מכון מעלה אדומים

El Instituto Maale Adumim



אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי

330 ערך מספר

abashar v.

ירד, פחת; הוריד, הפחית, הנמיך; העמיק (בשאלה/נושא)

abashar de valor

ירד ערכו, פוחת

abashar el komer

הוריד את התבשיל המוכן מעל האש

abashar eskalon

ירד ממעלתו, נסוג

abashar al charshi

הלך לעבודת יומו

abashar de novia

יציאתה החגיגית של הכלה מלווה במשפחתה מביתה אל החופה

abashar livros

לעיין לעומק (בהסתמך על המקורות) בשאלה שעל הפרק - נאמר לעתים באירוניה

va abashar la ley

"התורה תרד שוב משמים" - נאמר בלעג על מישהו השקוע בהגזמה בתפילתו

le abasho la bovedad

השתטה, נהג כשוטה

le abasho la nevua (ebr.)

זכה לגילוי משמיים, זכה לרוח נבואה - נאמר בלעג על מי שמנסה להתנבא על העתיד לקרות

abashar kalambre

נתקף בעווית

abasho la derusha

ירד ערפל על הארץ

abasho sekera

החלה תקופת יובש, החלה בצורת

abashar kon fuersa

ניתך

abashar la luz

לעמעם/לעמם את האור

abashar de grado

להוריד בדרגה

abashar la bandiera

להרכין את הדגל, להוריד את הדגל (לחצי התורן)

abasho piedra del korason

נגולה אבן מעל ליבו

bashar/se

61410

פתגמים

Abasha eskalon, toma mujer, suve eskalon, toma haver

El tiempo es una eskalera: el uno asuve i el otro abasha

שירה קלאסית ודרמה

abasha su pazmo venga i los vea. (Gaon, Poezias)

abashates tu echa vizera sovre tu frente (Papo, Navot)

Presto basho de las simas d'Olimpos, i fue a Itaka (Odisea)

קופלאס

ensanyose i abasho, -asi seas bivo i sano (Toledo, Koplas de Yosef)

En este dia abasho el Dio en Sinay i milarias de mal'ahim kon el (Ketuba de la Ley)

grandes dolores ke le venga i le abashe me'huma: (Gizados de berendjena, siglo 18)

Luz le abasharia de la shehina el rey bien la atina las sus karas ruvias ke paresen djoyas (Purim, De-Fes, sig. 18)

Kon estos abasha asta la fondura de la mar, la mar se aze delantre de ti un sanegor. (Donme, sig 18)

kon tres malahim abasho mishemé rumá; los malahim le izieron la kama, kon neshiká le tomo su neshama (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

piedre kudiado, salvador de Israel, resivi tu tefila esklavo fiel, yo abashare kon Mihael i Gavriel, ande ti Moshe (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

por su pezar es abashado i por su pezar es afigurado, i por pizar es kriado a venir a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Es por esto ke abashara sovre Sinay / el kreador del mundo ke es Adonay / porke deprenda toda la existensia / i tome por manto la amuldensia (umildansa) (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

A' rey fuerte azien abashar i azien enalteser / kon dichas de santos i kon setensia de andjeles / despedasan penyas i rompen montes (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

ספרות תורנית

fueron abashando aguas de los sielos repozadamente, komo la luvia ordenavle; (Meam Loez Bereshit)

i despues se avrieron las ventanas de los sielos i fue abashando luvia sovre la tierra (Meam Loez Bereshit)

Abashan a geinam i yevan yisurin una ora i esklaman i yoran i suven (Menorat 'Hamaor, 1762)

Kon la magna abashava piedras buenas i djoyas (Shevet musar, Const. 1740)

Si estava komiendo en la Suka i empesaron a abashar luvias, i se fue a kaza i despues kedaron las luvias, no es ovligado de ir de nuevo a la Suka, (El Gid,1967)

Abasharon rabi Elazar i rabi Aba, i lo bezaron; (Leket 'ha Zo'har, 1855)

I es ke los reyes uzan a enprezentar espadas kon diamantes i otras djoyas i ansi van estos prezentes a klasa a klasa, tanto abashando i asuviendo, (Lel Shimurim, 1819)

abashi yo abasho i vidi esta shemata (Bene Avraam, 1773)

lo fueron abashando asta ke lo asentaron en la tabaka prostera, ke siendo no platiko en ninguna koza no lo estimaron por nada (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870)

todos estos modos de danyadores negros los abasho a eyos al burako de el teom grande, i ata el hamor ke es kelipa gedola (manus. Minhat Ani, Yerushalayim 1880)

estos son 3 kelipot abasharon a enbatakar la sivdad i ninguno puede ir ande esta djente (manus. Minhat Ani, Yerushalayim 1880)

i en medio al kortijo avia unas (alberkas) djifias de aguas manantes aguas de vidas, i en medio un djuske ke sovre el suven i abashan las aguas kon fortaleza i tornan i kaen en las djifias i se inche (Shivhe Hayim Vital, Sal. 1892)

arrodeando por las kayes, asuve eskaleras i abasha eskaleras be-ofan ke kuando torna a kaza ya esta muerto kansado (Pele Yoets I, Viena 1870)

yetser ara es enemigo de la presona segun disheron hahamim ke abasha i lo sonbaye i asuve i kontraya sovre el (Pele Yoets I, Viena 1870)

תנ"ך, משנה ומדרש

Entonses eya los abasho kon una kuerda por la ventana (Biblia, Const. 1873)

los ke suvian para dar los kierpiches suvian por la parte de mizrah i kuando los davan abashavan por la parte de maarav (P. R. Eliezer, 1876)

רומנים ועיתונות

Eya abashava ayi de la karosa, kaminava a pie mientres una ora, suvia de nuevo en su karosa (La dam o kamelia)

en ke eskopo eyos venian a Paris i en ke otel ivan a abashar; (Banyos de sangre, 1912)

I vos venis aki abashar en mi otel para dormir? demando el de una boz estragunyada. (Banyos de sangre, 1912)

Si, mi kerido Andre. Nozotros abasharemos en la kaleja de las Kriaturas Koloradas, (Banyos de sangre, 1912)

La levanto, la abasho, travo una vena, adjusto otra, apreto una de una parte, aflosho otra mas ayi i, aviendo bien, bien examinado, el disho: Pronto! Kuzid! (El muerto ke esta bivo, 1912)

Entre tanto, abasho de la beema i la libero. (Otniel Hodja, 2002)

lo avian abashado en un fotolyo, i imobil, semejante a una estatua, sinyor de Mino, surmontado su mal, avia sentido la lektura del papel legal (La sinyatura del kontrato, Yerushalayim 1907)

la kampana dava el senyal de partensia, Antonio saludava de nuevo a su mujer i abashava del vagon, el treno se metia en kamino (El prove doktor, Const. 1904)

serrando la ventana abasho al piano de abasho ande el otelier ya avia avierto la puerta para resivir a los mandados de la tempesta (La Epoka, Sal. 1900)

abashava a la lapa (magara eskondijo) debasho de kaza por ensender la lampara de shabat (La ermoza Rahel, Tel Aviv 1951)

Abasho muy presto por bushkar kandela. Eya, paresia konoser la persona ke traiya. (Nantes, Tel Aviv 1952)

Alora, de ken se trata? demando el en abashando su boz. (Nantes, Tel Aviv 1952)

la kuriozidad me izo abashar del kavayo i entrar en la lokanda (Manon Lescaut, Yeru. 1906)

la senyora ke avia abashado la primera de la karrosa i ke paresia de alta famiya respondio kon una boz dulse, basha i temblante (Muerta de mala muerte, Yerush. 1911)

דיגומים מילוניים

Abasho la lana - pujo el gaytan (Moscona)

Ay dizientes ke el presio del pan va abashar (Moscona)

Otra koza no le abasha (Moscona)

abashar la eskalera (Nehama)

no esta abashando porke esta hazino (Nehama)

abasharon las aguas (Nehama)

es la ora ke le abasha la bovedad (Nehama)

el mestro le abasho la mezada (Nehama)

abasha de lo ke devia lo ke ya te pagi i lo ke te di atras (Nehama)

el hazino sudo i le abasho la kayentura, estuvo en repozo i le abasho la tansion (Nehama)

abasharon los presios (Nehama)

abasho la lana i suvio el algodon (Nehama)