Manuskritos i livros
raros
Ladino en la sivdad de Han Yunes *
Avner Perez El nombre Han Yunes
es mensionado de vez en kuando kon relasion a aktos de teror i chokes entre
israelis i palestinianos, en la rejion de Gazza,. En este kantoniko kero tornar agora a los dias onde ainda
avia djudios ke bivian en esta rejion, en relasiones de koexistensia i
komersio kon sus vizinos arabos. Tenemos konosensia de djudios ke bivieron en
diferentes epokas en la sivdad de Gazza, ma menos konosido es el fakto ke
djudios bivieron en la sivdadika de Han Yunes tambien. De muestro punto de
vista es partikularmente importante de saver ke el ladino era avlado en Han
Yunes i mizmo desho trasas eskritas. La informasion ke traemos aki mos yego
grasias a Dan Gazit, del kibuts Gevulot, en el Negev, ke esta eskriviendo un
doktorado sovre la adkizision de tierras en el Negev (en el Besor i otras rejiones)
al prinsipio del siglo 20. El me dio un paketo de dokumentos en ladino de
akeya epoka ansi ke la informasion al sujeto de estos dokumentos. Yo de mi
parte me engaji a ayudarlo en su investigasion en desifrando estos dokumentos
i trezladandolos al ebreo. Kero rengrasiarlo aki por lo ke atiro mi atension
sovre un aspketo kaje olvidado de la istoria de la kolonizasion de Erets
Israel. En los anyos 80 del siglo 19 la
komunidad djudia en Gazza fue renovada por unas kuantas famiyas ke konosian
la lengua i los uzos de los arabos i en konsekuensa podian bivir en medio de
eyos i dezvelopar kon eyos relasiones komersiales. Entre estas se puede
mensionar las famiyas de rabi David Amos i de Ben Yair. La famiya de Yosef
Yair (o Ben Yair) yego a Erets Israel de Ejipto ma su orijin era de los
Balkanes i eyos konosian i avlavan el ladino al lado del arabo. Despues de aver morado unos kuantos
anyos en Gazza la famiya paso a bivir en Han Yunes onde era la sola famiya
djudia. Uno de los miembros de esta famiya, Avraam Ben Yair, reusho muncho en
sus echos. El merko kazas i tierras i era muy respektado por los abitantes de
Han Yunes, ke uzavan yamarlo “Abu Ayish”. Una prova del estatuto i del
respekto del kual gozava al seno de los djudios tambien es ke el se kazo kon
una mujer de una de las famiyas mas respektadas de Yerushalayim: en 1906 tomo
por mujer a la ija de rabi Nahman Betito, rabino de la komunidad mograbita ke
kumplio tambien las funksiones de Rishon Letsion (gran rabino sefaradi) en
Yerushalayim. Avraam murio en 1932 siendo ainda
djoven, deshando detras de si una bivda kon sesh kreaturas. Despues de su
muerte la famiya paso a Yerushalayim ma no korto sus relasiones kon Han Yunes
i kada enverano abashava de Yerushalayim a su kaza en esta sivdad para rijir
los bienes ke tenia ayi. El ijo bohor, Haim, eredo el lugar de su
padre en el rijimiento de los echos familiales. El dezvelopo sus relasiones
kon los arabos del sud, mas espesialmente kon los sheyhes beduinos en el
Negev, i reusho a krear relasiones de konfiensa kon eyos. El konosia muy bien
munchas lenguas, i entre otras el arabo literario i unos kuantos dialektos de
arabo kolokial. En los anyos 30, muncho antes ke el Keren Kayemet empesara a
merkar tierras en el Negev, Haim Ben Yair ya se okupava de esto intensivamente.
El keria krear una kadena de kolonias djudias entre Gazza i Beer Sheva sovre
tierras ke avia merkado, i el bushko a realizar este proyekto el mizmo en
tomando ovreros djudios para sus tierras en Beer Tseelim. Su aktividad de
adkizison de tierras se interumpio kuando esbrocho la revolta araba en Erets
Israel (1936-1939). Komo konsekuensa de los dezvelopaminetos a los kualos no
podremos tokar aki, la famiya pedrio sus tierras ke en fin de kuento yegaron
a la posesion del Keren Kayemet. Despues de la fondasion del Estado de
Israel Avraam Ben Yair rorpozo al estado de aprovechar sus estrechas
relasiones kon los arabos del Negev i de otros paizes ma dingun faktor no se
mostro interesado en este proyekto.. Despues de la Gerra de Sinai i de la
Gerra de Sesh Dias el vijito en Han Yunes onde lo resivieron kon onores
de rey. El murio en vejez buena en
1998 Espero ke el lavoro de Dan Gazit, del
kual tomi esta informasion ayudara a onorar el rekuerdo de la famiya Ben Yair
i su ovra para el rehmimiento de las tierras sovre las kualas fueron
fraguadas las kolonias en el Negev. A kontinuasion traygo aki, en fotokopia
i en transkripsion a letras ebreas kuadradas i a letras latinas, una letra de
la korespondensia de esta famiya. La letra fue embiada en 1931 a Jantil, la
bivda de Avraam Ben Yair i ija de rabi Nahman Betito, por su kunyado Shelomo
Ben Yair. Despues de la muerte de su marido, Jantil devino la kavesera de la
famiya. Eya bivia la mas parte del anyo en Yerushalayim, de onde rijia kon
muncha firmeza los echos de la famiya. La letra ke traemos aki mostra a ke punto eya era aktiva en estos
echos. Ay ayi una meskla de merkida de terrenos (se mensiona los tipos de
terrenos “mulk” i “rehan”), de ropas i aniyos i tambien aparejos para dia de
Kipur (embio de gayos para kapara). Del punto de vista linguistiko se nota
una eskritura i un estilo neglijados, segun es de uzo en una korespondensia
familiara no formala. El eskritor de la letra no es una persona estudiada. El
eksrive sin konformarse a las reglas de la eskritura,.sin las letras ke
reprezentan vokalas, i uza apegar palavras segun se aze en avlando, * Publikado en Aki
Yerushalayim 73
Transkripsion en
letras ebreas kuadradas דייה
די לוניס /3/ תשרי פרה מי
קירידה קונייאדה ג'ינטיל תמ"א דיספואיס
די סאלודארטי די אלטה איסטימה ג'ונטו קון לוס איז'וס סיפאס
קי לה אוטרה סימאנה טימביי דוס ליטראס אי אין לה פרימירה
ליטרה טיסקריב'י פור איןג'וס די לאס טייראס אי אסטה אגורה איסטו
אספיראנדו לה רפואיסטה קון איל פאפיל דילה טיירה לוקי
טיסקריב'י די לה טיירה דיל מולוק ייה לוקי טידישי קייה ב'ניר
אקי איל טורקו דייה מיורקליס או ג'וויב'יס קירימוס מיראר קאנטו
איסטה איסקריטו אנייה פראס אי קירימוס איסקפאר דיוס אילה ריפואיסטה
פור לה אוטרה טיירה קי איס רהן פור 8
/אוג'ו/ ליראס קייה מיטירון 6 שיס 6 ליראס קומו
קיריס טו אגורה איסטאמוס אספיראנדו אלה ריפואיסטה קון
איל פאפיל סיגורו קי אוי אימבייאטיס לה ריפואיסטה פור
לוקי טיסקריב'י טודו אין אוטרה ליטרה. סיפאס
אוי ב'ינו ליטרה די חלמי דישו קייה ב'יניר אקי
אין איסטה סימאנה דייה ב'יירניס אייו טיסקריב'י קי
טמבייאס קון חלמי לאס קונדורייאס אי לוס אניוס אי לאס
מאנטאטיפיס אגורה אוטרה ב'יס איסטו אסקריב'יינדו
אטי פור איסטוס קזאס סיפאס אגורה נו
סיקירי אימבייאר קון חלמי לאס מאנטאטיפיס 2 סי לו
אימבייאס לאס קונדורייאס אי לאס(!) אניוס און אניו או
דוס. אמה לאס מנטאטיפיס נו טימבייאס אנדן(?) אי
דילי אה חלמי קי נו איסטאס טופאנדו אגורה מאנטאטיפיס בואינוס
איסטו מיראנדו פווידיסיר נו טיניס אגורה לאס
פראס פרה טודו? סולו אימבייה לאס קונדורייאס אי איל
אניו. אגורה נו סקירי מאנטאטיפיס. סיגורו
ייה אינטינדיטיס טודו. סיפאס
אין לה אוטרה ליטרה די לה אוטרה סימאנה טיסקריב'י פור
לאס כפארות קרימוס אמבייארלוס מינייאנה דייה די
מארטיס איקי טימביאס אונו מינייאנה אה לה מחטה (?) סיגורו
אימבייאטיס? אגורה טיניס אריינטו לה פוליסה
די לה קאשה די לאס גאינאס 4 גאיוס אי 4 גאינאס
איסטאס כפארה אי אונה דימאזייה פרה חיים טירוגו
סיגון ארסיב'יראס איסטאס פשין לה רפואיסטה קייה
אריסיב'יטיס אי קאדה אנייו מיז'וראדו אה טודוס מאס נו
טינגו די אלארגאר מי ליטרה טי טופאס סאנוס אי ריזיוס
אמן די פארטי די ס'י פאדרי טי סאלודאן אה טודוס
אי פואידיסיר איל פאדרי אזי מועד די כפור אנדי
ב'וזוטרוס אי פרימיר דייה די סוכות אזי
אנדי ב'וזוטרוס ושלום די טו קונייאדו שלמה ן' יאיר
Transkripsion en letras latinas Dia de lunes /3/ Tishre Para mi kunyada Djentil tm"a Despues de saludarte de alta estima djunto kon los ijos sepas ke la otra semana t'embiyi dos letras i en la primera letra t'eskrivi por e(n)chos de las tierras i asta
agora esto asperando ala repuesta
kon el papel dela tierra Loke t'eskrivi de la tierra del muluk ya loke te_dishi ke_ya venir aki el turko dua de mierk[o]les o djueves, keremos
mirar k[u]anro esta eskrito en_eya paras i keremos eskapar
d[e]_eyos I la repuesta por la otra tierra ke es ra'han por 8 /ocho/ liras k[e]_ya metieron 6 sesh 6
liras komo keres tu agora. Estamos asperando ala repuesta kon el papel. Seguro ke oy embiates la repuesta por loke t'eskrivi todo en otra letra. Sepas oy vino letra de Hilmi disho k[e]_ya [va] venur aki en esta semana dia de viernes i_yo t'eskrivi ke t'embias kon Hilmi las kundurias i los aniyos i las mantatepes. Agora otra vez esto eskriviendo ati por est(o)[a]s k[o]zas. Sepas agora no se_kere embiar kon Hilmi las mantatepes 2 Si lo embias las kundurias i l(a)[o]s aniyos, un aniyo o dos. Ama las mantatepes no t'embias andn (?) i dile a Hilmi ke no estas topando agora mantatepes buenos. Esto mirando, puede_ser no tienes agora las paras para todo? Solo embia las kundurias i el aniyo. Agora no se_kere mantatepes. Seguro ya entendites todo. Sepas en la otra letra de la otra semana t'eskrivi por las kaparot
keremos embiarlos menyana dia de martes i_ke tembias uno menyana a la mahta (?) Seguro embiates? Agora tienes ariento la polisa de la kasha de las gayinas 4 gayos i 4 gayinas - estas kapara
i una demazia para Hayim. Te_rogo segun aresiviras estas peshin la repuesta ke_ya aresivites i kada anyo mijorado a todos. Mas no tengo de alargar. Mi letra te topas sanos i rezios, Amen. De parte de si[nior] padre te saludan a todos i puedeser el padre aze moed de Kipur ande vozotros i primer dia
de Sukot aze ande vozotros. Ve-shalom
de tu kunyado Shelomo
[Be]n Yair |
