página principal

LA ODISEA de OMERO

En Ladino

Una Fiesta Para Los Amantes De Muestra Lengua

Dr. Avner Perez

 

Este es un dia de fiesta para los amantes del ladino i de su literatura. La mas eminente ovra de la literatura klasika, la poezia de Omero, entra oy a la kaza del ladino.

Es kon fiertad ke publikamos aki el prirmer kapitulo de La Odisea tradusido en ladino, por Moshe 'Ha-Elion.

Moshe 'Ha-Elion ke ya mos prezento su livro emosionante "En los kampos de la muerte" (Ed. lnstituto Maale Adumim, 2000), kon tres estremesientes poemas de sus eksperiensas en el kampo de Auschwitz, amostra agora ke el no limita su kreasion a los rekuerdos de la Shoa, sino ke eskojo de ir por otros kaminos tambien, dedikandose a la traduksion en ladino de poemas epikos. El ya eskrivio un grande poema bibliko, "Shimshon", i un interesante drama bibliko "Bil'atn" (En Tierras de Moav i Peleshet, ed. lnstituto Maale Adumim, 2003) . Kon el enkorajamiento del suskrito (ke trezlada sus ovras al ebreo), 'Ha-Elion empeso la traduksion de ovras klasikas gregas. Siendo ke estudio en un liseo grego el konose muy bien no solo el grego modemo sino ke el antiguo tambien. En sus estudios el konosio la ovra de Omero i aze kuantos anyos ke se metio a la pasionante tarea de trezladar su ovra en ladino.

No trataremos aki del nivel literario de esta traduksion.  Apuntaremos solo ke en esta traduksion se reflekta su buen konosimiento del ladino i ke el reushe muy bien a mantener el ritmo i a eskrivir kon exametros daktilos en un ladino fluente. La komparasion kon la traduksion literal del teksto de Omero mos permete de dizir lo ke ya fue dicho por ekspertos sovre la ekselente traduksion ebrea de Tchernihovsky: "El se esforsa a lograr no solo una traduksion exakta del orijinal, sino ke tambien el orden orijinal del poema, en lo ke kaje kada verso es la traduksion exakta del mizmo verso en el orijinal, manteniendo al mizmo tiempo estriktamentc el ritmo "omeriko" (David Weistratt, sovre la traduksion de Shaul Tchernihovsky, "Proza 30-33").

Para los amantes de la kultura djudeo-spanyola esta es, segun lo dishimos, una fiesta. Aki tenemos otra prova mas ke los ke avlaron de la muerte del ladino (Death of a Lenguage) se apresuraron muncho en fiksando esta diagnoza. Los ke eskrivieron ke la kultura djudeo espanyola se limita prinsipalmente a su ermozo folklor deskuvriran otra vez mas ke en desparte del folklor i de la kreasion relijioza uvo tambien todo el tiempo una kreasion litetraria de karakter "klasiko". La traduksion de 'Ha-Elion no es un fenomeno kuriozo sino ke un aniyo mas en la kadena de kreasion literaria klasika en ladino, ke sus prinsipios se topan antes de la Ekspulsion de Espanya i su kontinuasion en ovras de teatro biblikas, poemas i koplas de los siglos 16 i 17, ansi ke en la literatura de la Ilustrasion del siglo 19 (por enshemplo las traduksiones i las ovras orijinales de Yosef Avraam Papo).

Si topamos al seno de los sefaradis "mesenas" (komo en la literatura en idish), ke tomaran sovre si el modesto kargo finansario de publikasion de estas ovras klasikas, podremos verlas i gozar de eyas. Otramente sus testimonio se limitara a lo ke traemos aki.

Para escuchar la versión hebrea pulsar sobre lectura en hebreo

Para escuchar la versión en ladino pulsar sobre lectura en ladino

 

 

Omero

 

LA  O D I S E A

 

 

Tradusido del orijinal grego antiguo

 

por

 

 

Moshe 'Ha-Elion

 

Kapitulo  1

 

 

 

 

5

 

 

 

 

10

 

 

 

 

15

 

 

 

 

20

 

 

 

 

25

 

 

 

 

30

 

 

 

 

35

 

 

 

 

40

 

 

 

 

45

 

 

 

 

50

 

 

 

 

55

 

 

 

 

60

 

 

 

 

65

 

 

 

 

70

 

 

 

 

75

 

 

 

 

80

 

 

 

 

85

 

 

 

 

90

 

 

 

 

95

 

 

 

 

100

 

 

 

 

105

 

 

 

 

110

 

 

 

 

115

 

 

 

 

120

 

 

 

 

125

 

 

 

 

130

 

 

 

 

135

 

 

 

 

140

 

 

 

 

145

 

 

 

 

150

 

 

 

 

155

 

 

 

 

160

 

 

 

 

165

 

 

 

 

170

 

 

 

 

175

 

 

 

 

180

 

 

 

 

185

 

 

 

 

190

 

 

 

 

195

 

 

 

 

200

 

 

 

 

205

 

 

 

 

210

 

 

 

 

215

 

 

 

 

220

 

 

 

 

225

 

 

 

 

230

 

 

 

 

235

 

 

 

 

240

 

 

 

 

245

 

 

 

 

250

 

 

 

 

255

 

 

 

 

260

 

 

 

 

265

 

 

 

 

270

 

 

 

 

275

 

 

 

 

280

 

 

 

 

285

 

 

 

 

290

 

 

 

 

395

 

 

 

 

300

 

 

 

 

305

 

 

 

 

310

 

 

 

 

315

 

 

 

 

320

 

 

 

 

325

 

 

 

 

330

 

 

 

 

335

 

 

 

 

340

 

 

 

 

345

 

 

 

 

350

 

 

 

 

355

 

 

 

 

360

 

 

 

 

365

 

 

 

 

370

 

 

 

 

375

 

 

 

 

380

 

 

 

 

385

 

 

 

 

390

 

 

 

 

395

 

 

 

 

400

 

 

 

 

405

 

 

 

 

410

 

 

 

 

415

 

 

 

 

420

 

 

 

 

425

 

 

 

 

430

 

 

 

 

435

 

 

 

 

440

 

 

Kantame, Muza, el ombre esvelto, k'estuvo errando

mucho, despues ke pizo la muraya la santa de Troya,

i vido muchas sivdades de ombres, i supo sus sensia,

i sufrio en su alma dolores, andando por mares,

de se salvar perkurando, i-en kaza trayer sus kompanyos.  

Ma no salvo sus kompanyos, malgrado ke lo dezeava,

porke a kavza de sus bovedades se depedrieron;

bovas kriansas, las kualas los bueyes de Elios Iperion,

se los komieron, i el les baldo ke s'atornen en kaza.

Kontamos dioza, la ija de Zeus, un poko de esto.         

  Todos los otros, los ke se salvaron de la supta muerte,

stavan deja en sus kazas, fuyidos de mar i de gerra;

ma solo anel, k'atornar dezeava i ver su espoza,

lo detenia la nimfa Kalipso, la dioza ermoza,

en su kaverna gueka, su marido kijendo ke sea.           

Ma kuando vino el tiempo, en se suksediendo los anyos,

ke le taksaron los diozes para ke navige a su kaza,

ke en Itaka - estonses tambien, stando entre amigos,

non eskapo de  sufrir - d'el los diozes se apiadaron,

todos, aparte del dio Poseidon, k'ensanyado estuvo          

kontra el divin' Odiseus, fina ke yego a su tierra.

  Ma este dio ende los Etiopos, ke moran muy londje,

s'avia yido (k'en dos se apartan, a leshos de ombres,

unos el sol onde s'echa, los otros onde s'alevanta)

por resivir ekatomba de bueyes i godros kodreros.        

El, stando ayi se gozava del pranso; ma los otros diozes

al Olimpos, al palasio de Zeus, tenian adjunta.

Primo de eyos el padre avlo de los ombres i diozes;

porke l'avia venido al tino el novle Egistos,                 

k'el ijo de Agamemnon, Orestes, l'avia matado.          

D'el s'akodrando a los imortales avlo i les disho:

"Guay! Kuanto stan los mortales dispostos a blamar los diozes!

I van diziendo k'es d'eyos ke vienen los males; ma eyos

por sus maldad es ke sufren, malgrado lo k'es sentensiado.

Ansi, Egistos tomo la espoza del ijo d'Atreus,             

kontra lo k'es sentensiado, i anel lo mato al retorno.

El ya savia ke mal le vendra, porke se lo dishimos,

mandandole a Ermes, ke bien viza, el matador d' Argos,

ke el no mate al ombre, i a su mujer ke no tome:

porke Orestes se va a vengar por el ijo d'Atreus,         

kuando s'engrandesera i s'eskarinyara de su tierra.

Ermes ansi le avlo; ma malgrado su entision buena,

no konvensio a Egistos, i agora pago el, por todo."

  Le respondio la ke briyen sus ojos, la dioza Atena:

"O, muestro padre i ijo de Kronos, primer de los diozes;  

seguramente valia k'el ombre akel se muriera;

ke se depiedra ansi todo otro, ke aze lo mizmo!

Ma el korason me se kema por el talentozo Odises,

el desgrasiado, ke londje de sus kompanyeros mal yeva,

en una izla entornada de aguas, kon rika arvolera,

k'es de la mar el ombligo, i ayi tiene kaza la dioza,

ija de Atlas, ke mal akonseja, i todas onduras

ke en la mar las konose, i el los pilares los altos,

k'azen k'el sielo aparte este de la tierra, detiene.

I yir no desha su ija al povre, ke yora, i todo

el tiempo lo enfechiza kon dulses i enganyadores

biervos, para ke d'Itaka s'ulvide; i Odises k'el fumo  

ver se alsar de su tierra, i sea de londje, dezea,

kiere muerirse. I tu, Olimpiano, no te apiadas?

Non es Odises ke te onoro i te izo ofrendas,

serka las naves de los Argeos en la tierra de Troya,

la larga? Zeus, de ke kontra el stas tu tan eresido?     

  Arrespondiendole Zeus, k'akoje las nuves, le disho:

"De tu bariera de dientes ke dicha salio, ija mia?

Komo del tino me puede salir el divino Odises,

ke depaso a todos los mortales en sensia, i izo

donos a los imortales, ke moran en los sielos largos?

Ma Poseidon, el ke aze la tierra temblar, kontunea

a star en sanya, a kavza del Kiklop, k'el le siego el ojo,

de Polífemos k'igual es a dio, i su fuersa es grande       

mas ke de todos los otros Kíklopos; la nimfa Toosa,

ija de Forkis, anel lo pario, ke de l'alborotada

mar es la reyna, i tuvo kontakto en una kaverna

kon Poseidon. El, ke aze la tierra temblar, no lo mata

a Odiseus, ma leshos lo aze errar de su tierra.             

Ama venid, los k'estamos aki mos akonsejaremos

komo va ser su retorno. I el, Poseidon, de su ravia

va a kalmarse, porke no puedra en ninguna manera

star kontra la veluntad de los diozes, ke biven por siempre."

  Le respondio la ke briyen sus ojos, la dioza Atena:   

"O, muestro padre i ijo de Kronos, primer de los diozes;    

si en verdad esto es ke les plaze a los diozes bendichos,

ke Odiseus, el muy meoyudo, a su kaza torne,

al mesajero lijero, a Ermes, matador de Argos,

a Ogigia, la izla, ven i lo mandemos, afin ke               

dig'a la nimfa, kon los lindos bukles, lo ke es fiksado:

vino la ora de la atornada del brav' Odiseus.

I yo, vo yir a Itaka afin de pushar a su ijo,

i de meterle la fuersa en su korason i su alma,

de los Ahayos, kon lindos kaveyos, d'azer asamblea,   

i de avlar a los novios, ke sin fin estan degoyando

las kavras godras, i los bueyes k'arastan sus pies pezgados.

I vo mandarlo a Sparta i a Pilos, la muy arenoza,

por peskuzar por su padre kerido, si ay novedades

de su retorno, para ke le salga ansi buena fama."        

  Esto diziendo metio a sus pies sus ermozos sandales,

d'oro i ambrozia, ke sovre la likida mar i la tierra

larga la yevan, liviana ansi ke el soplo del ayre.

La rezia lansa aferro, la entornada kon puntas de bronzo,

grande, pezgada i rezia, kon eya sumete en su sanya,  

rangos de ombres eroes, la ija del padre potente.

Presto abasho de las simas d'Olimpos, i a la morada

se aparo d'Odiseus, el novle, al lado la puerta,

serka el umbral del kortijo; la lansa de bronzo en su palma,

asemejava a Mentes, ke reyna sovre los Tafios.          

Vido ayi a los novios gavientos; djugando piedrikas

stavan estonses, pasando la ora delantre las puertas,

stando asentados enriva de kueros de bueyes, ke eyos

los degoyaron. I mosos lijeros los stavan serviendo,

unos en anforas vino kon agua stavan meleskando,       

otros las mezas las arresentavan, i las alimpiavan

kon spondjas emburakadas, i otros karne despartian.

  Primo la vido Telemahos, ke a un dio asemeja,

visto ke entre los novios estava asentado muy triste,

i él pensav'a su padre kerido, k'en supto si iya             

apareser, a los novios en toda la kaza los iya

a esparzer, i onrado seria, i patron de sus bienes.

Entre los novios estando asentado, pensando, la vido

el a Atena; derecho se fue a la entrada, indinyado

ke un ajeno aspere tan mucho a las puertas; de eya       

se aserko, l'aferro por la mano, su lansa de bronzo

se la tomo, i le disho avlando kon biervos bulantes:

  "Yo te saludo, ajeno! Seras bien tratado; despues ke

vas a skapar la komida, mos vas a kontar ke te prime."

  Disho ansi i avanso, i Atena Palas lo seguia.             

Kuando los dos se toparon adientro de la kaza alta,

la lansa, ke karreava, arrimo a la alta kolona 

en una kasha bien echa, en eya avia muchas otras

lansas, ke apartenian al muy korajoz' Odiseus.

Lo asento en una siya ovrada kon arte, kon panyo        

la kuvrio, i un bankito para los pies metio debasho.

Serka de eya metio para si una siya ermoza,

londje de todos, para ke del ruido de los altiguozos

novios n'aferre el ajeno desgusto, i piedra la gana,

i para le preguntar por su padre, ke londje estava.        . 

Trusho una sierva alora agua para manos, en djarro

d'oro, i sovre un lagen de plata la vazio para k'eyos

se laven, i serka d'eyos travo una meza lustrada.

I pan de trigo trusho i servio la novle ekononoma,

i abondantes komeres, d'akeyos ke eya tenia.              

Alevanto un garson i aneyos servio platos yenos

de varias karnes, i kopos de oro pozo a sus lado;

i los enchia kon vino un moso, ke iya-venia.

I eg, los novios gavientos entraron. Pues se asentaron,

todos en rangos de komodas siyas i d'altas poltronas;  

i pregoneros aneyos agua en sus manos echavan,

i servideras kanistros kon panes de trigo servian,

i mosos kon beveraje los djarros enteros enchian.

I a las komidas ofridas tendian los novios sus manos.

Pues, kuando i de komer i bever eyos se afartaron,       

sus korasones se les konchentraron, i en otras kozas,

kantes i bayles, los kualos son los ornamientos del.pranso.

Un pregonero metio una lira ermoza en las manos

de Femios, ke kontra su veluntad el kantava a los novios.

I empesando a tanyer, el kanto kon su boz melodioza.

Ma Telemahos avlo a Atena, ke briyen sus ojos,

en aserkando su testa, afin ke los otros no oygan:

  "Karo ajeno, te ensanyaras de lo ke vo dizirte?

Esto es ke les emporta, tanyer a la lira i kantes.

Fachile es, porke sin punision el bien d'un otro komen, 

d'uno ke los guesos blankos s'estan pudriendo de luvia

sovre lo seko, o bien en las ondas s'estan kuneando.

Ma si un dia anel lo verian tornar a Itaka,

eyos devrian rogar de tener mas prestez en los pies, ke

mucho mas rikos ser, i tener oro i vestimienta.           

Ma el agora, por su mala suerte, murio i ninguno,

de los ke biven al mundo no mos afalaga diziendo,

ke el atras va venir. Ya se fue el dia de su retorno!

Ma ven i kontame esto, i dimelo exaktamente:

D'onde tu sos, de ke djente? En kuala sivdad tu nasites? 

Kon ke navio venites; i los marineros, komodo

a Itaka te trusheron? I kien pretenden ke som eyos?

Porke no me imajino, k'a pie tu aki arrivates.

Dimelo esto en verdad, para ke por seguro lo sepa,

si sos un muevo venido, o sos de mi padre un amigo, 

por k'eran muchos los ombres ke a muestra kaza venian,

porke i anel le plazia d'ospitalizar kombidados."

  Le respondio la ke briyen sus ojos, la dioza Atena:   

"Bueno, yo prechizamente las kozas te vo a kontarlas.

Mentes so yo, te lo digo, el ijo d'Anhialos, el savio,      

se el rey de los Tafianos, ke son marineros kapaches.

Vine agora aki kon mi nave i mis kompanyeros,

yendo por la skura mar a Temesa, onde estranya lingua

avlan, para merkar kovre; i fierro lumbrozo por kargo

tengo. Mi nave sta leshos de esta sivdad, sta al porto  

de Reitron, al kavo de la kuesta del arvoleado

Neyon. I semos amigos, dizimos, komo muestros padres

eran al tiempo, i va, si tu kieres, pregunta a Laertes,

el aedado eroe, ke dizen ke mas el no viene

a la sivdad, ma ke londje a los kampos sta males yevando,      

kon una vieja muchacha, la kuala karrea komida

i beveraje, kuando la kanseria aferra sus miembros,

pues ke kon pena s'arrasta de aki ayi en su vinya.

Vine agora; porke yo oyi k'a su kaza tu padre

ya atorno; ma los diozes, parese, al kamino l'arrestan. 

Porke dainda el divin' Odiseus no se fue del mundo,

ma bivo sta i se topa, en una izla entornada

d'agua en las largas mares, en manos de ombres salvajes,

malos, ke kontra de su veluntad lo estan detenyendo.

Ma yo agora vo profetizarte, segun ke lo meten          

los imortales en mi korason, i ke kreo k'ansina

es ke va ser, mizmo ke endevino no se, ni los sinyos

se de las aves: no por mucho tiempo leshos de su tierra

se va kedar; mizmo si kon kadenas va star el atado,

el topara komo venir atras, porke es muy esvelto.       

Ma ven i dime agora, i kontame prechizamente,

si es verdad, ke tu mizmo el ijo sos de Odiseus.

Mucho tus ojos ermozos i tu kavesa, semejantes

son a los suyos; i al tiempo akorruto enkontros tuvimos,

antes ke el para Troya partio, porke ayi los mijores       

de los Argeos se fueron kon las naves redondeadas;

a Odiseus d'estonses no vide i el no me vido."

  Le respondio Telemahos, el savio, aneya, i disho:     

"Seguramente, ajeno, toda la verdad vo dizirte.

Ke se su ijo mi madre, me disho, ma en todo kavzo     

yo no lo se; porke kien es su padre, ninguno no save.

O, kuanto bueno seria si yo fuera el ijo d'un ombre

aventurado, ke en sus ariendas s'enviejeseria!

Ama, el mas desgrasiado de todos los ombres, la djente

dizen k'a mi me nasio, una vez ke m'estas demandando."     

  Le respondio la ke briyen sus ojos, la dioza Atena:   

"No te taksaron, seguro, los diozes linaje sin nombre  

al avenir, porke tal ke tu sos te pario Penelopa.

Ma ven i dime agora, i kontame prechizamente:

k'es este pranso, i esta djentoria? Para ke te prime?       

Es una fiesta, o boda? Porke un kombite d'amigos

non es, i a mi me parese, ke kon gaava se komportan,

los ke en la kaza fiestan. Se indinyaria un savio

d'estar kon eyos, i de ver tantas echas averguensantes."

  Le respondio Telemahos, el savio, aneya i disho:      

"Siendo, ajeno, ke kieres saver i preguntas: verdad es,

ke esta kaza al pasado era mucho rika i onrada,

todo el tiempo k'estava dainda a su kaza akel ombre.

D'otra manera, kon eskopo malo, kijeron agora,

los diozes; i eyos izieron k'anel ningun ombre lo vea;   

yo, en verdad, por su muerte no m'atristaria tan mucho,

si entre sus kompanyeros avia kayido en Troya,

o muerto en manos d'amigos fieles despues de la gerra.

Los Ahayos a su tomba arian un monton de tierra,

i para siempre el aria, ke tenga gran fama su ijo.         

Dezonorado, agora. las boras anel l'arrankaron,

el no se ve, no se oye, i solo angustia i yoros

el me desho; i no solo por el en yorando sospiro,

desde k'a mi me taksaron los diozes tristeza i males.

Visto ke todos los novles k'estan en las izlas reynando,

a Dulihion i a Samos i Zakintos ke tiene sharas,

komo los ke en Itaka, la muy penyaskoza, podestan,

todos la korte a mi madre azen, i ruinan la kaza.

Kuanto a eya, kazarse no kiere, ma kavo meter no

puede; i eyos estan devorando, tambien akavando,       

mi kaza; i mucho presto me van a komer a mi mizmo."

  Palas Atena kon gran desplazer respondio i le disho:

"Guay! Kuanto much' Odiseus, ke sta tanto londje, te prime,

para ke sovre los novios gavientos el meta sus manos!

Si s'atornava agora, i si se parava a la puerta              

de esta kaza, yevando su kaska, dos lansas i eskudo,   

propio estando komo kuando por la prima vez lo vide,

en vuestra kaza beviendo los vinos, i yeno de gozo,

kuando yego el d'Efira, del ijo de Mermeros, Ilos –

porke yego fina ayi Odiseus kon nave lijera,               

kuando una droga ke mata personas bushkava, kijendo

untar en eya sus flechas bronzadas; ma darle el no kijo,

visto ke el de los diozes, ke son eternales, temava;

ama mi padre le dio; porke grande amistad le tenia –

si Odiseus, fuersudo komo antes, iya konfrontar los      

novios, tendrian sus vida akurtada, i mal kazamiento!

Ma estas kozas, es klaro, en las manos estan de los diozes.

Si es taksado ke va atornar, va tomar el vengansa,

de los ke stan en su kaza. A ti te ordeno ke penses

de ke manera los novios los vas a echar del palasio.      

Ma ven agora i oye, i mete a mi dicha tu tino:

Yama los bravos Ahayos a una adjunta a manyana,

diles aneyos tu dicha, i aze los diozes testigos.

De una parte, da orden a todos los novios de yirsen

a sus lugares, i kuanto a tu madre, si pensa kazarse       

otr'una vez, ke s'atorne al palasio de su bravo padre,

i sus serkanos la van a kazar i le van a dar dota

rika, ansi ke dar prime a una ija bien kerida.

I te dare un konsejo, si vas tu a ovedeserlo:

la mijor nave apronta, i toma vente ramadores,

i por tu padre, k'a leshos se topa, va i investiga,

si algun ombre algo te dira, o ke la boz de Zeus

vas a oyir, kon la kuala a la djente les da novedades.

Vat'en primero a Pilos, i a Nestor el novle pregunta,

vate en sigueta a Sparta ende Menelaos el blondo,        

ke es el ultimo de los Ahayos, kon vestas de kovre,

ke atorno. I si vas a oyir ke tu padre sta bivo,

i atornar va, si mizmo tu sufres, ke tengas pasensia

mientres un anyo, ma si oyeras ke el mas non existe,

vente atras a tu tierra amada i un montoniko              

de tierra alsa anel, i le aygas los ritos de muertos,

muchos, ansi ke se deve, i da a tu madre marido.

Kuando tu vas a azer estas kozas i vas akumplirlas,

pensa, en sigueta, en tu meoyo i en tu esprito,

de ke manera los novios, ke en tu palasio se topan,       

vas a matarlos, sea kon enganyo o aviertamente.

I kom'un chiko ke no te  komportes; un tal tu no sos mas!. 

Tu, no oyites la fama ke tuvo el divino Orestes

de entre todos los ombres, despues ke mato a Egistos,

el sharlatan, ke avia su padre famozo matado?           

I tu, amigo – yo veo ke sos muy ermozo i alto –

se korajozo, afin ke los ke a naser van, t'alaven 

eyos tambien. Ma agora vo yirme a la rapida nave,

a mis kompanyos ke despasensiados m'estan asperando;

i tu, de ti ke t'okupes i mete a mi dicha tu tino."          

  Le respondio Telemahos el savio aneya i disho:

"O, estranyero, kon buena entision me dizes las kozas,

komo un padr'a su ijo, i n'ulvidare esto nunka.

Ma state aki otr'un poko, si mizmo estas presurado.

Pues ke te vas a lavar i te vas a gozar en tu alma,        

te vas a yir a la nave alegre, tuviendo un dono,

mucho ermozo i karo, rekuerdo a ti de mi parte,

komo amigos les dan a amigos keridos, ke aman."

  Le respondio la ke briyen sus ojos, la dioza Atena:   

"No me detengas aki mas, porke m'apresuro al kamino. 

Ma el regalo ke tu korason kiere darme agora,

damelo a mi retorno, i lo yevare a mi kaza;

skoje un lindo, i uno de mizma valor vo a darte."

  Esto diziendo se fue, la ke briyen sus ojos, Atena;

komo una agila eya bulo; i koraje i fuersa,                  

al korason le metio, i le izo ke mas k'al pasado

el de su padre s'akodre. I el konsentiendose d' esto,

mucho se maraviyo, i un dio entendio ke el era.           

I el, igual a un dio, s'aserko de los novios, al punto.    

  Un renomado poeta les stava kantando, i eyos,         

stando en silensio oyian; kantava del duro retorno

de los Ahayos de Troya, segun la setensia d'Atena.

  Penelope la sezuda, la ija d'Ikaros, arriva

stando a su sala, el kante divino i muy melodiozo

kuando oyo, abasho de su sala por l'alta eskalera,       

no sola, visto ke dos servideras la akompanyavan.

Kuando la linda de todas mujeres, serka de los novios

vino, s'estuvo al lado del alto pilar, ke detiene

el rezio tedjo, tuviendo a la  facha un velo briyante;

de kada parte una servidera fidel se parava.                

Lagrimeando, despues, al poeta divino le disho:

  "Visto ke saves, tu Femios, kantigas k'a bivos les plazen,

d'ovras de ombres i diozes, ke los alavan los poetas,

kantamos una de eyas, estando asentado, i eyos

vino ke bevan kayados; ma no kantes mas este kante

triste, ke siempre arazga mi buen korason en mi pecho,

porke mas d'otra mujer tengo inolvidavle tristeza;

visto ke siempre me kiero akodrar de la kara kavesa

del ke en Argos i toda Elas se espande su fama."

  Le respondio Telemahos, el savio, despues i le disho: 

"Madre kerida, porke estas kontra, k'el dulse poeta

kon lo k'al tino le viene mos aga gozar? Los poetas,

eyos no kulpan, es Zeus ke kulpa, ke mete a la boka

de kada uno ke kome el pan - asegun el lo kiere.

No lo kondanes k'esta el kantando de la mala suerte     

de los Danaos, porke la kantiga l'alavan la djente

mucho, i kuando la oyen les sona komo una mueva.

Tu korason i tu alma s'enrezien kuando tu la oyes,

porke no fue Odiseus el solo ke pedrio el dia

de su retorno de Troya, si no k'otros muchos murieron. 

Ma vate agora a tu sala, i okupate de tus echos,

del fuzo i la ruika; i dales a tus servideras

orden ke agan sus echos. Avlar, bueno es para ombres,

i para mi sovre todo, ke se el patron de la kaza."

  Maraviyada entera, atras s'atorno a su sala,       

visto ke al korason le entro lo ke disho su ijo.

Kuando arriva a su sala suvio kon sus dos servideras,

eya yoro por su karo sinyor, Odiseus, asta ke

a sus parparas un dulse esfuenyo le trusho Atena.

  Se adjuntaron los novios kon ruido en las salas skuras 

i de s'echar serka d'eya a la kama todos arrogavan.

De entre eyos primero avlo Telemahos, el savio: 

      "O! de mi madre los novios gavientos, yenos d'insolensia,

mos gozaremos agora komiendo, sin azer tumulto

del todo, visto k'es bueno ke a un poeta oyamos         

tal komo el, ke su boz asemeja a la de los diozes.

Ma mos andemos i mos asentemos a la madrugada

a la adjunta, afin de dizirvos kon biervos muy klaros

ke estas salas devesh de deshar, i fiestar, kada uno

a su morada a su torno, gastando de vuestra moneda. 

Si vos parese, pero, ke mijor es, i mas konvenyente, 

d'otra persona los bienes komer, sin pagar, bien, komedlos;

ma a lo diozes yo vo a gritar, ke biven para siempre,

si Zeus va permeter de vengarme por vuestras mal echas,

k'en estas salas vos vash a muerir, sin k'este kastigado.

  Disho ansina, i de Telemahos se maraviyavan

todos, mudriendo sus mushos, porke kon koraje avlava.    

  Le respondio Antinoos, el ijo d' Evpites, estonses:

"Duvdo non ay, Telemahos, ke te ensenyaron los diozes

mizmos, d'avlar kon orgolio i de diskorsar kon koraje.

Nunka el ijo de Kronos, ke no te enreyne a Itaka

ke la entorna la mar, i ke t'es eredad de tu padre!"      

  Le respondio Telemahos el savio al punto i disho:

"Es ke te vas araviar por lo ke te dire, Antinoos?

Si me dara esto Zeus, kon grande plazer vo tomarlo.  

Dizes, ke malo de esto no puede venir a un ombre?

Malo del todo non es de ser rey: mucho presto su kaza

se enrikese, i mas onorado deviene el mizmo.

Ma ya ay reyes, i muchos, de los Ahayos en Itaka,

ke la entorna la mar, i mansevos i viejos. De eyos         

uno sera rey, visto ke murio el divin' Odiseus;

ma yo sere el patron de mi kaza i de los esklavos

ke parami kativado los tuvo el brav' Odiseus."

  Le respondio Evrimahos, ijo de Polivos, i disho:

En las manos de los diozes la koza esta, Telemahos,   

kien va reynar en Itaka; ma te kedaran tus aziendas,

i reynaras en tus salas; i no va toparse el ombre,

ke kontra tu veluntad, i por fuersa, el va arrankarte,

todo el tiempo k'existe Itaka, de tus posesiones!

Ma preguntar yo te kiero, amigo, por akel ajeno:        

de onde es este ombre, i de ke lugar el pretende

ke viene? Onde esta su famiya, i onde sus kampos?

Es ke te da novedad ke tu padre esta atornando,

o puede ser ke aki arrivo por un echo privado?

Apresurado se fue, i el non aspero ke mozotros          

lo konoskamos; i no paresia un sempliche ombre."

  Le respondio Telemahos, el savio, despues i le disho:

"El dia de atornar de mi padre paso, Evrimahos;

i en novedades, por esto, no kreo yo mas, d'onde sea

ke vengan, i no me bazo en profetezia, ke bushka         

mi madre d'un endevino, ke eya lo yama a su sala.     

Akel ajeno de Tafos es, i de mi padre amigo,

Mendes se yama, i ijo del talentuozo Anhíalos

dize ke es, rey de los Tafeos, ramadores kapaches."

  Ansi avlo Telemahos, i en su korason, el, la dioza    

la konosio. I a baylar eyos kontinuavan, i kantes

dulses kantavan kon gozo, asperando ke venga la tadre. 

I entrementes, la tadre eskura abasho, i estonses,

eyos se fueron a char kada uno i uno a su kaza.

I Telemahos se fue a su sala, fraguada arriva              

de un kortijo ermozo, kon vista muy larga, en su kama,

para echarse, i en su meoyo pensadas tenia.

Torchas tuviendo en las manos lo akompanyo Evriklia,

la muy fidela, la ija de Ops, el ijo de Pesenor –

k'al tiempo kon su moneda Laertes l'avia merkado        

ninya dainda, i dio vente bueyes, por valor de eya,

i propio k'a su mujer la onrava en sus salas, i nunka

kon eya no se echo, no kijendo nyervar su espoza –

kon el se fue detenyendo las torchas. De todas las siervas

mas lo amava, porke lo kuydo desde k'el era chiko.      

Las puertas el avrio de la sala la muy bien fraguada,

se asento a la kama, kito su kamiza moyete,

i en las manos el la konfio de la vieja sezuda.

Eya despues ke dublo i tambien estiro la kamiza,

la enkolgo en un klavo serka de la kama ornada,         

i de la sala salio,  i la puerta travo por el mango

de plata, i serro el kadenado kon kuedra de kuero.

La noche entera ayi, kon un kuero de kavra kuvierto,

sovre el kamino, k'Atena l'avia trasado, pensava.