מכון מעלה אדומים

El Instituto Maale Adumim



אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי

16030 ערך מספר

alevantarse v. refl.

קם, התרומם; קם ממיטתו; מרד, התמרד; הפסיק; (על השמש/היום:) זרח; סמר; יצא לדרך

alevantarse del echo

להפסיק לעבוד; לצאת לגמלאות

alevantarse de siete

לקום משבעה

si me alevanti d'aki!

אוי ואבוי לך אם אקום (להעניש אותך)!

alevantarse antes de otro

להקדים מישהו בעשיה/ביוזמה

no se alevanta de en basho/no se alevanta ni kon romana

שקר כה גדול שאין להסוותו; בחורה כה מכוערת שאין סיכוי שמישהו ירצה אותה

no se alevantan los ojos

אני מת מעייפות

no me se alevanta el ojo para mirarlo

ביטי לזלזול: אפילו מבט לא אעיף בו

alevantarse kon holendi/kon la tarkiza

להתעורר במצב רוח רע

alevantarse de hazino

להחלים

alevantarse komo el gayo

למחות בקולי קולות

se alevantan los kaveyos de la kavesa

סמרו שערותיו

alevantarse del echo

לצאת לגמלאות

ya s'alevanto la nave/el vapor

נאמר על אנשים איטיים ומסורבלים: "סוף סוף הסתיימו ההכנות ואפשר לצאת לדרך!"

פתגמים

Ken no kayi, no se levanta

Ken s'alvanta de manyana, se l'espierta el mazal

Antes ke se alevante el patron, se alevanta el morador

Se alevantaron los pipinos i aharvaron al bahchavan

Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate

Kon pulgas se echa, kon moshkas se alevanta

Levantarse a sesh, echarse a diez, aze bivir el onbre diez vezes diez

No l'arrogas ke se le alvanta el gajo

El ke s'echa kon chikos s'alevanta pishado

שירה קלאסית ודרמה

me levantaria kada dia kon nueva gana, (Papo, Navot)

ke no ay un ombre ke se levante i lo depiedra. (Papo, Navot)

estos el Sol onde s'echa, los otros onde s'alevanta), (Odisea)

Lavora kon la pala, kavaka kon la chapa, s'aboka, s'alevanta, el dia no s'eskapa! ('Ha-Elion: En Kampos, 2000)

קופלאס

Luego se levantavan, non avian soltadores (Poema de Yosef)

tres se alevantaron: Yildizloló y Hali[l] y Ahmed, (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Se alevanto un rey muy riko Ahav su nombre era dicho Izevel mando kon su dicho ke sirvieran idolos en lugar del Dio de Eliau (Koplas de Eliau, sig. 18)

A la entrada de la puerta, el rey se levanto a el; (Donme, sig 18)

i kuando lo suves en las tasas de la balansa non se va para abasho la tasa i non se alevanta para arriva (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

se alevanto para irse a erets Israel para ser zohe a ser niftar be-erets Israel (ve-'Hohiah Avraam, Izmir 1877)

A' delantre su fonsado apregona kon fuersa / kien kere espesia de vidas i el, patron de fuersa / se alevante en antes ke se atorsen la djente de el fonsado (A' oyi i me estremesi, Mahzor Rosh a-Shana, Sal. 1876)

ספרות תורנית

poniendo un poko de tierra sovre el veras ke kon kualker koza poka se alevanta el pezo. (Meam Loez Bereshit)

I las noches del envierno ya se alevanta demadrugada, (Meam Loez Bereshit)

Alevantate i vate a Sefat, i seras li-kvurat Erets Israel, siendo tus dias seran pokos bar-minan (Shivhe 'ha-Ari, 1911)

Komo vido esto, disho: me alevantare i ire ande este haham en Sefat i topare kon el, (Shivhe 'ha-Ari, 1911)

se alevantaron unas profetas falsas I los enganyavan i les dizian mira ke el Dio Baruh-U enkomendo ke servash a tal estreya I ke ayegesh delantre de eya korban (Meam Loez, Devarim II, Const. 1773)

Komo oyeron los talmidim a las palavras del haham se alevantaron kon zerizut [esveltez] grande para vestirse vestidos limpios i azer tevila i trokaron sus panyos (Yosef de la Reina, manus. Chorlu 1893)

en anyo de 5580 se alevanto uma bezuya por mar i por tierra i por ande topavan djidio lo matavan kon ziyetes fuertes (Imre Bina, Belgrad 1837)

se alevanta para kaminar. le dizen los malahim kontrapeza sendero de tu pie i todas tus karreras se konpornam (Meshivat Nefesh II, Const. 1754)

tanbien los malahim ke van kon el para konpanyarlo i guadrarlo lo van akavidando de la ora ke se alevanta de su kama (Meshivat Nefesh II, Const. 1754)

תנ"ך, משנה ומדרש

de los ke se levantan kontra eyos. (Biblia, Const. 1873)

Levantate persige detras de los varones! (Biblia, Const. 1873)

Enbia al muchacho konmigo i nos levantaremos i iremos (Biblia, Const. 1873)

Levantate kompanyera mia, ermoza mia, i vente. (Biblia, Const. 1873)

Me levantare agora i rodeare por la sivdad (Biblia, Const. 1873)

Alevantaronse sus ijos i bien la aventuraron su marido i alavola (Tefilat kol Pe, 1891)

I Tu me enaltesiste sovre los ke se levantaron kontra mi, del varo de adolme me eskapaste (Biblia, Const. 1873)

Sometiste debasho de mi los ke se levantaron kontra mi (Biblia, Const. 1873)

e en esa ora se leuanto un estrella e trago quatro estrellas; (Midrash aseret adibrot, manus. Sig 15)

i se ayego a el el kapitan de la nave i le disho: ke tienes adormesido? levantate, yama a tu Dio! (Biblia, Const. 1873)

i Yona se levanto para fuir a Tarshish de delantre de A' i desendio a Yafo (Biblia, Const. 1873)

levantate, vate a Ninve, la sivdad grande i apregona kontra eya (Biblia, Const. 1873)

i la aselada se levanto presto de su lugar i korrieron luego ke el estendio su mano i vinieron a la sivdad i la prendieron (Biblia, Const. 1873)

Los senyorantes [aldeas] en Yisrael se vedaron, se vedaron, asta ke yo Devora me levanti, me levanti madre en Yisrael. (Biblia, Const. 1873)

se levanten i vos ayuden, i sean vuestro mamparo. (Biblia, Const. 1873)

alevantose Zeliha i suviose a su palasio, i vistiose de panyos de reino (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

i se alevanto Sefo sovre la alimanya la esta i la mato kon su espada (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

I el rey se levanto de noche, i disho a sus siervos: yo vos dire agora lo ke nos izieron los Arameos:(Biblia, Const. 1873)

רומנים ועיתונות

una demanyana el se levanto kuvierto entero de unas krostas pretonyas, (Banyos de sangre, 1912)

Pavlo bushko por abrasarla, ma, mas prestoza ke el relampago, la muchacha se levanto alegre i riendo (Pavlo i Virdjinia, 1912)

Este ruido aviendose espandido en el paiz de los Arabos, estos ultimos se levantaron kontra los djidios, (Vaye de los yoros, 1935)

Se levantaron kontra el, el Shabat el 9 del diezen mez i lo mataron a el, (Vaye de los yoros, 1935)

Kon diziendo no sea ke se alevante algun aire de tempesta i la despedase entera (Asolado en la izla, 1881)

kuando una vieja entrava en una vijita, i si era lavandera de kulada, todas las vijitaderas se levantavan en pies. (La mujer sefardí de Bosna, 1931)

el sol ya estava poko a poko levantandose, i en el korason de izidor la merekia pujava de mas en mas, (Hamal Izidor, Istanbul 1930)

Nantes se levanto komo atirado por este saludo del sol ke le enserrava (Nantes, Tel Aviv 1952)

Valker no topando a kualo atribuir esta vijita se levanto apunto i resivio sus guespedes kon buena kara (El prove doktor, Const. 1904)

el desho de lavorar, se levanto en pies, se sakudio i kedo mirando el sielo ke estava muy puro (El Alakran, Tel Aviv 1954)

Nantes se levanto komo atirado por este saludo del sol ke se enserrava, el iva murir en echandose por la ventana, el non tenia menester de klaridad para meter su plan en exekusion (Nantes, Tel Aviv 1952)

Apenas prononsiava estas palavras, sinyor David se levantava, le dava las diez liras a Katina i se retirava en diziendole (La famoza kantadera, Tel Aviv 1950)

דיגומים מילוניים

Alevantarse de madruga (Moscona)

alevantarse de la kama (Nehama)

ke tal t'alevantates? (Nehama)

se alevanto aire/aireziko (Nehama)

de onde se alevanta el sol i asta onde se pone (Nehama)

el sol se alevanta la manyana: 'le so-leil se leve le matin'; (Nehama)

alevantarse en pies delantre de uno (Nehama)