מכון מעלה אדומים

El Instituto Maale Adumim



אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי

249310 ערך מספר

kayer/se v./v.refl.

נפל; חל, ארע

estar para kayer

מט לנפול, עומד ליפול

kayer a

היה מוטל על(יו), נפל עליו

kayer de muevo

ליפול שוב

kayer de mushos i kara

צנח ממרום יומרותיו

kayer hazino

ליפול למשכב, לחלות

kayer kapak (t.) v.

להיבעת

kayer la bava

הזיל ריר מפיו (מרוב עונג)

kayerle esfuenyo

לתחיל להרדם

le kayó

הפילה (את עוברה)

kayer en basho

ליפול ארצה

de suyo va kayer/va kayer de suyo

אין צורך ללחוץ עליו עוד - הוא מרצונו יביע הסכמתו

kayer de esfuenyo

להיות אחוז חבלי שינה

kayer kanso/kanso pedrido/muerto kanso

ליפול מרוב עייפות, למות מעייפות

kayer de las nuves

ליפול מהעננים - להיות המום נוכח משהו

kayer el frio/la kalor/kayer la ravia/kayer la lumbre

נחלש הקור/נחלש החום/דעך הכעס/ דעכה האש

kayer la rifa a uno

זכה בפיס; התמזל מזלו

kayer a la mano

נפלה לידיו "מציאה"

kayer de los sielos

נפלה לו "מציאה" מן השמים, התמזל מזלו

kayer en buenas manos

התמזל מזלו ונפל לידיו של אדם ישר וטוב

kayer en negras manos

ליפול לידיו של נוכל

kayer en la ratonera

ליפול בפח

kayer en una payida

ליפול במלכודת

kayer afuera

לטעות בתחזית

le kayó la kiná

נפל עליו אסון נורא

le kayó djiradas/djiradas ke le kayó

מצא הזדמנות להפגין את חשיבותו וא מאמציו הבלתי נלאים (למראית עין)

me kayó todo enriva/me kayó la kaza enriva

נהפך עלי עולמי מייאוש/מבושה

kayer al lodo/kayer al kano/kayer a la foya/kayer en una foya de medra

להיות מעורב בעסק מלוכלך

le kayó la goma/el kiyafet/el brío

איבד את יוקרתו/גדולתו

kayer del pino

מאיגרא רמה לבירא עמיקתא

le kayó la estreya

דעך כוכבו

kayer chiko

לחוש קטן ומושפל (בעקבות כשלון או כאשר נאלצים להזדקק לטובה ממישהו)

kayer kom'al puerko en basho

ליפול בכל כובד משקלו (נאמר בעויינות נוכח נפילה של מישהו)

ainda le kayen los perniles

הוא עדיין ירוק ובלתי מנוסה

ainda le kaye el moko

עודנו צעיר וחסר נסיון

le kayen las bragas

בעל שתי ידיים שמאליות

kayer komo piedra en podjo

לישון שינה עמוקה בשל עייפות רבה

djidio/ijo de djidio ke no kayga en su mano!

אוי למי שנופל לידיו!

kiná a ke le kayga!

קללה: שיפול עליו אסון!

kiná ke le kayó!

אבוי לו!

kayer al agua

התכנית עלתה בתוהו

kayer enriva/mucho enriva de uno

להפציר בלי הרף (למעלה מן המידה)

kayer de akodro

להגיע לידי הסכמה

kayer al kuento

להגיע לידי הבנה

i reyes kayen!

אפילו הגדולים שוגים ונכשלים לפעמים! (נאמר כדברי נחמה למי שכשל)

no kayó l'asuka a l'agua!

מה שקרה אינו חמור כל כך!

kalkola bueno, ayi vas a kayer!

חשוב היטב ותגיע למסקנה הנכונה!

kayerse de la kama

"נפל מן המיטה" - התעורר בשעה מוקדמת מאוד

kayerse de mushos

לעשות שטות גדולה

ey te kayites!

עשית דבר שלא ייעשה!

el se kaye, el se dize bonora

הוא הטועה והוא המתקן את עצמו מבלי שיורו לו לעשות זאת

kaer/se

233100

פתגמים

De las Frutas kaya la djembre

Ke no kayas en manos de medko i de avokato

Kochiyiko kayo, martiyiko se rompio

Kayeron los anikos, kedaron los dedikos

Fuyo de la peleya kayo en la gerra

Lo ke kaye de mi mano, vayga a mi ermano

Ke no traye el Dio a kayer in manos de kriyos

Kien mucho suve, es para kaer

En el ojo de la siega, kae la senteya

Kien mucho eskoje, presto kaye

Ken ti gueli, la naris li kai

Kien al rio se kaye, i del kulevro se apanya

La pera no kaya leshos del peraso

In mano de madrasta ke no kayas

Gueso ke te kayo en parte, yevatelo kon grande arte

Mas vale kaer en un rio furiente, ke en bokas de la gente

Ken no kayi, no se levanta

Kayo del at al aznu

Le kayo la kavesera

Komio pan i sal, si kayo a la mar

Ken tiena grandeza, se kaya de kavesa

De grandeza se kaya a pedasos

El gato se 'sta lavando la kara - va kaer luvia/va venir djente

El ke eskupe al sielo a la kara le kaye

En panyos finos kayen manchas

El gato siempre kaye en pie

Kalavasa vazia no kaye a fondo

Al des.henado le kaye el bokado

Mas deznudo kayi de la tripa de mi madre

Vazo malo no kaye de la mano

El mundo se mueve ma no kaye

Dura mala en piedra kaye

Sapatiko mi kayo al tijado

Todos los ke van a la gerra no kayen

Akudia a tu vizino i tu puedes kayer hazino

Ande kaye la senteya? en el ojo de la siega

Tanto dize ''amen'' asta ke le kayo el Talet

Ande kaya la braza aya se kema

Los dias de la semana kayeron en un sako

Todo lo ke se va menear, kasi nunka se va kayer

שירה קלאסית ודרמה

kae al suelo komo un templario (Gaon, Poezias)

i kayendo atus piezes eskucho la poezia: (Gaon, Poezias)

i todos luego de rodiyas kaen (Gaon, Poezias)

El gozo mos kayo al pozo. (La segunda Ester, 1911)

Nuestro puevlo kaye munchas vezes asta la profondura (La segunda Ester, 1911)

La noche kaye preta, 'stan tres en una kama, se siente desgrasiada. Si 'stava aki su mama! ('Ha-Elion: En Kampos, 2000)

Las echan de las kamas. Un chay, i a la kaye. Appel! Es maloroza kien tadra, kien se kaye. ('Ha-Elion: En Kampos, 2000)

Nombre gastado / kaer de su stado / vestir emprestado / es flama del Dio (La Epoka, Sal. 1900)

קופלאס

un dia ya veremos ke kaera en muestras manos; (Toledo, Koplas de Yosef)

i komo el ermoyo ke se kaye. (Untane Tokef)

diziendo: En Izmir mucho mal kayo. (Rebuelta de Yenicheris, siglo 18)

Le kayo en suerte ke los entendio Bigtan i Teresh prendio ke se akonsejaron en su mal pensaron (Purim, De-Fes, sig. 18)

Yo so Tova ke kayi en fuego, i kon esto mi puerpo derroko (Donme, sig 18)

se trazyerraron del kamino, este se fundio en un pozo i el otro se kayo en la foya (Keter Malhut, Mahzor Saloniki 1876)

muestros enemigos son los arurim los perros / la estrea les kayo de el i de eyos / por sierto kreevos / ke el pekado le toko / del kaik ke le burako / del gevir presiado / i muy estimado (manus. Teza, 1820)

ספרות תורנית

se atorvaron de sus fases de la verguensa ke les kayo la kara en la tierra. (Meam Loez Bereshit)

Lo ke vierten un poko de aguas en tierra antes de bever de el djarro es porke kaigan si es ke ay algunas pajikas (Menorat 'Hamaor, 1762)

Mos kayo la korona de nuestra kavesa i la Shehina santa esta en galut (Shevet musar, Const. 1740)

I betoh de la pelea kayo Busefal, el kavayo de Aleksandros, ke asemeja su kavesa komo de buey, (Ben Gorion, 1743)

I disho sekretos altos sovre estos, a karar ke kayeron rabi Elazar i rabi Aba delantre de el. (Leket 'ha Zo'har, 1855)

porke vide en mi sivdad munchos ke porke kayeron de sus aziendas i kedaron devdores i se dezesperaron la salvasion del Sh.Yit. i se mataron a si mizzmos [...] i se entosegaron (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870)

ke todas las sivdades ke despues ke las prendieron kedaron sus kasteyaduras en sus lugares ke no kayeron sus kales kuando los prendieron (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870)

kayo pleito entre la mujer de este hasid i entre la madre de akea muchacha ke era enterrada kon estera de kanyas (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870)

echemos goral a ken le kaye el goral ke se yeve el musafir a su kaza (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870)

a punto se avrio la tierra i kayeron eyos i sus livros abasho no kedo de eyos ninguna senyal de eyos (manus. Minhat Ani, Yerushalayim 1880)

avia otro sitoh enfrente i la kaye estava estajo entre uno a otro i en metiendo sus pies iva kayer (manus. Minhat Ani, Yerushalayim 1880)

Kada uno mire de enreziar a su haver kon muncho repozo a ke non se kaiga en lo ke avla (Shevet Yeuda, Viena 1859)

ke no aga komo algunos torpes i mankos de meoyos ke ay, ke si se entropeso o se kayo maldizen i kafran (Pele Yoets I, Viena 1870)

mashal a un ombre ke kayo a la mar, vino el marinero i lo echo una kuerda ke estava la una punta en su mano (Meshivat Nefesh II, Const. 1754)

תנ"ך, משנה ומדרש

No te alegres kuando kaye tu enemigo ni te gozes kuando se tropiesa (Tefilat Imanuel, 1924)

Los pies de sus buenos guadrara, ma los malos se kayeran en la eskuridad. (Biblia, 1873)

I todo akeyo sovre ke kayere algo de eyos kuando son muertos, sera enkonado; sea algun atuendo de lenyo, o vestido, o kuero, o sako, kualkier atuendo kon ke se aze ovra, sera metido en agua, i kedara enkonado asta la tarde; i ansi sera alimpiado. (Biblia, Const. 1873)

tus varones en la espada kayeran i varones de tu barragania enla pelea (Biblia, Const. 1743)

en dia de matansa grande en kayer torres (Biblia, Const. 1743)

i la suerte kayo sovre Yona i le disheron: kontanos agora por kavza de kien nos akontesio este mal (Biblia, Const. 1873)

todo el puevlo aularan kon aulasion grande i la muraya de la sivdad kaera de su lugar i el puevlo suviran kada uno enderecho de si (Biblia, Const. 1873)

i la miatad de los ke eran no kedaron, ke kayeron en la espada (P. R. Eliezer, 1876)

i si alguno kaiya i se muria no les pasava a dinguno por tino de su muerte (P. R. Eliezer, 1876)

I el disho: el puevlo fuyo de la batalia, i tambien muchos del puevlo kayeron i son muertos, i tambien Shaul i Ye'honatan su ijo son muertos. (Biblia, Const. 1873)

O ermozura de Yisrael sovre tus alturas matado. Komo kayeron los barraganes (Biblia, Const. 1873)

I tuvo gran sed, i yamo a A', i disho: tu as dado por mano de tu siervo esta grande salvasion, i agora tengo ke murir de sed, kaer en mano de los serrados? (Biblia, Const. 1873)

i el espirito de A' paso sovre el, i las kuerdas ke estavan sovre sus brasos fueron komo lino ke esta kemado kon fuego, i sus atadores se kayeron de sovre sus manos. (Biblia, Const. 1873)

Entre sus pies se arrodiyo, kayo, yazio; entre sus pies se arrodiyo, kayo; onde se arrodiyo, ayi kayo muerto. (Biblia, Const. 1873)

i kayo Zeliha doliente por su amor (Sefer 'ha-yashar, manus. sig. 17)

רומנים ועיתונות

Eya se asento en un fotolyo, por no kayerse. (Rolando i Eleonora, 1953)

Leonidas aparesio sovre el agua i la nave eskapo de kayer entera adientro de la mar. (Leonidas el nadador, 1911)

Akeya azna, tan ermoza, rezia de forma i bien kriada, kayo en verdad en sus manos, esta mizma manyana mizma. (Otniel Hodja, 2002)

Entonses esklamo: Komo! Kaites del sielo? Si, le dishi modestamente. Ah, ke kuriozo! (El Princhipiko, 2010)

Eyos estavan faziendo komo ke estavan mucho penando para travarla asta ke karar ke uno se kayó mezmo en basho de la fortaleza de la travada. (el Rizón, Salon. 1939)

La luvia avia kayido akel dia entero, una de estas luvias de Paris ke son tanto yeladas. (Nantes, Tel Aviv 1952)

no diremos ke entre los sien non ayga uno ke se komporte de esta manera, ma es aborresido de todos i no tadra de kayer (La Epoka, Sal. 1875)

yo avia kaido dunke en el pais de los nanikos i todo lo ke avia i enkontrava era chiko i muy chiko (Guliver, Yerush. 1912)

las lagrimas estavan serka por kaerle, ma dominando su emosion el se levanto en pies (Anna Maria, Yerushalayim 1905)

no te vayas al ospital onde se mueren todos los ke entran , onde todos los malatos kaen en manos ajenas i entosegaderas (Anna Maria, Yerushalayim 1905)

una fuerte luvia avia kedado de kayer i todos los kayes estavan adientro la agua (El Alakran, Tel Aviv 1954)

mezmo una godra piedra se dezarranko i estava para kayer (El Alakran, Tel Aviv 1954)

Despues de aver echo algunos pasos en la varanda, la viuda se sintio kayerse de lado a lado (Mujer kriminala, Tel Aviv 1954)

En akel momento el novio ke ya sufria del korason, kaye en basho i muere sin poder tirar. (La Boz de Turkiye, Istanbul 1948)

Pero la situasion del padre de la joven muchacha se troka; el kaye a la mizeria i mizmo la mobilia de su kaza es sekestada. (La Boz de Turkiye, Istanbul 1948)

sus miradas kaiyan sovre sus brasos kedos, por tanto ninguna okupasion non le azia espanto. (Nantes, Tel Aviv 1952)

Charlie ke kedo guerfano de tierna edad, se iva detras los taniedores de kaye, dansava a el son de sus muzika i perkurava a ganar algo, por mantener a su madre, ke despues la muerte de su padre, avia kayido muncho i non pudia lavorar. (La boz de Yerushalayim, Yerush1953-4).

Charlie ke kedo guerfano de tierna edad, se iva detras los taniedores de kaye, dansava a el son de sus muzika i perkurava a ganar algo, por mantener a su madre, ke despues la muerte de su padre, avia kayido muncho i non pudia lavorar. (La boz de Yerushalayim, Yerush1953-4).

El deskonosido no apliko ke le avia kayido una karta (La linda Anjela, Tel Aviv 1953)

el kedo serka del kadavre, apretandolo para empedirlo de no kayer sovre los kavesales kon los movimientos del tren (La linda Anjela, Tel Aviv 1953)