מכון מעלה אדומים

El Instituto Maale Adumim



אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי

18320 ערך מספר

alma f.

נשמה, נפש

alma de kántaro

חומד בצע, תאותן

alma del Dio

'נשמה טובה''

de alma i korasón/kon toda mi alma

בלב ונפש

meter alma

לעודד, לנטוע תקווה

meterse la alma en la palma

נטל נפשו בכפו, הסתכן

no ay alma nasida/biva

אין נפש חיה

salir la alma

עבד עד כלות הכוחות, הוציא את הנשמה (מרוב עייפות)

tener la alma en la palma

הסתכן, טרף נפשו בכפו

me demanda el alma

נפשי מתאווה, יש לי חשק

ver la alma de una koza

קילקל

ke su alma repoze en paz/ke su alma repoze en Ganeden

עליו השלום/נוחו עדן

no tiene alma

הוא רזה וחלוש

no le kedo ni alma

הוא נחלש מאוד

kitar el alma; kitar el alma por el garón

להוציא למישהו את הנשמה

kedar sin alma

לא נותרה בו נשמה - מת מעייפות

kitar el alma kon ganchos/kon ganchera

להוציא למישהו את הנשמה לאט לאט

vengarse del alma de uno

לגרום למישהו סבל (לענות את נשמתו)

dar el alma al Dio

לחוש עייפות רבה

por mi alma/por el alma de mi padre

בחיי!ת בחיי אבי!

aki van a bolar almas!

הזהרו, הריב הזה עוד יפיל חללים!

alma piadoza

אדם רחום (נאמר גם באירוניה על מי שמנצל חולשתם של אחרים)

fazer por su alma/ por el alma de su padre

לעשות צדקה וחסד למען נשמתו/לנשמת אביו המנוח

echarse al alma

עושה הון באופן בלתי חוקי

el alma es dulse!

מה לא עושים בשביל להוותר בחיים!

se amarga el alma

נכמרים רחמיי

alma tiene!

גם לו יש נשמה! - הבן אותו, התחשב בצרכיו

tu solo no tienes alma, i yo tengo alma

אל תהיה אנוכיי כל כך, גם לי יש נשמה!

se angustia el alma

מגעיל, מעורר גועל נפש

alma estrecha

כינוי לאדם פסימי הרואה תמיד שחורות

se estreca el alma

הדבר מצער

entiznar el alma

לומר דברים הגורמים עצב וחרדה

un alma en pena

נשמה דואבת ונכאבת

le sale el alma

נשמתו יוצאת מקנאה

amargo de alma i peor de korason

"בנפש דואבת ובלב נשבר" - סיומת במכתבו של אדם אבל

el alma ke le salga

שתצא נשמתו מרוב קנאה!

alma de perros

"נשמה של כלב" - מצליח להחלץ מכל צרה ונגע

a la fin alma no es aki, alma no vas a dar

אין כאן עסקי נפשות, שלם וגמור בזה!

ke demandas de mi alma?

מה נטפלת אלי, עזוב את נשמתי!

alma d'ani, alma de prove

נשמה קטנה - אינו מסוגל לפעול ברחבות

alma de nyudos

קמצן גדול מקמץ על כל פרוטה

el alma l'está saliendo detras de los fijos

מוציא נשמתו על (טיפול ב)ילדיו

el alma l'está saliendo detras de esta ninya

נשמתו יוצאת אחרי הבחורה הזו

tener el alma en los fechos

משקיע את כל נשמתו רק בעסק

es el alma del fecho

הוא הדמות המרכזית בעסק

estar kon uno alma i vida

להיות בקשר אמיץ ועמוק עם מישהו

dar el alma por uno

נכון לתת נשמתו בעבור מישהו

dar el alma por

להשתוקק מאוד; לרצות מאוד בקרבתו של מישהו

un Dio solo i mi alma lo saven

רק אלוהים יודע איזה סבל עובר עלי

kae el alma a los pies

הלב יוצא נוכח הסבל/העוני וכו'

me se deskayó del alma

איבדתי את אהדתי והוקרתי אליו

este komer toma el alma

התבשיל הזה דוחה במתיקותו

entrar en el alma

מענג ומוצא חן מאוד

tomar en el alma

מושך מישהו (בעצות/דיבורים/לחץ) לתוך הבוץ

tratar a uno kon alma i bien

לנהוג במישהו בכפפות משי

no me arreyeva el alma

איני יכול לשאת עוד

traer el alma al garón en un filo de kuzir

לעורר גועל; להלחיץ, לגרום מועקה

tiene el alma por adientro

יש לו כוונות נסתרות להרע ולהזיק

akorar el alma/tener el alma akorada/ el alma arrankada

לחוש מועקה/חרדה בעקבות המתנה ממושכת

me se arresentó el alma

נרגעתי, הדאגה חלפה

no me esta dando el alma

יש לי תחושה רעה בנוגע לכך ואני מבקש להמנע מן המעשה

meter el alma en el puerpo

להרגיע, להשקיט, לאמץ רוחו של מישהו

un alma tengo, me vo a atrivir, lo ke kiere ke sea

לא מתים פעמיים, אעשה זאת וכאשר אבדתי אבדתי

sin tomar alma, alma no da

לא ייכנע בקלות

פתגמים

Alma buena, meza puesta

Alma deskansada, arrondjada kon sapatos

Fin ke va i viene, alma tiene

Ken alma tiene, alma kreye

Guay de el y guay de su alma kuando a su mujer enganya

Sale el alma i no la mana

Meter la alma en la palma

Ken de la alma sale, a la alma toka

Asta ke al riko le viene la gana, al povre le sale la alma

Kon una mano no se da palmas ama kon dos se pueden konfortar almas

Eskrito esta en la palma lo ke tiene de yevar l'alma

Espantate de la ravia es tosigo en la alma

Non topara hayre en kamea si bushkas refua por tu alma

Mas vale verguenza in kara i no dolor in el alma

Kantidad de un pulgar, viene la alma a su lugar

El kuerpo ke pena la alma, y la alma va penar al kuerpo

La limpieza del kuerpo amuestra la limpieza de la alma

La mana esta debasho del alma

El ojo es el espejo de la alma

La piedra patlea, l'alma no

El ojo ve, l'alma dezeya

Sta prenyada, sta l'alma yena

Pekado en su alma

La mujer tieni siete almas

Kon la riza en la kara, la alma me amargo

No deskuvras sekretos de tu alma ni kon tu ermana

שירה קלאסית ודרמה

Mi alma konsiente visio enkuvierto (Gaon, Poezias)

vido la muchacha ke bola su alma (Gaon, Poezias)

sostener el mundo i rebivir almas (Gaon, Poezias)

apenas es noche no se ve mas alma (Gaon, Poezias)

Las almas se soplan i Dio las rekoje (Gaon, Poezias)

Son ya kuantos dias ke mi alma kansa (Gaon, Poezias)

despues el replika kon alma trublada: (Gaon, Poezias)

si la alma gia el kuerpo siyado (Gaon, Poezias)

Son ya kuantos dias ke mi alma kansa (Gaon, Poezias)

espiego si saves - mi alma demanda. (Gaon, Poezias)

realsandose tu alma konponiendo akel kante. (Gaon, Poezias)

konsentia ke mi alma serka ti bushka repozo. (Gaon, Poezias)

onde te kere kitar la alma i las entranyas! (Papo, Navot)

destruir el avenir de tus chikos ke son tu alma i tu sangre, (Rinio, 1906)

Mi vida no es mia es suya; mi alma es para el. (Rinio, 1906)

metio su alma en perikolo de muerte, (La segunda Ester, 1911)

guadrame de la falsa testimoniansa / de akel ke pushado por la vengansa / va delantre el tribunal i djura / por kondanar a una alma pura (Rekolyo de Poezias Diversas, Tel Aviv 1931)

קופלאס

i torno kon muncha alma a servir a la verdad, (Toledo, Koplas de Yosef)

Metio su noble korason sovre su palma, por amor de servirte kon toda su alma. (Im afes, Papo 1894)

todas las almas en monte de Sinay estuvieron (Ketuba de la Ley)

Solamente kon una era bastante azer matar de una mas de almas vente (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Porke muncho ke me amo en todas las vias mas munchas manzias mi alma siente (Purim, De-Fes, sig. 18)

Ke nos salieramos, almas ke eskapamos, komo aves bolar, no es ora de burlar. (Zimrat 'ha-Arets, 1745)

Presto mandaron por eskapar las almas, ya no pueden más, vendieron las kazas; a eyos los kortan kon unas pajas, sus kavesas van por kaes i plasas (Kalumnia de sangre, sig 18)

El día de Kipur de manyana el nemsí mos vino asta la ventana, los djidiós se les kema el alma (Asidio de Belogrado 1788)

Yashar ke oyo esta fama tomo lansa en su palma metio su alma en su palma se enfeuzio en el Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

Echaronse en una kama dos puerpos i una alma (Donme, sig 18)

Oygan sinyores dichas de mi boka ke son kozas ke en el alma, ke no fue koza poka la maala de Avraam i de Yits.hak (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

bendicha la alma presiada debasho la siya su pozada, supeto es arrondjada de los sielos a la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

miramos buena komida, i buena sea la bevida, la alma keda afriida, no goza de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

responde la alma: yo so alavada; el puerpo peko i yo no kulpo nada, por aver del mundo so abolada kuando me vo de la tierra (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

maraviyozas son tus echas i mi alma ke algo save delantre de ti muncho krevanta (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

salmeamiento se baldo, i su kovdisia mayorgaras / por enveluntar aserkamiento de su kerida i aras pasar / de su korason ansia de su alma / por bushkar amor de sus noviedades (Ermana pekenya, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

Supo Mordelsay esta echa, esklamo ayuno, yoro i endecha, le Disho 'Ester kon alma estrecha: dime lo ke pensas azer, i lo ke no. (sova semahot, Livorno 1782)

la uma entera muncho mo lo aman / diziendo shapchi se le arranka el alma / esta buena fama / asta su vejes / Dio mas muerte no le desh / ke kaze a sus ijos / kon muy buenos rijos (manus. Teza, 1820)

ספרות תורנית

atorgaron todos ke su djudezmo era de alma i de korason i no por algun interese, (Meam Loez Bereshit)

metio su alma en la palma para eskaparlo, (Meam Loez Bereshit)

i izo milagro el Sh.-Yit. i les torno la alma a su lugar. (Meam Loez Bereshit)

i ken es patron de alma i se espanta del sh.-yit. i kere ke le bivan sus ijos, (Meam Loez Bereshit)

yo so shaliah del Sh.-Yit., ke me mando para ke te tome el alma. (Meam Loez Bereshit)

tanbien kavzaresh provecho a guestra alma, (Meam Loez Bereshit)

en la kuartena le puzo la alma; (Meam Loez Bereshit)

Por todos estos kavzos kovdisio mi alma de endjeniar un remedio bueno i kontinavle (Meam Loez Bereshit)

I disho Ribi Azarya ke la alma su lugar es en el korason, (Meam Loez Bereshit)

I el puerpo se sostiene kon la alma i eya se sostiene kon poder del Sh.-Yit. (Meam Loez Bereshit)

siendo vos izo favor el Sh.-Yit. de darvos alma santa ke es venida de lugar alto (Meam Loez Bereshit)

el puerpo kon la alma tienen buena razon de diskulparse en dia del djuzgo, (Meam Loez Bereshit)

Despues de 12 mezes su guf se atema i sus almas se les kema (Menorat 'Hamaor, 1762)

Malgrado esto no tuvieron del todo repozo, i siempre estavan sus almas en perikolo, (El Gid,1967)

I loke repeto muchas vezes el biervo de 'Torna' es a darmos a entender ke la persona, kuando viene a grado ke kere kumplir su alma i apegarse kon el Dio, komo kuando va ser en tiempo dela geula, no se kontenta su alma estar en un grado, (M''L Kantar de los Kantares,1899)

savesh porke a akeyos el Sh.Yit. presto les respondia? porke entregavan sus almas por servisio del Sh.Yit. (Hovot 'ha-Levavot, Const. 1569)

eskrivio 'ha-Rambam z''l ke todos los fonsados ke en los sielos deayno el sol i la luna i las estreyas todas son kozas bivas patrones de alma (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870)

brazas p torchas (meshale) ke estan esparzidas en la kaye i puede aver danyos grandes o perikolo de alma pueden amatarlas en shabat (El gid, Istanbul 1967)

es alora ke ribi David fue ovligado de fuyir de sivdad en sivdad para salvar a su alma (El gid, Istanbul 1967)

Israel sin su relijion asemeja a un kuerpo sin alma (manus. Vitali Varon, Const. 1948)

Todo lo ke su mersed kere aremos, ke H' tu Dio esta kon todos mozotros. I mozotros, tus esklavos, estamos prontos a azer tu veluntad de tu alma''. (Yosef de la Reina, manus. Chorlu 1893)

estas mirando estos vidros, son almas de tus ijos ke se murieron en sus chikes i estan de kontino en las djifias de aguas de sus padre (Shivhe Hayim Vital, Sal. 1892)

Despues ansi yevaron mi alma [...] en un kampo ke enfrente de gan eden i en el arvoles de maneras de 'hadas porke tomemos golor buena por kitar el golor de el ashufre (Shivhe Hayim Vital, Sal. 1892)

I kon alma rebashada i esprito basho, i kon korason kevrado i majado, enpues ha-rav Zerahaya Halevi empeso una derasha , i disho sekretos altos, i eskapo la derasha kon tefila i bakasha (Shevet Yeuda, Viena 1859)

i loke desho de askier nizam fue un emir alay kon 800 almas (Imre Bina, Belgrad 1837)

kien ke non le es bueno en su sivdad, ke se vaya a sivdad otra por topar olgansa por su alma (Pele Yoets I, Viena 1870)

no es razon ke seamos krueles sovre nuestras almas a pasar su komando sino adraba afirmar sus komandos kon muncha kovdisia i alegria (Meshivat Nefesh II, Const. 1754)

sea mi kandela en tu mano ke es la Ley, i tu kandela ke es tu alma en mi mano (Meshivat Nefesh II, Const. 1754)

i avlan demaziado i depierden sus almas de luz de las vidas (Meshivat Nefesh II, Const. 1754)

תנ"ך, משנה ומדרש

Oye O H' la djustedad, (Biblia, Const. 1873)

eskapa mi alma del malo kon tu espada; (Biblia, Const. 1873)

I ke eskaparesh nuestras almas de la muerte (Biblia, Const. 1873)

Denunsiame, tu a kiem ama mi alma onde apasentas (Biblia, Const. 1873)

Komo poko pasi de eyos asta ke ayi al ke ama mi alma (Biblia, Const. 1873)

me rodearon las aguas asta el alma, el abismo me arrodeo, el djunko se apreto a mi kavesa (Biblia, Const. 1873)

i si algun ombre le dezeava el alma a merkar alguna koza de vedrura mandava al moso (P. R. Eliezer, 1876)

i el Santo Bindicho El le da esprito i alma i forma de fases i vista del ojo i oida de la oreja i avla i andadura de los pies i saver i entendensia ([Mishnayot], Seder Maamadot, Viena 1821)

ke todo el ke depierde alma una de Israel konta sovre el el pasuk komo se sosteniera un mundo yeno ([Mishnayot], Seder Maamadot, Viena 1821)

ke aun bushka mi alma i non ayi; ombre uno de mil ayi, i mujer en todos estos no ayi (Biblia, Viena 1841)

I el rey djuro, i disho: bivo A' ke regmio mi alma de toda angustia, (Biblia, Const. 1873)

akojed de el kada uno segun su komer, un omer por kavesa segun el numero de vuestras almas; tomaresh kada uno para los ke estan en su tienda. (Biblia, Const. 1873)

Shimon i Levi ermanos; instrumentos de adolme sus armas. en su sekreto no entre mi alma; en su apanyamento no se aune mi onra! (Biblia, Const. 1873)

I akontesio, ke komo lo apreto kada dia kon sus palavras, i lo kanso, de modo ke su alma se angustio asta la muerte, (Biblia, Const. 1873)

Shimon i Levi ermanos; instrumentos de adolme sus armas. en su sekreto no entre mi alma; en su apanyamento no se aune mi onra! (Biblia, Const. 1873)

Pizaste, alma mia, fortaleza. Entonses se majaron las unyas de los kavayos, por las patadas, las patadas de sus kavayones. (Biblia, Const. 1873)

i dishe: kisa sera mi alma por espojo (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

רומנים ועיתונות

En Paraguay, biven serka 4 miliones de almas, (Luz de Israel, 1989)

Ochenta mil almas eran ayi delantre kuando esta tambien iva ser echada al agua. (Leonidas el nadador, 1911)

una kontentez interiora inchia su alma (La sinyatura del kontrato, Yerushalayim 1907)

El se empleava de alma i de korason a kitar la verdad a luz (Mujer kriminala, Tel Aviv 1954)

despues de aver machukado mi alma i abivrado mi korason de todas las amarguras [...] (La dezgrasiada Luiza, Tel Aviv 1953)

sinko oras mortales a esperar kon el korason kevrantado, kon el alma yeno de terror (La linda Anjela, Tel Aviv 1953)

Nozotros konosemos la sufriensa de los sin- lavoro i entendemos su estado de alma. (Manifesto de Lishkat a- Avoda, Tel Aviv 1950)

דיגומים מילוניים

Kerer en la alma ariento (Moscona)

Ya me vino la alma al garon! (Moscona)

Asta ke va i viene alma tiene(Moscona)

Alma sin pekado(Moscona)

No ay alma biva (Moscona)

el gato no aferra al raton por el alma de su padre, es para komerle la kavesa (Nehama)

alma santa/ alma buena/ alma del Dio/ alma sin pekado (Nehama)

kien alma tiene alma kree (Nehama)

ay perikolo de alma (Nehama)

para suvir sien eskalones se kyere dado el alma al Dio/ tiene el alma a la boka (Nehama)

me salio el alma (Nehama)

kon su alma trae su pan (Nehama)

alma mia!; mi alma! (Nehama)

las ninyas tienen siete almas (Nehama)

va i viene, alma tiene (Nehama)

alma tiene, komer kiere (Nehama)

se angustia el alma (Nehama)

alma estrecha (Nehama)

tener el alma espantada (Nehama)

no pasa alma biva, no se ve un alma por esta kaye (Nehama)

lo kyero komo mi alma (Nehama)

una madre da su alma por un fijo (Nehama)

el ojo ve, el alma dezea (Nehama)

dar el alma por un komer (Nehama)

dar el alma por un kopo d'agua (Nehama)

alegrada ke le vea el alma! (Nehama)

Akontentar/ konsolar el alma (Nehama)

se alegra/se embrenea el alma (Nehama)

el i su alma lo saven (Nehama)

por modre de el entri en este fecho i deshi los guesos, me tomó en el alma (Nehama)

si siete al tiene no la eskapa (Nehama)

un alma tengo onde ke la meta en primero (Nehama)

ya di todo lo ke tenia, alma no puedo dar (Nehama)

adjidearse del alma de uno (Nehama)

adjidéate de alma (Nehama)