מכון מעלה אדומים

El Instituto Maale Adumim



אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי

55120 ערך מספר

azer v.

עשה, יצר; עזר, סייע, הושיט עזרה

aze un anyo

לפני שנה

aze un anyo ke

זה שנה ש-

azer bondad

לעשות טובה

azer de ojo

לקרוץ

azer dia i vida

לא למוש מן המקום

azer disfilu a

להשתוקק ל-

azer hadas

לתת מחמאות

azer kara de mufina

להביט בזעם, לקמט את המצח

azer kara de siete kantones

ללבוש ארשת עגומה וקודרת

azer karnes

להעלות משמנים, להשמין

azer kef (t.)

להתרגע, לעשות חיים

azer komo si

עשה כאילו

azer kon uno/los proves/los suyos

הושיט עזרה למישהו/לעניים/לקרובים

azer la kaza

לנקות את הבית

azer la mar sangre

לזעום, להתרתח, להתקצף

azer luvia

יורד גשם

azer moabet (t.)

לפטפט, לשוחח

azer pizmas (gr.)

לקנטר

azer por

לעשות למען

azer por su alma

לעשות מצוות כדי שתעמוד הזכות

azer puesta

להמר

azer saver

לתדע, להביא לידיעת

azer sefté (t.)

לעשות ''סיפתח'' - המכירה הראשונה ביום

azer ufisio

לסרוג, לרקום, לעסוק בעבודת יד

azer zitis

'להקהות את שניו'', לנזוף במישהו

le izo la likor

השתכר; למד לקח

le vo azer en el mazal/mazaliko

אלמד אותו לקח

no tiene ke azer una koza kon otra

אלה שני דברים נבדלים לגמרי, אין ביניהם קשר

azer un echo

להקים עסק

azer por dormir

לעשות מאמצים לישון

no aze nada

אין זה חשוב, לא משנה

tener ke azer

להיות עסוק

tener ke azer kon uno

יש לו עסק עם מישהו

por no tener ke azer

מחוסר מעש (גרם נשקים)

le izo la purga

הסם המשלשל פעל את פעולתו

le izo una mano/dos manos

הסם המשלשל גרם לו לפעולת מעיים פעם/שתי פעמים

disho ke va azer i va akonteser

מילא את פיו באיומי סרק

no me agas mucho

אל תתגרה בי יותר מדי

ya me lo izo

עלה בידיו לרמותני

a mi no me la azen ningunos!

אותי איש לא ירמה!

el aze i el desaze

הכל תלוי בו, הוא הקובע

azer por el alma de su padre

לגמול חסדים בעבור זכר אביו

aze mucho

נותן הרבה לצדקה

el Dio ke aga!

שאלוהים יגשים את האיחולים!

fer

186170

פתגמים

Kien aze lo ke kiere non aze lo ke deve

La mujer aze, la mujer dezaze

El dizir i el azer son dos

Aze bueno i echalo a la mar

Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze

Lo ke azes kon tu mano, no lo aze ni tu ermano

Ken bien aze, bien topa

Antes de azer las demandas, ten tino en todas las vandas

El peshkado esta en la mar aki azemos el bazar

El amor aze pasar il tiempo i el tiempo aze pasar il amor

Komo azi, ansina ki topa

Bendichas manos, ke esto azieron

Azer bien, topar mal

Ke age darshar, ke sega en Tesha beav

Aze una buendad i echala a la mar

El ke izo este hohombro se lo yeve al'ombro

Es muy kolay para prometer, es muy difisil el buen azer

Az kuando puedes i no kuando keres

El ke tiene kuidado por lo ke puede suseder es muy sezudo en lo ke tiene ke azer

A la muerta i a la aogada aza los echos

Dos mujeres i una oka azen bazar

Poko avlar, muncho azer

El ke no es venturozo por si no puede azer venturozos a los otros

Antes ke kazes mira lo ke azes

Kuando ay luvia aze friyo

Lo ke la persona aze di negro, il Dio lo dizaze

Dos i dos azen kuatro

Aze echos embatakados

El guerko no tiene lo ke azer

Ijo fuites, padre seras, lo ke izites te aran

Dos muezis no azin kastiyo

Mi ojo ke no te aga danyo

Lo ke aze los piezes no aze el telefon

Aze de una pulga un gameyo

Ken izo uno, izo munchos

Az bien i no mires kon kien

La boka aze, la boka dezaze

La lingua aze i la lingua dezaze

El meoyo aze, el meoyo dezaze

Lo kel Dio azi, la persona no lo dizazi

El tiempo aze i el tiempo desaze

Las manos azen i el Dio ayuda

Ken kefi aze lo topa

Todo lo ke vas azer pensalo bueno i despues pasa a la ovra (Aranban)

Lo ke aze Djoha, aze i dezaze

Uno es prometer, otro es azer

El azer e no valer

A ke otro aze asi se desaze

El muerto no aze el echo del bivo

Ken non tiene ke azer se toma kon la mujer

שירה קלאסית ודרמה

Kualo azer? Kualo rijir? No se. Esto komo un loko. (Rinio, 1906)

קופלאס

'Gaviyas sonyava ke faziamos un dia, (Poema de Yosef)

Gran djura fazia de no ferlo, Yosef. (Poema de Yosef)

Birkia 'ha-shamayim sol i luna fizistes Et kol 'ha-be'hemot ve-et kol 'ha-taninim ke es peshes (Donme, sig 18)

Hasid de Avraam a su mujer le diria: kero ke me agas buenas komidas i komeremos kon muncha alegria, ke a muestra vejes nisim grandes mo se aria (Tarika, Shira Hadasha, Izmir 1861)

ספרות תורנית

kada uno bushkava i azia el remedio ke podia (Meam Loez Bereshit)

ni de las mitsvot aze ke mos komando la Ley ke las agamos, (Meam Loez Bereshit)

i munchas kozas ke no las teniash por pekado i las ivash aziendo; (Meam Loez Bereshit)

ke estudia i pensa muncho antes de azerla. (Meam Loez Bereshit)

kon esto tiene buena repuesta diziendo ke los pekados los izo la alma, (Meam Loez Bereshit)

si el Sh.Yit. les da ke aga baskinlik, el mas bayagi se yeva mas muncho (Imre Bina, Belgrad 1837)

תנ"ך, משנה ומדרש

vean tus ojos derechedades. (Biblia, Const. 1873)

Talamo izo para si el rey Shelomo de maderos del Levanon (Biblia, Const. 1873)

No agas atension al kantaro si no aloke kontiene (Tefilat Imanuel, 1924)

Todo lo ke avlo Sara kon vedrad lo avlo i manko de lo ke te disho no agas (P. R. Eliezer,1876)

i aspero azer uvas i izo lambrushkos (Biblia, Const. 1743)

porke iziste esta, maldicho tu mas de toda la kuatropea i mas de toda animal de el kanpo (Biblia, Const. 1547)

i unas eskaleras le izieron en la pared una por la vanda de mizrah i una por la vanda de maarav (P. R. Eliezer, 1876)

I izo para si kuatriguas i kavayeros, i sinkuenta varones ke korrieran delante de el. (Biblia, Const. 1873)

I desendieron tres mil varones de Ye'huda al riskisio de la penya de Etam, i disheron a Shimshon: no saves ke los Pelishteos podestan sovre nozotros? ke es esto ke nos iziste? I el les disho: komo izieron a mi, ansi ize a eyos. (Biblia, Const. 1873)

ke aremos al varon el este ke mato a la alimanya la esta ke atemo a muestras kuatro peas (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

רומנים ועיתונות

Los dos ermanos empesaron a azer kaminar sus kavayos muy avagar (Banyos de sangre, 1912)

Todo lo ke le ordenavan eya lo azia. (Pavlo i Virdjinia, 1912)

Ah! madre, me estas aziendo espantar. (Rolando i Eleonora, 1953)

Deke me aziash salir solo de noche?! (Rolando i Eleonora, 1953)

Kuando a la fin, pudi avlar, le dishi: Ma... ke azes tu por aki? (El Princhipiko, 2010)

a estas palavras munchas kriaturas se akojeron detras de el: Na el loko! Un nuevo loko mos vino en la sivdad! Azelde kamino! (El rey i el shastre, Yerushalayim 1925)

el era azido suvir sovre fierros kemandos (La ermoza Rahel, Tel Aviv 1951)

Todo en aziendo komo ke estan ayi delantre komo ekspektadores eyos van mirando I examinando las figuras de todos los ke son ayi delantre (Matador de kriaturas, Yerush. 1908)