מכון מעלה אדומים

El Instituto Maale Adumim



אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי

19700 ערך מספר

alto adj.

גבוה, רם, נישא, מרומם, תמיר

en alto

למעלה

mares altas/altas mares

לב ים

ser de alto linaje

להיות בעל ייחוס/מיוחס

mirar en alto

לשאת עיניו למעלה - לשאוף לגדולות

echarse en alto/echarse mucho en alto

לבקש מחיר מופקע

suvir a uno en alto

להרעיף שבחים על מישהו

tomarlo de alto/de mucho alto

להביט עליו מגבוה, לזלזל

alto i vano

גבה קומה וקצר דעה

ni alto ni basho ni vidro pizado

נוסחה המקדימה חידה (במשחקי ילדים)

פתגמים

Ay altas i bashas

Ken lo suyo kita al merkado, ken avla alto, ken avla basho

Alta i gorda ke me krie el Dio, blanka i korelada ya me ago yo

Aze los echos uno en alto, uno en basho

Pisha d'en alto

Alto komo el pino

Kuanto mas alto me veyo, mas alto kero ser

שירה קלאסית ודרמה

ke en la mar las konose, i el, los pilares los altos, (Odisea)

קופלאס

En el mas alto estavan mandjares muy konpuestos (Poema de Yosef)

i kon ayuda del Alto este ijo le nasio. (Toledo, Koplas de Yosef)

El Dio alto kon su grasia mos mande muncha ganansia, (El Dio alto)

Enpesar kero a kontar echas del Dio alto (Purim, De-Fes, sig. 18)

Hatan i kala avian dientro de nekuda alta (Donme, sig 18)

Mi Dio, mi Dio Tu sos alto, kien no kree el es falto. Nafshi, mi korason salto para loar a Tu Nombre. (Donme, sig 18)

Kon ayuda del Dio alto ke no mos aga nada falto; lo alavo i lo kanto, ke le tenemos ke dever. (Mandjares de Purim, sig. 18)

Izo Avraam Avinu segun le enkomendo el Dio alto i enshalshado, izo tefila al kevayahol por Israel puevlo amado; este kuento no sea olvidado (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

reveamos en el alto, djuramos su nombre santo, falsamos en el trato komo uzansa de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Es verdad ke en alto moro / ma sovre el arrebashado miro / ''Lama teratsedun 'harim gavnunim, 'ha'har / hamad Eloim leshivto yishkon lanetsah'' (Ketuba, manus. Rodosto 1931)

Despues de las palavras las estas, engrandesio el rey a 'Haman, ijo de Hamdata, i puzo su siya de todas las siyas mas alta; a el ke kiere abedigua, i a el ke kiere matar, mata; ke no ay kien le diga ni si, ni no. (sova semahot, Livorno 1782)

Vino blanko trusheron de Espanya, i kolorado de alta Alemania, i de muchas maneras de Transilvania; no kedo modo de vino ke no se trusho, no. (sova semahot, Livorno 1782)

A' mi korason, de flamas de fuego de tus brazas se fuye / temerozo en puevlo alto, mi korason kon amargura esklama / komo suvira i verna pelado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

ספרות תורנית

I disho sekretos altos sovre estos, a karar ke kayeron rabi Elazar i rabi Aba delantre de el. (Leket 'ha Zo'har, 1855)

I sovre todo disheron la djente de akel tienpo: Bendicho Avraam de el Dio alto, krian sielos i tierra. (Lel Shimurim, 1819)

nuestra istoria es de alta valor, si mos interesamos a eya, remarkamos los selebres savios del Talmud, los grandes savios dela Espanya, doktores en todas las sensias, filosofos, astronomos, poetas, ministros i ombres de estado ke azen la onor de nuestro puevlo (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

i venia de la parte de maarav por el kamino de el bet akeneset de la plasa; i estavan kantando un pizmon ermozo kon boz alta (Shivhe Hayim Vital, Sal. 1892)

I kon alma rebashada i esprito basho, i kon korason kevrado i majado, enpues ha-rav Zerahaya Halevi empeso una derasha , i disho sekretos altos, i eskapo la derasha kon tefila i bakasha (Shevet Yeuda, Viena 1859)

mas adientro de la muraya avia un perde komo un kafishlik ke arrodeava todas las partes i era alto diez tefahim (Meshivat nefesh I , Const. 1743)

תנ"ך, משנה ומדרש

El Dio de mi penyasko me abrigare en El, mi fortaleza alta i mi fuida (Biblia, Const. 1873)

i sera sovre todo monte alto i sovre toda kuesta enshalshada pelagos arroyos de aguas (Biblia, Const. 1743)

mijor prostemeria de koza mas ke su prisipio. mijor longo de espirito mas ke alto de espirito (Biblia, Viena 1841)

no sea ke digan: nuestra mano alta ovro todo esto, i no A'. (Biblia, Const. 1873)

רומנים ועיתונות

ombres de alto boy fueron matados, i fue un tiempo de afriision para Yaakov. (Vaye de los yoros, 1935)

I es en este momento ke salio la boz de ensima de la kolina, alta, klara i rezonante: (Otniel Hodja, 2002)

Salti en alto komo aharvado por un rayo. (El Princhipiko, 2010)

Un otro en Haskyoy, kon djube, alto alto pronunsio palavras ke no meresen ser pronunsiadas en la keila (El Djugeton 1917)

La programa de los republikanos es de sostener la duana alta por las ropas ke se importean de Evropa afin de enkorajar la industria amerikana (La Amerika 1910)

A esta razon todas las ropas konfeksionadas se venden a presios bien altos en esta sezon. (La Amerika 1910)

un perde godro i poko alto aparta los marineros de nozotros (Perdidos en mar, Yerushalayim 1907)

ken es akel ombre? demando la sinyora kon una boz bastante alta i klara para ke el konte la sintiera i si sintiera arrejistada este ultimo salio de su lugar i muy ezmovido se enkorvo delantre la sinyora (La Epoka, Sal. 1900)

el era un muy ermozo ombre, alto, bien proporsionado, los miembros sanos, la vientre redonda (El Alakran, Tel Aviv 1954)

Alora Nantes levanto los ojos mas en alto sovre Paris. Mirando en las eskuridades, sovre las kayes, las kalejas, kalejones, de la parte siedra, aklarandose de flamas tremlantes del gas (Nantes, Tel Aviv 1952)

alta, esvelta i muy grasioza, sus ojos muy grandes debasho de sejas pretas i arkadas tenian una ekspresion dulse (La linda Anjela, Tel Aviv 1953)

desde la advenimiento al trono de su maestad el kzar Nikola II kreen remarkar onde los ministros i los altos fonksionarios del estado un kambiamiento de dispozisiones muy favoravle a los djidios (El Tiempo, Const. 1896)

Ya saven ke en la vida ay siempre altas i bashas (La famoza kantadera, Tel Aviv 1950)

Alta de la talia aparesida kon una facha anjelika i pura, Alis tenia todas las kualidades ke azen de la mujer una kriansa adoravle (La Ermoza Alis, Tel Aviv 1954)

la senyora ke avia abashado la primera de la karrosa i ke paresia de alta famiya respondio kon una boz dulse, basha i temblante (Muerta de mala muerte, Yerush. 1911)

דיגומים מילוניים

Alto de boy ,basho de karakter (Moscona)

Alta, alta es la luna kuando empesa a esklareser (Moscona)

navegar por altas mares (Nehama)

suvir en alto (Nehama)

abashar de en alto (Nehama)