mesma konseja |
Mejor yantar de verdura i sin pasion ke bue(y) engordado kon aborrision |
Mos komimos el buey, por los kuernos ke no kede |
bula (bulg.) f. |
אשה מבוגרת בת העם; גברת, בעלת הבית; גיסה; אחות גדולה; באירוניה: דודה; גברת, מטרוניתה |
Ver a la bula de baldes |
bulanderear (t.) v. |
עורר בחילה/סלידה, הבחיל; העכיר; בילבל, עורר חשד, זעזע |
La moshka no mata, ma bulanderea |
bulisa f. |
גברת, מטרונית, אשה כבודה, גברת; בעלת בית זקנה, אשה מבוגרת; רעיה |
Kuanto keres bulisa, yevalo a kaza |
Kayades Bulisu, ke es la salud |
bulto m. |
תפיחה, גוש; גידול; גוף בעל קווי מתאר מטושטשים; דבר מה גס, מכוער, מכוער למראה |
Un bulto de chimineya |
Un bulto de mursa |
burakado (port.) adj. |
מנוקב, מחורר |
Una vazia i otra burakada |
Sho i mo i tifsin burakado |
Tiene ojo burakado |
burako (port.) m. |
חור, נקב, חריר; פתח |
Ken se mete al burako, siente su negro fado |
El Dio mos guadre de vizino malo i de aire de burako |
Raton ke tiene un burako, presto lo kaptura el gato |
Kere saver el klavo i el burako |
burla f. |
צחוק, שחוק, לעג, משובה, לגלוג, לצון |
Di la burla no se eskapa ama si enkampa |
El kagalon kita burla del pishalon |
burlar v. |
לעג, לגלג, צחק ל-; פלירטט |
Si me vites burli, si non, kon eyo me kedi |
burlarse v. refl. |
התבדח, הלעיג על, לעג ל-, שם ללעג, התלוצץ, חמד לצון |
No te burles del borracho, te viene a la kavesa |
bushka f. |
חיפוש |
Kuando mazal no ay, ventura ke buska? |
bushkar v. |
חיפש, ביקש |
Al ke bushka de matarte, madruga i matalo |
Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan |
Ken bushka al padre, topa a la madre |
El ke bushka panasea es pekado i manzia |
Bushkando un sapato, topi un raton |
Tomame kuando me veyes i no kuando mi bushkas |
Meta dos piezes en un sapato i la ventura va bushkala |
Bien guadrado, mal bushkado |
Kuando el merkader kevra, bushka defteres viejos |
Non es el ombre ke lo kulpa sino la mujer ke lo bushka |
Si el mazal kale yir a bushkar, sapatos de fierro tienes de akargar |
Anshugar i kontado te puedo dar la vintura es a ti a buskar |
Los ojos pedri, las pestanyas vo buskar |
Las mulas fueron a buskar kuernos, vinieron sin orejas |
butika f. |
חנות |
Si botika avrites kortate todos dos pies |
La butika traya kaza i la kaza no traya butika |
Shastre en pies saka en putika tanyedor en bet-ahayim |
Si te demandan ke echo azes, respondele shastre en pies, saka en botika, tanyedor en bet ahayim |
Afuera de esto, la botika entera |
buyir v. |
רתח; הרתיח; בהשאלה על מעיים: בעבע (גזים) |
Oya de muchos no buye |
En todas las kazas buyen lapas, i en la mia kalderadas |
A la papona no le buye la oya |
chamur/chamura (t.) m./f. |
בוץ; כינוי לאדם בלתי נעים ווכחן, אדם פחות ערך |
En el chamur ke lus est[r]uyas |
chanakita (t.) f. |
קערונת, קערה קטנה |
Ande van platikos boltan chanakitas |
chanta (t.) f. |
תיק, סל, ילקוט, מזוודה קטנה, תיק יד, תיק קניות |
I en la chanta del prove se puede topar un juvayer |
charshí (t.) m. |
שוק, יריד, בזר, רובע המסחר |
Asta ke disho belibizes se serro el charshi |
chay (t.) m. |
תה; נהר |
A la ora del chay nos deskalsamos |
cheminea f. |
ארובה; אדם המעשן בלי הרף |
Un bulto de chimineya |
chibuk (t.) m. |
מקטרת; נרגילה; פומית לסגריה; טבק |
Un baruh aba klaro i un chibuk tapado |
chikito m. |
עולל, תינוק, ילד קטן |
Chikitos i mamantes, el Dio alevantes |
chiko adj. |
קטן |
El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado |
Chiko fue, ya se amato |
Chiko de boy - grande de aferedji |
Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate |
Chikos i grandes komo los djidios de la kaye |
Anke todo en siendo chiko parese linpio, el elefante aun ke es grande es suzio |
Kuando s'enrikesa el ijo del ombre se la aza la kaza chika, la mojer feya |
La mujer i la sardina mas chika, mas fina |
El peshkado grande engluta al chiko |
A vinya grande sesto chiko |
En la guerta grande yevate el sesto chiko |
Por kontra a la guerta chika yevate el sesto grande |
Kon chika braza se ensiende una kaza |
Novia chika, novia grande, talamo kere |
Kriyos chikos, ansias chikas ; kriyos grandes, ansias grandes |
Respekta al chiko para ke respekte al grande |
Al deavlo se vaya, de chiko fin grande |
Haragan en chiko, ladron en grande |
Kuando los kriyos son chikos es mashkar fierro |
Echa el pese chiko para aferar el grande |
El mas chiko kaveyo aze su solombra |
chikur (t.) |
שרוך נעל, שרוך תחתונים; סוג של מאפה ספירלי |
Ken no save vistir braga los chikures le azen yagas |
chivayer (t.) m. |
אבן יקרה |
I en la chanta del prove se puede topar un juvayer |
chokal m. |
סיר לילה |
Los maridos ke veyan en el chukal |
chop (t.) m. |
זבל, אשפה; קש ותבן; העלאת גורל (במשיכת קני קש) |
Los ke son muy miop todo echan al chop |
chorbá (t.) f. |
מרק, מרק אורז |
Djoha le dieron chorva, se metio a yorar |
Ken se kemo en la shorba, asopla en el yogurt |
chorro m. |
זרם, שטף, זרם מים; פריצה פתאומית ועזה של נוזלים |
La persona nase kon yoros ama lo enteran kon chorros |
Si paz en kaza manka, el chorro de amor manka |
chuflar v. |
שרק, צפצף; שתה מלוא לוגמיו |
El ke paga - chufla |
chuflete/chuflet m. |
משרוקית, צפצפה |
Si das el aspriko, tane el chufletiko |
El mundo es shuflete, ken lo tanye, i ken lo siente |
chufletiko m. |
משרוקית קטנה |
Si das el aspriko, tane el chufletiko |
chupar v. |
מצץ, ליקק, לקק; לגם משקה אלכוהולי ברוב חשק; נישק |
Es chopar los dedos de los piezes |
Ken toka miel se chupa los dedos |
churuk (t.) adj. |
רקוב, רעוע; נכה, בעל מום, קיטע |
No se pize en tavla churuk |
dada f. |
מכה,סטירה, חבטה, דפיקה |
Estas dadas son tumadas |
dado m. |
קובית משחק; מתנה, נדבה; אצבע |
De dados i pedados Djoha kazo al ijo |
El mejor de los dados es no djugarlos |
dainda (port.) adv. |
עדיין; עוד, עוד יותר |
Nainda no salio de la kashka del guevo |
Anke Faro muestro amigo murio, dainda se akodra el buen djudio |
La masa del puevlo son ignorante ama dainda se kreen kontente |
Muestra Santa Biblia dainda es mar deskonosida |
No keto dientes nainda |
dama f. |
גברת, גבירה; אבן משחק בדמקה; מלכה במשחק שחמט/קלפים |
Dulses son las damas, ma afuera de sus kazas |
La pasensia dama kere bien rijida, porke es una koza ke toka la vida |
damlá (t.) f. |
טיפה, נטף; צינית (שם של מחלה); שבץ לב, שיתוק |
A damla, a damla, si azi un lak |
dantisto m. |
רופא שיניים |
A ken li dueli el dienti si va al dantis |
danyo m. |
נזק, הרס, פגיעה; כעס, רוגז, מצב רוח רע; שגעון חולף, זרות, מוזרות, אקסצנטריות |
El vinagre fuerte aze danyo a su tinaja |
Agro huerte se aze danyo de si para si |
Ande no ay banyo, no ay danyo |
Mi ojo ke no te aga danyo |
Il ke desha para manyana topa danyo en el kamino |
Non avles kozas ke non saves porke akareas danyo |
Un danyo - un sehel |
Kada ombre ke prekure de ser djusto i no kauze a ninguno danyo i dizgusto |
danyozo adj. |
מזיק, מועד לפורענות; נוטה להתקלקל |
Prejuisios son komo las malas yervas, kresen en abundansia i son danyozas |
No seas fuziozo ke sales danyozo |
Mucha mujer i gozo es tosigo danyozo |
Muncho vino es danyozo, un pokito es savrozo |
Todo lo muncho es danyozo mizmo paras munchas |
dar v. |
נתן, העניק, מסר; תרם, נדב; צלצל; הכה; התרחב (בגד, נעל); (כאשר מופיע שם אחרי הפועל:) גרם, עשה |
Dame godrura te dare ermozura |
Gudruras ke me de el Dio, ermoza me ago yo |
Dale ke le daras, guay ke de si no ay, de su mano no ay |
Ay dar, ay saludar |
El Dio la dio, el Dio la tomo |
Dalelde a Sara, ke venga mi sira |
Kuanto mi dash por yir i vinir |
Ken da poko, da de la alma |
Dientes de kavayo ke tenga, igine no le vo dar or azer esto |
El konsejero da konsejo para mal |
El ke non da sedaka del todo por seguro es atavanado |
Djoha yevava bogos al banyo, los suyos los dava a yevar |
Dame alas para bolar |
El Dio da barvas al ke no tiene keshadas |
Kuandu uno bushka mas de lo ke merese, pierdi i akeyu ke li davan |
Mas da el duro ke el deznudo |
Lo das enbasho salta komo el karpus |
Dame al gato por kompanya |
Dar el guevo sin la yema |
Ni dar ni haver, ni mujer de mantener |
Kontentate kon la parte ke te dio el Dio |
El ken no tiene kreyaturas va yorando se inyerva kon el Dio porke no le esta dando |
El loko da, el meoyudo toma |
Das al vidro guay del vidro, das a la piedra guay de la piedra |
El ke viene sin yamar, no le dan lugar |
D'ayi li dio la tos a la gayina |
Ken no da kon Israel, peka kon Ismael |
Madre i ija por dar i tomar, son amigas |
Dame una boka en prestado |
Ke karar ke me den, guay de mi ke non tengo |
El kavod es de kien lo da, no de kien lo toma |
Dami mioyu, ti dare kashko |
Ken te dio pachas, te dio mieles |
Ken mi dio al padri, ke non mi de al ijo |
Damos i damos kon la pendola en la mano |
El Dio ke no de ni al perro de la kaye |
Le dan el pie kiere i la mano |
El Dio da la yaga, da i la melizina |
Dami migas ti dare amigas |
Kon parientes ke no tengas dar i aver |
En tomar i dar es fasil de yerrar |
Dar kon las manos, tomar kon los pieses |
Ande la da, ande la toma |
Donde las dan, las toman |
Lo ke me dan ya es viejo |
Da onor ke te den onor |
Mas vale no prometer ke prometer i no dar |
Dar i tomar sale korkova |
El mundo esta en dos ruelas, dar i tomar |
Kuando ay dar sos bueno |
dara (t.) f. |
שקלא וטריא במשפט; עטיפה |
Kaza i karne sin dara no ay |
darsar (ebr.) v. |
נשא דרשה, דרש, נאם, הרצה; נזף ב- |
Ke age darshar, ke sega en Tesha beav |
Darsha mi ijo ke sea en tisha be-av |
Bueno darsha el haham kuando ay ken lo oiga |
darse v. refl. |
התמסר, הקדיש עצמו |
Se dio al daul de yorar |
En ora de pleto - non se da bonbones |
Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas |
Ke te des de pieses i de manos |
El selo se dio para los ermanos |
darush (ebr.) m. |
דרשה |
Un darush i un perush por una kashka di tarmuz |
dátile m. |
תמר (פרי) |
L'agrada tomates i no l'agrada datiles |
daul (t.) m. |
תוף |
Se dio al daul de yorar |
debaldes adj. |
חינם אין כסף |
Vinagre debalde es mas dulse de miel merkada |
debaldes adv. |
בחינם, חינם אין כסף |
Non dize amen debaldes |
debasho adv./prep. |
מתחת, תחת |
Debasho de mi manto, al rey mato |
Diez anyos in kadenas i no uno debasho de tierra |
Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho |
A dipasho del sielo non ay koza mueva |
Kuando muncho marineros salen afuera, guarda tu ija debasho la eskalera |
Enriva lisho lisho, adebasho medra i pisho |
Nada non keda eskondido adibasho de sielo |
La mana esta debasho del alma |
Ke se unda adebasho la tierra |
Uno en papo, otro debasho el sovako |
dedal/didal m. |
אצבעון |
Vaziando la mar kon una dedal |
Kavar el pozo kon dedal |
A la haragana, kuando l'alguja, kuando el dedal |
dediko m. |
אצבע קטנה |
Kayeron los anikos, kedaron los dedikos |
dedo m. |
אצבע; כל דבר בעל צורת אצבע/ממדי אצבע |
Apuntado kon el dedo |
Lus dedos de las manos non son de la mezma largor |
Ken toka miel se chupa los dedos |
El ombre detra del dedo no se eskonde |
Lo ke vee kon el ojo apunta kon el dedo |
Nu lu yames a tu yerno, yerno, si no le metes el aniyo al dedo |
Aze los diez dedos kandelas i ni uno no le arlumbra |
En kada dedo un marafet |
Es chopar los dedos de los piezes |
El ken tiene panariz en el dedo se aze pregonero |
defekto m. |
פגם, מגרעת, חסרון, ליקוי, מום, חסר, פגימה |
Ken por seguro son los mas savios? Los ke non eskonden sus defektos |
El ke non puede guardar el sekreto tiene meoyo malo i defekto |
El marido ke a su mujer non tiene respekto, por seguro este onbre tiene grande defekto |
defendido adj. |
אסור, מנוע ; מוגן |
Guevo ke mostra puntiko de kolorado, ten tino ke el komerlo es muy defendido |
deke interog. |
למה, מדוע |
Di ke vash al hides? por ke va el mundo a la rovez |
Deke martes i no un dia mas antes |
dekolgar v. |
היה תלוי ב-; תלה ב- |
Perkura ayudarte a ti mesmo, i nunka dekolges de dinguno |
del prep. |
של, מ- |
Kitate lo del kashko |
delantre adv. & prep. |
לפני, מול, נוכח, בפני; קדימה, לפנים; בהשוואה ל- |
No komas delantre de todos porke te tienen ojo en todo |
Ashugar i kontante, todo delantre |
Kuando te asentas delantre de savios ten tino i no avres presto los lavios |
delgado adj. |
דק, צנום, רזה, דקיק; עדין, רך; חריף |
Non se rompe de delgado si non de godro i mal filado |
demanda f. |
בקשה, שאלה, משאלה; דרישה, תביעה, הפצרה; ביקוש; עתירה, עצומה |
Non ay buena repuesta para bova demanda |
Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas |
En demandas de djustisia avla siempre la verdad |
demandar v. |
שאל, ביקש, דרש, תבע, ביקש במפגיע |
Te espantas de demandar? Tienes miedo de estudiar |
Ke steiga en kaza, pan no demanda |
El ke demanda perdonansa no se espanta de verguensa |
Ken demanda poko es loko |
Ken demanda sedaka no se echa sin senar |
Fue demandado en la yeshiva de los sielos |
Demandando, demandando se va fin Estambul |
Akeya madre ke pario kulevros yine demando por eyos |
Kontentate di lo tuyo i no demandis nada di otr'uno |
Kome la uva i non demandes de ke parra es |
A papo ke keres, a boka ke demandas |
El ke no kere kos.huegrar demanda mucha ashugar |
Antes de komer, demanda si es kasher |
Ni peka ni demanda pardon |
El elevo demanda, el profesor aklara |
Antes de tener katilik kon tu amigo, demanda al Dio Santo ke este kontigo |
Un loko demanda lo ke siete savios no responden |
demanyana adv. |
בבוקר, מוקדם בבוקר; בוקר; מחר בבוקר |
Kurto le aremos fin a la demanyana |
Ken s'alvanta demanyana, se l'espierta el mazal |
demás adv. |
בנוסף ל-, חוץ מ- |
La madre es madre, que lo demas es aire |
demazía f. |
עודף, כמות עודפת, מעל הנדרש, יתרה |
Lo ke disho mi tia kon su demazia |
denegreser v. |
השחיר, הקדיר; השחיר (נעשה שחור) |
El ijo del djudio, krese i enegrese |
depedrerse v. refl. |
הלך לאיבוד, איבד דרכו; נעלם; מת, נהרס, אבד; התבולל |
Si se detadre non se depiedre |
derecha (la) f. |
ימין, צד ימין; יד ימין |
Lo echa a la eskierda, le sale a la derecha |
derecho adj. |
ישר, צדיק, נקי כפים, הגון, כן, תם לב; ישר, זקוף, ניצב, אנכי; ימני |
Derecho komo el gancho |
Si keres salvar del sospecho, ten pasensia i veras lo derecho |
Este ombre es derecho, los derechos stan aya adebasho |
Kara tuerta - ventura direcha |
Los ke kaminan en el kamino derecho tienen ke kaminar en kamino estrecho |
Lo kue aze la mano derecha, la siedra ke no sepa/veyga |
derecho adv. |
הישר, בקו ישר, למישרין |
Asentate tuerto i avla derecho |
derecho m. |
חוק, משפט, חוקה; משפטים (לימודי); מה שצודק והוגן; זכות |
el derecho yeva kavesa rota |
deredor (1) cf. derredor adj. |
|
El ke kere la kol kere i al deredor |
derrokar v. |
הרס, ניתץ, החריב, השמיד, איבד, השם; דירדר, הפיל; אימלל, גרם אסון |
La mujer buena fragua su kaza, la mujer loka la derroka |
Ken ve el palasio del rey, derroka su kaza |
dert (t.) m. |
עצב, דאגה |
Kresen los kriyos, kresen lus dertis |
desbarasarse v. refl. |
נפטר מ-, |
Ken amanese presto, s'esbarasa presto |
desde prep. |
מאז.., למן, מ-, מן |
Desde ke kazu, bukado dulse non komiu |
Desde ke nasio tinya le kresio |
desdechar v. |
בז ל-, זלזל ב- |
Piedra desdechada - kavesera de meza |
desdenyar v. |
זילזל ב-, בז ל- |
Aunke seas savio i viejo nunka desdenyes el buen konsejo |