אוצר הלשון הספניולית (לאדינו) לדורותיה
המילון המקיף ההיסטורי
116030 ערך מספר
|
dezir v. |
אמר, הגיד, ניסח, הביע, ביטא (בכתב או בעל פה), דיקלם, פקד; היטיב עם |
|
a dezir no es |
אם אתם מגזימים הרי מותר גם לי להגיד |
|
a ti dítelo |
'קשוט עצמך תחילה'' |
|
ay dizientes |
יש אומרים |
|
de dezirlo a pasarlo/de boka se dize |
יש הבדל בין דיבור על סבל לבין הסבל עצמו |
|
dezir a uno mil negras |
לומר למישהו את הדברים הבלתי נעימים ביותר |
|
dezir amén |
להשלים מניין |
|
dezir berahá |
לברך, להשמיע ברכה |
|
dezir enriva de uno/ dezir mal de uno |
לדבר מאחורי גבו של מישהו |
|
dezir entre si/ dezirse de si para si |
לחשוב, לשקול בינו לבין עצמו |
|
dezir la liksión |
לשנן את השיעור |
|
dezir la tefilá |
להתפלל |
|
dezir las del perro |
לנבל את הפה |
|
dezir lo ke viene a la boka |
לומר כל מה שעולה על הדעת |
|
dezir lo suyo i lo de la djente |
ללכת רכיל |
|
dezir tefilá (ebr.) |
להתפלל שחרית |
|
dezir un ''no'' de aki asta aya |
לסרב בנחרצות, לאו באל''ף רבתי |
|
dicho i echo/ lo disho i lo izo |
'אמר ועשה'' |
|
dicho ke se tope |
לומר דבר לא מקובל כדי שאח''כ אפשר יהיה לומר ''אמרתי'' |
|
digamos ke |
נאמר ש-, נגיד ש- |
|
disho me disho |
רכילות, להג, פטפוט |
|
dize ke/ komo akel ke dize |
'לאמור:'', ''אני מצטט:'' |
|
dizir i azer |
אומר ועושה |
|
entre dezir i azer ay un mundo |
בין הדיבור למעשה רובצת תהום |
|
es dicho ke |
נאמר/כתוב ש-, יש פקודה /צו/הוראה |
|
es kolay de dezir |
קל לומר ... |
|
es komo ke disheras |
זה כאילו אמרת |
|
esto dize i buraka |
עומד בתוקף על כך שיקבל כל מה שהוא דורש |
|
ke diga! |
שיגיד הוא אם אינני דובר אמת! |
|
ke dizes? |
מה נשמע? |
|
ke se disho? |
מה חדש? |
|
ken le dize ke/va dile ke |
מי יעז להעמיד אותו על טעותו? |
|
kere dezir/es dezir |
זאת אומרת, רוצה לומר, כלומר |
|
komo dezir |
כאילו; כמו למשל |
|
komo si dishera azlo |
עשו זאת עוד לפני שביקשנו |
|
le dize/no le dize |
מוצא חן בעיניו/לא מוצא חן בעיניו; מתאים/לא מתאים לו; נוח/לא נוח לו |
|
lo dicho es dicho |
מה שאמרו אמרו |
|
lo ke dize oy amanyana lo eniega |
את שאמר היום יכחיש מחר |
|
lo ke dirán la djente! |
מה יאמרו הבריות?! |
|
no ay loke dezir |
אין מה לומר |
|
no dezir uno por dos/una koza por otra |
להגיד את הדברים כמות שהם, בלי להסתיר או לטשטש |
|
no digas de este pozo no bevo agua |
אל תתחייב להמנע ממשהו |
|
no dize una koza kon otra |
הדברים אינם עולים בקנה אחד |
|
no dize: aki estó |
אינו בא על סיפוקו אף פעם |
|
no me dize bever |
השתיה מזיקה לי; אינני סובל לשתות |
|
no es dicho ke |
אפשר לעשות גם אחרת |
|
no keda ke dezir/ no ay mas ke dezir |
אין מה להוסיף, הכל מושלם |
|
no kon dezirlo solo |
לא די לומר, יש לתת דוגמא אישית |
|
no me agas dezir |
אל תכריח אותי לומר דברים שנצטער עליהם אחר כך |
|
no me se dize |
אינני מעז לומר זאת, אני חושש לומר זאת |
|
no se dize |
'אין מדברים על כך'', שומרים זאת בסוד |
|
no se kere dicho |
אין צורך לומר; ברור מראש |
|
no se kere dicho/ no se kere ni dicho |
אין צורך להוסיף, אדרבא |
|
no te lo mando a dezir |
אינך צריך לומר זאת, זה מובן מאליו; אומר לך זאת בכנות גם אם אין הדבר נעים לאזניך |
|
no uvo ke dezir |
בקושי דברנו והדבר כבר התבצע |
|
por ansi dezir |
כמו שאומרים |
|
por dezir la koza disho otra |
אמר דבר אחד והתכוון לדבר אחר |
|
por ke se diga |
שיאמר, כדי שיאמרו, כאילו |
|
porke no se diga |
כדי שלא ידברו אחר כך אני עושה מעל הנדרש |
|
se disho duro s'enduró |
הוא עקשן המתבצר בעמדתו |
|
se dize? |
מובן מאליו, אין צורך לומר |
|
se kere dicho |
בהחלט, כמובן |
|
se las disho |
אמר לו את כל האמת בפנים |
|
sea dicho |
בוא נאמר .. |
|
si se disho |
זה בדיוק מה שצריך |
|
téntelo por dicho |
אמרתי ולא אחזור על כך |
|
te digo una |
אני אומר לך |
|
te dishos i me dishos |
רכילות, תככים |
|
tener ke dezir |
יש על מה להתלונן |
|
un dezir es |
רק אמרנו וכבר התבצע; אלה דברים שנאמרו בלי לחשוב |
|
ya me lo disho Mushiko de Djoyú |
ספר לסבתא! |
|
ya se disho |
אין מה לעשות, הדבר נגזר ויש לקבלו |
|
ya 'sta dicho! |
כבר שמענו! עד כאן! |
|
ken dize de no, dize i de si! |
הפה שאסר הוא הפה שהתיר |
|
ke kijo dezir? |
מה כוונתו? |
|
te diré |
תן לי לומר לך ש- |
|
dizen ke/se dize ke |
אומרים ש-, יש שמועות ש- |
|
ke ke te diga |
מה אגיד לך ..., אינני יודע מה לומר לך |
|
no viene a dezir/no son kozas ke se dizen |
זה לא מסוג הדברים שמשמיעים בקול |
|
dize: aki esto |
אף פעם לא די לו - מבקש תמיד עוד |
|
no es dicho para ti |
אינך מצוּוה על כך |
|
ken se lo tenia ke dezir |
אבוי! מי היה מעלה על דעתו שכך יקרה! |
|
dile ke |
תגיד לו ש- (בלשון ילדים, כלפי מי שנמצאים ברוגז איתו) |
|
es verguensa de dezir ke |
בושה לומר ש- |
|
por no dezir mas |
שלא לומר יותר מכך |
|
por no dezir mentiras |
על מנת לא להגזים |
|
no te lo desho dezir |
בשום פנים איני מרשה לך לדבר כך! |
|
no es por dezir |
זו האמת - אינני אומר זאת רק לשם דיבור |
|
desha dezir al mundo/a la djente/desha dezir |
תן להם שידברו - אל תיקח ללב! |
|
por no tener ke dezir |
באין דבר לומר אומרים שטויות |
|
komo se dize? .. |
איך אומרים ?... (כאשר חסרה מילה בשטף הדיבור) |
|
se disho luvia? es a chorros! |
לא סתם גשם - גשם זלעפות! |
|
se las dizen/no se las dizen |
מסתדרים/אינם מסתדרים ביניהם |
|
dizir |
פתגמים
|
Ken dize no, dize ya |
|
Disho i pisho |
|
De los mios dezir i no sentir |
|
Dimelo i te lo dire |
|
Ni al chiko digas echate - ni al grande alevantate |
|
Kuando el gato non ankalse la karne dize ki esta gulida |
|
Disho la tizna a la karvunera vate mas ayi |
|
Mujer pude dezir mentira sin mostrar ke esta en ira |
|
Antes de avlar pensa lo kue digas |
|
Aze kualo el haham dize, ma no kualo el haham aze |
|
De dizir fuego, la boka no se kema |
|
El meoyado lo pensa, el borracho lo dize |
|
La mejor mentira es dezir la verdad |
|
Lo ke disho mi tia kon su demazia |
|
El dizir i el azer son dos |
|
Boka ke dize no, dize si |
|
Al sol le diza: ''Sale, ke salire'' |
|
Dime ken frekuentas te dire ken sos |
|
Aki disho mi padre, aki disho mi madre |
|
A Djoha le disheron ke se amoke, se kito la nariz |
שירה קלאסית ודרמה
|
Ke digan, si! Yo no entiendo razon, yo amo a Lefteri, lo amo, i lo amare. (Rinio, 1906) |
קופלאס
|
Y ansi le dezia, i ansi le avlava: (Poema de Yosef) |
|
Penso Aman kon su meoyo, ke por el dizia i en su tino metio i respondaria (Purim, De-Fes, sig. 18) |
|
I fue komo dezir esto, le disho el Dio: ''Vate presto, dile a Ahav i al resto: 'Si se vos izo la sed de kreer en el Dio de Eliau?''' (Koplas de Eliau, sig. 18) |
|
Kada una dizia: Yo so la mas alta / de todas las mas grandes muntanyas / Su Maestad! En mi deve dar la ley santa / i se ivan meneando komo kanyas. (Ketuba, manus. Rodosto 1931) |
ספרות תורנית
|
dimos ke es lo ke deprendistes i ke entendistes de la parasha i la 'haftara de kada semana, (Meam Loez Bereshit) |
|
i konviene dizir sovre esto: ''oy le-ota busha, oy le-ota kelima''; (Meam Loez Bereshit) |
|
Despues ke kumplio de dezir tefila le disho el rav 'ha-Ari a dito ombre: (Shivhe 'ha-Ari, 1911) |
|
Le respondio el rav 'ha-Ari asta aki tengo lisensia de dezirvos (Shivhe 'ha-Ari, 1911) |
|
Disheron por Moshe Ben Maymon: De Moshe Rabenu asta Moshe ijo de Maymon, no uvo otro komo Moshe. (El Gid,1967) |
|
i los savios ke entre eyos les davan odren i les dizian de este modo aze i de este modo no agash i kon esto tenesh azlaha en lo ke metesh mano I se muchiguan guestras aziendas (Meam Loez, Devarim II, Const. 1773) |
|
i yo demandi a un haham si savia las prevas komo el Sh.Yit. es uno, i disho ke abastava dezirselo su padre (Hovot 'ha-Levavot, Const. 1569) |
|
ke kedo auzado en muestras bokas del tiempo de Yeoshua por dezir por dezonra: makedanos (Meam Loez Yeoshua II, Izmir 1870) |
|
me disheron ke non tengo lisensia de suvir i veer en ninguna morada de el palasio i non kere |
תנ"ך, משנה ומדרש
|
Le dishe: vistesh al ke ama mi ama? (Biblia, Const. 1873) |
|
Se lo disho a Avraam diziendo de este modo i de este modo le izo Yishmael a Yits.hak (P. R. Eliezer,1876) |
|
I lo disheron sus siervos: bushken para mi senyor el rey una eskosa (Biblia, Const. 1873) |
|
I su padre nunka lo atristo en sus dias kon dizir por ke azes ansi (Biblia, Const. 1873) |
|
I el rey se levanto de noche, i disho a sus siervos: yo vos |
|
Si |
רומנים ועיתונות
|
Ektor no savia kualo dezir, kualo responder. (Banyos de sangre, 1912) |
|
Me miro a mi kon una mirada de loor i de grasia, komo si fuera ke keria por dezir a mi la loor de su korason (Asolado en la izla, 1881) |
|
Dezia: Por favor... pintame un kodrero! (El Princhipiko, 2010) |
|
Kuando a la fin, pudi avlar, le dishi: Ma... ke azes tu por aki? (El Princhipiko, 2010) |
|
Kon sinko frankos se puede bivir ocho dias, se dizia el (Nantes, Tel Aviv 1952) |
|
su intelijensia se entontesio i el no dize ke las palavras ke dizia entonses (El rey i el shastre, Yerushalayim 1925) |
|
kualunke persona ke la veria no puedia dezir ke era imitada (taklid) (El prove doktor, Const. 1904) |
|
ninguno no puede |
|
ninguno no puede |
|
El djuzgo kontinuo 47 anyos, 9 mezes, 3 semanas, 5 dias i unos kuantos puntos. i en todo este tiempo, el konvertido estuvo eskondido debasho de una siya, sin pueder respirar i sin ver luz de bivos, no kere |